Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Codziennie spożywamy wiele różnych produktów i napojów, a każdy z nich składa się z jednej lub wielu substancji chemicznych. Bywają wśród nich takie, które mogą szkodliwie wpływać na nasz organizm, a nawet stanowić śmiertelne zagrożenie. Jednocześnie znanych jest wiele leków, które wspomagają organizm człowieka w walce z chorobami. Być może zastanawiało Cię, dlaczego powszechnie znane i powtarzane jest polecenie Paracelsusa: „Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną. Tylko dawka czyni truciznę.” (łac. Omnia sunt venena, nihil est sine veneno. Sola dosis facit venenum).
Dlaczego lek może zaszkodzić? Czy można się otruć solą kuchenną? Dlaczego papierosy i narkotyki szkodzą zdrowiu? Jak to się dzieje, że człowiek popada w uzależnienie?

Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:
  • różnice substancji względem siebie pod kątem właściwości fizycznych i chemicznych;

  • właściwości i cechy charakterystyczne substancji należących do grup związków nieorganicznych (tlenków, kwasów, wodorotlenków, soli);

  • podstawowe właściwości wybranych związków organicznych (np. alkoholi);

  • reakcję charakterystyczną dla fenoli umożliwiającą ich identyfikację.

Nauczysz się
  • wskazywać negatywne skutki działania niektórych substancji na organizm człowieka;

  • określać czynniki wpływające na lecznicze i toksyczne właściwości substancji chemicznych;

  • wyjaśniać, jak stosowanie w nadmiernej ilości rożnych substancji szkodzi zdrowiu człowieka;

  • uzasadniać konieczność ścisłego przestrzegania zasad zażywania leków wg zaleceń lekarza;

  • wyjaśniać pojęcie uzależnień i opisywać, w jaki sposób można im przeciwdziałać;

  • uzasadniać, że palenie tytoniu jest nałogiem szkodliwym dla zdrowia, nie tylko samego palacza, ale też dla osób przebywających w jego otoczeniu;

  • opisywać skutki działania alkoholu na organizm człowieka;

  • wymieniać przykłady negatywnego działania narkotyków na organizm człowieka i opisywać skutki uzależnienia się od takich substancji.

igNnukUVYQ_d5e206

1. Lecznicze i toksyczne działania substancji chemicznych

Niemal wszystkie substancje chemiczne mogą oddziaływać na organizm człowieka pozytywnie albo negatywnie (toksycznie). Istota działania danej substancji na organizm jest związana z jej strukturą chemiczną i właściwościami fizykochemicznymi, a także ilością wprowadzoną do organizmu.

  • Związki łatwo rozpuszczalne w wodzie oraz łatwo dysocjujące z reguły są bardziej aktywne, ponieważ szybciej włączają się w procesy metaboliczne, które zachodzą w naszym organizmie.

  • Znaczenie ma także stopień rozdrobnienia substancji i dotyczy to nie tylko procesów rozpuszczania – pył azbestowy jest szkodliwy wtedy, gdy jego cząsteczki mają średnicę mniejszą od 1 μm (1 μm=10-6 m). Wdychany wywołuje pylicę, która prowadzi do raka płuc.

  • Ważną funkcję odgrywa kształt cząsteczki (wzajemne ułożenie budujących ją atomów), ponieważ przebieg wielu procesów w organizmach wymaga bardzo precyzyjnego dopasowania przestrzennego reagujących ze sobą cząsteczek związków chemicznych.

Znaczenie mają nie tylko właściwości, ale również ilość i stężenie substancji wprowadzanej do organizmu – dawkadawkadawka oraz sposób jej przenikania do organizmu. Dla lekówlekleków określana jest dawka terapeutyczna, czyli najmniejsza ilość substancji, która wywołuje pożądany efekt leczniczy, nie powodując poważniejszych zaburzeń w metabolizmie organizmu.

Polecenie 1

Zapoznaj się z informacjami zamieszczonymi w interaktywnym materiale, a następnie rozwiąż zadanie umieszczone poniżej.

RJrmK80NUNwrb
Na podstawie informacji zawartych w powyższym materiale interaktywnym, wskaż, które spośród podanych stwierdzeń jest fałszywe. Możliwe odpowiedzi: 1. Śmiertelna dawka soli kuchennej dla dorosłego człowieka wynosi około 200 g., 2. Niektóre substancje uważane powszechnie za trucizny w odpowiednich dawkach mogą wywoływać efekt terapeutyczny., 3. Paracelsus był włoskim lekarzem i przyrodnikiem., 4. Działanie toksyczne lub terapeutyczne danej substancji zależy od dawki wprowadzonej do organizmu.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 2

Czy wiesz, czym jest lek i w jaki sposób się go definiuje? Czy znasz również definicję trucizny? Zapoznaj się z poniższym materiałem, a następnie rozwiąż zadanie umieszczone poniżej.

RJHoyuT3dLFXV
Zapoznaj się z powyższym materiałem, a następnie, do podanych niżej terminów, przyporządkuj odpowiednią definicję. Lek Możliwe odpowiedzi: 1. substancja, która po dostaniu się do organizmu, również w stosunkowo małej dawce, powoduje zaburzenia w jego funkcjonowaniu, prowadzące nawet do śmierci., 2. substancja wprowadzana do organizmu w celu zahamowania przyczyny bądź objawów choroby. Trucizna Możliwe odpowiedzi: 1. substancja, która po dostaniu się do organizmu, również w stosunkowo małej dawce, powoduje zaburzenia w jego funkcjonowaniu, prowadzące nawet do śmierci., 2. substancja wprowadzana do organizmu w celu zahamowania przyczyny bądź objawów choroby.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1XwpJvEijwIt
Zapoznaj się z powyższym materiałem, a następnie, do podanych niżej terminów, przyporządkuj odpowiednią definicję.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Właściwości toksycznewłaściwości toksyczneWłaściwości toksyczne danego ksenobiotykuksenobiotykksenobiotyku – czyli substancji, która nie występuje naturalnie w organizmie człowieka – są określane na podstawie dawki śmiertelnej DL50 (łac. dosis letalis), czyli ilości, która powoduje śmierć połowy osobników z badanej grupy, oraz dawki toksycznej DT (łac.dosis toxica), czyli ilości substancji, która wywołuje wyraźne zatrucie organizmu.

W toksykologii najczęściej stosowanym parametrem, który pozwala na porównanie między sobą toksyczności wielu substancji, często należących do różnych grup związków chemicznych, jest właśnie dawka śmiertelna, LD50 (ang. lethal dose). Mimo że jest to ten sam parametr, co DL50, w różnych opracowaniach zdecydowanie częściej można spotkać ten skrót pochodzący od angielskich, a nie łacińskich słów.

Substancje chemiczne mogą dostawać się do naszego organizmu różnymi drogami – przez drogi oddechowe (aerozole), układ pokarmowy (proszki, ciecze) oraz poprzez skórę i błony śluzowe (maści).

Polecenie 3

Czy wiesz, jakimi drogami różne substancje mogą wniknąć do organizmu człowieka? Zapoznaj się z informacjami zamieszczonymi w galerii, a następnie rozwiąż zadanie umieszczone poniżej.

RVvIwKhZxP1Gg
Łączenie par. Na podstawie informacji zawartych w powyższym materiale interaktywnym, wskaż, które z poniższych stwierdzeń są prawdziwe, a które fałszywe.. Za najbardziej niebezpieczne są uważane zatrucia przez drogi oddechowe.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Najwięcej substancji przenika do organizmu przez skórę.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Substancje wchłaniane przez przewód pokarmowy ulegają przemianom metabolicznym, które mogą je unieszkodliwić lub zwiększyć ich toksyczność.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Przez skórę mogą dostać się do organizmu tylko substancje niszczące tkankę skórną.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Na szybkość zatrucia drogą oddechową nie ma wpływu tempo pracy serca i oddechu.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Wiedza na ten temat wykorzystywana jest przez farmaceutów do określania postaci substancji leczniczych i sposobów ich dostarczania do organizmu podczas leczenia.

Substancje stosowane w celach leczniczych są niekiedy wyodrębniane z roślin. Są nimi między innymi kofeina (zawarta w ziarnach kawy i liściach herbaty, znana z pobudzającego działania na układ nerwowy, oddechowy i korę mózgową), morfina (bardzo silny środek przeciwbólowy) oraz kodeina (wyodrębniana z maku, stosowana jako lek przeciwkaszlowy oraz silny środek przeciwbólowy, jej działanie jest podobne do morfiny).

Ciekawostka

Dimetylortęć (była stosowana jako pestycyd i środek przeciwgrzybiczny) jest bardzo niebezpieczną trucizną wchłanianą przez skórę do układu krwionośnego. Związek ten przenika przez typowe zabezpieczenia stosowane w laboratoriach (rękawice gumowe, fartuchy). Nie jest znana dokładna dawka LD50 dla tego związku, ale wiadomo, że wchłonięcie przez skórę około 0,05 cm3 tej cieczy jest dla ludzi śmiertelne.

igNnukUVYQ_d5e342

2. Wybrane substancje o właściwościach leczniczych

Dzięki rozwojowi farmacji (nauki o lekach, korzystającej z osiągnięć chemii), ludzie dysponują potężną bronią do walki z wszelkimi chorobami – lekarstwami. Współcześnie ciągle projektuje się, produkuje i sprzedaje leki nowej generacji.
Jak działają? Jakie ich właściwości sprawiają, że mogą wspierać organizm człowieka w walce z chorobami? Przyjrzyjmy się kilku z nich.

