Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

W tym materiale przypomnisz sobie czym jest twierdzenie odwrotne oraz równoważność utworzona z twierdzenia i twierdzenia do niego odwrotnego.

Zapoznasz się z twierdzeniem odwrotnym do twierdzenia Pitagorasa i zastosujesz je w zadaniach.

Przykład 1
  • Twierdzenie

Jeżeli trójkąt prostokątny jest równoramienny, to jego kąty ostre mają równe miary.

  • Twierdzenie odwrotne

Jeżeli kąty ostre w trójkącie prostokątnym mają równe miary, to trójkąt ten jest równoramienny.

  • Równoważność

Trójkąt prostokątny jest równoramienny wtedy i tylko wtedy, gdy jego kąty ostre mają równe miary.

Jeżeli twierdzenie jest prawdziwe i twierdzenie do niego odwrotne też jest prawdziwe, to utworzona z nich równoważność jest również prawdziwa.

Twierdzenie odwrotne do twierdzenia Pitagorasa

Wiemy już, że zamiana założenia z tezą nie zawsze prowadzi do twierdzenia prawdziwego.

W przypadku twierdzenia Pitagorasa twierdzenie odwrotne jest też prawdziwe.

Twierdzenie odwrotne do twierdzenia Pitagorasa
Twierdzenie: Twierdzenie odwrotne do twierdzenia Pitagorasa

Jeżeli suma kwadratów długości dwóch boków trójkąta jest równa kwadratowi długości trzeciego boku, to trójkąt ten jest prostokątny.

W zastosowaniach praktycznych posługujemy się poniższą wersją twierdzenia odwrotnego do twierdzenia Pitagorasa.

Ważne!

Jeżeli liczby a, b, c będące długościami boków trójkąta (gdzie c – długość najdłuższego z boków) spełniają warunek

a2+b2=c2,

to trójkąt ten jest prostokątny.

Znając długości boków trójkąta i wykorzystując twierdzenie odwrotne do twierdzenia Pitagorasa, można stwierdzić, czy trójkąt jest prostokątny.

Przykład 2

Sprawdzimy, czy trójkąt o bokach długości 15, 17, 8 jest prostokątny.

Ustalamy, że najdłuższy bok trójkąta ma długość 17.

  • Obliczamy kwadrat liczby 17.

172=289.
  • Obliczamy sumę kwadratów długości dwóch krótszych boków.

152+82=225+64=289.
  • Porównujemy znalezione liczby.

289=289.

Na mocy twierdzenia odwrotnego do twierdzenia Pitagorasa stwierdzamy, że trójkąt o bokach długości 15, 178 jest trójkątem prostokątnym.

Przykład 3

Sprawdzimy, czy trójkąt o bokach długości 2, 3, 23 jest trójkątem prostokątnym.

  • Oznaczmy

a=2 
b=3 
c=23 - długość najdłuższego boku

  • Sprawdzimy, czy a2+b2=c2.

  • Obliczamy sumę kwadratów długości krótszych boków i  kwadrat długości najdłuższego boku.

a2+b2=22+32=4+9=13
c2=232=4·3=12.
  • Porównujemy znalezione liczby.

1312,

czyli

a2+b2c2.

Na podstawie twierdzenia Pitagorasa stwierdzamy, że trójkąt nie jest trójkątem prostokątnym (gdyby był prostokątny, to musiałaby być prawdziwa równość a2+b2=c2).

Trójki pitagorejskie

  • Starożytni Egipcjanie wyznaczali kąt prosty, wykorzystując trójkąt prostokątny o bokach długości 3, 4, 5, nazywany obecnie trójkątem egipskim.

  • Hindusi posługiwali się trójkątem o bokach długości: 5, 12, 13.

  • W obu przypadkach długości boków trójkątów wyrażały się liczbami naturalnymi.

