Z nimi i obok nich

Ewa Nowak Drzazga

Rozdział I
[…] Marta nie przepadała za szkołą. Lubiła i umiała się uczyć.
Była w drugiej lub trzeciej klasie podstawówki, kiedy mama pokazała jej, jak robić fiszkij00000000JB1v50_000tp004fiszki, jak się uczyć na pamięć, jak dobrze i trwale zapamiętywać, więc nauka szła jej zawsze jak z płatka. Lubiła czytać, nie szukała znajomości na siłę, nie interesowała się chłopcami. Owszem, jeśli o to chodzi, miała marzenia, ale nikt w klasie o nich nie wiedział. Jakoś tak dziwnie rozmijała się
we wszystkim ze swoimi koleżankami i kolegami i z nikim specjalnie się nie przyjaźniła. W ławce siadała, z kim popadło. W zeszłym roku wiosną podczas konkursu „Wyschnięte Strumienie” przez chwilę czuła się zgrana z klasą i, gdy Radzio wygrał, brawurowo wykonując Samosierręj00000000JB1v50_000tp005Samosierrę, razem ze wszystkimi solidarnie skandowała i wiwatowała. Tak było jednak przez chwilę. Na co dzień, na przerwach, czytała albo coś powtarzała, albo jadła i starała się nie myśleć o tym, że po dwóch latach nadal nie ma tu z kim pogadać.
Nie miała też szczęścia do koleżanek. Próbowała kilka razy,
ale zawsze okazywało się, że dziewczyna jest nudna, głupia
albo złośliwa, albo chodzi jej tylko o to, żeby Marta dawała
jej ściągać, a najczęściej, niestety, o wszystko naraz. Gdyby miała w klasie bliską koleżankę, wiedziałaby, że wszyscy od rana namawiają się, żeby solidarnie postawić się Polonie,
ich polonistce, i wyraźnie jej zapowiedzieć, że charakterystykę oddadzą dopiero za tydzień, bo przecież przez jeden dzień
nikt normalny nie napisze takiej pracy. […]

Jedyną osobą, z którą Marta chętnie by się… no, może
nie zaprzyjaźniła, ale przynajmniej zakolegowała, była Karolina Wierzbicka. Lubiła tę dziewczynę – jej tupet, odwagę, pewność siebie, i jej dziwaczne włosy. Karolina nie uczyła się za dobrze,
ale też nie była najgorsza. Rozgłaszała po szkole, że chce zostać pisarką, i obsesyjnie notowała wszystko, co wydawało jej się ciekawe, w ładnych i chyba drogich notesach. Niektórym
to nie przeszkadzało, ale niektórych skrajnie irytowało. W pierwszej klasie na polskim Wiktoria siłą wyrwała Karolinie notes i wyrzuciła go przez okno po tym, jak ta zapisała sobie błędy językowe, które Wiktorii wytknęła Polona. Nauczycielka wpisała im uwagi, ale potem sporo czasu poświęciła Karolinie i zagadnieniu przygotowania do zawodu pisarza. Pochwaliła Karolinę za robienie notatek, ale skrytykowała, że nie czyta tego, co trzeba. Co się stało z wyrzuconym notesem, tego Marta
nie wiedziała, ale od tamtego dnia dziesiątki razy widziała,
jak Karolina kogoś z wrzaskiem goni albo ktoś wyrywa kartki
z jej notesu, nie chcąc w przyszłości być dla niej śmieszną
lub kompromitującą inspiracją. Notesy Karoliny zmieniały się,
ale zawsze były małe i eleganckie, i zawsze wzbudzały sporo emocji. Jednak to nie w tym Karolina imponowała Marcie,
ale przede wszystkim tym, że w ogóle nie bała się nauczycieli. Może dlatego, że jej rodzice byli nauczycielami i wiedziała,
że to zwyczajni ludzie, a nie demony. Z niektórymi nauczycielami wręcz kłóciła się jak z kolegami i zawsze była twardym negocjatorem.

