Europa Południowa – kultura śródziemnomorska, turystyka

R1Cuv4xOUURtI

Fotografia przedstawia najstarszy plac miejski w Rzymie – Forum Romanum. Zdjęcie wykonano w słoneczny dzień, bezchmurne niebo. Na pierwszym planie w centralnej części znajdują się beżowo‑szare ruiny wysokiej kolumnady, które są pozostałościami świątyni Saturna (do współczesności zachowało się osiem kolumn). Po obu stronach kolumnady na ziemi są fragmenty kamieni i pozostałości dawnych zabudowań. Na drugim planie – porośnięte jasnozieloną trawą tereny, fragmenty ruin odgrodzone od zwiedzających metalowymi barierkami, po lewej stronie duża, zwarta bryła architektoniczna, która jest bokiem łuku triumfalnego. Na chodnikach wokół centralnie umieszczonej kolumnady znajduje się wiele idących osób. Nieco dalej, po prawej stronie jest mniejsza kolumnada, złożona z trzech kolumn. Charakterystyczna dla Rzymu roślinność, malownicze drzewa i krzewy, a także budynki, zza których w oddali wyłania się fragment Koloseum.

1. Europa Południowa – tereny wczesnego osadnictwa

Za początki powstania cywilizacji europejskiej uznaje się przeniesienie osiągnięć starszej cywilizacji azjatyckiej na tereny młodszych kolonii położonych na wyspach leżących we wschodniej części Morza Śródziemnego. Prawdopodobnie 6 tys. lat p.n.e. do wschodnich obszarów Europy Południowej zaczęli napływać osadnicy z Azji Mniejszej. Półwysep Azji Mniejszej jest oddzielony od Europy cieśninami Bosfor i Dardanele, które w najwęższym miejscu mają ok. 1 km szerokości. Wśród napływających ludów byli zapewne pasterze i rolnicy z terenów Żyznego Półksiężyca, tj. miejsca, gdzie wcześniej udomowiono wiele roślin i zwierząt.

Grupy łowców i zbieraczy dostrzegły, że istnieją sposoby pozyskiwania żywności poprzez coroczną uprawę roślin, które wcześniej rosły tylko dziko. Jako pierwsze udomowiono 8 gatunków roślin nazywanych założycielskimi. Należały do nich:

• zboża – pszenica samopsza, pszenica płaskurka i jęczmień;

• rośliny motylkowe – soczewica, groch zwyczajny, ciecierzyca pospolita i wyka;

• roślina włóknista – len.

Nieco później udomowiono 4 gatunki zwierząt: owcę, kozę, świnię i krowę.
Do skutków rozwoju rolnictwa należą:

• wzrost efektywności produkcji żywności;

• różnorodne innowacje techniczne;

• rozwój sposobów wymiany żywności (rozwój handlu);

• osiadły tryb życia człowieka, co przyczyniło się do powstania wsi, a następnie miast, oraz stały wzrost liczby ludności na danym terenie.

W ciągu kilku wieków tereny Europy Południowej zostały dość gęsto zaludnione. Sprzyjał temu łagodny klimat, dostęp do wody pitnej oraz możliwości żeglowania po spokojnych wodach Morza Śródziemnego leżącego między brzegami trzech kontynentów – Europy, Azji i Afryki – zaliczanych później do tzw. Starego Świata. Działalność ludzi spowodowała zmiany w naturalnych formacjach roślinnych regionu śródziemnomorskiego. Przyczynił się do tego m.in. nadmierny wypas kóz i owiec na stokach oraz wycinanie lasów. Drewno było cennym surowcem, a niektóre gatunki drzew, np. cedr libański, nadawały się szczególnie do budowy statków. Roślinność naturalna nie mogła się odrodzić i z czasem pojawiły się suche, twardolistne zarośla typu makia.
Trzy uprawy stały się niezwykle ważne w regionie – pszenica uprawiana na terenach płaskich oraz oliwki i winorośl rosnące na stokach i w dolinach górskich. Człowiek zachował także użyteczne, dziko rosnące drzewa, np. kasztan jadalny i dąb korkowy.

