Deformacja jako autokreacja, deformacja jako maska
Artystyczna deformacja może ujawniać i demaskować. Z równym powodzeniem może jednak stać się także elementem strategii ukrywania, maskowania i ucieczki od jednoznaczności. Skuteczna w demaskowaniu pozorów, potrafi przecież doskonale mamić pozorami. Gdy dla jednych twórców staje się bronią w dociekaniach prawdy, w zmaganiach z tajemnicą (świata i samego siebie), inni czynią z niej narzędzie autokreacyjnej rozgrywki z odbiorcami, której stawką jest niejednoznaczność. Deformacja świata i podmiotu prowokuje niepewność, czyni nas świadkami – nie sposób niekiedy rozstrzygnąć – manifestacji prawdy czy gry pozorów. W twórczości
(i życiu) Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego odnajdziemy przykłady deformacji uruchamianej w ten sposób.
Poszukaj w zasobach internetowych współczesnych świadectw odbioru twórczości Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego. Na ich podstawie określ, jaki status w świadomości uczestników współczesnej kultury literackiej ma spuścizna tego autora.
O autorze
Konstanty Ildefons Gałczyński
Wśród polskich poetów wieku XX był bez wątpienia jednym z najpopularniejszych. Urodził się w Warszawie. Okres I wojny światowej rodzina Gałczyńskich spędziła w Moskwie. Tam Konstanty rozpoczął naukę, tam również napisał swoje pierwsze wiersze. Do Polski rodzina powróciła w 1918.
Pod koniec lat 20. Gałczyński przyłączył się do grupy KwadrygaKwadryga. Współpraca ta zaowocowała przyjaźniami i publikacjami, ale w istocie poetycko i osobowościowo Gałczyński nie mieścił się w ramach społecznie ukierunkowanego i raczej ogólnikowego programu grupy. Niechętny skamandrytomskamandrytom i kręgowi Wiadomości Literackich
, poszukiwał miejsca, gdzie mógłby regularnie publikować, dlatego w drugiej połowie lat 30. podjął współpracę z tygodnikiem Prosto z Mostu
– pismem o skrajnie prawicowej orientacji. Chociaż wybór taki więcej miał zapewne wspólnego z pragnieniem stabilizacji możliwości wydawniczych niż z rzeczywistym ideologiczno‑politycznym zaangażowaniem, stał się jednym z tych faktów biograficznych, które miały konsekwencje w sposobie, w jaki Gałczyński był postrzegany po wojnie. Nakładem Prosto z Mostu
ukazał się zbiór Utwory poetyckie (1937).
Gałczyński został zmobilizowany pod koniec sierpnia 1939 roku, a wkrótce po wybuchu wojny dostał się do niewoli. Z okresu pobytu w stalagachstalagach pochodzą wiersze oddające nastroje tamtego czasu, m.in. słynna Pieśń o żołnierzach z Westerplatte. Po zakończeniu wojny Gałczyński wędrował po Europie, a w 1946 roku powrócił do kraju. Związał się z pismami o bardzo różnorodnym profilu: z „Odrodzeniem”, „Tygodnikiem Powszechnym”, „Przekrojem” i „Szpilkami”. Na łamach „Szpilek” drukował (od 1946 do 1950 roku) słynny cykl absurdalnych, humorystycznych scenek, publikowanych jako Teatrzyk Zielona Gęś.
W 1950 roku na V Zjeździe Związku Literatów Polskich Adam Ważyk w swoim wystąpieniu zaatakował Gałczyńskiego i praktykowaną przez niego poezję. Był to dla poety trudny okres, w którym dostęp do czytelników został mu ograniczony. Latem 1950 roku Gałczyński wyjechał na Mazury, gdzie nad Jeziorem Nidzkim, w leśniczówce Pranie, zrealizował kilka poetyckich zamysłów, z których część – m.in. poematy Niobe i Wit Stwosz oraz liryczny cykl Pieśni – badacze zaliczają do jego najwybitniejszych osiągnięć.
6 grudnia 1953 roku trzeci zawał serca doprowadził do śmierci poety.