Leki przeciwbólowe

Od pradawnych czasów ludzie sporządzali lekarstwa z roślin. Już w starożytności kurowano przeziębionych lub cierpiących na reumatyzm wyciągiem z kory wierzbowej albo sokiem z malin. Oba te specyfiki zawierają salicylany – pochodne kwasu salicylowego.

1853 r. chemik Charles Frédéric Gerhardt po raz pierwszy zsyntezował kwas acetylosalicylowy, a w drugiej połowie XIX w. inni chemicy opracowali skuteczniejszą i wydajniejszą metodę jego syntezy. W 1899 r. koncern farmaceutyczny produkował już lek zawierający tę substancję i sprzedawał go na całym świecie. Dzięki temu kwas acetylosalicylowy był jednym z pierwszych na świecie leków przeciwbólowych.

Obecnie kwas acetylosalicylowy i jego związki trafiają do aptek pod nazwą aspiryny lub polopiryny. Aspiryna jest jednym z najpopularniejszych leków używanych w farmakologii XX w.

Polecenie 4

Czy wiesz, w jakich celach są stosowane leki zawierające kwas acetylosalicylowy? Zapoznaj się z poniższą grafiką i zastanów się, czy ktoś z Twojej rodziny może przyjmować takie leki w celach profilaktycznych.

RTgudo5jAZ9qT
Działanie leków zawierających kwas acetylosalicylowy
Leki zawierające kwas acetylosalicylowy są stosowane do leczenia bólu, jako środki przeciwgorączkowe oraz przeciwzakrzepowe. W niewielkich dawkach mogą być stosowane w profilaktyce np. zawału serca.
Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.

Przeciwbólowe działanie polopiryny czy aspiryny polega na zahamowaniu wytwarzania w uszkodzonych komórkach tak zwanych prostaglandyn, które za pośrednictwem włókien nerwowych wysyłają do mózgu informacje o bólu. Natomiast działanie antyzakrzepowe polega na rozrzedzeniu krwi, dlatego osoby zażywające duże dawki aspiryny mogą mieć np. krwotoki z nosa.
Mimo że jest to jednoskładnikowy, prosty lek, naukowcy wciąż znajdują jego nowe zastosowania.

Ważne!

Warto pamiętać, że systematyczne zażywanie leków zawierających kwas acetylosalicylowy, a zwłaszcza ich nadużywanie, może powodować skutki uboczne, między innymi podrażnienia żołądka. Dlatego lek nie jest wskazany dla osób cierpiących na chorobę wrzodową żołądka lub dwunastnicy. Leki te nie powinny być podawane dzieciom do 12. roku życia ze względu na niebezpieczeństwo wystąpienia choroby Reye'azespół Rey'achoroby Reye'a. Dodatkowo u części osób po zażyciu aspiryny może dojść do wystąpienia reakcji alergicznej, której nasilenie może być bardzo różne, od łagodnej alergii skórnej aż po wstrząs anafilaktyczny.

Ciekawostka

Nazwa aspiryna (z niem. aspirin) powstała przez połączenie kilku elementów:

  • A (od pierwszej litery nazwy kwasu acetylosalicylowego);

  • SPIR (od łacińskiej nazwy Spirea ulmaria – wiązówki błotnej, czyli rośliny, z której uzyskiwano lek przeciwbólowy);

  • IN (stosowana w przeszłości końcówka nazw leków przeciwbólowych).

Ciekawostka

Badania nad poznaniem mechanizmu działania aspiryny angażowały wielu wybitnych badaczy przez kilkadziesiąt lat. Sukcesem zakończyły się badania Johna Vane’a i Priscilli Piper, którzy odkryli, że aspiryna hamuje uwalnianie prostaglandyn. Swoje odkrycie ogłosili w 1971 r. w czasopiśmie Nature. Późniejsze badania wykazały, że aspiryna hamuje enzym odpowiedzialny za przebieg procesu, w wyniku którego powstają prostaglandyny.

Badanie właściwości kwasu acetylosalicylowego
Doświadczenie 1

Przeprowadź badanie wybranych właściwości kwasu acetylosalicylowego – jego odczynu oraz identyfikację produku jego rozkładu. Sformułuj odpowiednie obserwacje i wnioski.

RO3Vu5ugS9TDu
Problem badawczy:. Spośród podanych poniżej hipotez wybierz jedną, a następnie ją zweryfikuj. Hipoteza 1: Hipoteza 2: Twój wybór: (Wybierz: Hipoteza 1., Hipoteza 2.). Co będzie potrzebne: ;. Instrukcja: 1.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Przeprowadzono doświadczenie, w którym zbadano właściwości kwasu acetylosalicylowego.

Problem badawczy: Jakie jest odczyn kwasu acetylosalicylowego i jakie są produkty jego rozkładu?

Hipoteza: Kwas acetylosalicylowy ma odczyn kwasowy. Produktem jego rozkładu jest między innymi kwas salicylowy, który ulega charakterystycznej reakcji z chlorkiem żelaza(III).

Co było potrzebne:

  • zlewka;

  • probówka;

  • łaźnia wodna;

  • dowolny lek zawierający kwas acetylosalicylowy;

  • woda;

  • uniwersalny papierek wskaźnikowy;

  • kwas solny (roztwór chlorowodoru);

  • wodny roztwór wodorotlenku sodu;

  • roztwór chlorku żelaza(III).

Przebieg doświadczenia:

Do zlewki wrzucono rozdrobnioną tabletkę, dodano około 50 cm3 wody. Zbadano odczyn roztworu za pomocą uniwersalnego papierka wskaźnikowego. Pobrano kilka cm3 roztworu do probówki, dodano kilka kropli wodnego roztworu wodorotlenku sodu. Probówkę ogrzewano przez około 810 min w łaźni wodnej. Uzyskaną mieszaninę zobojętniono kwasem solnym (odczyn kontrolowano za pomocą uniwersalnych papierków wskaźnikowych), a następnie dodano kilka kropli roztworu chlorku żelaza(III).

Obserwacje:

Po zanurzeniu uniwersalnego papierka wskaźnikowego w roztworze leku, przyjął on czerwone zabarwienie.

Dodanie chlorku żelaza(III) do mieszaniny, uzyskanej poprzez ogrzewanie roztworu kwasu acetylosalicylowego z wodorotlenkiem sodu, powodowało zmianę zabarwienia roztworu na fioletowe.

Wnioski:

Powstanie fioletowego zabarwienia roztworu dowodzi, że znajdował się w nim związek zawierający bezpośrednio przyłączoną do pierścienia aromatycznego grupę OH. Oznacza to, że kwas acetylosalicylowy został przekształcony do kwasu salicylowego na drodze zasadowej hydrolizy estru, a następnie przereagował z FeCl3.

Podsumowanie:

1. Czerwona barwa uniwersalnego papierka wskaźnikowego świadczy o kwasowym odczynie roztworu badanego leku.

2. W podanych warunkach dochodzi do hydrolizy zasadowej estru, co prowadzi do powstania kwasu salicylowego i soli kwasu octowego.

3. Kwas salicylowy w reakcji z chlorkiem żelaza(III) tworzy związek o fioletowym zabarwieniu.

1
Polecenie 5
R1PQs86VPudQH
Obserwacje: (Uzupełnij). Wnioski: (Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 5

Napisz, jaki odczyn miał roztwór leku.

RFUn7shoYuMi1
(Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Jest to reakcja typowa dla grupy związków zawierających w swojej strukturze pewien charakterystyczny element – grupę fenolową. W przypadku źle przechowywanych lub przeterminowanych leków zawierających aspirynę test ten pozwala jakościowo stwierdzić obecność niepożądanego kwasu salicylowego.

Leki na nadkwasotę

Lekarze gastrolodzy (specjaliści od schorzeń żołądka i jelit) twierdzą, że nawet 2040% osób dorosłych w krajach wysoko rozwiniętych cierpi na chorobę refluksową przełyku (nadkwasotę). W Stanach Zjednoczonych ta przypadłość dotyka około 57% populacji, a co najmniej 3040% odczuwa te dolegliwości raz w miesiącu. Ludzie cierpiący na nadkwasotę, związaną ze zbyt agresywnym działaniem kwasu solnego (chlorowodorowego) na ścianki żołądka, stosują różnego rodzaju środki neutralizujące ten kwas.

1
Polecenie 6

Poszukaj w domowej apteczce lub w Internecie ulotek informacyjnych o lekach stosowanych doraźnie na zgagę. Zwróć uwagę na to, jakie substancje są głównymi składnikami tych leków. Do jakiej grupy związków chemicznych należą? Przypomnij sobie, jakie właściwości mają takie związki.

RhaeRmE2f56JG
Odpowiedź: (Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Dostępne w aptekach leki zobojętniające zawierają sole lub wodorotlenki magnezu, wapnia i glinu. Podstawą działania tych preparatów jest wiązanie jonów oksoniowych i podwyższanie pH w żołądku. Prowadzi to do częściowej neutralizacji kwaśnej treści żołądkowej, jak również częściowego obniżenia aktywności pepsyny (enzymu trawiennego).

R1SszXLj425p3
W animacji omówiony został sposób neutralizowania nadmiaru kwasu w żołądku.

Proces zachodzący w żołądku po zażyciu środków neutralizujących można przedstawić jako równanie reakcji zobojętniania kwasu zasadą:

H3O++OH-2 H2O

Sok żołądkowy jest wydzielany przez gruczoły i komórki nabłonkowe błony śluzowej żołądka. W ciągu doby żołądek wydziela 25003000 cm3 soku o pH od 1,0 do 1,5. W warunkach fizjologicznych kwas solny (chlorowodorowy) ma stałe stężenie, zmienia się tylko jego objętość w soku żołądkowym. Główna rola kwasu solnego polega na zakwaszaniu soku żołądkowego i ułatwianiu trawienia białek oraz na likwidowaniu bakterii, przedostających się z pokarmem do żołądka. Pieczenie i zgaga powstają w wyniku wyrzucania kwaśnej treści żołądka do przełyku.

