Jaki jest świat w bajkach Krasickiego?
Zapewne nieraz zdarzyło ci się słyszeć zdanie podobne do tego: 'I żyło im się jak w bajce…'. Chociaż sens tego stwierdzenia wydaje się oczywisty, zastanów się nad treścią zacytowanej wypowiedzi – co tu oznacza bajka?
Dość łatwo znaleźć inne wyrażenia, w których bajka odgrywa główną rolę. Oto kilka z nich: 'bajkowy widok', 'bajeczny smak', 'kraina jak z bajki', 'bajkowy świat', 'bajkolandia'…
Przypomnij sobie cechy bajki jako gatunku literackiego.
Bajka – prawda czy fałsz?
Wymień znanych ci bajkopisarzy i tytuły ich bajek.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PtD28uF43
Nagranie. Bajkę Ignacego Krasickiego Do dzieci czyta Krzysztof Kulesza.
Do dzieciO wy, co wszystkie porzuciwszy względy,
Za cackiem bieżyć gotowi w zapędyzapędy,
Za cackiemcackiem, które zbyt wysoko leci,
Bajki wam niosę, posłuchajcie, dzieci.Wy, których tylko niestatek żywiołem,
Co się o fraszki uganiacie wspołemwspołem,
O fraszki, których zysk maże i szpeci,
Bajki wam niosę, posłuchajcie, dzieci.Wy, którzy marne przybrawszy postaci,
Baśniami łudzić umiecie współbraci,
Baśniami, które umysł płochy kleci,
Bajki wam niosę, posłuchajcie, dzieci.Źródło: Ignacy Krasicki, Do dzieci, [w:] tegoż, Wybór liryków, oprac. Sante Graciotti, Wrocław 1985, s. 79–80.
Po przeczytaniu bajki Do dzieci wykonaj następujące polecenia.
Ustal, kogo dotyczy powtarzany w każdej strofie zaimek 'wy'. Zapisz swoją odpowiedź.
Poszukaj w utworze Ignacego Krasickiego fragmentów opisujących dzieci. Określ, jaki stosunek ma zwracająca się do nich osoba.
Wskaż, co łączy w tym utworze słowa: cacko, fraszka i baśń.
- Mają pozytywny wydźwięk.
- Są neutralne emocjonalnie.
- Mają negatywny wydźwięk.
Wyjaśnij, czy w utworze Do dzieci wyraz 'bajka' można potraktować jako kolejny element ciągu słów: 'cacko', 'fraszka', 'baśń'. Uzasadnij odpowiedź.
Wskaż, w jakim znaczeniu użyto w utworze wyrazu „bajka”.
- kłamstwo
- prawda
- zabawa
- utwór literacki
- baśń
- legenda
- mit
Wyraz 'bajka' w utworze dedykacyjnym do zbioru Bajki i przypowieści jest synonimem prawdy. Krasicki odszedł tu zatem od zwyczajowego utożsamiania tego słowa z fantazją czy kłamstwem (przy okazji bajkę przeciwstawił baśni, oznaczającej coś fałszywego).
O tym, że XVIII‑wieczny twórca nie tylko w dedykacyjnym wierszu tak potraktował bajkę, świadczy utwór Koniec, który stanowi zakończenie Przydatku do Bajek i przypowieści.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PtD28uF43
Nagranie. Bajkę Ignacego Krasickiego Koniec czyta Krzysztof Kulesza
KoniecZmordował się na koniec ten, co bajki prawiłprawił,
Żeby więc do ostatka słuchaczów zabawił,
Rzekł: 'Powiem jeszcze jedną, o której nie wiecie:
Bajka poszła w wędrówkę. Wędrując po świecie
Zaszła w lasy głębokie; okrutni i dzicy
Napadli ją z hałasem wielkim rozbójnicy,
A widząc, że ubrana bardzo podle była,
Zdarli suknie – aż z bajki Prawda się odkryła'.Źródło: Ignacy Krasicki, Koniec, [w:] Poezja polska XVIII wieku, red. Zdzisław Libera, Warszawa 1976, s. 214.
Po przeczytaniu utworu Koniec wykonaj związane z nim polecenia.