Kategorią estetyczną, która w poetyce Gałczyńskiego zdaje się grać rolę zasadniczą, jest groteskagroteska. Nie należy jednak postrzegać groteskowej mistyfikacji jako jedynego sposobu postrzegania poetyckiego dzieła. Liczne są w nim przykłady autokreacji poety na artystycznego cygana, celebrującego indywidualność i przywileje człowieka sztuki. Zarazem pozostawał Gałczyński poetą zabiegającym o audytorium, otwarcie mówiącym o praktyczno‑zarobkowym wymiarze artystycznego rzemiosła, praktykującym poezję powszednich wzruszeń, opiewającym świat przeżyć i uroków rodzinnych. Bardzo rzadko (np. w słynnym Balu u Salomona) rezygnował z zasady klarownej komunikatywnościklarownej komunikatywności, posługiwał się najczęściej kodami i kontekstami wyprowadzonymi z codzienności, a przez to – bliskimi czytelnikowi. Jeśli w swojej twórczości nawiązywał do kultury tradycyjnej – robił to w sposób unikający przesadnej erudycyjnościerudycyjności, dostępny kompetencjom szerokiego grona czytelników. Strategia taka stwarzała płaszczyznę bezpośredniego porozumienia z odbiorcą, który bez trudu odnajdywał się w kreowanej w tych wierszach rzeczywistości.
Doświadczenie codzienności pozostaje jednak w poezji Gałczyńskiego nieustannie otwarte na wtargnięcia żywiołu ludycznego (zabawy), na karnawałowe odwrócenie normalnego porządku ról i wartości, na różnorakie deformacje rzeczywistości i podmiotu. Poeta od powagi uciekał w żart, od zaangażowania – w dystans, od poetyczności – w potoczność, od powszedniości – w maskaradę. I na odwrót. W ten sposób mistyfikował siebie, skutecznie wymykając się jednoznaczności. Scenerią wszystkich tych ucieczek był najczęściej miejski folklor. Żartowniś, kpiarz, szarlatan to wcielenia lub autokreacje podmiotu w tych tekstach (w okresie międzywojnia) bardzo częste. Jednocześnie obok nich pojawia się jako humanista czy jednostka skłonna do sentymentalnych niemal wzruszeń. Pozwala to mówić o estetycznym, emocjonalnym i problemowym synkretyzmiesynkretyzmie poezji Gałczyńskiego.
Groteska w wierszach Gałczyńskiego ma często walor komiczny. Poeta efektywnie posługiwał się żartem, drwiną, ironią, absurdem i purnonsensempurnonsensem. Karykatura, nierzadko satyrycznie ukierunkowana, określa nacechowanie rzeczywistości w wielu utworach. W niektórych z nich (np. Koniec świata, Bal u Salomona) poeta złączył groteskę, absurd, humor z motywami katastroficznymi. Przedmiotem kpiny stają się postawy i aspekty rzeczywistości, celebrowane z przesadną powagą i pompą, uschematyzowane przez konwenans, miałkie bądź zakłamane pod pozorem wielkich słów i wzniosłych idei. Wśród innych zjawisk Gałczyński kpi z inteligenta, zagubionego bądź nieadekwatnie do swej inteligenckości przywiązanego, praktykującego ją niczym teatr gestów bez znaczenia (np. Tatuś, Biedny Lolo).
Tony te cichną w wierszach z czasu wojennej niewoli. Do głosu dochodzą uczucia tęsknoty, potrzeba wytrwałości, akcenty patriotyczne, choć – jak zwykle w tej poezji – wolne od patetycznego zadęcia, wyrażone językiem prostych obaw, wzruszeń i nadziei (np. Pieśń o żołnierzach z Westerplatte, Pieśń o fladze, Matka Boska stalagów). Kulminację groteskowego żywiołu w twórczości Gałczyńskiego stanowi zapewne – reprezentujący powojenny dorobek autora – najmniejszy teatrzyk świata
, czyli słynna Zielona Gęś. Żywiołem tych scenek był absurdalny humor, inspirowany zarówno współczesną poecie rzeczywistością, jak i tradycją literacką, kontynuujący dzieło ośmieszania sytuacji i postaw, które znalazły się na satyrycznym celowniku poety jeszcze w okresie międzywojnia, a także tych, które wyłoniły się w powojennej rzeczywistości.