Lek na nadkwasotę
Doświadczenie 2

Wykonaj doświadczenie, w którym sprawdzisz, w jaki sposób działają leki na nadkwasotę. Sformułuj odpowiednie obserwacje i wnioski.

R1TpwTi8stLId
Problem badawczy:. Spośród podanych poniżej hipotez wybierz jedną, a następnie ją zweryfikuj. Hipoteza 1: Hipoteza 2: Twój wybór: (Wybierz: Hipoteza 1., Hipoteza 2.). Co będzie potrzebne: ;. Instrukcja: 1.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Wykonano doświadczenie, w którym sprawdzono, w jaki sposób działają leki na nadkwasotę. Sformułowano odpowiednie obserwacje i wnioski.

Problem badawczy:

W jaki sposób działa lek na nadkwasotę?

Hipoteza:

Lek na nadkwasotę powoduje zobojętnianie substancji o odczynie kwasowym obecnej w żołądku.

Co było potrzebne:

  • odczynniki:

    • kwas solny o stężeniu 0,1 moldm3;

    • woda destylowana;

    • tabletki leku na nadkwasotę.

  • sprzęt:

    • pH–metr;

    • próbówki;

    • zlewki o pojemności 100 cm3;

    • łaźnia wodna;

    • moździerz;

    • bagietka;

    • termometr.

Przebieg doświadczenia

1. Badanie odczynu roztworu, otrzymanego w wyniku rozpuszczenia badanego leku

Rozdrobniono tabletkę w moździerzu i zbadano jej rozpuszczalność w 50 cm3 wody destylowanej o temperaturze 40°C. Następnie używając pHmetru, zmierzono pH otrzymanego roztworu.

2. Pomiar pH roztworów

Zmierzono pH kwasu solnego o stężeniu 0,1 moldm3. Do 50 cm3 kwasu solnego o stężeniu 0,1 moldm3 o temperaturze 40°C dodano, mieszając bagietką, rozdrobnioną tabletkę. Zmierzono pH otrzymanego roztworu. Do roztworu powstałego przez rozpuszczenie 1 tabletki leku w kwasie solnym dodano drugą, rozdrobnioną tabletkę. Całość dokładnie wymieszano. Zmierzono pH uzyskanego roztworu. Następnie do roztworu dodano 10 cm3 kwasu solnego o stężeniu 0,1 moldm3 w temperaturze 40°C. Dokładnie wymieszano. Zmierzono pH roztworu.

Obserwacje:

1. W wyniku rozpuszczenia tabletki badanego leku w wodzie otrzymano roztwór o odczynie zasadowym.

2. Odczyn roztworu w kolejnych etapach doświadczenia zmieniał się. Dodanie do kwasu solnego (chlorowodorowego) leku na nadkwasotę spowodowało, że odczytywana w kolejnych pomiarach wartość pH była coraz wyższa. Ponowne dodanie kwasu solnego (chlorowodorowego) do zlewki nie spowodowało uzyskania tak niskiego pH, jaki miał wyjściowy roztwór.

Wnioski:

Przeprowadzenie doświadczenia w temperaturze 40°C umożliwiło uzyskanie warunków zbliżonych do tych panujących w organizmie człowieka. Obserwowane zmiany pH świadczą o neutralizującym działaniu badanego leku na kwas solny (chlorowodorowy) obecny w żołądku.

Podsumowanie:

Zaobserwowane zmiany pH w kolejnych etapach doświadczenia świadczą o neutralizującym działaniu badanego leku na kwas solny (chlorowodorowy). Przeczytaj ulotkę i sprawdź, który ze składników, jako substancja czynna w tym leku, wpływa na zmianę pH.

1
Polecenie 7
Rz5Kr2rcwZIUr
Obserwacje: (Uzupełnij). Wnioski: (Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 7

Opisz zasadę działania leków na nadkwasotę.

RFym2NW4kHIVQ
(Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Kolejnym lekiem często stosowanym w przypadku dolegliwości żołądkowych jest węgiel aktywny, znany również jako węgiel leczniczy lub aktywowany. Lecznicze działanie tej substancji ma związek z jej właściwościami sorpcyjnymisorpcjasorpcyjnymi. Po podaniu wykazuje silne działanie przeciwbiegunkowe i zapierające. Stosuje się go w przypadkach zatruć pokarmowych oraz zatruć niektórymi lekami i związkami chemicznymi. Charakteryzuje się dużą powierzchnią wchłaniającą i wiąże substancje, które są przyczyną zatrucia, np.: paracetamol, ibuprofen, barbiturany, alkaloidy, sole metali ciężkich. Po podaniu nie wchłania się z przewodu pokarmowego i jest wydalany.

1
Polecenie 8

Zapoznaj się z informacjami dotyczącymi węgla aktywnego (carbo medicinalis) zamieszczonymi na ulotce leku, a następnie rozwiąż zadanie umieszczone poniżej.

Rb6X6O6dllrv81
Źródło: Krzysztof Jaworski, Medonet.pl (http://www.medonet.pl), licencja: CC BY 3.0.
R1Lwz3G8FIwSo
W leczeniu jakich dolegliwości można stosować węgiel aktywny (preparat o silnych właściwościach sorpcyjnych)? Możliwe odpowiedzi: 1. zatruć produktami rafinacji ropy naftowej, 2. biegunkach, wzdęciach i zatruciach lekami lub innymi substancjami chemicznymi, 3. zatruć metanolem i etanolem
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RAjyrP8Gf21k9
Jaką dawkę tego leku może jednorazowo przyjąć osoba dorosła w przypadku biegunki? Możliwe odpowiedzi: 1. 3-4 tabletki, 2. 12-14 tabletek, 3. 40-41 tabletek
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R12aMus8jDkfO
Jak przygotować zawiesinę, w której w jednej łyżce (5 ml płynu) podana zostanie zalecana dawka – 1000 mg leku? Możliwe odpowiedzi: 1. do 3,5 rozkruszonych tabletek dodać 5 ml wody i wymieszać, 2. do 8 rozkruszonych tabletek dodać 10 ml wody i wymieszać, 3. do 30 rozkruszonych tabletek dodać 50 ml wody i wymieszać
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 8
Rc4nOUqxelqOB
Węgiel aktywny jest substancją o silnych właściwościach sorpcyjnych. Jest on stosowany przy biegunkach, wzdęciach i zatruciach lekami lub innymi substancjami chemicznymi.
Zaznacz, jak przygotować zawiesinę, w której w jednej łyżce (5 cm3 płynu) podana zostanie zalecana dawka — 1000 mg leku, wiedząc że dawka węgla aktywnego w jednej tabletce wynosi 0,3 g=1000 mg. Możliwe odpowiedzi: 1. Do trzech i pół rozkruszonych tabletek dodać 5 cm3 wody i wymieszać., 2. Do ośmiu rozkruszonych tabletek dodać 10 cm3 wody i wymieszać., 3. Do 30 rozkruszonych tabletek dodać 50 cm3 wody i wymieszać.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 9

Zastanów się, czy stosowanie innych leków jest przeciwwskazaniem do zastosowania węgla aktywnego?

R1Ineha6pyjtj
(Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
igNnukUVYQ_d5e759

Antybiotyki – zwalczanie przyczyny, a nie tylko skutków choroby

Do hamowania wzrostu mikroorganizmów, zwłaszcza bakterii chorobotwórczych, medycyna wykorzystuje antybiotyki. Są to związki organiczne o złożonej budowie chemicznej, wytwarzane z produktów przemiany materii pleśni i grzybów. W ten sposób produkuje się tak zwane naturalne antybiotyki. Przemysł medyczny koncentruje się na wytwarzaniu antybiotyków półsyntetycznych:

  • skuteczniejszych – silniejszych i wykazujących szerszy zakres działania;

  • trwalszych chemicznie;

  • odporniejszych na bakteryjne enzymy;

  • często tańszych w produkcji od leków naturalnych.

W produkcji wielu antybiotyków stosuje się metody biotechnologiczne.
Pierwszym naturalnym antybiotykiem była penicylina. Uzyskano ją z pleśni (rodzaj grzybów – pędzlaków, o nazwie łacińskiej Penicillium), która pojawia się chociażby w nieświeżym chlebie, owocach.

Rc5yb1aGpNaJM
Pleśń (pędzlak) na mandarynkach
Źródło: Bios, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.

Obecnie przemysł farmaceutyczny wytwarza setki antybiotyków. Niektóre atakują wiele rodzajów bakterii, inne działają tylko przeciwko jednemu rodzajowi lub dwóm rodzajom bakterii (są selektywne).

Antybiotyki, tak jak wszystkie lekarstwa, należy zawsze zażywać w odpowiednich ilościach oraz zgodnie z zaleceniem lekarza. Jest to szczególnie ważne, ponieważ poza zabijaniem lub unieszkodliwianiem bakterii chorobotwórczych niszczą one też niezbędne człowiekowi bakterie przewodu pokarmowego. Bardzo często powoduje to zapalenie jamy ustnej i grzybicę oraz prowadzi do namnożenia się szczepów opornych na antybiotyk, co może być poważnym zagrożeniem zdrowia. Częsta oporność bakterii na działanie leku wiąże się z nieracjonalną antybiotykoterapią.

Ważne!