R1e2520NVJTSt1

Ilustracja przedstawia mapę z wyszczególnionym obszarem tak zwanego „żyznego półksiężyca”. W lewym dolnym rogu znajduje się legenda mapy z napisem „obszar ŻYZNEGO PÓŁKSIĘŻYCA” i z podziałką liniową od zera do tysiąca kilometrów, poprowadzona co pięćset kilometrów. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami, które opisano w białej ramce dookoła mapy co dziesięć stopni. W centralnej części mapy znajduje się Półwysep Arabski. Na północ od niego półwysep Azja Mniejsza i dalej fragment południowej Europy oraz Morze Czarne. Na północnym wschodzie Morze Kaspijskie i Azja. Na wschodzie Półwyspu Arabskiego oznaczono Zatokę Perską, dalej Cieśninę Ormuz, a następnie Zatokę Omańską, która bezpośrednio łączy się z Morzem Arabskim (które jest z kolei częścią Oceanu Indyjskiego). Na południu opisana cieśnina Bab al‑Mandab i Zatoka Adeńska, wzdłuż wschodniej granicy Półwyspu Arabskiego biegnie Morze Czerwone. Obszar „żyznego półksiężyca” obejmuje deltę oraz końcowy bieg Nilu, a dalej rozpościera się wąskim pasmem na północ, wzdłuż wschodniego wybrzeża Morza Śródziemnego (zalicza się do niego również Cypr) do południowo‑wschodniej części Azji Mniejszej. Następnie pas biegnie szeroko na południowy wschód, przez całą dolinę Eufratu i Tygrysu (Mezopotamię), aż do ujścia obu rzek do Zatoki Perskiej.

RIcdvKVZLkubv

Na zdjęciu pofałdowane, pagórkowate tereny porośnięte roślinnością makii. Pośrodku płynąca w dole rzeka z licznymi meandrami. Stoki po obu stronach są dość strome, niektóre z nich w większości nie są pokryte roślinnością, widać na nich skały i jałową glebę.

RBj0LtnqiVLPW

Na zdjęciu widok na zbiornik wodny. Pływają po nim statki i motorówki. Na pierwszym planie turyści robiący zdjęcia na tarasie widokowym. Na drugim brzegu tereny gęsto zabudowane, miasto położone na zboczach.

R1JC8GnKCclgL

Na zdjęciu znajduje się cedr, drzewo iglaste, które zajmuje większość kadru. Na dole zdjęcia są bardzo duże, jasne, kanciaste skały. W tle – ogrodzenie wykonane z siatki, a za nim mniejsze drzewa. Sucha gleba.

RiLPLE97gf21g

Na zdjęciu uprawa drzew oliwnych. Plantacje na położone na terenie lekko pagórkowatym. Duża część ziemi jest dopiero przygotowana pod uprawę, nie jest porośnięta roślinnością. W tle – zielone pagórki i bezchmurne niebo, które zajmuje prawie połowę kadru.

2. Europa południowa – wielkie kultury basenu Morza Śródziemnego

Za najstarszą kulturę w basenie Morza Śródziemnego uważa się kulturę minojską na Krecie. Zachowane dokumenty wskazują, że w XVII wieku p.n.e. mieszkańcy Krety panowali nad całym znanym sobie obszarem morskim, tworząc pierwsze w świecie morskie imperium. Do zniszczenia państwa przyczynił się prawdopodobnie wybuch wulkanu na wyspie Thira (Santorini). Trzęsienie ziemi wywołane wybuchem oraz potężna fala morska typu tsunami zniszczyły stolicę państwa – Knossos.

Historia starożytnej Grecji obejmuje okres ponad tysiąca lat. Jej pierwszy etap to prawdopodobnie upadek Troi w 1184 roku p.n.e., który miałby ułatwić rozwój państwa greckiego. Wykopaliska świadczą, że historia wojny trojańskiej opisana przez Homera w Iliadzie oparta była na rzeczywistych wydarzeniach. Od VIII do IV wieku p.n.e. trwał Złoty Wiek greckich miast–państw. Początek tej epoki wyznaczają pierwsze igrzyska olimpijskie, które odbyły się w 776 roku p.n.e. Miasta greckie prowadziły wówczas intensywną kolonizację, podbijając wybrzeża Morza Śródziemnego i zakładając tam nowe kolonie. Do tych najbardziej znanych miast–kolonii należały: Naksos, Messyna i Syrakuzy na Sycylii, Massilia (obecnie Marsylia) oraz Napolis (Neapol).

Od III wieku p.n.e. rozpoczyna się ekspansja starożytnego Rzymu na tereny zajęte przez Grecję i miasta–kolonie greckie. Za końcowy etap uznaje się zdobycie Syrakuz – miasta bronionego m.in. przez Archimedesa w 212 roku p.n.e.

