Budżet domowy. Racjonalne zarządzanie prywatnymi finansami
Określ, jakie przedmioty zabrałeś/zabrałaś dzisiaj ze sobą do szkoły. Podziel je na trzy grupy:
przedmioty niezbędne do realizacji zajęć szkolnych;
przedmioty niezbędne do zaspokojenia Twoich potrzeb fizjologicznych;
inne.
Zastanów się:
jak liczne są przedmioty określone jako inne;
czym kierowałeś/kierowałaś się, zabierając je ze sobą do szkoły;
czy mógłbyś/mogłabyś łatwo zrezygnować z ich posiadania.
Wykonaj zadanie, pracując w kilkuosobowych grupach.
Zastanów się, czy współczesna młodzież akceptuje czy odrzuca konsumpcyjny styl życia. Odwołaj się do doświadczeń własnych i rówieśników.
Przeprowadź krótką dyskusję w grupie.
styl życia oparty na nadmiernym przywiązywaniu wagi do zdobywania dóbr materialnych; kupowanie i posiadanie dóbr staje się jedną z podstawowych wartości w życiu człowieka
Budżet domowy. Racjonalne zarządzanie prywatnymi finansami
wyjaśniać, czym jest gospodarka i gospodarowanie;
przedstawiać, jak działa prawo popytu i podaży;
wymieniać rodzaje cen.
czym jest budżet domowy;
na czym polega racjonalne zarządzanie funduszami;
jakie są źródła dochodów gospodarstw domowych i ich główne wydatki.
Gospodarstwo domowe
Na każdym poziomie życia gospodarczego funkcjonują podmioty, które realizują swoje cele. Na najniższym poziomie gospodarki są gospodarstwa domowe. Gospodarstwo domowe to kategoria ekonomiczna. Zamiennie nazywane jest gospodarstwem rodzinnym lub konsumenckim. Tworzy go osoba lub grupa osób żyjących razem we wspólnym mieszkaniu (najczęściej rodzina), uzyskujących indywidualne dochody i biorących udział we wspólnych wydatkach. Nie musimy być złączeni więzami rodzinnymi, aby mieszkać i wspólnie gospodarować pieniędzmi. Każdy z nas jest częścią jakiegoś gospodarstwa domowego. Podstawowym celem gospodarstw domowych jest zaspokajanie potrzeb ich członków.
W jaki sposób odbywa się zarządzanie finansami w gospodarstwie domowym?
Z pozoru schemat jest prosty. Należy zgromadzić pieniądze, które następnie zostaną wydane na zaspokajanie potrzeb. Zgromadzone środki pieniężne i wydatki określamy mianem budżetu domowego.
Słowo budżet oznaczało kiedyś sakiewkę z pieniędzmi.
Budżet to, inaczej mówiąc, plan finansowy, który pozwala na kontrolę wpływów i wypływów środków finansowych. Równowaga budżetowa oznacza, że wpływy są takiej samej wysokości jak wydatki. Nadwyżka to przewaga wpływów nad wydatkami. Większe wydatki niż dochody prowadzą do niedoboru, czyli deficytu.
Źródła pozyskiwania środków finansowych w gospodarstwach domowych
Podstawowym źródłem dochodów gospodarstwa domowego są płace, czyli dochody z wykonywanej pracy. Innym źródłem są renty, emerytury, zasiłki czy pobierane stypendia.
świadczenie pieniężne uzyskiwane najczęściej z tytułu niezdolności do wykonywania pracy, np. z powodu choroby
dożywotnie wynagrodzenie przysługujące byłemu pracownikowi po osiągnięciu prawnie określonego wieku
Gospodarstwa domowe mogą również pozyskiwać środki z odsetek uzyskiwanych z wcześniej zainwestowanego kapitału lub użytkowania własności, np. wynajmowania mieszkania.
Pomocne w przedstawieniu struktury dochodów gospodarstw domowych w Polsce są wyniki badań Głównego Urzędu Statystycznego (GUS).
