Step nie daje zwierzętom dobrego schronienia ani przed drapieżnikami, ani przed upałem, ani przed mrozem i wiatrem. Jak więc one tu żyją?
Rdc1GsMxpGkHb
Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:
jakie są główne cechy klimatu umiarkowanego kontynentalnego,
jakie warunki klimatyczne panują na stepie.
Twoje cele
Rozpoznasz na podstawie ilustracji lub opisu wybrane rośliny i zwierzęta żyjące na stepach.
Wymienisz przystosowania roślin i zwierząt do życia na stepach.
Wyjaśnisz, dlaczego w strefie stepów powstały rozległe pola uprawne i pastwiska.
ihVYHHiAno_d5e198
1. Roślinność stepowa
Na obu półkulach, na umiarkowanej szerokości geograficznej występują duże, bezleśne obszary – stepy. Przeważają tu wieloletnie trawy i rośliny zielne przystosowane do przetrwania gorącego, suchego lata i mroźnej zimy. Najbardziej zróżnicowana roślinność występuje na stepach łąkowychstep łąkowystepach łąkowych (trawiastych), na czarnoziemachczarnoziemyczarnoziemach w Europie Wschodniej i Ameryce Północnej. Opady na tych stepach są nieco wyższe niż na kontynentalnych stepach wnętrza Azji. Poza wysokimi do 2 m trawami, wiosną rozkwitają tam barwne tulipany, hiacynty, kosaćce, sasanki czy miłek wiosenny. Rośliny magazynują wodę z opadów w cebulach i bulwach, dlatego mogą przetrwać susze. Inne mają grube, długie korzenie i czerpią wodę z głębszych warstw gleby. Ze względu na żyzne gleby i dostateczną ilość opadów, większość z tych stepów została zagospodarowana pod uprawę zbóż i innych roślin, np. buraka cukrowego i słonecznika.
Na obszarach stepowych o bardziej suchym klimacie gleby są gorsze, a roślinność uboższa. Wśród traw dominują ostnice, których liście są wąskie, suche, twarde i szczeciniaste, za to mają piękne, białe, długie kwiatostany. Stepy takie występują w Azji Środkowej i Ameryce Południowej. Z powodu gleb ubogich w próchnicę i niskich opadów, stepy te nie są przeznaczane pod uprawę, ale wykorzystuje się je jako pastwiska dla bydła, koni i owiec.
Istnieją także stepy na glebach silnie zasolonych. Tam gleby nie nadają się pod uprawy. Trudno je nawet przeznaczyć na pastwiska, gdyż trawy są rzadkie i suche, a inne rośliny mają często kolczaste liście. Mogą też mieć gorzki smak, jak np. piołun, więc zwierzęta nie chcą ich zjadać. Takie stepy nazywane są stepami piołunowymi, a występują głównie na granicy ze słonymi półpustyniamipółpustyniapółpustyniami w Azji Środkowej.
Rxuo4S3JqDoOZ
RQOZjbaw1MO5T
RybzjUZ1LxX8a
R8ITNWvnMwsxl
Ważne!
Nawet niewielkie zmiany klimatu mogą wpływać na skład gatunkowy roślinności na stepie. Wzrost ilości opadów może spowodować pojawienie się na stepie drzew, a spadek ilości opadów może wywołać przemianę stepu w półpustynię.
ihVYHHiAno_d5e253
2. Zwierzęta stepów
Trawy i inne rośliny zielne porastające stepy są podstawą wyżywienia wielu zwierząt roślinożernych. Żyją tu duże zwierzęta kopytne. Z powodu braku schronienia bardzo szybko biegają (suhakisuhaksuhaki, gazele). Inne (bizony, konie) żyją w tak dużych stadach, że drapieżniki nie są dla nich bardzo groźne. Wiele jest też małych roślinożernych ssaków, które często kopią nory w miękkim podłożu i chowają się w nich przed drapieżnikami. Takie ssaki żyją w dużych koloniach (np. pieski preriowe, świstaki czy susły), w których stojące na straży osobniki ostrzegają stado o zbliżającym się niebezpieczeństwie. Inne gryzonie żyją samotnie bądź w małych grupach rodzinnych (myszy, chomiki).
Ssaki drapieżne są niewielkie, co umożliwia im w miarę niepostrzeżenie zbliżyć się do ofiary. Są to głównie wilki, kojoty i lisy. Drapieżne ptaki stepów to np. myszołowy, jastrzębie i pustułki oraz większe, ale nieliczne orły i sępy. Wszystkie z powodu braku drzew muszą budować gniazda na ziemi i same są narażone na ataki pozostałych drapieżników. Inne ptaki stepowe, takie jak kuropatwa, przepiórka, drop, też mają kłopot z szukaniem schronienia.