W kolejnych wiekach następuje zjawisko przenikania się kultury greckiej i rzymskiej. Jednak tradycja hellenistyczna (grecka) trwała jeszcze długo po upadku państwa. Wyrocznia delficka w Grecji działała aż do 267 roku n.e., kiedy padła ofiarą barbarzyńców. Igrzyska olimpijskie odbywały się co 4 lata, aż do 392 roku n.e. Akademia Ateńska nauczała aż do 529 roku n.e., kiedy zamknął ją Justynian. Bibliotekę w Aleksandrii, uszkodzoną podczas oblężenia miasta przez Juliusza Cezara w 47/48 roku p.n.e., a zamknięto dopiero w 641 roku n.e. po utworzeniu muzułmańskiego kalifatu.

Starożytną Grecję tworzyły odrębne miasta, które rozszerzały swoje wpływy wzdłuż żeglownych szlaków Morza Śródziemnego. Starożytny Rzym od początku był zwartym państwem, które rozszerzało granice dzięki podbojom terytorialnym dokonywanym przez swoje legiony. Według historyków Cesarstwo Rzymskie trwało od 753 roku p.n.e., to jest od założenia Rzymu (wiecznego miasta), do 1453 roku n.e., gdy Turcy zdobyli Konstantynopol (dzisiejszy Stambuł). W szczytowym okresie wpływy Rzymu objęły całą Europę Południową i duże obszary Europy Zachodniej. Linia graniczna biegła od Muru Hadriana w Wielkiej Brytanii po deltę Dunaju nad Morzem Czarnym.
Wiele wytworów nauki i najszerzej rozumianej kultury greckiej oraz rzymskiej uległo zagładzie. Część została zachowana w tradycji chrześcijańskiej i Bizancjum (Konstantynopola). Niektóre odkryto ponownie w czasach renesansu, a nawet czasach późniejszych. Należy jednak przyjąć, że to, co przetrwało, uznaje się za istotny składnik kultury i cywilizacji europejskiej.

RiNrVWnbujwQF

Na zdjęciu satelitarnym znajduje się podłużna, górzysta wyspa. Zbocza wzniesień porośnięte roślinnością, mają ciemnozieloną barwę. Pośród wzniesień wdzierające się między nie kręte rzeki. W niektórych miejscach wzdłuż linii brzegowej znajdują się zabudowania. Woda otaczająca wyspę ma kolor ciemnogranatowy.

RkVAKa7Vm4AUi

Na zdjęciu są ruiny starożytnego budynku – kamienne fragmenty fundamentów jego ścian i przejścia między poszczególnymi pomieszczeniami. Ruiny mają kolor piaskowo‑brązowy. Po lewej stronie widać trzy osoby przechadzające się po ruinach dzięki wyznaczonym specjalnym ścieżkom. W tle – tereny górzyste porośnięte częściowo zieloną roślinnością oraz jasnoniebieskie, bezchmurne niebo, upalna pogoda.

RigULgF9WM3It

Na zdjęciu ruiny antycznego teatru greckiego, który położony jest w Syrakuzach na Sycylii we Włoszech. Na pierwszym planie jest kamienne, bardzo jasne podłoże. Większą część kadru i zarazem cały drugi plan zajmują kamienne pozostałości po teatrze utrzymanym w stylu amfiteatralnym. Po prawej stronie i w tle – tereny zadrzewione. Na horyzoncie są fragmenty współczesnych budynków i kopuła budowli. Jasnoniebieskie, bezchmurne niebo.

RP8Rc3ysVIe2T

Na zdjęciu znajduje się Hagia Sophia. To rozbudowana bazylika z dużą kopułą w centralnym miejscu i czterema wysokimi minaretami – wąskimi wieżyczkami w każdym z jej rogów. Świątynia ma także liczne przedsionki z wejściami, przed jednym z nich – po prawej stronie zdjęcia są czekający na wejście turyści. Budowla zbudowana na planie centralnym utrzymana jest w kolorze piaskowym, ceglastym, pomarańczowym i szarym. Dachy kopuł pokryte zostały srebrno‑szarymi dachówkami, na samych szczytach wykończonymi złotymi elementami. Przed bazyliką znajduje się plac, przy którym rosną drzewa. Niebo jest bezchmurne.

R1V3Wm6U8TUwj

Na zdjęciu kamienny mur ciągnący się przez rozległe, pagórkowate, porośnięte intensywnie zieloną trawą tereny. Połowę kadru zajmuje pogodne niebieskie niebo z niewielką ilością szarych chmur tuż nad linią horyzontu.

RJxqMZXxf2TcZ

Piramidy w Egipcie. Na zdjęciu w centralnym miejscu są trzy duże piramidy w kształcie ostrosłupa. Na pierwszym planie, tuż przed nimi znajdują się trzy mniejsze i bardziej zniszczone piramidy – dwie z nich mają oszczerbione szczyty. Dookoła pustynia. Piramidy mają kolor piaskowy. W tle – bezchmurne jasnoniebieskie niebo.