  • Trójki liczb naturalnych a, b, c, które wyrażają długości boków trójkąta prostokątnego, nazwano trójkami pitagorejskimi. Na podstawie twierdzenia odwrotnego do twierdzenia Pitagorasa można stwierdzić, że poszukiwanie ich sprowadza się do rozwiązania równania

a2+b2=c2.
  • Odkrycie ogólnej metody znajdowania tych liczb przypisuje się matematykowi greckiemu Diofantosowi, żyjącemu w III wieku n.e. w Aleksandrii. Wyznaczał on trójki pitagorejskie według wzoru

a=m2-n2
b=2mn
c=m2+n2,

gdzie m, n dowolne liczby naturalne względnie pierwsze, które nie są jednocześnie nieparzyste i takie, że m>n.

Na przykład.

Niech m=3, n=2

a=32-22=9-4=5
b=2·3·2=12
c=32+22=9+4=13.

Trójkę pitagorejską tworzą liczby: 5, 12, 13.

Niektóre trójki pitagorejskie przedstawiono w tabeli poniżej.

liczby z trójki

I

II

III

IV

V

VI

a
3
5
7
9
11
15
b
4
12
24
40
60
8
c
5
13
25
41
61
17
1
Ćwiczenie 1

Zapisz dowolną trójkę pitagorejską.

  1. Pomnóż każdą z  zapisanych liczb przez tę samą dowolną liczbę naturalną większą od 1.
    Sprawdź, czy utworzone w ten sposób liczby tworzą trójkę pitagorejską. Co zauważasz?

  2. Pomnóż każdą z  zapisanych liczb przez tę samą, dowolną liczbę dodatnią.
    Sprawdź, czy utworzone w ten sposób liczby tworzą trójkę pitagorejską. Co zauważasz?

R6OJUQDzSYKh5
(Uzupełnij).
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej, licencja: CC BY 3.0.

Określanie rodzaju trójkąta z wykorzystaniem twierdzenia odwrotnego do twierdzenia Pitagorasa

Z twierdzenia odwrotnego do twierdzenia Pitagorasa wynika, że jeżeli suma pól kwadratów zbudowanych na krótszych bokach trójkąta jest równa polu kwadratu zbudowanego na najdłuższym boku, to trójkąt ten jest prostokątny.

Zastanowimy się teraz, czy można określić rodzaj trójkąta, wiedząc, że suma pól kwadratów zbudowanych na krótszych bokach trójkąta jest mniejsza (albo większa) od pola kwadratu zbudowanego na najdłuższym boku.

1
1
Polecenie 1
RMMMfE1og81Ph1
Animacja pokazuje trójkąt A B C, na bokach którego zbudowane są kwadraty o podanych polach. Zmieniamy położenie wierzchołków trójkąta A B C tak, aby bok AC był najdłuższym bokiem i aby suma pól kwadratów zbudowanych na bokach AB i BC była większa od pola kwadratu zbudowanego na boku AC. Zauważamy, że taka zależność zachodzi dla trójkąta ostrokątnego. Następnie zmieniamy położenie wierzchołków trójkąta A B C tak, aby suma pól kwadratów zbudowanych na bokach AB i BC była mniejsza od pola kwadratu zbudowanego na boku AC. Zauważamy, że taka zależność zachodzi dla trójkąta rozwartokątnego.
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej, licencja: CC BY 3.0.

Na bokach trójkąta ABC skonstruowane są kwadraty.

Zmień czterokrotnie położenie wierzchołków trójkąta ABC, tak aby w każdym przypadku bok AC był najdłuższym bokiem i aby suma pól kwadratów zbudowanych na bokach ABBC była większa od pola kwadratu zbudowanego na boku AC. Określ w każdym przypadku rodzaj otrzymanego trójkąta (prostokątny, ostrokątny czy rozwartokątny). Zapisz twierdzenie, które możesz sformułować na podstawie obserwacji.

  1. Sformułuj też twierdzenie odwrotne i sprawdź na 3 przykładach, czy jest prawdziwe.

  2. Powtórz ten sam eksperyment, tak zmieniając położenie wierzchołków trójkąta ABC, aby suma pól kwadratów zbudowanych na bokach ABBC była mniejsza od pola kwadratu zbudowanego na boku AC.