Wymóg twórczości zaangażowanej, który zdominował polską literaturę zwłaszcza po 1949 roku, znalazł wyraźny oddźwięk w poetyckiej praktyce Gałczyńskiego. Powstają wówczas socrealistycznesocrealistyczne wiersze agitacyjne, także skierowane do dziecięcego odbiorcy. W tym socrealistycznym nurcie głośny okazał się zwłaszcza Poemat dla zdrajcy (1951), odczytywany jednoznacznie jako atak na Czesława Miłosza, który w tym samym roku podjął decyzję o pozostaniu na emigracji. Wewnętrznie zróżnicowana, estetycznie synkretyczna, kpiarska i bliska zwyczajności, twórczość Gałczyńskiego była niezwykle atrakcyjna dla odbiorców: przyciągała ich specyficznym humorem, zmistyfikowaną niejednoznacznością poety i barwną emocjonalnością, dostępną w swej bezpośredniości, a zarazem wolną od banału. Czy może być atrakcyjna także współcześnie – przekonamy się w toku najbliższych lekcji.
Chcieliście Polski, no to ją macie!
Skumbrie w tomacieRaz do gazety
Słowo Niebieskie
(skumbrie w tomacie skumbrie w tomacie)
przyszedł maluśki staruszek z pieskiem.
(skumbrie w tomacie pstrąg)
Kto pan jest, mów pan, choć pod sekretem!
(skumbrie w tomacie skumbrie w tomacie)Ja jestem król Władysław Łokietek.
(skumbrie w tomacie pstrąg)Siedziałem – mówi – długo w tej grocie,
(skumbrie w tomacie skumbrie w tomacie)
dłużej nie mogę... skumbrie w tomacie!
(skumbrie w tomacie pstrąg)Zaraza rośnie świątek i piątek.
(skumbrie w tomacie skumbrie w tomacie)
Idę na Polskę robić porządek.
(skumbrie w tomacie pstrąg)Na to naczelny kichnął redaktor
(skumbrie w tomacie skumbrie w tomacie)
i po namyśle powiada: – Jak to?
(skumbrie w tomacie pstrąg)Chce pan naprawić błędy systemu?
(skumbrie w tomacie skumbrie w tomacie)
Był tu już taki dziesięć lat temuBył tu już taki dziesięć lat temu.
(skumbrie w tomacie pstrąg)Także szlachetny. Strzelał. Nie wyszło.
(skumbrie w tomacie skumbrie w tomacie)
Krew się polała, a potem wyschło.
(skumbrie w tomacie pstrąg)
Ach, co pan mówi? – jęknął Łokietek;
(skumbrie w tomacie skumbrie w tomacie)
łzami w redakcji zalał serwetę.
(skumbrie w tomacie pstrąg)Znaczy się, muszę wracać do groty,
(skumbrie w tomacie skumbrie w tomacie)
czyli że pocierp, mój Władku złoty!
(skumbrie w tomacie pstrąg)Skumbrie w tomacie, skumbrie w tomacie!
(skumbrie w tomacie skumbrie w tomacie)
Chcieliście Polski, no to ją macie!
(skumbrie w tomacie pstrąg)Źródło: Konstanty Ildefons Gałczyński, Skumbrie w tomacie, [w:] tegoż, Wybór poezji, Wrocław 1983, s. 105–106.
Wiersz Skumbrie w tomacie ukazał się na łamach pisma Prosto z Mostu
w 1936 roku. Skumbrie w tomacie to konserwa rybna w sosie pomidorowym.
Wskaż wśród wymienionych te kategorie, które można rozpoznać w wierszu. Swoje wskazania uzasadnij.
- patos
- komizm
- satyryczność
- groteska
- aluzyjność
- tragizm
Wyjaśnij zasadność przywołania w wierszu postaci Władysława Łokietka.
Określ funkcję refrenu w wierszu.
Uwzględniając kategorie estetyczne organizujące wiersz (patrz: ćwiczenie 1), przedstaw interpretację utworu.
Zastanów się i przedstaw swoją opinię: czy humor w formie przedstawionej przez Gałczyńskiego może być skutecznym narzędziem w dyskusji o sprawach społecznych, politycznych itp.? Uzasadnij swój sąd.
Odjeżdżasz… never, never!
