Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RHQIVjdffXXE0
Ilustracja Florencji w XV w. Miejskie zabudowania są ciasno usytuowane. Dom jeden, obok drugiego. Wśród zabudowań, w centralnym punkcie miasta, znajduje się kościół. Miasto znajduje się w obrębie murów. Mury posiadają liczne, rozmieszczone co kilka metrów baszty. Za murami po lewej stronie widoczne są pola i zabudowania. Przez miasto przepływa rzeka. Zbudowane są na niej cztery mosty, łączone dwie części miasta.

Renesans w Europie

Widok Florencji w 1493 roku
Źródło: a. nn., domena publiczna.

Zainteresowanie starożytnością

1453 roku Konstantynopol, stolica wschodniej części cesarstwa rzymskiego (zwanego Bizancjum), został zdobyty przez Turków. Oznaczało to koniec istnienia tego państwa. Wielu uczonych bizantyjskich opuściło ojczyznę i przeniosło się
do bezpieczniejszych Włoch. Uczeni przywozili ze sobą starożytne rzymskie i greckie rękopisy oraz traktaty naukowe. Wywołało to we Włoszech fascynację starożytnością. Modne stało się studiowanie greckiej filozofii i czytanie rzymskich dzieł w języku łacińskim. Zachwycano się antyczną architekturą. Efektem tego był niezwykły rozwój sztuki wzorowanej na dziełach antycznych. Z tego powodu nową epokę w dziejach kultury nazwano renesansem lub odrodzeniem.

Głównym prądem intelektualnym epoki renesansu, był humanizm.  Rozwinął się
w XV i XVI w. we Włoszech, skąd jego wpływy rozprzestrzeniły się na całą Europę.  Nurt ten miał dwie charakterystyczne cechy: fascynację kulturą starożytnej Grecji i Rzymu, oraz antropocentryzmantropocentryzm antropocentryzm.  Hasłem humanizmu stała się maksyma Terencjusza: Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce. Więcej informacji na temat humanizmu znajdziesz w materiale: Renesans i humanizmPKod5BCwIRenesans i humanizm

antropocentryzm 
RucA1LFBKhfz41
Italia i Bizancjum około 1400 roku
Źródło: Krystian Chariza i zespół, licencja: CC BY 3.0.

Mapa Italia i Bizancjum około 1400 roku. Na mapie zaznaczone są:

- granice Cesarstwa Rzymskiego około 1400 r.,

- granice krajów pod panowaniem Luksemburgów do 1437 r.,

- kraje we władaniu Habsburgów,

W skład granic Cesarstwa Rzymskiego około 1400 roku wchodziły państwa:

- Hrabstwo Sabaudii,

- Związek Szwajcarski,

- Księstwo Mediolanu,

- Hrabstwo Tyrolu,

- Arcyksięstwo Austriackie

- Księstwo Bawarii,

- Republika Genuii,

- cześć Burgundii,

- Rzesza Niemiecka.

Luksemburgowie władali Królestwem Węgierskim.

Habsburgowie władali:

- Hrabstwem Tyrolu,

- Arcyksięstwem Austriackim.

Pozostałe państwa zaznaczone na mapie:

- Królestwo Francji,

- Państwo Kościelne,

- Królestwo Neapolu,

- Królestwo Sycylii,

- Republika Wenecka,

- Królestwo Bośni,

- Królestwo Serbii,

- Albania,

- Wielkie Księstwo Litewskie,

- Imperium Osmańskie.

Polecenie 1

Na podstawie mapy wyjaśnij, dlaczego uczeni z Bizancjum wyjeżdżali właśnie
do włoskich miast.

R14hV9Jkalocm
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.
Polecenie 1

Na podstawie opisu mapy wyjaśnij, dlaczego uczeni z Bizancjum wyjeżdżali właśnie do miast włoskich.

Rt99gM6JIWdb7
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 3.0.
j0000008FJB5v32_0000000Y

Architektura renesansu

We Florencji powstało wiele budynków wzorowanych właśnie na starożytnych budowlach rzymskich. Do najwspanialszych zaliczamy katedrę Santa Maria del Fiore i pałac wybudowany dla rodu Medyceuszy.