  3. Sformułuj odpowiednie twierdzenie i twierdzenie do niego odwrotne.

1
Ćwiczenie 2
R1HY1yNGEJoBd
Uzupełnij twierdzenia, przeciągając odpowiednie słowa. Sformułuj także twierdzenia do nich odwrotne. Uzupełnij poniższe zdania, wpisując w luki odpowiednie słowa. Jeżeli w trójkącie suma pól kwadratów zbudowanych na dwóch krótszych bokach jest większa od pola kwadratu zbudowanego na najdłuższym boku, to trójkąt ten jest 1. prostokątny, 2. ostrokątny, 3. rozwartokątny.Jeżeli w trójkącie suma pól kwadratów zbudowanych na dwóch krótszych bokach jest mniejsza od pola kwadratu zbudowanego na najdłuższym boku, to trójkąt ten jest 1. prostokątny, 2. ostrokątny, 3. rozwartokątny.Jeżeli w trójkącie suma pól kwadratów zbudowanych na dwóch krótszych bokach jest równa polu kwadratu zbudowanego na najdłuższym boku, to trójkąt ten jest 1. prostokątny, 2. ostrokątny, 3. rozwartokątny.
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej, licencja: CC BY 3.0.
Ważne!

Na podstawie przeprowadzonych eksperymentów możemy sformułować dwie pary twierdzeń:

  • Jeżeli suma pól kwadratów zbudowanych na krótszych bokach trójkąta jest większa od pola kwadratu zbudowanego na najdłuższym boku, to trójkąt jest ostrokątny.

  • Jeżeli trójkąt jest ostrokątny, to suma pól kwadratów zbudowanych na krótszych bokach trójkąta jest większa od pola kwadratu zbudowanego na najdłuższym boku.

  • Jeżeli suma pól kwadratów zbudowanych na krótszych bokach trójkąta jest mniejsza od pola kwadratu zbudowanego na najdłuższym boku, to trójkąt jest rozwartokątny.

  • Jeżeli trójkąt jest rozwartokątny, to suma pól kwadratów zbudowanych na krótszych bokach trójkąta jest mniejsza od pola kwadratu zbudowanego na najdłuższym boku.

Twierdzenia sformułowaliśmy na podstawie obserwacji, ale można udowodnić, że twierdzenia te są prawdziwe.

Rodzaje trójkątów a długości boków
Twierdzenie: Rodzaje trójkątów a długości boków

Niech liczby a, b, c, gdzie c>ac>b będą długościami boków trójkąta.

  • Trójkąt ten jest prostokątny wtedy i tylko wtedy, gdy a2+b2 =c2.

  • Trójkąt ten jest ostrokątny wtedy i tylko wtedy, gdy a2+b2>c2.

  • Trójkąt ten jest rozwartokątny wtedy i tylko wtedy, gdy a2+b2<c2.

Przykład 4

Trójkąt o bokach długości 6, 7, 8 jest ostrokątny, bo

62+72=85>64=82.

Trójkąt o bokach długości 4, 4, 7 jest rozwartokątny, bo

42+42=32<49=72.
2
Ćwiczenie 2

Sformułuj twierdzenie odwrotne do podanego twierdzenia. Czy twierdzenie to jest prawdziwe, czy fałszywe?

  1. Jeżeli dwa trójkąty są przystające, to odpowiadające sobie boki obu trójkątów mają równe długości.

  2. Jeżeli kąty xy są kątami przyległymi, to ich suma jest równa kątowi półpełnemu.

  3. Jeżeli trójkąt jest równoboczny, to środek okręgu opisanego na tym trójkącie jest punktem wspólnym trzech wysokości tego trójkąta.

