Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Zatrzymaj się, usiądź i rozejrzyj wkoło. Czy cokolwiek wskazuje, że Ziemia się porusza? Czy siedząc w klasie, czujesz, że wraz z Ziemią poruszasz się dookoła jej osi lub dookoła Słońca? Wydaje się, że tkwimy nieruchomo. W rzeczywistości wraz z naszą planetą mkniemy wokół Słońca z oszałamiającą prędkością ponad 100 tys. km/h.

RWe5JrAT7Lt4x
Zjawisko dnia i nocy widoczne z Kosmosu
Źródło: qimono, dostępny w internecie: Pixabay, domena publiczna.
Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:
  • jak zbudowany jest Wszechświat i jakie jest w nim miejsce Ziemi;

  • jak zbudowany jest Układ Słoneczny;

  • jak Ziemia jest związana za Słońcem.

Twoje cele
  • Wyjaśnisz, na czym polega ruch obiegowy Ziemi.

  • Odróżnisz pojęcia „ruch obiegowy’ i „ruch obrotowy”.

  • Wskażesz związek między ruchem obiegowym i obrotowym a czasem trwania doby i roku.

  • Objaśnisz znaczenie nachylenia osi ziemskiej dla powstawania pór roku.

ir5uk5rO1H_d5e196

1. Na czym polega ruch obrotowy?

Jesteśmy mieszkańcami Ziemi, żyjemy na jej powierzchni, przez co nie możemy bezpośrednio obserwować ruchów naszej planety. Znamy jednak przebieg pozornego dobowego ruchu Słońca ze wschodu na zachód. Jest on skutkiem ruchu obrotowego Ziemiruch obrotowy Ziemiruchu obrotowego Ziemi dookoła własnej osi. Ziemia obraca się z zachodu na wschód, a pełen obrót trwa niemal 24 godziny. To czas jaki upływa między dwoma kolejnymi momentami południa słonecznegopołudnie słonecznepołudnia słonecznego, czyli kolejnymi górowaniami Słońca.

RckqrB1r7vWcD
Animacja prezentuje kulę ziemską obracającą się z zachodu na wschód.
Rr2tkSALEjx08
Zjawisko dnia i nocy prezentowane na globusie
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 1
Rv5f4a6I8wwT5
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1TzrHNsb4gYB
Ćwiczenie 1
Połącz datę z odpowiadającym jej zjawiskiem.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ciekawostka

Im dalej od osi Ziemi znajduje się punkt na jej powierzchni, tym szybciej się on porusza. Punkt leżący na szczycie najwyższej góry świata osiąga prędkość około 1600 km/h. Natomiast osoba, która przebywa dokładnie na biegunie północnym lub południowym, obraca się jedynie w miejscu.

ir5uk5rO1H_d5e248

2. Na czym polega ruch obiegowy?

Ziemia wykonuje nie tylko ruch obrotowy, ale też obiega Słońce po orbicie zbliżonej kształtem do okręgu. Ruch ten nazywamy ruchem obiegowym Ziemiruch obiegowy Ziemiruchem obiegowym Ziemi. Gdyby patrzeć na Ziemię krążącą wokół Słońca, od strony jej bieguna północnego, to ruch obiegowy odbywałby się w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara.

Ruch obrotowy Ziemi odbywa się wokół jej własnej osi, biegnącej pomiędzy biegunami. Oś ta jest nachylona do płaszczyzny orbity, po której zachodzi ruch obiegowy Ziemi. Kąt między osią ziemską a tą płaszczyzną wynosi nieco ponad 66°33′. Dlatego przez jedną część roku silniej oświetlana przez Słońce jest północna półkula planety, a przez drugą część roku – południowa. Dwukrotnie w ciągu roku oś ziemska ustawia się tak, że obie półkule oświetlane są w jednakowym stopniu: podczas tzw. równonocy wiosennej – 21.03 oraz równonocy jesiennej – 23.09.

R7fg6txsjtTMa
Oś obrotu Ziemi (oznaczona czarną strzałką) jest nachylona do płaszczyzny jej orbity (niebieski okrąg)
Źródło: Daflippi, dostępny w internecie: Wikimedia Commons, domena publiczna.
RzjUKygmy9Iwr
Prezentowana jest Ziemia krążąca wokół Słońca.