Każdy lek może mieć niepożądane działanie uboczne na organizm, a leki przeznaczone dla chorych bywają truciznami dla zdrowych. Ich zażywanie bez istotnej potrzeby lub w nadmiarze może doprowadzić do przewlekłych zatruć, uszkodzenia nerek, wątroby lub szpiku kostnego. Znane są przypadki ciężkich zatruć po przedawkowaniu witamin A oraz D. Wszystkie leki, w tym środki nasenne, uspokajające, przeciwbólowe i przeciwgorączkowe mogą być zażywane tylko w celach leczniczych.

Uwaga!

Nawyk ciągłego przyjmowania leków może doprowadzić do uzależnienia zwanego lekomanią (lekozależnością).

igNnukUVYQ_d5e833

3. Substancje powodujące uzależnienia

Etanol – najbardziej znany depresant

Wszystkie napoje alkoholowe zawierają tę samą substancję chemiczną – alkohol etylowy, czyli etanol CH3CH2OH. Spożyty niemal natychmiast dostaje się do krwi – wchłania się już w jamie ustnej i bardzo szybko przenika przez błonę śluzową przewodu pokarmowego.
Napoje alkoholowe mają właściwości odurzające. Zawarty w nich alkohol atakuje przede wszystkim system nerwowy i prowadzi do zatrucia organizmu. W rezultacie następuje upośledzenie koordynacji ruchu, mowy, czucia oraz kontroli zachowania. Jego spożywanie przez dłuższy czas powoduje w organizmie trwałe uszkodzenia i zmiany w układzie nerwowym oraz innych organach, takich jak nerki czy wątroba.

Poziom (stężenie) alkoholu we krwi określa się w promilach. Liczba promili () oznacza, ile gramów alkoholu znajduje się w jednym litrze badanej krwi.

Polecenie 10

Czy wiesz, jak działa alkomat, czyli urządzenie do wykrywania etanolu w wydychanym powietrzu? Zapoznaj się z poniższą grafiką, aby dowiedzieć się, w oparciu o jakie metody sprawdzana jest trzeźwość, np. kierowcy podczas kontroli.

RbxSCG8beBRr2
Jak działa alkomat, służący do wykrywania alkoholu w wydychanym powietrzu?
Źródło: Tomorrow sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Stężenie alkoholu we krwi (określające stopień nietrzeźwości) zależy zarówno od ilości spożytego etanolu, jak też od masy ciała, płci, stanu zdrowia i innych cech indywidualnych organizmu. Wypity alkohol wchłania się w układzie pokarmowym, po czym większość (około 95%) ulega procesom metabolicznym, a jedynie około 5% wchłoniętego alkoholu jest wydalane z organizmu w niezmienionej postaci. Procesy przekształcania etanolu w jego metabolity zachodzą w wątrobie przy udziale odpowiednich enzymów, zgodnie z poniższym schematem:

CH3CH2OHCH3CHOCH3COOHCO2+H2O

Ilość odpowiednich enzymów w wątrobie jest ograniczona, dlatego tempo utleniania alkoholu jest stałe i dla dorosłego człowieka wynosi średnio 7 g alkoholu/godz. Przedstawiony powyżej ciąg reakcji metabolicznych sprawia, że pijąc alkohol powoli, stosunkowo trudno jest zgromadzić w organizmie taką ilość etanolu, która będzie stanowiła dawkę śmiertelną, ale nie jest to niemożliwe. Stężenie etanolu we krwi na poziomie 4 lub więcej jest uważane za śmiertelne.

Najczęściej śmierć w wyniku przedawkowania etanolu ma miejsce w przypadku tak zwanego „bardzo szybkiego picia”, kiedy w krótkim czasie stężenie alkoholu we krwi bardzo mocno wzrasta. Dawka śmiertelna etanolu dla dorosłego człowieka wynosi około 3,5 cm3 etanolu w przeliczeniu na jeden kilogram masy ciała. Oznacza to, że osoba ważąca 50 kg może umrzeć po szybkim wypiciu (tak zwanym na raz) zaledwie 140 g alkoholu (taka ilość etanolu jest zawarta w około 350 cm3 wódki).

Bardzo niebezpieczne jest również spożywanie alkoholu przez kobiety w ciąży, ponieważ etanol może doprowadzić do rozwoju u płodu tak zwanego alkoholowego zespołu płodowego (ang. fetal alcohol spectrum disorders (FASDs) lub fetal alcohol syndrome (FAS)). Jest to nieuleczalny zespół chorobowy będący najcięższą formą wad wrodzonych, w tym również neurologicznych, wywołanych na skutek ekspozycji płodu na alkohol. Nie istnieje bezpieczna dawka alkoholu, którą można przyjąć w czasie ciąży – każda ilość etanolu niesie ryzyko wystąpienia zaburzeń rozwojowych i może wiązać się z nieodwracalnymi uszkodzeniami rozwijającego się płodu.

R1GzAkwnkP2vP
Etanol jest substancją psychoaktywną o działaniu uzależniającym. Osoba uzależniona odczuwa silną potrzebę spożycia kolejnej porcji alkoholu.
Źródło: lechenie-narkomanii, dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

Częste spożywanie alkoholu może doprowadzić do uzależnienia od alkoholu (Światowa Organizacja Zdrowia zaleca unikania terminu „alkoholizm”, a zamiast niego rekomenduje używanie terminów „zespół uzależnienia od alkoholu” lub „uzależnienie od alkoholu”).

Młode organizmy szczególnie szybko przyzwyczajają się do alkoholu, a jego brak jest odczuwany jako tak zwany głód alkoholowy. Osoby nadużywające alkoholu mają trudności w nauce, ponieważ występuje u nich osłabienie pamięci, problemy z koncentracją i logicznym myśleniem. Z tego powodu pojawiają się konflikty w szkole i w domu. Osoby nietrzeźwe robią rzeczy, których później żałują, rujnują swoje życie osobiste i sprawiają cierpienia najbliższym. Systematyczne picie alkoholu nieodwracalnie uszkadza narządy i tkanki organizmu, wywołując liczne choroby (marskość wątroby, przewlekłe stany zapalne trzustki, nadciśnienie, zaburzenia rytmu pracy serca, udary mózgu, bezpłodność czy nowotwory wątroby, przełyku i krtani).

Metanol jest cieczą łudząco podobną do etanolu, która posiada podobny zapach i dobrze miesza się z wodą, przez co niekiedy bywa mylona z etanolem. Metanol jest jednak znacznie bardziej toksyczny niż etanol, a wypicie go lub wchłonięcie jego par przez drogi oddechowe poraża układ nerwowy, powodując ślepotę lub nawet śmierć. Duża toksyczność metanolu wynika głównie z jego metabolitów, do których jest enzymatycznie przekształcany w wątrobie. Metabolizm metanolu przebiega zgodnie ze schematem:

CH3OHHCHOHCOOHbardzo wolnoCO2+H2O
Uwaga!

Bardzo niebezpieczne jest spożywanie alkoholu pochodzącego z niewiadomego źródła, ponieważ może zawierać domieszkę metanolu. Przyjmuje się, że dawka śmiertelna metanolu, przyjętego doustnie w przypadku dorosłego człowieka, wynosi około 100 cm3, ale znane są także przypadki zgonów, do których doszło po spożyciu zaledwie 30 cm3 metanolu.
Uszkodzenie oczu może wystąpić już przy dawce 10 cm3.
Wypicie płynu do spryskiwaczy lub innych cieczy zawierających w składzie metanol, może mieć skutek śmiertelny.

Metanol jest metabolizowany przez człowieka z pięciokrotnie mniejszą szybkością niż etanol. Powstające metabolity, czyli formaldehyd (metanal) i kwas mrówkowy (kwas metanowy), uszkadzają bezpośrednio komórki poprzez denaturację białek. Działają też szkodliwie na nerwy, a szczególnie nerw wzrokowy. Ich toksyczność dotyczy zatem przede wszystkim ośrodkowego układu nerwowego i nerwu wzrokowego, a także nerek, wątroby i serca. W oku, poza nerwem wzrokowym, uszkadzane są siatkówka i rogówka. Oprócz tego kwas mrówkowy powoduje powstanie kwasicy metabolicznej.

Ciekawostka

Utlenianie spożytego alkoholu – zarówno etanolu, jak i metanolu – zachodzi przy udziale tych samych enzymów, które noszą nazwę dehydrogenaz alkoholowych. Enzymy te wykazują większe powinowactwo do etanolu niż metanolu, co oznacza, że chętniej będą łączyć się z etanolem niż metanolem. Ilość dehydrogenaz alkoholowych w wątrobie jest ograniczona i, przy odpowiednio dużej ilości substratu, dochodzi do wysycenia enzymu. Dzięki temu małe dawki etanolu mogą stanowić odtrutkę na zatrucia niewielkimi dawkami metanolu.

Uwaga!

Bardzo istotną rolę odgrywa czas, w jakim podejmie się terapię w zatruciu metanolem.
Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, nie należy podawać mu żadnych środków doustnie. Trzeba natomiast podjąć działania, które uchronią go przed utratą ciepła.
Przy zatruciu doustnym powinno się płukać usta dużą ilością wody, nie połykać.
We wszystkich przypadkach zatrucia metanolem należy niezwłocznie wezwać pogotowie!