RlB7k4LWNhgaP
(Uzupełnij).
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej, licencja: CC BY 3.0.
R1XZ8jyciMXlR2
Ćwiczenie 3
Ustal, który z trójkątów o podanej długości boków: k, d, c jest prostokątny. Zaznacz wszystkie poprawne odpowiedzi. Możliwe odpowiedzi: 1. k=2 cm, d=3 cm, c=4 cm, 2. k=3 dm, d=10 dm, c=1 dm, 3. k=29 mm, d=5 mm, c=2 mm, 4. k=3 m, d=13 m, c=4 m
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej, licencja: CC BY 3.0.
RDoBCE5MloyUu2
Ćwiczenie 4
Zaznacz prawidłowe zakończenie zdania. Trójkątem prostokątnym jest trójkąt o bokach długości Możliwe odpowiedzi: 1. 3 cm, 5 cm, 6 cm., 2. 7 cm, 1 cm, 52 cm., 3. 2 cm, 4 cm, 35 cm., 4. 7 cm, 11 cm, 13 cm.
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej, licencja: CC BY 3.0.
R14FDve6ZhzJ72
Ćwiczenie 5
Liczba n jest liczbą naturalną dodatnią. Zaznacz prawidłowe zakończenie zdania. Trójkątem prostokątnym jest trójkąt o bokach długości Możliwe odpowiedzi: 1. 2n, 2n, 3n., 2. 5n, 2n, 4n., 3. n, 2n, n3., 4. n, 2n, n7.
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej, licencja: CC BY 3.0.
RJsKAYuKv1D9P2
Ćwiczenie 6
Liczba a jest dodatnia i większa od 1. Ustal, który z trójkątów o podanej długości boków jest prostokątny. Zaznacz prawidłową odpowiedź. Możliwe odpowiedzi: 1. 8a, 6a, 3a, 2. a2, a-1, 3a, 3. 3a, a, a10
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej, licencja: CC BY 3.0.
RyzM8k5C8vaKd2
Ćwiczenie 7
Zaznacz prawidłowe zakończenie zdania. Boki trójkąta prostokątnego mają długości a, 11, 61, gdy Możliwe odpowiedzi: 1. a = 60 ., 2. a = 55 ., 3. a = 63 ., 4. a = 59 .
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej, licencja: CC BY 3.0.
R18h2CH6hmwU42
Ćwiczenie 8
Ustal, który z trójkątów o podanym stosunku długości boków jest prostokątny.? Zaznacz wszystkie prawidłowe odpowiedzi. Możliwe odpowiedzi: 1. 2 : 3 : 2 , 2. 5 : 4 : 3 , 3. 24 : 7 : 25 , 4. 17 : 15 : 8
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej, licencja: CC BY 3.0.
2
Ćwiczenie 9

Trawnik ma kształt trójkąta, którego boki pozostają w stosunku 25:24:7. Na ogrodzenie trawnika zużyto 224 m płotka. Wyznacz wymiary działki, a następnie sprawdź, czy trawnik ma kształt trójkąta prostokątnego.

Rq6KA3ux63yjo
(Uzupełnij).
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej, licencja: CC BY 3.0.
R1exmUEjkZaTu2
Ćwiczenie 10
Znajdź sumę długości przekątnych pd prostokąta o bokach długości ab. Uzupełnij poniższe równości, wpisując w luki odpowiednie liczby. a=9 cm, b=12 cm p+d=Tu uzupełnij cm a=2 cm, b=5 cm  p+d=Tu uzupełnij cm a=3 cm, b=33 cm  p+d=Tu uzupełnij cm a=9 dm, b=40 dm  p+d=Tu uzupełnij cm<.ul>
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej, licencja: CC BY 3.0.
2
Ćwiczenie 11

Podaj parę liczb naturalnych, które mogą być długościami boków trójkąta prostokątnego, w którym przeciwprostokątna ma długość 100.

R16bsUBhPxoc3
(Uzupełnij).
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej, licencja: CC BY 3.0.
2
Ćwiczenie 12

W trójkącie prostokątnym jeden z boków ma długość 2 cm, a drugi jest o 1 cm dłuższy. Oblicz pole trójkąta. Rozpatrz wszystkie możliwości.