Główny Urząd Statystyczny posługuje się pojęciem „dochód rozporządzalny”. Jest to suma bieżących dochodów gospodarstwa domowego z poszczególnych źródeł pomniejszona o kwoty podatków (obciążeń na rzecz państwa). Na dochód rozporządzalny składają się:
dochód z pracy najemnej;
dochód z gospodarstwa indywidualnego w rolnictwie;
dochód z pracy na własny rachunek poza gospodarstwem indywidualnym w rolnictwie, z wykonywania wolnego zawoduwolnego zawodu;
dochód z tytułu własności;
dochód z wynajmu nieruchomości;
świadczenia z ubezpieczeń społecznych,
pozostały dochód (w tym darowizny i alimentyalimenty).
Na mapie Polski przedstawiono wskaźnik przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na osobę w gospodarstwach domowych w stosunku do średniej krajowej w każdym z województw. Poszczególne województwa oznaczono odpowiednio kolorami w zależności od wielkości wskaźnika: kolorem ciemnofioletowym - te ze wskaźnikiem powyżej 110%. fioletowym- powyżej 100%, liliowym- powyżej 90%, a jasnofioletowym- powyżej 90%.
Wskaźnik w poszczególnych województwach wynosi: mazowieckie - 96,7%; pomorskie - 89%; dolnośląskie - 107,3%; śląskie - 105,7%; łódzkie - 101,2%; podlaskie - 97,2%; zachodniopomorskie - 98,4%; lubuskie - 103,1%; małopolskie - 98,9%; wielkopolskie - 91,2%; opolskie - 82%; kujawsko‑pomorskie - 93,7%; świętokrzyskie - 90,4%; warmińsko‑mazurskie - 100,4%; lubelskie - 92,5%; podkarpackie - 82,6%.
Po zapoznaniu się z zamieszczonym materiałem źródłowym napisz:
w którym województwie wskaźnik przeciętnego miesięcznego dochodu na osobę w gospodarstwie domowym był najwyższy, a w którym najniższy;
w których województwach wskaźnik przeciętnego miesięcznego dochodu na osobę w gospodarstwie domowym był wyższy od średniej krajowej;
jaki był w twoim województwie wskaźnik przeciętnego miesięcznego dochodu na osobę w gospodarstwie domowym w stosunku do średniej krajowej.
Po zapoznaniu się z zamieszczonym materiałem źródłowym określ:
- W którym województwie wskaźnik przeciętnego miesięcznego dochodu na osobę w gospodarstwie domowym był najwyższy, a w którym najniższy.
- W których województwach wskaźnik przeciętnego miesięcznego dochodu na osobę w gospodarstwie domowym był wyższy od średniej krajowej.
Przypomnij sobie, jaki był w Twoim województwie wskaźnik przeciętnego miesięcznego dochodu na osobę w gospodarstwie domowym w stosunku do średniej krajowej.
Wydatki z budżetu domowego
Dochód, po odliczeniu obciążeń podatkowych – czyli tzw. dochód do dyspozycji
lub dochód rozporządzalny – przeznaczany jest przez gospodarstwa domowe na konsumpcję lub oszczędności.
Wydatki konsumpcyjne na zakup towarów i usług stanowią najistotniejszą część wydatków gospodarstw domowych. Towary konsumpcyjne obejmują dobra nietrwałego użytkowania, np. żywność, napoje, artykuły farmaceutyczne, półtrwałego użytkowania, np. odzież, książki, zabawki, oraz trwałego użytkowania, np. samochody, pralki, lodówki, telewizory.
Struktura wydatków gospodarstw domowych w 2012 roku - dane GUS:
- żywność i napoje bezalkoholowe - 25,1%;
- napoje alkoholowe, wyroby tytoniowe - 2,7%;
- odzież i obuwie - 4,9%;
- użytkowanie mieszkania i nośniki energii - 20,3%;
- wyposażenie mieszkania i prowadzenie gospodarstwa domowego - 4,8%;
- zdrowie - 5%;
- transport - 9,8%;
- łączność - 4%;
- rekreacja i kultura - 8,1%;
- edukacja - 1,2%;
- restauracje i hotele - 2,8%;
- pozostałe towary i usługi - 5,2%;
- wydatki pozostałe - 4,3%;
- kieszonkowe - 1,7%.