R1D3Bma41LVSU
Szkodliwość papierosów i alkoholu
Alkohol jest związkiem zwiększającym działanie substancji rakotwórczych. W taki sposób działa u ludzi poddanych ekspozycji na substancje rakotwórcze, zawarte w dymie tytoniowym. U palaczy rzadko występuje rak górnej części przewodu pokarmowego lub jamy ustnej, jednak palacze, którzy również piją alkohol, o wiele częściej są już narażeni na te odmiany nowotworów.
Źródło: PublicDomainPictures, realworkhard, Krzysztof Jaworski, dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.
igNnukUVYQ_d5e1003

Nikotyna – najczęściej stosowany stymulant

Zapaleniu pierwszego papierosa towarzyszy zwykle krztuszenie, bóle głowy, nudności, a nawet wymioty. Jednak pomimo tego niektórzy sięgają po papierosa także po raz drugi i trzeci – aż z czasem organizm sam sygnalizuje potrzebę przyjęcia nikotyny, do której stopniowo został przyzwyczajony. Pojawia się uzależnienie (nałóg), zwane nikotynizmem, które na tym etapie zwalczyć jest już niezwykle trudno. Po zaciągnięciu się dymem tytoniowym, do organizmu przedostaje się za pośrednictwem układu oddechowego ogromna ilość trujących związków chemicznych, między innymi nikotyna, siarkowodór, amoniak, metanol, tlenek węgla(II), rakotwórcze substancje smoliste, a także radioaktywne izotopy.

Nikotyna jest silną neurotoksyną o dużym potencjale uzależniającym, ponieważ przyjmowana w małych dawkach w czasie palenia powoduje zwiększenie wydzielania dopaminy, czyli hormonu szczęścia, oraz działa stymulująco na organizm. Dawka śmiertelna nikotyny wynosi mniej więcej 4060 mg, ale ostre zatrucia tą trucizną są częściej wywołane środkami ochrony roślin niż paleniem, podczas którego większa część nikotyny przechodzi do otoczenia, a nie organizmu. Jednak złożona mieszanina związków chemicznych, obecna w tytoniu i dymie tytoniowym, przy przewlekłym stosowaniu prowadzi do chorób serca i całego układu krążenia. Płuca stają się mniej sprawne, niszczy się cera, żółkną zęby, a oddech staje się nieświeży. Ponadto istotnie zwiększa się ryzyko zachorowania na wiele innych niebezpiecznych chorób, łącznie z wszelkimi typami nowotworów.

Polecenie 11

Czy wiesz, ile niebezpiecznych substancji smolistych dostaje się do płuc palacza wraz z wdychanym dymem papierosowym? Zastanów się, w jakim stanie mogą być płuca osoby, która wypaliła 400 papierosów, po czym obejrzyj doświadczenie i rozwiąż zadanie umieszczone poniżej. Jak myślisz, czy pokazanie tego filmiku człowiekowi uzależnionemu od papierosów mogłoby nakłonić go do zerwania z nałogiem?

RDSoqnY72tnCJ
W filmie przedstawiono eksperyment, którego celem było ukazanie szkodliwego działania papierosów na płuca.
RCcjJI6qUP71u
Łączenie par. Na podstawie informacji zawartych w powyższym materiale, wskaż, które z podanych poniżej stwierdzeń są prawdziwe, a które fałszywe.. Przeprowadzony eksperyment dobrze odwzorowuje sposób przedostawania się dymu papierosowego do układu oddechowego palacza.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Roztwór ciemnieje, ponieważ wraz z każdym papierosem do roztworu dostaje się 18 mg nikotyny.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. 400 papierosów może dostarczyć do płuc nawet 7,2 g smoły.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Smoła papierosowa, która dostaje się do płuc, nie ma istotnego wpływu na zdrowie osoby palącej.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

W dymie papierosowym, poza nikotyną, znajduje się wiele różnych substancji, w tym także te wykazujące działanie toksyczne na organizm człowieka. Wybrane składniki dymu tytoniowego, wraz z ich działaniem, zostały zebrane w poniższej tabeli.

Niektóre składniki dymu tytoniowego

Substancja

Działanie

tlenek 
węgla(II) CO

Powinowactwo tlenku węgla(II) do hemoglobiny powoduje powstanie karboksyhemoglobiny, co obniża skuteczność układu krwionośnego w dostarczaniu tlenu.

U nałogowych palaczy może dochodzić do niedotlenienia wielu tkanek i narządów.

cyjanowodór HCN
(kwas pruski)

Bardzo toksyczny, blokuje układ enzymatyczny w tak zwanym łańcuchu oddechowym, co uniemożliwia wykorzystanie tlenu przez komórki i prowadzi do uduszenia.

amoniak (azan) NH3

Działa drażniąco na górne i dolne drogi oddechowe. Działa porażająco na zakończenia nerwów węchowych, dlatego wrażliwość na zapach amoniaku maleje w czasie ekspozycji.

aceton (propanon)

Wdychanie par acetonu powoduje podrażnienie błony śluzowej jamy nosowo‑gardłowej, podrażnienie i pieczenie oczu oraz nieżyt górnych dróg oddechowych.
(Stosowany jako rozpuszczalnik w produkcji farb i lakierów, włókien chemicznych i kosmetycznym).

benzo(a)piren

Jest wielopierścieniowym węglowodorem aromatycznym indukującym guzy narządów, z którymi ma bezpośredni kontakt – jak tkanka łączna, przełyk czy płuco.

arsen

Toksyczne działanie arsenu polega głównie na łączeniu się go z grupami SH białek, co prowadzi do zaburzeń procesów metabolicznych. Kumuluje się w tkankach bogatych w keratynę, takich jak włosy, paznokcie i skóra, a także w nabłonku układu pokarmowego.

fenole

Niszczą rzęski nabłonka wyściełającego oskrzela. Rzęski te oczyszczają wdychane przez człowieka powietrze i chronią drogi oddechowe przed przenikaniem przez ich ściany substancji i związków chemicznych oraz mikroorganizmów, np. wirusów.

formaldehyd
(metanal)

Gaz o drażniącym zapachu, który wykazuje działanie bakteriobójcze i silnie wirusobójcze, a przy wielogodzinnym stosowaniu także przetrwalnikobójcze. Formaldehyd znajduje zastosowanie w dezynfekcji pomieszczeń, ale nie może być stosowany do dezynfekcji tkanek, ze względu na jego działanie drażniące. Nasycony wodny roztwór formaldehydu (około 3540%) nazywany jest formaliną, która jest stosowana między innymi do konserwacji materiału biologicznego. Jej opary powodują podrażnienia oczu i górnych dróg oddechowych, a wypicie nierozcieńczonego roztworu formaldehydu prowadzi do powstania ciężkiej martwicy w jamie ustnej, przełyku, żołądku i górnym odcinku jelit.

polon (Po)

Pierwiastek radioaktywny silnie toksyczny dla organizmów żywych. Wartość LD50 dla tego pierwiastka wynosi około 1 mikrograma.

związki metali ciężkich (np. Ni,Pb, Hg)

Metale ciężkie działają szkodliwie na organizm – wdychanie związków niklu może zwiększyć podatność na infekcje dróg oddechowych, ołów może powodować zaburzenia układu krwiotwórczego, zaburzenia czynnościowe wątroby, oddziaływać na prawidłowe funkcjonowanie ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego, a pary rtęci działają szkodliwie na ośrodkowy układ nerwowy, powodując drgawki i zaburzenia pamięci.

Polecenie 12

Czy wiesz, jakie działanie na organizm człowieka wykazują niektóre z substancji zawartych w dymie papierosowym? Zapoznaj się z informacjami zamieszczonymi w tabeli, a następnie rozwiąż poniższe zadanie.

R1Wtdnfw8QTwP
Podanym nazwom substancji przypisz ich działanie na organizm człowieka. arsen Możliwe odpowiedzi: 1. blokuje aktywność enzymów w łańcuchu oddechowym, 2. szkodliwie oddziałuje na ośrodkowy układ nerwowy, powoduje drgawki i zaburzenia pamięci, 3. łączy się z grupami SH białek, 4. działa drażniąco na górne i dolne drogi oddechowe, 5. upośledza zdolność hemoglobiny do transportowania tlenu, 6. działa rakotwórczo rtęć Możliwe odpowiedzi: 1. blokuje aktywność enzymów w łańcuchu oddechowym, 2. szkodliwie oddziałuje na ośrodkowy układ nerwowy, powoduje drgawki i zaburzenia pamięci, 3. łączy się z grupami SH białek, 4. działa drażniąco na górne i dolne drogi oddechowe, 5. upośledza zdolność hemoglobiny do transportowania tlenu, 6. działa rakotwórczo amoniak Możliwe odpowiedzi: 1. blokuje aktywność enzymów w łańcuchu oddechowym, 2. szkodliwie oddziałuje na ośrodkowy układ nerwowy, powoduje drgawki i zaburzenia pamięci, 3. łączy się z grupami SH białek, 4. działa drażniąco na górne i dolne drogi oddechowe, 5. upośledza zdolność hemoglobiny do transportowania tlenu, 6. działa rakotwórczo tlenek węgla(II), CO Możliwe odpowiedzi: 1. blokuje aktywność enzymów w łańcuchu oddechowym, 2. szkodliwie oddziałuje na ośrodkowy układ nerwowy, powoduje drgawki i zaburzenia pamięci, 3. łączy się z grupami SH białek, 4. działa drażniąco na górne i dolne drogi oddechowe, 5. upośledza zdolność hemoglobiny do transportowania tlenu, 6. działa rakotwórczo cyjanowodór, HCN Możliwe odpowiedzi: 1. blokuje aktywność enzymów w łańcuchu oddechowym, 2. szkodliwie oddziałuje na ośrodkowy układ nerwowy, powoduje drgawki i zaburzenia pamięci, 3. łączy się z grupami SH białek, 4. działa drażniąco na górne i dolne drogi oddechowe, 5. upośledza zdolność hemoglobiny do transportowania tlenu, 6. działa rakotwórczo benzo(a)piren Możliwe odpowiedzi: 1. blokuje aktywność enzymów w łańcuchu oddechowym, 2. szkodliwie oddziałuje na ośrodkowy układ nerwowy, powoduje drgawki i zaburzenia pamięci, 3. łączy się z grupami SH białek, 4. działa drażniąco na górne i dolne drogi oddechowe, 5. upośledza zdolność hemoglobiny do transportowania tlenu, 6. działa rakotwórczo
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RrZXPw6fQQaTv
Podanym działaniom substancji na organizm człowieka przypisz odpowiednie nazwy.
  1. 1. Tlenek węgla(II), CO, 2. Benzo(a)piren, 3. Cyjanowodór, HCN, 4. Rtęć, 5. Arsen, 6. Amoniak łączy się z grupami SH białek.
  2. 1. Tlenek węgla(II), CO, 2. Benzo(a)piren, 3. Cyjanowodór, HCN, 4. Rtęć, 5. Arsen, 6. Amoniak szkodliwie oddziałuje na ośrodkowy układ nerwowy, powoduje drgawki i zaburzenia pamięci.
  3. 1. Tlenek węgla(II), CO, 2. Benzo(a)piren, 3. Cyjanowodór, HCN, 4. Rtęć, 5. Arsen, 6. Amoniak działa drażniąco na górne i dolne drogi oddechowe.
  4. 1. Tlenek węgla(II), CO, 2. Benzo(a)piren, 3. Cyjanowodór, HCN, 4. Rtęć, 5. Arsen, 6. Amoniak upośledza zdolność hemoglobiny do transportowania tlenu.
  5. 1. Tlenek węgla(II), CO, 2. Benzo(a)piren, 3. Cyjanowodór, HCN, 4. Rtęć, 5. Arsen, 6. Amoniak blokuje aktywność enzymów w łańcuchu oddechowym.
  6. 1. Tlenek węgla(II), CO, 2. Benzo(a)piren, 3. Cyjanowodór, HCN, 4. Rtęć, 5. Arsen, 6. Amoniak działa rakotwórczo.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ciekawostka