Na dziwny a niespodziewany odjazd poety Konstantegoelegia
Żandarmom RepublikiWięc odjeżdżasz, oszuście, słodki szarlatanie,
któryś kochał alkohol, cygara i czaple.
któryś był taumaturgataumaturga, bufon i hochsztapler,
odjeżdżasz, a więc jedźże na karku złamanie!Ach, znamy, dobrze znamy twoje promenady
od „Kresów”„Kresów” do „Ziemiańskiej”„Ziemiańskiej”, zZiemiańskiejdoKresów,
dżdżyste rajdy autami z córkami mechesówmechesów,
noce w mrocznych winiarniach, komersze i szpady.Faktycznie, pamiętamy
noceinfernalneinfernalne
i „Poemat o piekle”, i liścik Lechonia,
twoje usta za duże, spalone przez koniak
i przez miłości słotne, a fenomenalne.O, poeto najsłodszy, hodujący kwiatki,
robiący tricki lepsze niż święty Franciszek,
pustkę serca wyleczył ci pełny kieliszek
i krawat, w którym lśniła duża łza twej matki.A kiedy przychodziły noce niepogody,
po NalewkachNalewkach się błąkał twój kabriolet stary,
noc zmieniała się w strofy, a strofy w dolary…hélashélas! strofy są zawsze, honoraria — w środy.I takeś, o Konstanty, gwizdał po Warszawie,
jak jakiś wzniosły RilkeRilke albo zgoła Irzek;
prawie co noc wEmpirzegrywałeś na lirze,
rachunki dobrzy ludzie płacili łaskawie.Ale wszystko się kończy i odjeżdżasz oto,
łzy Eleonory zmieszały się z deszczem,
odjeżdżasz… never, never! Zostań chwilę jeszcze,
lubiła cię hołota, więc zostań z hołotą.O pociągu jesienny, jadący w szarugę,
o, koła roztrzęsione strachem i malarią!
Kochałem cię naprawdę, Stanisławie MarioStanisławie Mario,
a ty szaleństwa moje i moją papugę.Źródło: Konstanty Ildefons Gałczyński, Na dziwny a niespodziewany odjazd poety Konstantego, [w:] Konstanty Ildefons Gałczyński, Wybór poezji, Wrocław 1983, s. 5–7.
Konstanty Ildefons Gałczyński uznawany jest za poetę, który stale ukrywa się za maskami, m.in: kpiarza, poważnego piewcy socjalizmu, szarlatana, dekadenta. W swojej twórczości często odwoływał się do wątków autobiograficznych; pracował jako urzędnik (trzykrotnie zetknął się z tym zajęciem), ale z powodu nudy, jaka wynikała z wykonywania czynności urzędniczych, rezygnował z tej pracy. Niemniej jednak postać urzędnika często jest zestawiana w jego twórczości z postacią artysty.
Przypomnij, czym jest elegia jako gatunek literacki.
Wyszukaj te cechy wiersza, które nadają mu charakter elegijny. Następnie omów sposób, w jaki tekst gra z tradycją elegii.
Przedstaw sytuację, w jakiej rozwija się wypowiedź podmiotu lirycznego oraz omów jego konstrukcję.
Scharakteryzuj wizerunek bohatera‑adresata, jaki wyłania się z wypowiedzi podmiotu lirycznego. Wykorzystaj cytaty z wiersza.
Która z odpowiedzi właściwie charakteryzuje konwencję, w jakiej zbudowany został wizerunek bohatera wiersza?
- Wizerunek bohatera zbudowany został w konwencji żartobliwej karykatury.
- Wizerunek bohatera zbudowany został w konwencji tragizmu.
- Wizerunek bohatera zbudowany został w konwencji fantastycznej.
- Wizerunek bohatera zbudowany został w konwencji heroizacji.
Znajdź w wierszu fragmenty, w których następuje dekonstrukcja wzniosłego etosu poety. Uzasadnij, na czym ta dekonstrukcja polega i jaka jest jej funkcja.