Określ, kto wypowiada się w utworze Ignacego Krasickiego.
Wyjaśnij, jaki był cel prawienia bajek.
W historyjce opowiedzianej przez postać mówiącą bajka wędruje. Wskaż, jakiego środka stylistycznego użył tu poeta.
- epitet
- wykrzyknienie
- apostrofa
- pytanie retoryczne
- personifikacja
Ustal, do kogo została porównana bajka w utworze Koniec. Zapisz swoją odpowiedź.
Wyjaśnij, czym okazała się bajka po odarciu jej z szaty i czym jest owa szata.
Bajkowy świat
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PtD28uF43
Nagranie. Bajkę Ignacego Krasickiego Wstęp do bajek czyta Krzysztof Kulesza.
Wstęp do bajekBył młody, który życie wstrzemięźliwie pędził;
Był stary, który nigdy nie łajał, nie zrzędził;
Był bogacz, który zbiorów potrzebnym udzielał;
Był autor, co się z cudzej sławy rozweselał;
Był celnik, który nie kradł; szewc, który nie pijał;
Żołnierz, co się nie chwalił; łotr, co nie rozbijał;
Był minister rzetelny, o sobie nie myślał;
Był na koniec poeta, co nigdy nie zmyślał.
– A cóż to jest za bajka? Wszystko to być może!
– Prawda, jednakże ja to między bajki włożę.Źródło: Ignacy Krasicki, Wstęp do bajek, [w:] Poezja polska XVIII wieku, red. Zdzisław Libera, Warszawa 1976, s. 209.
Po przeczytaniu utworu Wstęp do bajek wykonaj następujące polecenia.
Określ, jak można nazwać utwór Wstęp do bajek, skoro nie jest podzielony na zwrotki (strofy).
wiersz podzielony na zwrotki nazwać można zwrotkowym (stroficznym)
wiersz niepodzielony na zwrotki nazwać można ciągłym (stychicznym)
Podziel wiersz na dwie części. Wskaż miejsce, w którym przeprowadzisz granicę. Uzasadnij swój wybór.
Wskaż, co łączy wersy wchodzące w skład pierwszej części.
- Zaczynają się od słowa „być”.
- Składają się z pytań.
- Zawierają wyliczenia.
- Mają formę dialogu.
- Są zbudowane z wykrzyknień.
Oceń, czy charakterystyka ludzi wymienionych w bajce odpowiada temu, co się z nimi zazwyczaj kojarzy. Uzasadnij odpowiedź.
Z poniższego zestawu wybierz te charakterystyki, które można by dołączyć do grupy ludzi opisanych przez Krasickiego. Uzasadnij swój wybór.
{spostrzegawczy detektyw}, {#smutny clown}, {#wysoki karzeł}, {#piosenkarz bez głosu}, {#uczciwy oszust}, {#pijany abstynent}, {#inteligentny głupiec}, {wysportowany olimpijczyk}, {#dobrotliwy tyran}, {#uczynny egoista}, {odważny rycerz}, {#dzielny tchórz}
Uzasadnij swój wybór przykładów z poprzedniego ćwiczenia.
Wymień co najmniej dwie różnice pomiędzy częścią pierwszą a drugą w utworze Wstęp do bajek.
Wyjaśnij, czy – twoim zdaniem – rzeczywiście 'wszystko to być może'. Przy odpowiedzi uwzględnij wcześniejsze ustalenia.
Wyjaśnij, w jakim znaczeniu został użyty wyraz 'bajka' w ostatnim wersie utworu.
Określ, czy ostatni wers: 'Prawda, jednakże ja to między bajki włożę' może funkcjonować bez odniesienia do utworu Ignacego Krasickiego. Uzasadnij odpowiedź.
Wyjaśnij, w jaki sposób wyraz 'bajka', odnoszący się do przedstawionych ludzi, wpływa na obraz świata ukazany w utworze.
Określ, jaki świat został przedstawiony w pierwszej części utworu. Uzasadnij swoją odpowiedź.
O filozofach
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PtD28uF43
Nagranie. Bajkę Ignacego Krasickiego Filozof czyta Bartosz Woźny.