Ocenia się, że bierni palacze (osoby przebywające w pobliżu osób palących), wchłaniający dym głównie inhalacyjnie, mogą być narażeni w większym stopniu na działanie niektórych składników dymu papierosowego. Wówczas ich stężenie w otaczającym palacza dymie może być wielokrotnie wyższe niż w dymie dostającym się do jego płuc.

Tymi substancjami są np.:

  • tlenek węgla(II) (stężenie od trzech do pięciu razy większe niż w dymie dostającym się do płuc palacza);

  • amoniak (stężenie 40170 razy większe);

  • benzen i toluen (stężenie 10 (benzen) i 68 (toluen) razy wyższe).

Uwaga!

Bierna ekspozycja na dym papierosowy może być równie szkodliwa, jak wypalanie kilku papierosów dziennie.

RHV5q5IeWLlMc
Jednym ze sposobów na przeciwdziałanie nałogowi palenia jest organizowanie kampanii społecznych, które mają na celu edukować i wskazywać zagrożenia, wynikające z palenia papierosów.
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
igNnukUVYQ_d5e1102

Narkotyki

Chorzy cierpiący na różne choroby, które powodują bardzo silny ból (np. nowotwory), w celu jego uśmierzenia zażywają silne środki przeciwbólowe, którymi czasami są także narkotyki (np. morfina). Tego typu lekarstwa może przepisać wyłącznie lekarz. Jednak w dzisiejszych czasach po narkotyki często sięgają ludzie zdrowi. Główną przyczyną, dla której niektóre osoby chętnie sięgają po tego typu substancje, są objawy euforii, którą narkotyki początkowo wywołują. Większość z nich charakteryzuje bardzo silny potencjał uzależniający – często wystarczy zażyć tylko jedną dawkę, aby popaść w nałóg.

Osoba zażywająca narkotyki pożąda efektów wywoływanych przez nie, a do ich uzyskania potrzebuje regularnie przyjmowanych dawek, aby zaspokoić tak zwany głód narkotykowy. Regularne przyjmowanie danych ksenobiotyków powoduje, że zmniejsza się na nie wrażliwość organizmu. W rezultacie osoba uzależniona musi co jakiś czas zwiększać ilość przyjmowanego narkotyku w celu uzyskania pożądanego działania. Może to doprowadzić do przypadkowego przedawkowania mającego skutek śmiertelny. Zerwanie z nałogiem jest niezmiernie trudne. Narkotyki są substancjami psychoaktywnymisubstancje psychoaktywnesubstancjami psychoaktywnymi; zmieniają świadomość i zachowanie, często powodując depresję, zaburzenia psychiczne i halucynacje. Uzależniony rozpoczyna życie w świecie oderwanym od rzeczywistości, przerywa naukę lub pracę i w celu zdobycia pieniędzy na zakup kolejnych porcji narkotyków, zaczyna kraść lub nawet rozprowadzać narkotyki.

RTckMGY710Y7e
Mak lekarski stanowi źródło wielu alkaloidów, takich jak morfina, kodeina czy papaweryna. Substancje te są zaliczane do opiodów, czyli grupy naturalnych oraz syntetycznych substancji chemicznych, które wiążą się w organizmie z receptorami opioidowymi. Ze względu na silne działanie przeciwbólowe, opioidy są szeroko stosowane w medycynie, natomiast należy pamiętać, że są to jedne z najbardziej uzależniających substancji znanych człowiekowi. Przykładem półsyntetycznego opioidu jest heroina.
Źródło: iTenz, dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

Zażywanie narkotyków skutkuje nieodwracalnymi zmianami w psychice i organizmie człowieka, a także wywołuje trwałe uszkodzenie mózgu przez substancje zaliczane do narkotyków. Pogarsza się ogólny stan zdrowia. Ważne funkcje życiowe, takie jak oddychanie czy praca nerek, ulegają zaburzeniu, co nieuchronnie prowadzi do śmierci. Przyczyną tych chorobowych zmian jest trwałe uszkodzenie mózgu.

Z zażywaniem narkotyków po części wiąże się również problem zakażeń HIV. Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny – od czasu wdrożenia badań w 1985 r. do końca 2019 zarejestrowano w Polsce 25544 przypadki zakażeń HIV. Do co najmniej 25% z ogółu stwierdzonych zakażeń doszło wyniku zażywania narkotyków.

W obiegu znajduje się wiele narkotyków (np. morfina, kokaina, amfetamina, LSD, meskalina, opium, heroina, haszysz, marihuana itd.), każdy w kilku postaciach (proszku, tabletek, roztworu, skrętów). Niektóre są otrzymywane z roślin (heroina, kokaina), inne zaś na drodze syntezy (amfetamina, LSD).

Polecenie 13

Czy wiesz, co to są konopie indyjskie i jakie działanie wykazują te rośliny? Zapoznaj się z materiałem multimedialnym na temat marihuany, a następnie rozwiąż zadanie umieszczone poniżej.

R1B4hOfyOtqCa
Film na podstawie przedstawionego schematu opisuje, gdzie pozyskiwane są rośliny do produkcji narkotyków. Informuje, w jakich krajach i dlaczego marihuana jest legalizowana. W filmie przedstawione są zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki oddziaływania preparatów na bazie konopi.
Rc30NlqlIWNjn
Spośród podanych poniżej stwierdzeń wskaż wszystkie zdania, które są prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Marihuana jest narkotykiem wytwarzanym z rośliny Cannabis sativa L., 2. Syndrom antymotywacyjny cechują między innymi zaburzenia koordynacji ruchowej, zaburzenia pamięci i koncentracji, bóle głowy oraz wzrost ciśnienia krwi., 3. Objawem uzależnienia od marihuany mogą być zaburzenia pamięci i koncentracji, apatia, bierność i zaburzenia snu., 4. W niektórych krajach marihuana i haszysz są legalizowane, mimo że są uznawane za narkotyki prowadzące do dużych szkód zdrowotnych i społecznych., 5. Objawem towarzyszącym zażyciu preparatów konopi może być zniekształcenie postrzegania rzeczywistości, zaburzenie logicznego myślenia oraz spotęgowanie nastroju, który dominował przed zażyciem narkotyku., 6. Marihuana wykazuje działanie przeciwwymiotne, przeciwdrgawkowe i przeciwbólowe, dzięki czemu w niektórych krajach jest stosowana do celów leczniczych., 7. Objawy towarzyszące zażywaniu marihuany lub haszyszu trwają od trzech do sześciu godzin.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Każdy narkotyk ma inną dawkę, po której zażyciu ujawnia się jego działanie, i inną dawkę śmiertelną.
Każdy narkotyk działa inaczej, ale wszystkie one mają cechy wspólne, do których należy to, że:

  • wywołują tolerancję (stopniowe zmniejszenie efektu wywołanego określoną dawką);

  • powodują uzależnienie (np. już dwukrotne zażycie heroiny może spowodować uzależnienie);

  • wyniszczają organizm.

Ciekawostka

Obecnie występowanie narkotyków w organizmie człowieka można stwierdzić, wykonując badanie włosów. Tego typu testy pozwalają nawet po kilku miesiącach wykryć, że ktoś zażył narkotyk. Nie dają one jednak informacji bezpośrednio po zastosowaniu narkotyku. Potrzeba co najmniej tygodnia, aby narkotyki i ich metabolity wbudowały się w strukturę włosa.

igNnukUVYQ_d5e1177

Podsumowanie

  • Substancje chemiczne mogą oddziaływać na organizm człowieka i wywoływać pożądany, zgodny z przeznaczeniem i oczekiwaniem, skutek (leki) albo działać niekorzystnie – toksycznie (trucizny).