Piszę testament przy świecach
Nocny testamentJa Konstanty, syn Konstantego,
zwany w Hiszpanii mistrzem Ildefonsem,
będąc niespełna rozumu,
piszę testament przy świecach.Ćmy się, zaznaczam, kręcą przy lichtarzach
i drżą, i ręka mi drży –
a więc majstrowi, co lichtarze stwarzał,
zapisuję czerwcowe ćmy.Jeśli kiedyś go rozwlecze chandra,
w wieczór będzie wśród tych ulic stąpał,
ćmy się zaczną kręcić na werandach,
gasnąć kule niebieskie na klombach,
ćmy zobaczy, twarze w złotym dymie
i przystanie. I wspomni me imię.A poetom dzisiejszym i przyszłym
zapisuję mój kaflowy piec,
w nim spalone myśli i pomysły,
czyli różne gry niewarte świec,
nadto księżyc, pełny mój kałamarz,
co mi sprzedał go wędrowny kramarz.Jeśli tedy kiedyś, w latach innych,
jak ja dzisiaj nocą wzniosą głos
i rozłożą swoje pergaminy,
wzdychać zaczną jak uwiecznić noc –
to ja będę w kuszeniach chmur,
w pergaminach i w skrzypieniach piór,
bom ja nocą zaszumiał i odszumiał,
i do dna jej partytury zrozumiał.Córce mojej Kirze, tancerce,
zapisuję niebiosa siódme,
cherubinów modlących się z tercyn,
szum wysoki i światła ułudne,
i przyrodę jak skrzynię sekretów –
niechaj z niej się uczy swoich baletów.Teofilowi, gdy się w mieście zmierzchnie,
daję całą uliczkę do szeptów
oraz pewną bramę na Lesznie,
gdzie był kuty w żelazie Neptun,
ale uciekł, bo miał wstręt do miasta,
teraz w niebie jest spokojna gwiazda.Wszystkim dobrym cały czar, co wezbrał
na tej ziemi, daję jak alfabet:
pory roku ze złota i srebra
i dzięcioły, i te muszki nawet
wieczorami, wielkim rojem, przy akacjach,
w głębi zorza, z której się nie wraca…Wierszom moim fosforyczne furie
blaskiem w wertep ciemny i zły –
a mojej Smagłej, mojej Smukłej, mojej Pochmurnej
łzy.Źródło: Konstanty Ildefons Gałczyński, Nocny testament, [w:] tegoż, Wybór poezji, Wrocław 1983, s. 125–127.
Wiersz Nocny testament ukazał się jako część poematu Noctes AninensesNoctes Aninenses (Noce anińskie) na łamach pisma „Prosto z Mostu” w 1939 roku.
Scharakteryzuj strategię gry z konwencją testamentu poetyckiego, zastosowaną przez Gałczyńskiego w wierszu.
Znajdź i wypisz z tekstu jak najwięcej atrybutów, które nawiązują do nocy.
Wyjaśnij, jaki sens nadaje monologowi podmiotu lirycznego nocny
charakter wypowiadanego testamentu.
Omów autokreację podmiotu lirycznego w wierszu. Rozpoznaj nawiązania autobiograficzne.
Przywołaj inne znane ci poetyckie testamenty. Porównaj je z Nocnym testamentem Gałczyńskiego.
Biedny Lolo
Biedny LoloBaronowej Trzymuszki
Biedny Lolo chce zrozumieć,
biedny Lolo nie rozumie
mimo święty życia tryb,
mimo kefir i kakao:
co jest złem, a co jest dobrem?
Z problemu wyrasta problem,
zęby bolą - biedny Lolo!
tak go zdegrengolowałozdegrengolowało:Państwo, Naród, Koran, Miszna,
HebbelHebbel, GoebbelsGoebbels, Murti‑KrishnaMurti‑Krishna,
surrealizmsurrealizm, subskrypcjonizmsubskrypcjonizm;automatyzm, borealizmborealizm,
pantotalizmpantotalizm, nacjonalizmnacjonalizm,
babilonizmbabilonizm, rewizjonizmrewizjonizm;Nostradamus, FichteFichte, SchlegelSchlegel,
HusserlHusserl, RüsselRüssel, BroncelBroncel, HegelHegel,
BaconBacon, OzonOzon, Marco PoloMarco Polo;
PrystorowaPrystorowa, ŻeligowskiŻeligowski,
KostaneckiKostanecki, KościałkowskiKościałkowski...Biedny Lolo, biedny Lolo!
Biedny Lolo jednak chce
znaleźć się w problemów sednie:
IKC i ABC
czyta w nocy, czyta we dnie;ale jakże połknie mózg
idej ciżbę taką mnogą?
