Drzewo i pociąg – metafory dorastania

Clive Staples Lewis O trzech sposobach pisania dla dzieci

Współczesny świat krytyki używa słowa 'dorosły' jako wyrazu aprobaty. Jest wrogi temu, co określa mianem 'nostalgii', i pogardliwy wobec tego, co nazywa 'Piotrusio‑Panteizmem'. Stąd człowiek, który przyznaje się, że karły, olbrzymy, mówiące zwierzęta i wiedźmy wciąż są mu drogie w wieku lat pięćdziesięciu trzech, nie będzie raczej wychwalany za zachowanie młodości, lecz stanie się obiektem pogardy i współczucia jako ograniczony w rozwoju. Spędzę tu trochę czasu, broniąc się przed takimi oskarżeniami nie dlatego, że fakt, czy ktoś mną pogardza lub mi współczuje, ma wielkie znaczenie, ale dlatego, że ta obrona jest ściśle związana z moim poglądem na baśń i na literaturę w ogóle. Obrona ta zawiera trzyj00000005NB3v28_000tp003trzy wnioski.

1. Odpowiem po prostu tu quoquej00000005NB3v28_000tp004tu quoque. Krytycy, którzy traktują dorosłość jako wyraz aprobaty zamiast jako termin opisowy, nie mogą sami być dorośli. Przejmowanie się byciem dorosłym, podziwianie dorosłości, ponieważ jest dorosła, wstyd z powodu podejrzenia o dziecinność – wszystkie te zjawiska są oznakami dzieciństwa i dorastania. Podczas dzieciństwa i dorastania są to, w umiarkowanej ilości, zdrowe symptomy. Młode istoty powinny chcieć dorastać. Ale przenoszenie w pełnoletniość czy nawet wiek dojrzały tej troski o bycie dorosłym jest właśnie oznaką ograniczenia w rozwoju. Kiedy miałem dziesięć lat, czytałem baśnie po kryjomu i wstydziłbym się wtedy, gdyby ktoś się o tym dowiedział. Teraz, w wieku lat pięćdziesięciu, czytam je otwarcie. Stając się mężczyzną, odłożyłem na bok rzeczy dziecinne, łącznie ze strachem przed dziecinnością i chęcią bycia bardzo dorosłym.

2. Nowoczesne poglądy zdają się zawierać błędną ideę dorastania. Oskarżają nas one o ograniczony rozwój, ponieważ nie straciliśmy zamiłowań, jakie mieliśmy w dzieciństwie. Ale przecież ograniczony rozwój nie polega na nietraceniu starych rzeczy, lecz na niezyskiwaniu nowych. Dziś lubię wino reńskie, które z pewnością nie smakowałoby mi w dzieciństwie. Ale wciąż lubię też lemoniadę. Nazywam to wzrostem i rozwojem, ponieważ zostałem wzbogacony – zamiast jednego upodobania mam teraz dwa. Ale jeśli miałbym stracić zamiłowanie do lemoniady, zanim zyskałbym zamiłowanie do wina, nie byłby to rozwój, lecz po prostu zmiana. Teraz lubię Tołstojaj00000005NB3v28_000tp005Tołstoja, Jane Austenj00000005NB3v28_000tp006Jane Austen i Trollope’aj00000005NB3v28_000tp007Trollope’a, a także baśnie i nazywam to wzrostem. Gdybym miał stracić baśnie, aby polubić tych pisarzy, nie rozwinąłbym się, tylko zmienił. Drzewo rośnie, ponieważ zyskuje nowe pierścienie; pociąg nie rośnie przez opuszczanie jednej stacji i dotarcie do następnej. W rzeczywistości sprawa jest jeszcze głębsza i bardziej skomplikowana. Uważam, że mój wzrost jest równie widoczny, gdy teraz czytam baśnie, jak przy tym, gdy czytam teraz powieściopisarzy, ponieważ dziś z lektury baśni wyciągam więcej przyjemności niż w dzieciństwie – dając z siebie więcej, więcej również otrzymuję. Ale nie ma to tutaj wielkiego znaczenia. Nawet gdyby chodziło tylko o zamiłowanie do dorosłej literatury dodane do niezmienionego upodobania do literatury dziecięcej, dodatek ten i tak powinien nosić miano wzrostu, podczas gdy proces zwykłego porzucania jednego pakunku, aby podnieść drugi, nim nie jest. Prawdą jest oczywiście to, że proces wzrostu zawiera, przypadkiem i na nieszczęście, pewne utraty. Ale nie są one istotą wzrostu, z pewnością zaś nie tym, co czyni go godnym podziwu czy pożądanym. Gdyby tak było, gdyby porzucanie pakunków i pozostawianie za sobą kolejnych stacji miało być istotą i zaletą wzrostu, dlaczego mielibyśmy poprzestać na dorosłości? Dlaczego słowo starczy nie miałoby być również wyrazem aprobaty? Dlaczego nie gratulować sobie wypadania zębów i włosów? Niektórzy krytycy zdają się mylić wzrost z ceną wzrostu i chcą na dodatek, aby ta cena była o wiele wyższa niż w rzeczywistości.

j00000005NB3v28_00000_BIB_001 Źródło: Clive Staples Lewis, O trzech sposobach pisania dla dzieci, tłum. D. Kurek, „Tygodnik Powszchny” 2006, nr 5, s. 4.