Czas obiegu Ziemi dookoła Słońca wynosi około 365 dni 5 godzin i 49 minut. Oznacza to, że Ziemia wraca po tym czasie do takiej samej pozycji względem Słońca. Wobec tego rok nie składa się z równej liczby dni, co ma znaczenie przy określaniu długości roku i przy konstrukcji kalendarza. Konieczne jest dodawanie jednego dnia w roku przestępnym występującym co cztery lata.

1
Ćwiczenie 2
RZsMVEmvBhorW
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1bzhbPy8QsRS
Ćwiczenie 2
Zaznacz prawidłowe pojęcie, wyjaśniające ruch obrotowy Ziemi.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ciekawostka

Ruch Ziemi wokół Słońca odbywa się z prędkością około 30 km/s, czyli aż 107 tysięcy km/h. Tylko bardzo nieliczne pojazdy kosmiczne zbudowane przez człowieka osiągnęły podobną lub większą prędkość.

ir5uk5rO1H_d5e304

Podsumowanie

  • Ziemia obraca się wokół własnej osi, czego następstwem są dzień i noc.

  • Czas trwania doby wyznaczony jest przez ruch obrotowy Ziemi, a czas trwania roku – przez ruch obiegowy.

  • Nachylenie osi ziemskiej ma znaczenie dla zmian oświetlenia Ziemi.

bg‑azure

Praca domowa

11
Ćwiczenie 1
R1FHCSOiMLgTI
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
11
Ćwiczenie 1
R1YQpNLA9TLPB
{duzepole@Wyjaśnj, co by było, gdyby Ziemia była cały czas oświetlona.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
ir5uk5rO1H_d5e378

Słownik

orbita
orbita

droga, po której porusza się ciało w Układzie Słonecznym pod wpływem sił grawitacji

południe słoneczne
południe słoneczne

moment górowania Słońca; chwila, w której tyle samo czasu zostało do zachodu Słońca, ile upłynęło od jego wschodu