R80hjjVHCEK6U
(Uzupełnij).
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej, licencja: CC BY 3.0.
R1WzF6xW4pqIZ2
Ćwiczenie 13
Boki trójkąta pitagorejskiego mają długości: n, n2-12, n2+12 , gdzie n jest liczbą naturalną nieparzystą, większą od 1. Dla wskazanych wartości n wyznacz długości boków, obwód i pole trójkąta. Uzupełnij poniższe zdania i równości, wpisując w luki odpowiednie liczby. n=3 Długości boków tego trójkąta wynoszą 3, Tu uzupełnij, Tu uzupełnij. L=Tu uzupełnij, P=Tu uzupełnij n=9 Długości boków tego trójkąta wynoszą 9, Tu uzupełnij, Tu uzupełnij. L=Tu uzupełnij, P=Tu uzupełnij n=11 Długości boków tego trójkąta wynoszą 11, Tu uzupełnij, Tu uzupełnij. L=Tu uzupełnij, P=Tu uzupełnij
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej, licencja: CC BY 3.0.
2
Ćwiczenie 14
  1. Wykaż, że liczby a, b, c postaci
    a=m2-n2, b=2mn, c=m2+n2, gdzie m, n to dowolne liczby naturalne względnie pierwsze, które nie są jednocześnie
    liczbami nieparzystymi i takie, że m>n, są długościami boków trójkąta prostokątnego.

  2. Wykaż, że mnożąc przez tę samą liczbę naturalną, każdą z liczb a=m2-n2, b=2mn, c=m2+n2, tworzących trójkę pitagorejską, otrzymujemy również trójkę pitagorejską.

RoS68oHHTF7yV
(Uzupełnij).
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej, licencja: CC BY 3.0.
2
Ćwiczenie 15

Sprawdź dla trzech dowolnych liczb naturalnych n>1, czy liczby postaci

2n+1, 2n2+2n, 2n2+2n+1

mogą być długościami boków trójkąta prostokątnego.

RJeLMHMS5T1JT
(Uzupełnij).
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej, licencja: CC BY 3.0.
2
Ćwiczenie 16
Rt8rZrP4fm0J9
Przyprostokątne trójkąta prostokątnego są równe m+14, gdzie m jest liczbą dodatnią. Przeciwprostokątna tego trójkąta ma długość m+3. Znajdź liczbę m. Uzupełnij poniższe zdanie, wpisując w lukę odpowiednią liczbę. Parametr m wynosi Tu uzupełnij.
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej, licencja: CC BY 3.0.
1
1
Polecenie 2

Znajdź liczbę m<16, dla której liczby m-5, m-4, m-3 są długościami boków trójkąta prostokątnego.

Rozwiąż zadanie algebraicznie i graficznie.

RBlg81oREGQEs1
Animacja pokazuje trójkąt A B C o bokach długości m -5, m -4, m -3. Zauważamy, że zmieniając długość odcinka m zmieniają się długości boków trójkąta. Dla m =8 otrzymujemy trójkąt prostokątny. Rozwiązanie zadania.
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej, licencja: CC BY 3.0.
RkFr9UCfdxK36
(Uzupełnij).
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej, licencja: CC BY 3.0.
2
Ćwiczenie 17

Znajdź liczbę m<16, dla której liczby m-5, m-4, m-3 są długościami boków trójkąta prostokątnego.

R3o6gtaunYVwE2
Ćwiczenie 17
Czy równoległobok o podanych bokach jest prostokątem? Zaznacz wszystkie zdania prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Równoległobok o bokach długości 34 oraz przekątnej długości 5 jest prostokątem., 2. Równoległobok, którego dwa nierównoległe boki mają długości 55 oraz o przekątnej długości 52 jest prostokątem., 3. Równoległobok o bokach długości 26 oraz przekątnej długości 5 jest prostokątem.
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej, licencja: CC BY 3.0.
3
Ćwiczenie 18

Sprawdź czy istnieje romb o boku długości 13 oraz przekątnych długości 1024.

R9RgsxAhxsoWn
(Uzupełnij).
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej, licencja: CC BY 3.0.
3
Ćwiczenie 19

Na podstawie AB trójkąta ABC obrano punkt D. Odcinek AC ma długość 5, odcinek CD ma długość 3, natomiast AD ma długość 4. Wykaż, że CD jest wysokością trójkąta ABC.

R1GBDCjmmiLz8
(Uzupełnij).
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej, licencja: CC BY 3.0.
3
Ćwiczenie 20

W trójkącie równobocznym ABC punkt D jest środkiem podstawy AB. Wykaż, że odcinek CD jest wysokością tego trójkąta.

R1M8wBx3v2TzC
(Uzupełnij).
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej, licencja: CC BY 3.0.