A tu coraz gorzej mu:
ani ręką, ani nogą.Biedny Lolo więc rad nierad
zwiększa liczbę prenumerat:
„Dzwon Narodu”, „Siuchta Młodych”,
„Oko”, „Echo miasta Brody”,
„Elf”, „Wilkołak”, „Hallo”, „Molo”,„Przegląd Luźny”, „Głos Wodnika”.
I „Kronika”, i „Panika”.Biedny Lolo! Biedny Lolo!
Biedny Lolo żonę ma,
taką śliczną, taką rzewną!
Żyje z nią już osiem lat,
więc kochają się na pewno;gdy nadciągnie wieczór złoty,
patrzą w okno jak dwa koty.A za oknem ruczaj kręty,
cztery brzozy i klon piąty,
cicha zima, srebrny AninAnin...myśli Lolo: czy ja wiem...
zima... brzozy... coś jest w tem –i powoli syty snem
budzi się w Lolu Polanin:Te gazety, te problemy
sami sobie fingujemy,
zaś tu wietrzyk brzozom, polom...hodowałbym troszkę pszczół...
dużo bym się lepiej czuł...Biedny Lolo!
Źródło: Konstanty Ildefons Gałczyński, Biedny Lolo, [w:] tegoż, Poezje, t. 1, Warszawa 1957, s. 442–444.
Wiersz Biedny Lolo ukazał się na łamach pisma „Prosto z Mostu” w 1938 roku.
Scharakteryzuj kreację bohatera w wierszu.
Wskaż wśród wymienionych te kategorie, które określają stosunek podmiotu do bohatera wiersza.
- patos
- ironia
- afirmacja
- ambiwalencja
- groteska
Wykorzystując wnioski z poprzednich ćwiczeń, przedstaw pisemnie stosunek podmiotu lirycznego do bohatera wiersza.
Wypisz z tekstu przykłady wyliczeń i określ funkcję, jaką pełnią w utworze.
W utworze pojawia się aluzja autobiograficzna – Srebrny Anin
. Zastanów się i określ, w jaki sposób przywołanie jej wpływa na wizerunek biednego Lola
.
Przedstaw swój stosunek do postaci „biednego Lola”. Czy, Twoim zdaniem, wizerunek bohatera wiersza jest dzisiaj aktualny? Uzasadnij swoją opinię.
Konteksty
Prawda uczuć(fragmenty)
Gałczyński był poetą estrady. Sam wspaniale deklamował własne wiersze. Prawdziwego poetę estrady poznajemy jednak po tym, że stara się estradę zburzyć. Gałczyński pragnął za wszelką cenę znieść dystans dzielący go od czytelnika. Wychodził doń rozchełstany, nieporządny. Kokietował artystycznym bałaganem. Mowa potoczna jest fundamentem jego poezji; jej niedokładności, zacięcia, powtórzenia. Stąd zdania cięte, rwane, nerwowe, stąd niekończące się frazy, gdzie ani początku, ani końca, nieprzerwany potok słów. […]
Gałczyński jest poetą łatwo zrozumiałym, ale nie prostym. Nie buduje swej prostoty z tradycji; przeciwnie; burzy ją, jak może: stylizacją sentymentu, mistyfikacją ironii. […]
Gałczyński szczerze nie lubił awangardy poetyckiej. […] On sam wybrał inną drogę. Inną, ale równoległą. Nie dynamizował skojarzeń, ale nastroje. Prowokowanie przemiennością uczuć wywoływało oburzenie; nie obojętność, na którą skazywało „pseudonimowanie” rzeczy, zalecane przez Peipera. Łatwiej bowiem spotkać wrażliwe serce niż wygimnastykowaną wyobraźnię. Gałczyński był – awangardzistą nastrojów.