ruch obiegowy Ziemi
ruch obiegowy Ziemi

ruch Ziemi wokół Słońca

ruch obrotowy Ziemi
ruch obrotowy Ziemi

ruch (obrót) Ziemi dookoła własnej osi

ir5uk5rO1H_d5e454

Zadania

1
Pokaż ćwiczenia:
11
Ćwiczenie 1
R1dZlCPHHA6qs1
Uzupełnij z listy. Ruchu obrotowy – Ziemia obraca się wokół 1. 12 miesięcy, 2. ostry, 3. Księżyca, 4. wschodu, 5. tygodniem, 6. zachodu, 7. rok, 8. własnej osi, 9. północy, 10. 24 godziny, 11. równika, 12. rokiem, 13. pełny, 14. dobą, 15. południa, 16. miesiącem, 17. rozwarty, 18. prosty, 19. Słońca, 20. 12 godzin. Obraca się z 1. 12 miesięcy, 2. ostry, 3. Księżyca, 4. wschodu, 5. tygodniem, 6. zachodu, 7. rok, 8. własnej osi, 9. północy, 10. 24 godziny, 11. równika, 12. rokiem, 13. pełny, 14. dobą, 15. południa, 16. miesiącem, 17. rozwarty, 18. prosty, 19. Słońca, 20. 12 godzin na wschód. Pełen obrót Ziemi trwa niemal 1. 12 miesięcy, 2. ostry, 3. Księżyca, 4. wschodu, 5. tygodniem, 6. zachodu, 7. rok, 8. własnej osi, 9. północy, 10. 24 godziny, 11. równika, 12. rokiem, 13. pełny, 14. dobą, 15. południa, 16. miesiącem, 17. rozwarty, 18. prosty, 19. Słońca, 20. 12 godzin. To czas jaki upływa między dwoma kolejnymi momentami południa słonecznego. W tym czasie, który nazywamy 1. 12 miesięcy, 2. ostry, 3. Księżyca, 4. wschodu, 5. tygodniem, 6. zachodu, 7. rok, 8. własnej osi, 9. północy, 10. 24 godziny, 11. równika, 12. rokiem, 13. pełny, 14. dobą, 15. południa, 16. miesiącem, 17. rozwarty, 18. prosty, 19. Słońca, 20. 12 godzin, Ziemia obraca się w przybliżeniu o kąt 1. 12 miesięcy, 2. ostry, 3. Księżyca, 4. wschodu, 5. tygodniem, 6. zachodu, 7. rok, 8. własnej osi, 9. północy, 10. 24 godziny, 11. równika, 12. rokiem, 13. pełny, 14. dobą, 15. południa, 16. miesiącem, 17. rozwarty, 18. prosty, 19. Słońca, 20. 12 godzin, czyli wykonuje jeden pełen obrót.
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
1
Ćwiczenie 2
RhSnwJr7nIuYl1
W jakim kierunku należy obracać globus, aby naśladować ruch Ziemi wokół własnej osi? Możliwe odpowiedzi: 1. Patrząc na globus od strony bieguna północnego, trzeba obracać go przeciwnie do ruchu wskazówek zegara., 2. Obojętne., 3. Patrząc na globus od strony bieguna północnego, trzeba obracać go zgodnie z ruchem wskazówek zegara., 4. Patrząc na globus od strony bieguna północnego, trzeba obracać go na południe., 5. Globus trzeba obracać wokół jego osi z północy na południe.
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
2
Ćwiczenie 3
R18EIap2pakra1
Łączenie par. Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących rocznego ruchu Ziemi wokół Słońca. Pełen obieg Ziemi wokół Słońca trwa około 365 dni 5 godzin i 49 minut.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Pełen obieg Ziemi wokół Słońca trwa około 24 godzin. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Ziemia obiega Słońce w ciągu roku.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Ziemia obiega Słońce w ciągu 366 dni. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Ziemia obiega Słońce w ciągu doby słonecznej. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
2
Ćwiczenie 4
R15qfP1QXMXOb1
Uzupełnij z listy. Ziemia obiega 1. Marsa, 2. tygodni, 3. 365, 4. ruchem obrotowym Słońca, 5. ruchem obiegowym Słońca, 6. 7, 7. 31, 8. dni, 9. 366, 10. Słońce, 11. 5, 12. miesięcy, 13. Księżyc, 14. godzin, 15. 365, 16. równik, 17. ruchem obrotowym Ziemi, 18. ruchem obiegowym Ziemi, 19. 60, 20. 49. Ruch ten nazywamy 1. Marsa, 2. tygodni, 3. 365, 4. ruchem obrotowym Słońca, 5. ruchem obiegowym Słońca, 6. 7, 7. 31, 8. dni, 9. 366, 10. Słońce, 11. 5, 12. miesięcy, 13. Księżyc, 14. godzin, 15. 365, 16. równik, 17. ruchem obrotowym Ziemi, 18. ruchem obiegowym Ziemi, 19. 60, 20. 49. Czas obiegu Ziemi dookoła Słońca nieznacznie zmienia się, ale wynosi w przybliżeniu rok, który trwa około 1. Marsa, 2. tygodni, 3. 365, 4. ruchem obrotowym Słońca, 5. ruchem obiegowym Słońca, 6. 7, 7. 31, 8. dni, 9. 366, 10. Słońce, 11. 5, 12. miesięcy, 13. Księżyc, 14. godzin, 15. 365, 16. równik, 17. ruchem obrotowym Ziemi, 18. ruchem obiegowym Ziemi, 19. 60, 20. 49 dni, pięć 1. Marsa, 2. tygodni, 3. 365, 4. ruchem obrotowym Słońca, 5. ruchem obiegowym Słońca, 6. 7, 7. 31, 8. dni, 9. 366, 10. Słońce, 11. 5, 12. miesięcy, 13. Księżyc, 14. godzin, 15. 365, 16. równik, 17. ruchem obrotowym Ziemi, 18. ruchem obiegowym Ziemi, 19. 60, 20. 49 i 1. Marsa, 2. tygodni, 3. 365, 4. ruchem obrotowym Słońca, 5. ruchem obiegowym Słońca, 6. 7, 7. 31, 8. dni, 9. 366, 10. Słońce, 11. 5, 12. miesięcy, 13. Księżyc, 14. godzin, 15. 365, 16. równik, 17. ruchem obrotowym Ziemi, 18. ruchem obiegowym Ziemi, 19. 60, 20. 49 minut.
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
3
Ćwiczenie 5
R1OtYiO3gnfHJ1
Jaki jest kąt między osią ziemską a płaszczyzną obiegu Ziemi wokół Słońca? Możliwe odpowiedzi: 1. 66°33’, 2. 33°66’, 3. 90°, 4. 360°, 5. 3°14’, 6. 24 godziny, 7. 365 dni
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
bg‑azure

Notatnik

RAqFDpV8tBq3f
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.