  • Decyduje o tym przede wszystkim dawka substancji oraz droga jej wnikania do organizmu (poprzez skórę, układ oddechowy lub układ pokarmowy). Przy stosowaniu leków bardzo ważne jest postępowanie zgodne z zaleceniami lekarza – zażywanie odpowiednich dawek oraz przyjmowanie w odpowiednio długim okresie.

  • Używki to pewna grupa substancji, które nie mają wartości odżywczych, ale są przyjmowane przez ludzi ze względu na pobudzające oddziaływanie na układ nerwowy. Ich dłuższe przyjmowanie może prowadzić do uzależnienia. Do używek zaliczamy alkohol, nikotynę (z tytoniu) oraz najbardziej niebezpieczne – narkotyki i dopalacze. Używkami są także kawa, herbata i napoje energetyzujące. Wszystkie zmieniają (w mniejszym lub większym stopniu) stan świadomości człowieka.

Praca domowa
1
Polecenie 14.1

Zaprojektuj doświadczenie, które będzie symulacją reakcji soku żołądkowego z lekiem na nadkwasotę, mającym w składzie węglan wapnia i węglan magnezu.
Informacje o składzie i działaniu wybranego leku wyszukaj w Internecie. Wyjaśnij, na czym polega lecznicze działanie tego leku.

Przygotuj opis eksperymentu w formie e–notatki.

R13bktWgOcSWh
Odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je w wyznaczonym polu.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1DiwLGY7sA8M
(Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Dowiedz się więcej

James Frey – Milion małych kawałków to książka, którą warto przeczytać. Jest to autobiograficzna relacja z pobytu na odwyku 23–letniego Jamesa, od dziesięciu lat uzależnionego od alkoholu, a od trzech lat od kokainy. Kiedy zgłasza się na odwyk do najstarszego ośrodka w Stanach, chlubiącego się rekordowo wysoką skutecznością (niecałe siedemnaście procent wyleczonych), lekarze nie potrafią wyjaśnić, jakim cudem nadal żyje.

igNnukUVYQ_d5e1243

Słownik

dawka
dawka

ilość substancji chemicznej pobrana lub wchłonięta do organizmu określoną drogą, warunkująca brak lub wystąpienie określonych efektów biologicznych; zwykle dawka jest wyrażona w jednostkach wagowych na masę albo powierzchnię ciała, niekiedy dodatkowo na dobę

ksenobiotyk
ksenobiotyk

każda substancja obca dla organizmu, która nie występuje w nim naturalnie

lek
lek

substancja wprowadzana do organizmu w celu zahamowania przyczyny bądź objawów choroby

sorpcja
sorpcja

pochłanianie jednej substancji (gazów, par cieczy, par substancji stałych i ciał rozpuszczonych w cieczach), zwanej sorbatem, przez inną substancję (ciało porowate), zwaną sorbentem

substancje psychoaktywne
substancje psychoaktywne

środki, których zażycie działa w określony, często negatywny sposób na organizm; w małych ilościach mogą być lekami, ale ich nierozważne używanie może prowadzić do uzależnienia (depresanty – alkohol, stymulanty – nikotyna)

trucizna
trucizna

substancja, która po dostaniu się do organizmu, również w stosunkowo małej dawce, powoduje zaburzenia w jego funkcjonowaniu, prowadzące nawet do śmierci

właściwości toksyczne
właściwości toksyczne

cechy związków chemicznych wywołujące zaburzenia funkcji organizmów lub ich śmierć

zespół Rey'a
zespół Rey'a

niebezpieczna choroba dotykająca zwykle dzieci (około 50% śmiertelności), której przyczyną jest przyjmowanie kwasy acetylosalicylowego; choroba ta powoduje patologiczne zmiany w wielu narządach, głównie w mózgu i wątrobie; spowodowana jest rozlanym uszkodzeniem mitochondriów, objawia się: hipoglikemią, gwałtownymi wymiotami, encefalopatią wątrobową, stłuszczeniowym zapaleniem wątroby

igNnukUVYQ_d5e1347

Ćwiczenia

Pokaż ćwiczenia:
R1HTcgNvbQzgP1
Ćwiczenie 1
Spośród podanych poniżej stwierdzeń dotyczących alkoholi, wybierz te, które są prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Śmiertelne zatrucie etanolem jest niemożliwe., 2. Pierwszym związkiem, do którego przekształcany jest etanol, jest kwas octowy., 3. Wysoka toksyczność metanolu jest spowodowana metabolitami, do których jest przekształcany., 4. Picie alkoholu z nieznanego źródła jest niebezpieczne, ponieważ może on zawierać domieszki metanolu., 5. Metanol można łatwo odróżnić od etanolu., 6. Stężenie etanolu we krwi wyższe niż 4 jest uważane za śmiertelne., 7. Wypicie mniej niż 30 cm3 metanolu jest uważane za bezpieczne.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RtDZxkVwaQR8z1
Ćwiczenie 2
Łączenie par. Na podstawie informacji zdobytych w tym materiale, wskaż, które z podanych stwierdzeń są prawdziwe, a które fałszywe.. Substancje powszechnie uważane za trucizny nie mogą być stosowane jako leki.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Antybiotyki półsyntetyczne nie są tak skuteczne jak antybiotyki naturalne.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Można zatruć się witaminami A i D, ponieważ te witaminy są rozpuszczalne w tłuszczach i mogą się kumulować w organizmie.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Od leków nie można się uzależnić.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1eHHPL6NI6oP1
Ćwiczenie 3
Powszechnie stosowany w toksykologii parametr LD, oznaczający dawkę śmiertelną, jest skrótem od słów: Możliwe odpowiedzi: 1. dosis letalis., 2. lethal dose., 3. dosis toxica., 4. dosis therapeutica.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
2
Ćwiczenie 4
R1YCGfp1IhCmd1
Łączenie par. Ocen prawdziwość poniższych zdań. Zaznacz "Prawda", jeśli zdanie jest prawdziwe albo "Fałsz", jeśli jest fałszywe.. Węgiel aktywowany jest popularnym środkiem stosowanym w leczeniu zatruć pokarmowych, ponieważ neutralizuje nadmiar kwasów w żołądku.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Węgiel aktywowany jest popularnym środkiem stosowanym w leczeniu zatruć pokarmowych ze względu na jego właściwości sorpcyjne, czyli zdolność wiązania na swojej powierzchni różnych substancji, także toksyn.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Roztwór aspiryny ma odczyn zasadowy, ponieważ jego podstawowym składnikiem jest wodorotlenek glinu.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Substancją czynną w aspirynie jest kwas acetylosalicylowy, dlatego wodny roztwór aspiryny ma odczyn kwasowy.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Wodorotlenek magnezu i wodorotlenek glinu są substancjami czynnymi wielu popularnych środków stosowanych na nadkwasotę.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz
Źródło: Anna Florek, licencja: CC BY-SA 3.0.
R1PxBBoRzNsjN21
Ćwiczenie 5
Zidentyfikuj związki chemiczne, których dotyczą poniższe opisy. Każda z tych substancji występuje również w dymie papierosowym. 1. Chlorek winylu, 2. Amoniak, 3. Arsen, 4. Metanol, 5. Tlenek węgla(II), 6. Butan, 7. Metanol, 8. Amoniak, 9. Butan, 10. Tlenek węgla(II), 11. Amoniak, 12. Tlenek węgla(II), 13. Metanol, 14. Naftalen, 15. DDT, 16. Tlenek węgla(II) to najprostszy związkiem z grupy alkoholi. Jest silnie toksyczny — wypicie nawet małych ilości może grozić ślepotą lub śmiercią. 1. Chlorek winylu, 2. Amoniak, 3. Arsen, 4. Metanol, 5. Tlenek węgla(II), 6. Butan, 7. Metanol, 8. Amoniak, 9. Butan, 10. Tlenek węgla(II), 11. Amoniak, 12. Tlenek węgla(II), 13. Metanol, 14. Naftalen, 15. DDT, 16. Tlenek węgla(II) jest bezbarwnym gazem o ostrym, charakterystycznym zapachu. Jego roztwory wodne mają odczyn zasadowy. 1. Chlorek winylu, 2. Amoniak, 3. Arsen, 4. Metanol, 5. Tlenek węgla(II), 6. Butan, 7. Metanol, 8. Amoniak, 9. Butan, 10. Tlenek węgla(II), 11. Amoniak, 12. Tlenek węgla(II), 13. Metanol, 14. Naftalen, 15. DDT, 16. Tlenek węgla(II) — gaz palny, węglowodór nasycony zawierający cztery atomy węgla w cząsteczce. 1. Chlorek winylu, 2. Amoniak, 3. Arsen, 4. Metanol, 5. Tlenek węgla(II), 6. Butan, 7. Metanol, 8. Amoniak, 9. Butan, 10. Tlenek węgla(II), 11. Amoniak, 12. Tlenek węgla(II), 13. Metanol, 14. Naftalen, 15. DDT, 16. Tlenek węgla(II) — bezbarwny bezwonny gaz, nazywany cichym zabójcą.
Źródło: Anna Florek, licencja: CC BY 3.0.
R42qGgZCq4hWl2
Ćwiczenie 6
W tabeli podano drogi, którymi ksenobiotyki mogą wnikać do organizmy. Podane niżej związki chemiczne pogrupuj zgodnie z prawdopodobną drogą wniknięcia do organizmu. drogi oddechowe Możliwe odpowiedzi: 1. rtęć, 2. kwas acetylosalicylowy, 3. dimetylortęć, 4. tlenek węgla(II), 5. metanol, 6. węgiel aktywowany, 7. kofeina, 8. DDT (dichlorodifenylotrichloroetan, 1—chloro—4—[2,2,2—trichloro—1—(4—chlorofenylo)etylo]benzen), 9. metanol, 10. DDT (dichlorodifenylotrichloroetan, 1—chloro—4—[2,2,2—trichloro—1—(4—chlorofenylo)etylo]benzen), 11. rtęć, 12. nikotyna układ pokarmowy Możliwe odpowiedzi: 1. rtęć, 2. kwas acetylosalicylowy, 3. dimetylortęć, 4. tlenek węgla(II), 5. metanol, 6. węgiel aktywowany, 7. kofeina, 8. DDT (dichlorodifenylotrichloroetan, 1—chloro—4—[2,2,2—trichloro—1—(4—chlorofenylo)etylo]benzen), 9. metanol, 10. DDT (dichlorodifenylotrichloroetan, 1—chloro—4—[2,2,2—trichloro—1—(4—chlorofenylo)etylo]benzen), 11. rtęć, 12. nikotyna skóra Możliwe odpowiedzi: 1. rtęć, 2. kwas acetylosalicylowy, 3. dimetylortęć, 4. tlenek węgla(II), 5. metanol, 6. węgiel aktywowany, 7. kofeina, 8. DDT (dichlorodifenylotrichloroetan, 1—chloro—4—[2,2,2—trichloro—1—(4—chlorofenylo)etylo]benzen), 9. metanol, 10. DDT (dichlorodifenylotrichloroetan, 1—chloro—4—[2,2,2—trichloro—1—(4—chlorofenylo)etylo]benzen), 11. rtęć, 12. nikotyna
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
31
Ćwiczenie 7
R15c0xwekh2L91
Na opakowaniu papierosów podano informację, że jeden papieros dostarcza do płuc palacza 18 mg rakotwórczych substancji smolistych. Oblicz, ile ich mogło przedostać się do płuc osoby w wieku 40 lat, która nałogowo pali papierosy od 18. roku życia i wypalała paczkę papierosów dziennie. Wynik podaj z dokładnością do grama. W standardowej paczce znajduje się 20 sztuk papierosów. W obliczeniach nie uwzględniaj lat przestępnych. Możliwe odpowiedzi: 1. 145 g, 2. 144,55 g, 3. 289,1 g, 4. 1445 g, 5. 2891 g
Źródło: Anna Florek, licencja: CC BY-SA 3.0.
3
Ćwiczenie 8