– …nie możemy powiedzieć jej, że nie mamy.
– Gdyby wszyscy solidarnie…
– Ludzie, ja…
– …znów jej podpadniemy…
Marta stała razem ze swoją klasą, a w zasadzie obok swojej klasy, bo, mimo że była między nimi, nie była z nimi. Każdy, kto nie czuje się dobrze w szkole, wie, o co chodzi. Nie włączała się
do rozmów, ale oczywiście łowiła ich strzępki. To, że się z nikim nie przyjaźniła, nie znaczyło, że nie jest ciekawa ludzi z klasy
i nie chce wiedzieć, o czym rozmawiają. Nawet do głowy
jej nie przyszło, że napisanie charakterystyki może w nich wzbudzić aż takie emocje. To było przecież banalne.
Gdy tylko Polona skończyła sprawdzać listę, Karolina wstała i poinformowała polonistkę, że klasa żąda – nie prosi, ale właśnie żąda – by dała im więcej czasu, bo nikt charakterystyki na dziś nie napisał. W tym momencie Marta dowiedziała się, co było przyczyną tych tajemniczych narad na przerwie.
– Nikt nie ma? – Polona rozczarowanym spojrzeniem powiodła po klasie.
Na Marcie zatrzymała wzrok dłużej.
Marta poczuła zdenerwowanie. Zaschło jej w gardle, a serce zaczęło bić znacznie szybciej. Skupiła się na oddechu, żeby opanować emocje, ale bez skutku. Jako jedyna w klasie miała
na semestr szóstkę i chciała ją mieć nadal. Już pogodziła się z tym, że będzie musiała napisać tekst dyktanda, a teraz nowy problem. Akcja protestacyjna klasy była jej wyjątkowo nie na rękę.
Wydawało się, że polonistka niespecjalnie się tym przejęła,
ale Marta dobrze ją znała. Była wyczulona na jej humory i rozpoznawała je bezbłędnie.
– Proszę podnieść rękę do góry: kto ma na dziś pracę? Co ty tam znowu zapisujesz, Wierzbicka? – zwróciła się do Karoliny.
– Nooo… booo pani powiedziała „podnieść do góry”, a czy można coś podnieść do dołu? Czyli to… przepraszam, jak się nazywa taki błąd językowy?
Klasa zamarła.
– Pleonazmj00000000JB1v50_000tp006Pleonazm. Zapisz sobie. Inne przykłady: wracać z powrotem, cofać się do tyłu. Zanotowałaś? Wracamy do tematu. – Polona znowu powiodła surowym spojrzeniem po klasie.
– Nikt nie napisał? W takim razie ten, kto nie ma pracy, otrzyma ocenę…
– Ale proszę pani… – zaczęła Karolina, ale Polona uciszyła
ją stanowczym gestem.
– Termin oddania pracy przekładałam wam dwa razy. Uważam, że jesteście niepoważni i nie będę z wami pertraktować. Mateusz Abramowicz, nie masz? Jedynka. Karolina Borczyńska? Jedynka.