W wierszach Przybosia nieustannie zmieniają się i przekształcają obrazy; ale sam Przyboś pozostaje zawsze jednaki: spokojny, opanowany, rozważny. Uczucie, którym dzieli się z czytelnikami, jest jednorodne: komplikacja obrazów prowadzi do prostoty wzruszenia. U Gałczyńskiego odwrotnie: prostota, nawet banalność obrazów – do komplikacji wzruszeń. Właśnie wzruszeń. Rekwizyty Gałczyńskiego znamy z góry; uczuć – nigdy. […] Wieloznaczność sytuacji osobistej, społecznej dawała nie tylko różne wiersze: raz nihilistyczne, raz intymistyczne, raz – po prostu niespokojne. Warunkowała także styl konsekwentnego chaosu. Inna sprawa po wojnie; przemienność wzruszeń przestała być znakiem niepewności społecznej; zaczęła służyć temu, o czym zawsze Gałczyński marzył: uściśleniu kontaktu z czytelnikiem. Gałczyński ujarzmił w końcu chaos; zmienił go w bogactwo.Gałczyński był zafascynowany przeciwieństwem. Łzy i grymas. Sentyment i ironia. Marzenie o mieszczańskim szczęściu i utajona weń niewiara. Programowa Pieśń cherubińska i drwiąca historia biednego Lola. Jakby rozchwianie widzenia rzeczywistości, jakby poczucie winy wobec własnej niepewności poznawczej.
[…] Gałczyński tradycję podejmuje po to, aby ją obrażać. Bierze najprostsze schematy poetyckie i miesza je ze strzępami codziennych rozmów. I jedne, i drugie, są łatwo dostępne dla czytelnika; tym swobodniej można nimi igrać. Tak udaje mu się być zrozumiałym, a nie banalnym.
[…]
Gałczyński jest w wojnie z samym sobą. Z własnym wzruszeniem, z własną myślą. Jest w sobie samym zaprzeczony. Może wykręca się od jednoznaczności, może nie umie jej znaleźć? Kompromituje nie tylko świat, także siebie. Rozbija własne uczucia. Dewaluuje własne wzruszenie liryczne.
[…]
[…] cała poezja Gałczyńskiego przesycona jest niespodzianką i przeciwieństwem.
[…]
Zdaje się, że jedną z głównych przyczyn popularności poety należy widzieć w jego niezwykłej zdolności ujarzmiania trudnych i poważnych spraw przez wiązanie ich z codziennością życia ludzkiego. Wszystko dlań staje się „świętą powszedniością”. […] uczucia, nawet wielkie […] sprowadza genialnie do skali odczuwania prostego człowieka. Nikt lepiej nie czuł wielkości i uroku codziennego ludzkiego życia. Dlatego poeta dysponował niesłychaną skalą gatunków: umiał wierszem gawędzić, opowiadać, żartować, nawet pisać listy. […] Gałczyński wszędzie widział poezję; dlatego mógł wszystko napisać wierszem. Poezja była dlań naturalnym środkiem wypowiadania się […].
Jednak nie wirtuozeria techniki pozwala Gałczyńskiemu na opanowanie chaosu kłębiącego się w jego wierszach. Ożywia je przecie niezwykła prawda uczuć. Wszystko dla Gałczyńskiego poety może być zmyśleniem, dziwactwem, błędem: uczucia jedne są prawdziwe. Styl może być pogmatwany; widzenie świata – rozłamane; myśli – ślepe i błędne; uczucia jednak zawsze pozostają pewne. W jego wierszach galopują chmary nonsensów; uczucia, które w nich żyją, są jednak proste.Źródło: Jan Błoński, Prawda uczuć, [w:] Andrzej Drawicz, Konstanty Ildefons Gałczyński, Warszawa 1972, s. 204–206.
Przeczytaj fragment szkicu krytycznego Jana Błońskiego o poezji Gałczyńskiego. Następnie określ, jakie walory dostrzegł badacz w praktyce poetyckiej Gałczyńskiego.
Wyjaśnij, na czym – według Jana Błońskiego – polega charakterystyczna właściwość praktyki poetyckiej Gałczyńskiego. Zacytuj odpowiedni fragment.
Zadaniowo
Zredaguj wypowiedź argumentacyjną, w której poddasz analizie następujący problem: „Czy model poezji, praktykowany przez Gałczyńskiego, może być atrakcyjny dla współczesnego odbiorcy?”. Przywołaj własne wrażenia z lektury wierszy poety, ale odnieś się również do odnalezionych świadectw odbioru.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PvJkUkFhC
Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji.
Słowa klucze: deformacja, groteska, ironia, mistyfikacja, karykatura, autokreacja, satyryczność, aluzyjność.