R1SHkcGJohCRw
Pałac Medyceuszy
Źródło: Sailko, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
R1PbWPvFLbHEF
Pałac Medyceuszy – dziedziniec
Źródło: Robert Scarth, Flickr, licencja: CC BY-SA 2.0.
Ćwiczenie 1
R1bW8xV3a5xqm1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
R12sd4CG4Wh28
Ćwiczenie 1
ćwiczenie interaktywne
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Ciekawostka

Katedra florencka

W XV wieku wzniesiono we Florencji nową katedrę, którą wykończono w sposób nietypowy, jak na ówczesne czasy. Jej budowę rozpoczęto wprawdzie w obowiązującym w średniowiecznej Europie stylu gotyckim, jednak później zupełnie zmieniono projekt. Cechą charakterystyczną nowej świątyni była ogromna kopuła, górująca nad całym miastem. Rozwiązanie to stało się wkrótce niezwykle modne i w wielu miastach włoskich zaczęto budować podobne kościoły. Kopułę ma również wybudowana w XVI wieku Bazylika św. Piotra w Rzymie, najbardziej znana świątynia katolicka na świecie. Bazylika to czołowe dzieło z okresu renesansu i baroku.

RGwEgp8F2jiWp
Katedra Santa Maria del Fiore
Źródło: Bruce Stockes, Flickr, licencja: CC BY-SA 2.0.
RhWlMm7aT1pm3
Bazylika św. Piotra w Rzymie
Źródło: a. nn., domena publiczna.
R1bwvTiJXby6Z
Panteon – świątynia zbudowana w II wieku n.e. w starożytnym Rzymie. W XV wieku stała się wzorem dla renesansowych architektów
Źródło: Giovanni Paolo Panini, ok. 1734, domena publiczna.
Ćwiczenie 2
R74XEU1e0vJKO1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008FJB5v32_00000028

Nowe spojrzenie na świat

Badaczy, znawców kultury i języków starożytnych zaczęto nazywać humanistami
(od łacińskiego słowa humanus – ludzki). W centrum zainteresowania stawiali oni człowieka i jego życie we wszystkich jego przejawach w odróżnieniu od średniowiecznego koncentrowania się na Bogu i wierze. Humaniści jako swoje hasło przyjęli cytat z dzieła rzymskiego pisarza 'Człowiekiem jestem, nic, co ludzkie nie jest mi obce'. Uważali, że Bóg stworzył człowieka na swoje podobieństwo, więc jest on istotą, którą trzeba akceptować i się nią zachwycać. Humaniści włoscy podróżowali po całej Europie, dlatego nowe idee stawały się popularne również w innych krajach, także w Polsce.

R1cLwHTGzxOS3
Francesco Petrarca [czyt.: franczesko petrarka] był jednym z pierwszych humanistów
Źródło: Andrea del Castagno, fresk na drewnie, domena publiczna.
RxM7jE3ZcHpun
Dante Alighieri [czyt.: aligieri] był znakomitym włoskim pisarzem
Źródło: Andrea del Castagno, ok. 1450, fresk na drewnie, domena publiczna.
Ćwiczenie 3
R1GCIoEG8jDZG1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
RwYJBcV6LMCs2
Ćwiczenie 3
ćwiczenie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008FJB5v32_0000002T

Człowiek renesansu

W epoce renesansu podziwiano ludzi dobrze wykształconych, aktywnych i przedsiębiorczych. Ideałem człowieka renesansu byli uczeni i artyści, którzy
nie skupiali się tylko na jednej dziedzinie, ale byli wszechstronni. Posiadali różne umiejętności, mieli rozległą wiedzę, którą wykorzystywali w różnych dziedzinach. Przedstawicielami swojej epoki byli:

  • Leonardo da Vinci [czyt.: winczi] – konstruktor, wynalazca, malarz, poeta, muzyk, matematyk.

  • Michał Anioł – włoski rzeźbiarz, malarz, architekt, poeta.

  • Rafael Santi - malarz i architekt.

  • Erazm z Rotterdamu -  filozof, pedagog, propagator kultury antycznej, pisarz, myśliciel chrześcijański, katolicki duchowny.

  • Mikołaj Kopernik -  prawnik, urzędnik, dyplomata, lekarz i niższy duchowny katolicki, doktor prawa kanonicznego, zajmujący się również astronomią i astrologią, matematyką, ekonomią, strategią wojskową, kartografią i filologią.