Struktura wydatków gospodarstw domowych w 2021 roku - dane GUS:
- żywność i napoje bezalkoholowe - 27,7%;
- napoje alkoholowe, wyroby tytoniowe - 2,9%;
- odzież i obuwie - 4,1%;
- użytkowanie mieszkania i nośniki energii - 18,8%;
- wyposażenie mieszkania i prowadzenie gospodarstwa domowego - 5,7%;
- zdrowie - 5,3%;
- transport - 8,8%;
- łączność - 4,9%;
- rekreacja i kultura - 5,7%;
- edukacja - 1,0%;
- restauracje i hotele - 3,8 %;
- pozostałe towary i usługi - 6,1%;
- wydatki pozostałe - 3,7%;
- kieszonkowe - 1,3%.
Przedstaw, czy struktura wydatków Twojego gospodarstwa domowego pokrywa się z przedstawionymi powyżej danymi. Przeanalizuj, z czego wynikają ewentualne różnice.
Transakcje kupna‑sprzedaży dóbr konsumpcyjnych, których dokonujemy, mogą mieć zarówno tradycyjną formę, np. zakupy w sklepie, jak i nowoczesną, opartą na wykorzystaniu nowych technologii, np. zakupy przez internet.
Warto pamiętać, że warunki zakupu online są inne niż dokonywanego w tradycyjnym sklepie.
Wydatki a ceny na rynku
To, ile środków potrzebujemy na zakup towarów i usług, zależy od poziomu ich cen. Zgodnie z prawem popytu cena wpływa na decyzje konsumentów. Im wyższa, tym zapotrzebowanie jest mniejsze. Ale są od tej reguły wyjątki. Dotyczą tzw. dóbr prestiżowych (luksusowych, wyższego rzędu), których konsumpcja świadczy o statusie nabywających je osób. W takich wypadkach popyt rośnie wraz ze wzrostem cen.
Cena, którą płacimy w sklepie, czyli tzw. detaliczna, zawiera wiele elementów.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PoJTKDfOa
Składniki ceny płaconej przez konsumenta w sklepie (dane umowne):
- koszty produkcji: 40%;
- zysk producenta: 10%;
- marża dystrybutora: 5%;
- marża hurtowa: 20%;
- marża detaliczna: 25%.
zysk przedsiębiorstwa handlowego
Ceny w gospodarce zmieniają się – maleją lub rosną. Dla konsumenta najmniej korzystny jest proces stałego wzrostu cen wielu produktów i usług. Takie zjawisko określa się mianem inflacji. Inflacja występuje, gdy za tę samą ilość środków finansowych możemy nabyć mniej dóbr niż w okresie poprzednim. Mówimy wówczas, że nominalnie nasz dochód się nie zmienił (np. nadal uzyskujemy dochód w wysokości 3 tys. zł), ale realnie, czyli faktycznie, posiadamy mniej, gdyż za tę kwotę możemy nabyć mniej dóbr. Procesem odwrotnym do inflacji jest deflacja, czyli spadek ogólnego poziomu cen.
Skąd wiemy, jak kształtują się ceny w Polsce? Czy jesteśmy w stanie zbadać ceny wszystkich produktów na rynku? Oczywiście nie. Główny Urząd Statystyczny, czyli instytucja powołana między innymi do mierzenia poziomu cen w Polsce, dokonuje selekcji dóbr objętych badaniem. Wybiera tylko te produkty i usługi, które są nabywane najczęściej. Nazywamy je koszykiem. A ponieważ badanie cen tych produktów służy do mierzenia poziomu inflacji – koszykiem inflacyjnym.