RexBcBQYIheAZ

Ilustracją jest obraz przedstawiający widok na starożytne miasto portowe. Na pierwszym planie znajdują się jasnoszare dachy domów. Po lewej stronie na górującej nad budynkami kolumnie stoi złoto‑niebieski posąg rydwanu ciągniętego przez 4 konie, którym powozi postać z koroną okalającą głowę. Z prawej strony stoi monumentalna rzeźba kolosa – boga Heliosa w postawie wyprostowanej, z wyciągniętą ku przodowi prawą ręką. Jego głowę zdobi promienista korona (królewski diadem). Rzeźba stoi na postumencie u wejścia do portu. Na drugim planie widać bardzo gęstą zabudowę budynków nad wodą i ląd układający się w kształt półwyspu lub zatoki, w której cumują statki. Obraz utrzymany jest w kolorystyce jasnoszarej i jasnozielonej (dachy domów i elewacje budynków znajdujących na nabrzeżu, roślinność na trzecim planie), granatowej (kolor wody) i odcieniach pomarańczowego (część dachów).

Rr0i84bSkexsH

Na zdjęciu pozostałości jasnoszarych kolumn, fragmentów fundamentów, kamieni, które leżą na suchej trawie, sprawiają wrażenie porozrzucanych. Po prawej stronie znajdują się dwa czerwone zadaszenia. W tle na zboczu współczesna miejska zabudowa mieszkalna.

R11Ly9bFQKGAI

Na zdjęciu ruiny starożytnego, kamiennego miasta. Kamienną drogą prowadzącą lekko w dół schodzą turyści w letnich strojach. W centrum i po prawej stronie zdjęcia znajdują się szare kamienie tworzące fragmenty murów, połamane kolumny, fragmenty płyt. W tle – jasnoniebieskie, bezchmurne niebo.

R1WhuShWO78QU

Fotografia przedstawia najstarszy plac miejski w Rzymie – Forum Romanum. Zdjęcie wykonano w słoneczny dzień, bezchmurne niebo. Na pierwszym planie w centralnej części znajdują się beżowo‑szare ruiny wysokiej kolumnady, które są pozostałościami świątyni Saturna (do współczesności zachowało się osiem kolumn). Po obu stronach kolumnady na ziemi są fragmenty kamieni i pozostałości dawnych zabudowań. Na drugim planie – porośnięte jasnozieloną trawą tereny, fragmenty ruin odgrodzone od zwiedzających metalowymi barierkami, po lewej stronie duża, zwarta bryła architektoniczna, która jest bokiem łuku triumfalnego. Na chodnikach wokół centralnie umieszczonej kolumnady znajduje się wiele idących osób. Nieco dalej, po prawej stronie jest mniejsza kolumnada, złożona z trzech kolumn. Charakterystyczna dla Rzymu roślinność, malownicze drzewa i krzewy, a także budynki, zza których w oddali wyłania się fragment Koloseum.

R16XvqKvm1nN4

Na zdjęciu Akropol ateński, w centralnym miejscu znajduje się Partenon. Starożytna, masywna budowla na szczycie wzgórza. Budowla ma kolor piaskowo‑żółty. Jest w znacznej części zniszczona. Dookoła niej ruiny pozostałych świątyń. U podnóża wzgórza, na którym stoi, rosną drzewa. W tle – niebieskie, bezchmurne niebo.

RzntIT3lhtgqO

Na zdjęciu kamienna brama w murze, do której prowadzi również kamienny, zacieniony korytarz. Nad otworem wejściowym trójkątna płyta z płaskorzeźbą z lwami. Kamienie mają szarą barwę, są znacznej wielkości. Za bramą znajduje się dalsza część muru.

3. Europa Południowa – walory turystyczne

O atrakcyjności turystycznej Europy Południowej decydują głównie następujące czynniki:

• ciepły klimat śródziemnomorski sprzyjający wypoczynkowi nad wodą;

• skupienie niezwykłych walorów kulturowych związanych z historią naszego kontynentu;

• duże zróżnicowanie rzeźby terenu i ciekawa szata roślinna.

Europa Południowa jest regionem, do którego corocznie napływa największa liczba turystów odwiedzających nasz kontynent. W tabeli zestawiono państwa Europy Południowej z liczbą turystów i wysokością wpływów z turystyki.