Marta siedziała jak na rozżarzonych węglach. Była przygotowana, wypracowanie miała napisane, a teraz przez tych leni z klasy wszystko się skomplikowało. Jeśli powie, że nie ma pracy, może się pożegnać z szóstką na koniec roku, poza tym mama… raczej jej się to nie spodoba. Na pewno zaraz po szkole zapyta, jak tam praca, i co jej Marta powie? Że poszła na dno razem ze zgrają tych nieuków? Że dostała jedynkę za coś, co miała zrobione? Oceny nie da się ukryć, bo w szkole był dziennik elektroniczny. Narobi sobie kłopotów przez głupie pomysły klasy. Z drugiej strony nie może okazać się łamistrajkiem. Co prawda nikt nawet z nią o tym nie rozmawiał, ale jednak to jej klasa… Napracowała się jak idiotka i teraz za połowę nieprzespanej nocy ma dostać jedynkę?
– Marta Piotrowicz… – polonistka wbiła w nią surowe, prześwietlające spojrzenie.
Marta całym ciężarem ciała oparła się na rękach i wolno wstała.
– Masz pracę?
Marta o mało się nie przewróciła. Kiedy miała siedem lat, po raz pierwszy obejrzała film Disneya Arielka – Mała Syrenka. Zrobiła na niej wstrząsające wrażenie, a zwłaszcza scena, w której wiedźma morska Urszula wyjmuje syrence głos z gardła. Teraz Marta doświadczyła dokładnie tego samego. Nie chciała nic powiedzieć, ale nie chciała też milczeć. Głos wydobył się
z niej sam, bez jej udziału.
– Mam.
W pierwszej chwili lekko się obejrzała, kto to powiedział. Kątem oka zobaczyła tylko, że Karolina rzuciła się, żeby coś zapisać w swoim notesie…
Polonistka wyciągnęła dłoń i wzięła od Marty zeszyt. Przebiegła tekst wzrokiem.
– Widzę, że masz coś ciekawego do powiedzenia.
Marta usiadła. Nie widziała nikogo i nie patrzyła na nikogo. Nie musiała. Czuła, że patrzą na nią wszyscy. Parzyły ją te spojrzenia.
„Co ja najlepszego zrobiłam? Oni mnie zaszczują. Ale co by powiedziała mama? I co teraz będzie?”.

Na przerwie jak zwykle ze wszystkich głośników coś wyło. Może była to muzyka, ale tak skutecznie mieszała się z gwarem rozmów, że trudno było zidentyfikować, co to za dźwięk. Takie warunki nie sprzyjały rozmowie, ale krzycząc do siebie z całej siły, jednak się porozumiewali. W tym koszmarnym hałasie Marta czuła się jak w bańce. Nie wiedziała, kiedy i w jaki sposób zdołali to ustalić, ale na pewno się zmówili, że ona dla nich nie istnieje. Tuż koło niej przechodzili ludzie z klasy, ale nikt się do niej nie odezwał ani jednym słowem. Nikt nie zapytał, dlaczego tak się zachowała. Nikogo to nie obchodziło. Skazali ją bez procesu.
Dla łamistrajków nie ma litości. […]

Marta nie mogła zasnąć. Ludzie z jej klasy na pewno siedzieli wieczorem na Our Societyj00000000JB1v50_000tp007Our Society i tylko o niej rozmawiali. Hatingj00000000JB1v50_000tp008Hating był przecież taki emocjonujący. Na pewno nie przepuścili okazji, żeby się na kimś powyżywać. Tak naprawdę nigdy do końca nie wiesz, co w tobie denerwuje innych ludzi. Dopiero gdy czytasz,
nie możesz uwierzyć, że aż tak cię wszyscy nienawidzą, wyśmiewają się z ciebie i pogardzają tobą. Oczywiście, gdy sam wypisujesz takie rzeczy, wszystko wygląda całkiem inaczej. […]

Mocno przytuliła się do matki, a potem wsunęła jej rękę pod ramię i poszły w kierunku domu. Mama była bardzo mądra. Zawsze wiedziała, kiedy Marta ma kłopoty, i teraz też od razu poprosiła, żeby Marta powiedziała, co się stało. […]
Starała się mówić spokojnie, bez emocji. Słabo jej to wychodziło i z trudem dobrnęła do końca.
– …oni mnie teraz zaszczują… Mamuś, ja tam nie chcę już iść.
– Bardzo dobrze zrobiłaś. To była próba ogniowa twojego systemu wartości. Tak sobie żyjemy wszyscy dzień po dniu, dużo mówimy o wartościach, o priorytetach, ale człowiek ma w życiu tylko kilka okazji, żeby się tak konkretnie sprawdzić. Trudno dziś o sytuacje ostateczne, weryfikujące nasze człowieczeństwo. A tobie trafiła się taka okazja! Bohaterstwo to nie narażanie życia, ale siła, żeby zawalczyć o swoje wartości. Wyszłaś z tej próby zwycięsko.
Przyjemnie było słuchać takich słów. Wtuliła głowę w ramię mamy i przez chwilę płakała z wielkiej ulgi. Mama zawsze umiała powiedzieć to, co należało. Marcie bardzo było potrzebne upewnienie się, że to miało głęboki sens.
– Nigdy nie wolno dawać sobie narzucać pomysłów innych ludzi. Oni nie będą się o ciebie troszczyć. Ich nie obchodzi, czy zdasz na studia, czy będziesz dobrze zarabiać. Oni nie widzą niczego poza „tu i teraz”. Literatura uczy, że w życiu każdego człowieka jest moment przełomowy, zakręt. Idziesz jutro do szkoły z wysoko podniesioną głową. Za kilkanaście lat będziesz dumna z tego, co wczoraj zrobiłaś.
„Za kilkanaście lat może i tak, a jutro? Co będzie jutro?!”.
Mama […] zwróciła się w kierunku wystawy sklepowej.
– Zobacz, jaki piękny płaszcz.
Rzeczywiście płaszcz był ponadprzeciętny. W szarościach, z szalowym kołnierzem, eleganckim paskiem, kieszeniami wszytymi przez krawca artystę.
– Wchodzimy – zdecydowała mama.
Płaszcz z wystawy był ostatni, akurat w rozmiarze Marty i akurat tyle mama miała jeszcze na karcie.