FilozofZaufany filozof w zdaniach przedsięwziętych
Nie wierzył w Pana Boga, śmiał się z wszystkich świętych.
Przyszła słabość, aż mędrzec, co firmament mierzył,
Nie tylko w Pana Boga – i w upiryupiry wierzył.Źródło: Ignacy Krasicki, Filozof, [w:] Poezja polska XVIII wieku, red. Zdzisław Libera, Warszawa 1976, s. 211.
Po przeczytaniu bajki Filozof wykonaj związane z nią ćwiczenia.
W utworze nie użyto imienia i nazwiska filozofa. Określ, z czego może to wynikać.
Określ, co stało się momentem przełomowym w życiu filozofa.
Scharakteryzuj filozofa i jego poglądy, zanim 'przyszła słabość'.
Wyjaśnij, jak rozumiesz wyrażenie 'zaufany […] w zdaniach przedsięwziętych' oraz zwrot 'firmament mierzył'.
Wytłumacz, dlaczego filozof się zmienił i na czym ta przemiana polegała.
Określ stosunek Krasickiego do przedstawionego w bajce filozofa.
Chłopski filozof
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PtD28uF43
Nagranie. Bajkę Ignacego Krasickiego Filozof i chłop czyta Bartosz Woźny.
Filozof i chłopWielki jeden filozof, co wszystko posiadał,
Co bardzo wiele myślał, więcej jeszcze gadał,
Dowiedział się o drugim, który na wsi mieszkał.
Nie omieszkał
I kolegę odwiedzieć,
I od niego się dowiedzieć,
Co umiał i skąd była ta jego nauka,
Znalazł chłopa nieuka,
Bo i czytać nie umiał, a więc książek nie miał.
Oniemiał.
A chłop w śmiech: 'Moje księgi – rzekł – wszystkie na dworze:
Wół, co orze,
Sposobi mnie do pracy, uczy cierpliwości,
Pszczoła pilności,
Koń, jak być zręcznym,
Pies, jak wiernym i wdzięcznym,
A sroka, co na płocie ustawicznie krzeczy,
Jak lepiej milczyć niźli gadać nic do rzeczy'.Źródło: Ignacy Krasicki, Filozof i chłop, [w:] tegoż, Bajki, przypowieści, satyry, Rzeszów 1986, s. 75.
Po przeczytaniu bajki Filozof i chłop wykonaj związane z nią ćwiczenia.
Posługując się cytatami z utworu, scharakteryzuj postać filozofa.
Wyjaśnij, skąd chłop czerpał swoją wiedzę o świecie.
Oceń, czy dobór 'nauczycieli' chłopa jest odpowiedni.
Do podanych nazw zwierząt dopasuj określenia pewnych cech.
czujność, upór, pracowitość, milczenie, skromność, siła, okrucieństwo
| osioł | |
| mrówka | |
| lew | |
| mysz | |
| słoń | |
| gęś | |
| ryba |
Wyjaśnij, który z bohaterów utworu lepiej zna życie i czyje nauki okazują się ważniejsze dla zwykłego człowieka. Uzasadnij odpowiedź.
Utopia
Świat przedstawiony we Wstępie do bajek jest nierealny – autor postrzega rzeczywistość pesymistycznie i nie wierzy w taki swoisty 'raj na ziemi'. Warto zauważyć, że ów idealny (ale nieprawdziwy) świat dotyczy wyłącznie ludzi. Krasicki w ogóle nie zajął się pięknem przyrody ani nie odniósł się do kwestii religijnych (chociaż był biskupem).
Ideał w tej bajce wiąże się z życiem ludzi w społeczności. Jest to zatem opis świata, w którym ludzie mają wyłącznie pozytywne cechy. Wyobrażenia na temat idealnego społeczeństwa pojawiały się już o wiele wcześniej. Pierwszą tego typu wizję zamieścił w dziele napisanym w formie dialogu, a zatytułowanym Państwo, jeden z najwybitniejszych filozofów starożytnej Grecji – Platon (V–IV w. p.n.e.).