Zapoznaj się z fragmentami trzech ulotek dołączonych do leków i odpowiedz, który lek i w jakiej dawce należy zastosować w opisanych przypadkach.

LEK 1.
Skład: 1 tabletka zawiera 500 mg paracetamolu (paracetamolum).
Wskazania: (…) lek stosuje się w bólach różnego pochodzenia i o różnym natężeniu. Szczególnie zalecany jest w bólach głowy, migrenach, w bólach reumatycznych, stawowych, mięśniowych i kostnych, w bólach kręgosłupa, nerwobólach, bólach menstruacyjnych, w bólach zębów. Gorączka w przebiegu przeziębienia i (lub) grypy.
Przeciwwskazania: nadwrażliwość na paracetamol lub inny składnik preparatu, choroba alkoholowa, ciężka niewydolność wątroby lub nerek.
Dawkowanie i sposób stosowania:
Dorośli i młodzież
Maksymalna dawka dobowa dla osób dorosłych wynosi 4,0 g. Lek ten u dorosłych zwykle stosuje się jednorazowo w ilości od 1 do 2 tabletek. W utrzymującym się bólu: od 1 do 2 tabletek od dwóch do czterech razy na dobę, nie częściej niż co cztery godziny. […]

Dzieci w wieku od 6 do 12 lat
Doustnie podaje się połowę dawki przewidzianej dla dorosłych, z zachowaniem większych odstępów czasu pomiędzy poszczególnymi dawkami.

Dzieci w wieku od 3 miesięcy do 6 lat
Dzieciom w wieku od 3 miesięcy do 6 lat paracetamol podawać można, stosując dawki 10 mgkg mc. w odstępach nie mniejszych niż co sześć godzin.
Lek podaje się doustnie.
Paracetamolu nie należy nadużywać i przyjmować w sposób ciągły przez okres dłuższy niż trzy dni bez konsultacji lekarskiej.

LEK 2.
Dawka: 500 mg
Skład: 1 tabletka zawiera – substancję czynną – kwas acetylosalicylowy (acidum acetylsalicylicum) 500 mg, […].
Wskazania: bóle o lekkim i średnim nasileniu – bóle głowy różnego pochodzenia (np. migrenowe), bóle zębów, bóle mięśni, ból i gorączka w przebiegu przeziębienia i grypy.
Dawkowanie:
Dorośli: 1-2 tabletek jednorazowo, w razie potrzeby dawka może być powtarzana co 4-8 godzin.
Maksymalna dawka to 8 tabletek dziennie.
Młodzież powyżej 12 lat: 1 tabletka jednorazowo, maksymalnie 3 tabletki dziennie.
Dzieci poniżej 12 roku życia: jedynie na zlecenie lekarza.
Przeciwwskazania:
Kiedy nie stosować leku:

  • jeśli u pacjenta występuje choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy;

  • jeśli u pacjenta występuje ciężka niewydolność serca lub ciężka niewydolność wątroby lub ciężka niewydolność nerek […].

LEK 3.
Skład: ibuprofen, zawiesina doustna, smak malinowy (100 mg/5 ml), 130 g.
Wskazania: Stany gorączkowe różnego pochodzenia (między innymi przeziębienie, grypa), słaby i umiarkowany ból (np. ból głowy, gardła albo zębów, ból po ekstrakcji zębów, ból na skutek ząbkowania, ból stawów, mięśni, ból pooperacyjny.
Dawkowanie:
Doustnie. Dawka dobowa: 20-30 mg ibuprofenu na kilogram masy ciała w dawkach podzielonych.
Niemowlęta 6.-12. miesiąca życia (7,7-9 kg): 2,5 ml 3-4 razy dziennie (150-200 mgdobę).
Dzieci od 2. do 4. roku życia (1015 kg): 5 ml 3 razy dziennie (300 mgdobę).
Dzieci 5.-7. roku życia (16-20 kg): 7,5 ml 3 razy dziennie (450 mgdobę).
Dzieci 8.10. roku życia (21-29 kg): 10 ml 3 razy dziennie (600 mgdobę).
Dzieci 11.13. roku życia (30-40 kg): 15 ml 3 razy dziennie (900 mgdobę).
[…] Bez porozumienia z lekarzem nie stosować u niemowląt poniżej 6. miesiąca życia […].

RMfsuJddoOU921
Należy podać dwie tabletki LEKU 1. Możliwe odpowiedzi: 1. Kobieta w wieku 30 lat, dobry stan zdrowia, silne bóle mięśniowo—stawowe i gorączka (nadwrażliwość na paracetamol)., 2. Dziecko sześciomiesięczne, objawy przeziębienia, stan podgorączkowy., 3. Mężczyzna w wieku około 50 lat, silny ból głowy, leczy chorobę wrzodową. Należy zastosować LEK nr 3. w zawiesinie, dawka 2,5 ml. Możliwe odpowiedzi: 1. Kobieta w wieku 30 lat, dobry stan zdrowia, silne bóle mięśniowo—stawowe i gorączka (nadwrażliwość na paracetamol)., 2. Dziecko sześciomiesięczne, objawy przeziębienia, stan podgorączkowy., 3. Mężczyzna w wieku około 50 lat, silny ból głowy, leczy chorobę wrzodową. Należy podać dwie tabletki LEK nr 2. W razie potrzeby dawkę powtórzyć po upływie minimum czterech godzin. Możliwe odpowiedzi: 1. Kobieta w wieku 30 lat, dobry stan zdrowia, silne bóle mięśniowo—stawowe i gorączka (nadwrażliwość na paracetamol)., 2. Dziecko sześciomiesięczne, objawy przeziębienia, stan podgorączkowy., 3. Mężczyzna w wieku około 50 lat, silny ból głowy, leczy chorobę wrzodową.
Źródło: Anna Florek, licencja: CC BY-SA 3.0.
3
Ćwiczenie 9

Zapoznaj się z fragmentem tekstu w języku czeskim, a następnie odpowiedz na pytania.

Jako metanolová aféra či též methanolová kauza se označuje událost započatá v září roku 2012, kdy v Česku a Polsku došlo k sérii otrav metanolem. Do 29. ledna 2013 na otravu zemřelo 47 občanů České republiky, tři občané Polské republiky a desítky dalších byly hospitalizovány; mnozí lidé utrpěli trvalé poškození zraku.

1

Indeks dolny Źródło: Metanolová aféra, Wikipedia, https://cs.wikipedia.org/wiki/Metanolov%C3%A1_af%C3%A9ra 14.05.2021, dostęp: 27.05.2021. Indeks dolny koniec

Rdzl3rec16Zpl
W jakim miesiącu 2012 r. doszło do rozpoczęcia serii zatruć metanolem? Możliwe odpowiedzi: 1. we wrześniu, 2. w styczniu, 3. w listopadzie
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Raf4S1gnAEGWy
Ilu Polaków zmarło do lutego 2013 r. w wyniku zatrucia metanolem? Możliwe odpowiedzi: 1. 47, 2. 3, 3. żaden
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Odpowiedź

Bibliografia

Mutschler E., Farmakologia i toksykologia, Wrocław 2004.

Pach J., Zarys toksykologii klinicznej, Kraków 2009.

Seńczuk W., Toksykologia współczesna, Warszawa 2005.

bg‑gray3

Notatnik

R1Y3wS22dxIY7
(Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.