[…] Na grupę nic tak dobrze nie działa jak wspólny wróg. Nagle w klasie poznikały wszelkie animozje, zaszłości i resentymentyj00000000JB1v50_000tp009resentymenty. Wszyscy byli radośni, wymieniali się kanapkami, opowiadali dowcipy i co chwila ktoś podrzucał Karolinie coś absolutnie rewelacyjnego do notesu.
Marta miała świadomość, że to przedstawienie jest dla niej,
że trwa teatr jednego widza. Ludzie z klasy chcieli pokazać,
jak świetnie im bez niej.
Kiedy w końcu po lekcjach zeszła do szatni, poczuła ulgę,
że wreszcie stąd wyjdzie, zostawi za sobą nienawistne spojrzenia.
Jej płaszcz miał w kilku miejscach pocięty rękaw. Marta z niedowierzaniem go dotknęła, a potem bezradnie rozejrzała się dokoła.
Nikt nie zwracał na nią uwagi. Wszyscy wesoło rozmawiali.
– Kto to zrobił? – Chciała krzyknąć, ale z gardła wydobył się słabiutki piskliwy szept.
Nikt na nią nie patrzył, nikt niczym się nie przejął i niczego
nie zauważył. […]
Marta kucnęła przy swoim wieszaku i zaczęła płakać. Bynajmniej nie z powodu płaszcza, ale z powodu nienawiści, jaką poczuła wokół siebie. Odechciało jej się żyć.
– Martuś… – Ktoś nagle dotknął jej ramienia. – Słuchaj, my…
Marta podniosła wzrok i zobaczyła Karolinę.
– Co ci jest? – Karolina objęła Martę ramieniem.
Po chwili obok nich zjawiła się Monika, a zaraz potem Magda i Mateusz.
– Marta, myśmy nie chcieli, żeby to tak wyszło. Myśmy chcieli tylko…
– Ona zaraz zemdleje. Siadaj.
– Ale syf! – powiedział Mateusz.
Dopiero wtedy wszystkie głowy zwróciły się w stronę wieszaka.
Marta zaniosła się od płaczu, ale głowę miała wtuloną w ramiona Karoliny, a na plecach co rusz czuła przyjazne głaśnięcia. Ktoś wcisnął jej chusteczkę, ktoś pobiegł kupić wodę w automacie. Niby nic się nie zmieniło, bo przecież płaszcz nadal pozostawał zniszczony, ale wszystko było inaczej. Marta nie była już sama i uznała, że płaszcz to niska cena za to, czego właśnie doświadcza.
To nieprawdopodobne, ale pierwszy raz w życiu przytulał ją obcy człowiek. W tym momencie nie miało dla Marty znaczenia, że być może właśnie ci sami ludzie pocięli jej płaszcz. Liczyła się tylko
ta chwila.

j00000000JB1v50_00000_BIB_001 Źródło: Ewa Nowak, Drzazga, Warszawa 2012, s. 76–302.