Bardzo liczne są natomiast bezkręgowce, a zwłaszcza owady (mrówki, pasikoniki, szarańcza) i pajęczaki. Nielicznie spotykane są gady (żółwie, węże, jaszczurki).
Rwec9myoGySjU
R1UNR9a6ED4Rk
R1QYB09J4ovBB
R1bnFNlovNfdy
Ru1pywcI5YkMu
R10pgwGWJK6bR
R1KfR0MUfjL7D
11
Ćwiczenie 1
Wyjaśnij, w jaki sposób kuropatwa i przepiórka, które gniazdują i większość życia spędzają na ziemi, ukrywają się przed drapieżnikami?
Przyjrzyj się uważnie przepiórkom widocznym na zdjęciu w tym temacie (kuropatwy są do nich bardzo podobne). Zwróć uwagę na ich wielkość i ubarwienie piór.
Kuropatwy i przepiórki, które gniazdują i większość swojego życia spędzają na ziemi, doskonale radzą sobie z drapieżnikami. Ptaki te mają ubarwienie piór w odcieniach szarości, brązu i miedzi, co pozwala im wtopić się w otoczenie i są wtedy praktycznie niewidoczne. Są niewielkich rozmiarów, dlatego trawy dają im doskonałe schronienie. W momencie zagrożenia ze strony drapieżnika nieruchomieją, co nie wyzwala u drapieżnika instynktu pogoni za ofiarą.
Ciekawostka
Konie zostały udomowione kilka tysięcy lat temu na stepach Kazachstanu (pogranicze Europy i Azji). Wraz z człowiekiem zawędrowały na wszystkie kontynenty. W wielu miejscach ponownie zdziczały. Obecnie stada zdziczałych koni żyją na trawiastych stepach Azji, w Europie, w Ameryce Północnej, a nawet w Australii.
Zapamiętaj!
Koń Przewalskiego, zamieszkujący stepy Azji, to jedyny dziko żyjący gatunek konia. Mustangi, zamieszkujące Amerykę Północną, to zdziczałe konie pochodzące od zwierząt przywiezionych z Europy.
ihVYHHiAno_d5e309
Podsumowanie
Ze względu na warunki klimatyczne na stepie mogą rosnąć trawy i rośliny zielne, ale drzewa spotykane są tylko w pobliżu rzek.
Roślinność na stepach przystosowana jest do pobierania wody z głębszych warstw gleby.
Zwierzęta stepów to duże, szybko biegające kopytne lub niewielkie gryzonie żyjące w norach.
Praca domowa
111
Ćwiczenie 1
Wyjaśnij, dlaczego zagrożonych jest wiele gatunków zwierząt stepowych.
Przypomnij sobie, w jaki sposób ludzie wykorzystują tereny stepowe, oraz przeczytaj informację w tym temacie wyróżnioną jako ważną.
Człowiek przekształcił stepy w pola uprawne, na których uprawia głównie zboże. Zamienił również te tereny w ogromne pastwiska dla bydła i owiec. W taki sposób dzikie zwierzęta stepowe zostały pozbawione miejsc do żerowania, budowania gniazd i wychowywania potomstwa. Również obserwowane zmiany klimatu wpływają na roślinność stepu, zmieniając jej skład i pozbawiając dzikie zwierzęta pożywienia i schronienia. Przedstawione zmiany doprowadzają do tego, że wiele gatunków zwierząt stepowych jest zagrożonych wyginięciem.
ihVYHHiAno_d5e379
Słownik
czarnoziemy
czarnoziemy
najżyźniejsza gleba zawierająca dużo próchnicy nadającej jej czarne zabarwienie
półpustynia
półpustynia
obszar mający pewne cechy pustyni, charakteryzujący się niewielką ilością opadów i skąpą roślinnością
step łąkowy
step łąkowy
formacja roślinna pozbawiona drzew, na którą składają się wysokie trawy, występująca na czarnoziemach
step ostnicowy
step ostnicowy
formacja roślinna pozbawiona drzew, występująca w klimacie suchym, kontynentalnym, na glebach bielicowych
step piołunowy
step piołunowy
formacja roślinna pozbawiona drzew, występująca na ubogich, mocno zasolonych glebach