Racjonalne gospodarowanie
W jaki sposób podejmujemy decyzje dotyczące finansów prywatnych? Jeśli działamy w sposób przemyślany, stosownie do naszych potrzeb i zasobów, które posiadamy, to postępujemy racjonalnie. Racjonalność postępowania wymaga zbierania i analizowania informacji niezbędnych do podjęcia właściwej decyzji. Racjonalne gospodarowanie polega między innymi na tym, że nie wydajemy więcej środków niż zdołaliśmy zgromadzić. Jeżeli zgromadzone środki przewyższają wydatki, wówczas posiadamy oszczędności. Zaoszczędzone fundusze nie muszą spoczywać w tradycyjnych skarbonkach. Możemy przeznaczyć je na inwestycje na rynku kapitałowym lub ulokować w formie depozytu w bankach, co może przynieść nam dodatkowy zysk.
Podaj dwa argumenty uzasadniające systematyczne oszczędzanie.
Co się dzieje, jeżeli wydatki przewyższają nasze możliwości finansowe? Wówczas można skorzystać z pożyczki udzielonej przez bliską osobę lub kredytu bankowego. Należy jednak pamiętać, że taka sytuacja prowadzi do powstania zobowiązań dłużnych. Bank będzie wymagać od nas uregulowania zadłużenia z dodatkowymi obciążeniami. Nadmierne zadłużanie grozi wpadnięciem w tzw. pętlę zadłużenia, czyli sytuację, gdy na spłatę kredytów wcześniejszych zaciągamy kolejne pożyczki lub kredyty.
Działania, które mogą spowodować tzw. pętlę zadłużenia: |
|---|
- nieprzemyślane, drogie zakupy; |
- wysoka konsumpcja bieżąca; |
- nieterminowe spłacanie zobowiązań; |
- brak kontroli nad wydatkami dokonywanymi za pomocą karty płatniczej; |
- zbyt częste korzystanie z kredytów. |
Podsumowanie
Zarządzanie budżetem domowym jest niełatwym, ale koniecznym zadaniem. Stosowanie kilku reguł pozwala zachować kontrolę nad własnymi finansami.
Po pierwsze, należy poznać strukturę domowego budżetu, wielkość dochodów i wydatków. Ustalić, które wydatki są konieczne i stałe. Po drugie, starać się oszczędzać. Nawet niewielkie kwoty, ale gromadzone systematycznie, pozwolą spokojnie ponosić nieprzewidziane wydatki.
Przydatne materiały
Moje konsumenckie ABC - podsumowanie kampanii
(https://www.uokik.gov.pl/aktualnosci.php?news_id=203)
Jak wyjść z pętli zadłużenia?
(https://financer.com/pl/finanse-osobiste/jak-wyjsc-z-dlugow)
Kalkulator budżetu domowego
(https://jakoszczedzacpieniadze.pl/budzet-domowy-2020-szablon-arkusz-excel)
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PoJTKDfOa
Wykres: Postawy konsumentów wobec finansów, mediów społecznościowych oraz bankowości mobilnej w Polsce i na świecie
Odpowiedzi na pytanie: Jak obecna sytuacja gospodarcza wpłynęła na Pana/Pani finanse w ciągu ostatnich 3 miesięcy?
- Turcja: poprawiła - 17%; pogorszyła - 32%; nic nie zmieniła - 48%;
- Rumunia: poprawiła - 13%; pogorszyła - 35%; nic nie zmieniła - 51%;
- Polska: poprawiła - 12%; pogorszyła - 36%; nic nie zmieniła - 50%;
- Francja: poprawiła - 12%; pogorszyła - 44%; nic nie zmieniła - 42%;
- Niemcy: poprawiła - 11%; pogorszyła - 23%; nic nie zmieniła - 63%;
- Wielka Brytania: poprawiła - 11%; pogorszyła - 43%; nic nie zmieniła - 45%;
- Belgia: poprawiła - 10%; pogorszyła - 39%; nic nie zmieniła - 48%;
- Austria: poprawiła - 8%; pogorszyła - 20%; nic nie zmieniła - 62%;
- Włochy: poprawiła - 7%; pogorszyła - 55%; nic nie zmieniła - 36%;
- Luksemburg: poprawiła - 6%; pogorszyła - 22%; nic nie zmieniła - 70%;
- Hiszpania: poprawiła - 6%; pogorszyła - 55%; nic nie zmieniła - 38%;
- Holandia: poprawiła - 4%; pogorszyła - 44%; nic nie zmieniła - 49%.