  • Galileusz -  astronom, astrolog, matematyk, fizyk doświadczalny, inżynier‑wynalazca.

Leonardo da Vinci

Był jednym z najwszechstronniej uzdolnionych ludzi w dziejach świata, jednak największą sławę przyniosło mu malarstwo. Od lat jego obrazy należą do najbardziej znanych dzieł światowej kultury. Leonardo był perfekcjonistą, dlatego nad obrazami pracował bardzo wolno i długo, a wielu z nich nigdy nie ukończył. Do dziś zachowało się zaledwie kilkanaście skończonych dzieł genialnego Włocha.

RgjNq4bWXc97G
Autoportret
Źródło: Leonardo da Vinci, Autoportret, 1510-1515, domena publiczna.

Szkic autorstwa Leonarda da Vinci. Powstał około 1490 roku. Przedstawia idealnie symetryczne ciało ludzkie wpisane w okrąg i kwadrat. Wzorowany był na starożytnym traktacie rzymskim.

R1REJ4YfzY7qY
Człowiek witruwiański
Źródło: Leonardo da Vinci, ok. 1490, domena publiczna.
R1b3DdWNz8WQi1
Ćwiczenie 4
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
RIs6QBsjE43ij
Ćwiczenie 4
ćwiczenie interaktywne
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Dama z gronostajem to jedyny obraz Leonarda da Vinci, który znajduje się w Polsce. Przechowywany jest w Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie. Jak większość obrazów Leonarda namalowany został na desce.

RZ8c1ZyxC2uQK
Dama z gronostajem
Źródło: Leonardo da Vinci, ok. 1490, domena publiczna.
RAQ9K0qu11OV41
Ćwiczenie 5
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
RB7N7UjqnR6lO
Ćwiczenie 5
ćwiczenie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Malowidło ścienne Leonarda 'Ostatnia Wieczerza' znajduje się w Mediolanie. Przedstawia Jezusa i jego uczniów podczas ostatniej wieczerzy. Obraz jest w bardzo złym stanie, mimo podejmowanych prób konserwacji.

R14myGtGavZH8
Ostatnia Wieczerza
Źródło: Leonardo da Vinci, domena publiczna.
RT2EQqceloiRa1
Ćwiczenie 6
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
RCfsr6OswfkqM
Ćwiczenie 6
ćwiczenie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Ciekawostka

Mona Lisa to najsłynniejszy i najdroższy obraz na świecie. Znajduje się w muzeum Luwr w Paryżu. Obraz został zamówiony przez włoskiego mieszczanina Franciszka Giocondo [czyt.: dżiokondo] i przedstawia jego żonę. Ponieważ Leonardo
nie dotrzymał terminu wykonania obrazu, mieszczanin odmówił zapłaty i Leonardo nie dał mu dzieła. Artysta wiele lat woził obraz ze sobą i ciągle nad nim pracował.
Po śmierci malarza obraz został we Francji.
Malarstwo Leonarda charakteryzowało się nie tylko wiernym oddaniem cech osoby portretowanej, ale również pokazaniem jej nastroju. Widzów do dziś fascynuje zagadkowy uśmiech modelki, na którego temat powstało mnóstwo fantastycznych teorii. A co ty sądzisz o wyrazie twarzy Mony Lisy?

Rb7cElk3yAMW6
Mona Lisa
Źródło: Leonardo da Vinci, domena publiczna.

Michał Anioł

Choć był człowiekiem o wszechstronnych zainteresowaniach i talentach, uważał siebie przede wszystkim za rzeźbiarza, ale zatrudniano go również jako malarza czy architekta. Już w młodym wieku zyskał tak wielką sławę, że papież Juliusz II zaprosił go do Rzymu na swój dwór.

Michał Anioł ozdobił malowidłami sklepienia Kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie. Przedstawił na nich biblijną historię ludzkości. Najsłynniejszy z freskówfresk fresków przedstawia Stworzenie Adama.

fresk 
R1QdFaDy5ktv8
Stworzenie Adama
Źródło: Michał Anioł, domena publiczna.
R1EdcEM2t54E21
Ćwiczenie 7
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
ReDgU0NijObat
Ćwiczenie 7
ćwiczenie alternatywne
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Jedną z cech charakterystycznych sztuki renesansu było przedstawianie nagich postaci podobnie, jak to czyniono w starożytności. Aby dobrze oddać kształt człowieka, należało znać jego budowę.