Źródło: world.data.org

Wpływy z turystyki stanowią istotną pozycję w budżecie każdego z państw Europy Południowej, a zwłaszcza tych mniejszych – Chorwacji, Malty, Słowenii. Tabela pokazuje, że najwięcej turystów przyjeżdża do państw dużych, które posiadają najcenniejsze walory kulturowe i wypoczynkowe. O aktywności turystycznej jakiegoś obszaru nie decydują same walory turystyczne, ale także sposób i jakość obsługi turystów czy infrastruktura turystyczna, na którą składają się: baza transportowa, noclegowa, gastronomiczna. Istotną rolę odgrywa także reklama oraz dostosowanie oferty turystycznej do wieku, zainteresowań i możliwości finansowych turystów.

Mapa przedstawia wybrane miasta, ośrodki, zabytki lub inne obiekty, które objęto szczególną ochroną i wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO. Mapa nie oddaje jednak całego bogactwa kulturowego regionu Europy Południowej. Nie znalazło się tam wiele mniejszych obiektów, takich jak: wyspa Capri, tereny krasowe na Półwyspie Bałkańskim, Skała Gibraltaru – Słupy Herkulesa. Każda miejscowość zaznaczona na powyższej mapie ma długą i bogatą historię.
Dzisiaj kilka miast leżących w tym regionie ze względu na ich znaczenie turystyczne nazywa się wielkimi ośrodkami europejskiej kultury. Są to: Ateny, Rzym, Florencja, Wenecja, Madryt, Barcelona, Stambuł. Europa Południowa jest najczęściej odwiedzanym przez turystów regionem na świecie. Przynosi on ok. 20% światowego dochodu z obsługi ruchu turystycznego.

R1NZlXqLnjxze

Fotografia przedstawiająca wzgórze Likavitos w Atenach. Na zdjęciu bardzo gęsta zabudowa miejska, najczęściej o jasnych kolorach elewacji i pomarańczowych dachach. W tle po prawej stronie zdjęcia pośród budynków znajduje się wzgórze pokryte roślinnością, na którego szczycie znajdują się zarysy budowli. W oddali obecne również drugie, nieco mniejsze wzniesienie. Na horyzoncie po lewej stronie znajduje się pasmo wzniesień. Nad miastem zachmurzone niebo.

RTOiWT1r2oSEg

Panorama Florencji. Na zdjęciu bardzo gęsta zabudowa miejska. Czerwone dachy, pośrodku duża katedra Santa Maria del Fiore z czerwonymi kopułami, kilkoma wieżami i bogato zdobioną elewacją. W tle pasmo górskie.

R1CgeUXSLXTBy

Plac Świętego Marka w Wenecji. Na zdjęciu rozległy plac z monumentalnymi budynkami, obszerna bazylika ze zdobioną fasadą, licznymi kopułami, wieżami, z prawej strony – wysoka ceglana dzwonnica. Na placu duża liczba turystów. W tle bezchmurne, jasnoniebieskie niebo.

R1a0QO44WxiEg

Widok na Rzym. Na zdjęciu dachy monumentalnych budowli. Wiele dużych kopuł, wież kościołów. Bogato zdobione. Na ostatnim planie wyróżnia się budynek Ołtarza Ojczyzny „Vittoriano” z dwoma rydwanami konnymi na górze po bokach. W tle góry i jasne niebo.

R1L2ScecS9eZg

Na zdjęciu prostokątny plac Plaza Mayor w Madrycie otoczony trzypiętrowymi pomarańczowymi budynkami z dużą ilością balkonów. W kolumnadach palą się światła. W centrum – pomnik przedstawiający jeźdźca na koniu. Na placu stoją cztery symetrycznie ustawione latarnie. Po placu chodzą ludzie. W tle wczesnowieczorne, pogodne niebo.

Podsumowanie

• Około 6 tys. lat p.n.e. do wysp leżących na Morzu Egejskim dotarli pierwsi przedstawiciele starszych cywilizacji pochodzących z Azji Mniejszej.

• Basen Morza Śródziemnego stał się kolebką wielkich cywilizacji świata starożytnego. Tu powstała i rozwinęła się kultura helleńska (starożytnej Grecji) i kultura cesarstwa rzymskiego. Tu także uformowała się religia chrześcijańska, która w VII wieku n.e. zaczęła dominować w Europie.

• Europa Południowa jest regionem przyciągającym corocznie ponad 220 mln turystów. Do najważniejszych walorów tego obszaru należą stabilny, ciepły klimat sprzyjający wypoczynkowi nad wodą oraz skupienie wielkiej ilości walorów kulturowych związanych z historią naszego kontynentu. Znaczenie ma też dobrze rozwinięta infrastruktura turystyczna.

• Wielkimi ośrodkami turystycznymi Europy Południowej są: Ateny, Rzym, Florencja, Wenecja, Madryt, Barcelona, Stambuł.

Ćwiczenia