Niemal 2000 lat później Thomas MoreThomas More (Morus) – angielski biskup, myśliciel, humanista i polityk – napisał traktat Utopia. Przedstawił tam własne wyobrażenia na temat idealnej społeczności. Tytuł tego dzieła w języku greckim oznacza 'miejsce‑nigdzie', czyli 'miejsce, którego nie ma'. Stał się on synonimem krainy zamieszkanej przez idealne społeczeństwo, ale nieistniejącej na naszej planecie.
UtopiaKażde miasto ma przyznany do swego użytku obszar ziemi, ciągnący się co najmniej 12 000 kroków. Czasem ten przydział ziemi wynosi z jakiejś strony znacznie więcej, tłumaczy się to oczywiście większą odległością miast od siebie na tej przestrzeni. Żadnemu miastu nie zachciewa się rozszerzać swoich posiadłości, ponieważ mieszkańcy ich nie uważają się za właścicieli ziemi, lecz raczej za włodarzywłodarzy. Wśród pól widać wszędzie domy, zaopatrzone w sprzęty gospodarskie i odpowiednio urządzone; służą one za mieszkania obywatelom, których miasta wysyłają kolejno na wieś. Każda rodzina wiejska składa się przynajmniej z 40 osób, mężczyzn i kobiet, oraz dwóch niewolników i podlega kierownictwu dwojga poważnych rozumnych ludzi, to jest ojca i matki rodziny. […] Każdy dom ma bramę od ulicy i tylną do ogrodu. Bramy są dwuskrzydłowe, łatwo otwierają się przez pociągnięcie ręką i potem same zamykają się; każdy może swobodnie wejść: tak dalece nie ma tam żadnej własności prywatnej. Nawet domy zmieniają co dziesięć lat, losując, który komu ma przypaść w udziale. […] Władza księcia jest dożywotnia, chyba że budzi on podejrzenie, jakoby dążył do tyranii. TraniborówTraniborów wybierają corocznie, lecz nie zmieniają ich bez ważnego powodu. Wszystkich innych urzędników zastępuje się po roku nowymi. Co trzy dni, a czasem w miarę potrzeby częściej, schodzą się traniborowie na narady z księciem; omawiają sprawy państwowe i jeśli są jakieś spory prywatne – zdarza się to bardzo rzadko – rozstrzygają je w krótkim czasie. Na każdym posiedzeniu senatu obecni są dwaj syfograncisyfogranci, każdego dnia inni. […] Wszyscy mieszkańcy wyspy noszą odzież jednakowego kroju bez względu na wiek; jeśli w ubiorze są pewne różnice, mają one tylko na celu odróżnienie mężczyzn od kobiet oraz bezżennych od żonatych. Odzież jest ładna, wygodna i stosowna zarówno do pory letniej, jak i zimowej, a sporządza ją sobie każda rodzina.
Źródło: Thomas More, Utopia, tłum. Kazimierz Abgarowicz, Lublin 1993, s. 61–68.
Po przeczytaniu fragmentu dzieła Thomasa More'a napisz notatkę na temat sposobu organizacji życia społecznego w Utopii.
Korzystając z dotychczas zdobytych informacji, określ prawdziwość następujących stwierdzeń.
| Stwierdzenie | Prawda | Fałsz |
| Ignacy Krasicki to poeta żyjący w XVIII wieku. | □ | □ |
| Krasicki tworzył wyłącznie bajki spisane wierszem stychicznym. | □ | □ |
| Krasicki nie traktował wyrazu „bajka” wyłącznie jako synonimu prawdy. | □ | □ |
| Utopia to kraina opisana przez Tomasza Morusa. | □ | □ |
| Filozof to profesja ukazywana przez Krasickiego wyłącznie w pozytywnym kontekście. | □ | □ |
Zadaniowo
Sformułuj wypowiedź argumentacyjną, w której opiszesz idealne państwo. Wykorzystaj cytaty z utworów Ignacego Krasickiego.
Napisz przemówienie, w którym – zwracając się do obywateli wymyślonego państwa – przedstawisz swoją wizję idealnego władcy, np. króla lub prezydenta.
Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji. Słowa klucze: bajka, utopia, prawda i fałsz, wiersz stroficzny, wiersz stychiczny, filozof, chłop.