Rzeźbą, która przyniosła wielką sławę Michałowi Aniołowi, był Dawid. Posąg, mierzący prawie cztery i pół metra wysokości, powstał w latach 1501–1504. Jest uważany za wzór renesansowej rzeźby. Przez ponad 350 lat stał on na głównym placu Florencji. Obecnie przechowywany jest w muzeum we Florencji, a na placu postawiono kopię rzeźby.

R1c5pKuLOCmM0
Dawid
Źródło: David Gaya, Dawid, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
R1DrtFE8AsvZD1
Ćwiczenie 8
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
RElL90P04q8Sk
Ćwiczenie 8
ćwiczenie alternatywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008FJB5v32_000EX004

Wynalezienie druku

Od początku istnienia pisma przez wiele wieków wszystkie teksty pisano ręcznie.
Nie inaczej było w średniowieczu, kiedy to książki przepisywali nieliczni wykształceni duchowni. Były one niezwykle drogie – za jedną można było kupić kilka wsi! W połowie XV wieku niemiecki złotnik Jan Gutenberg wpadł na pomysł, jak w łatwy sposób zastąpić pracochłonne ręczne pisanie książek. W tym celu stworzył metalowe czcionki, na których wyryta była osobno każda litera. Wynalazek pozwolił na drukowanie książek w wielu egzemplarzach. Dzięki książkom idee humanizmu rozprzestrzeniały się szybko po Europie.

Gutenberg założył również pierwszą w Europie drukarnię. Najstarszą wydrukowaną przez niego książką była Biblia. Jedyny w Polsce egzemplarz dwutomowej Biblii Gutenberga przechowuje Muzeum Diecezjalne w Pelplinie znajdujące się tuż obok pocysterskiego klasztoru.

ReZECgfLZ2yx2
Biblia Gutenberga
Źródło: NYC Wanderer, Flickr, licencja: CC BY-SA 2.0.
Ćwiczenie 9
RhBA5LkCY4O1J1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
R10vJfH6ehxjq
Ruchome czcionki
Źródło: Willi Heidelbach, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 10
R1P9sMQzS55m81
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Ciekawostka

Słowo 'druk' pochodzi z języka niemieckiego. Umoczone w tuszu czcionki należało mocno docisnąć do papieru. W języku niemieckim słowo 'drücken' [czyt.: dryken] oznacza 'przycisnąć'. Czcionki przyciskano do papieru w specjalnej prasie.

R1I23SjUi0QoD
Niemiecka maszyna drukarska z 1811 r.
Źródło: Matthias Kabel, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
RTo1blzV4p8Om
Praca w drukarni
Źródło: a. nn., domena publiczna.
Polecenie 2

Przyjrzyj się powyższej ilustracji i opisz, jak wyglądała praca w drukarni. Przedstaw, co robi każda z przedstawionych tam osób.

R14hV9Jkalocm
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.
Polecenie 2

Na podstawie opisu ilustracji wyjaśnij,  jak wyglądała praca w drukarni.

Rt99gM6JIWdb7
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 3.0.
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

Ciekawostka

Pierwsza książka wydrukowana w języku polskim została wydana we Wrocławiu w 1475 roku. Co ciekawe, stało się tak, mimo iż Wrocław był wówczas częścią królestwa czeskiego. Książka zawierała modlitwy 'Ojcze nasz', 'Zdrowaś Mario' i 'Wierzę w Boga'. Do dziś we Wrocławiu zachował się jeden z wydrukowanych wówczas egzemplarzy.

R11VgQ5N2qACY
Pierwsza książka wydrukowana w języku polskim
Źródło: a. nn., domena publiczna.
j0000008FJB5v32_0000006Y

Podsumowanie

Ćwiczenie 11
RRMwwjmSvJG3w
zadanie interaktywne
ĆWICZENIE: ćwiczenieq9_zapamietaj
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Polecenia

  1. Wytłumacz, dlaczego nowa epoka w dziejach kultury została nazwana renesansem lub odrodzeniem.

  2. Wyjaśnij, jaki był ideał człowieka w renesansie.

  3. Wyjaśnij, dlaczego wynalezienie druku miało tak duże znaczenie.