Na zdjęciu dziedziniec główny pałacu wersalskiego. Pałac składa się z kilku części, w głębi 3 piętrowy budynek z wysuniętą fasadą składającą się z rzędu 3 okien. Po lewej stronie wysunięty budynek z rzędem 3 okien na parterze z okrągłym zakończeniem. Na nim dwa rzędy okien, a przed nimi kolumny, które trzymają trójkątne zwieńczenie kolumn. Podobny budynek po prawej stronie. Najdalej po prawej Kościół z figurami w elewacji. Jest to najwyższy budynek na zdjęciu. Przed pałacem duży plac po którym spacerują ludzie. Na placu pomnik człowieka na koniu.
Siła francuskiej monarchii (XVI wiek)
RBsr3Mlv7MdXI1
Zgodnie z ordonansemt8IQWU0XOj_000tp001ordonansem orleańskim z 1439 r. król miał prawo pobierać podatek osobisty od członków stanu trzeciego, tzw. taille, na potrzeby walki z Anglikami w okresie wojny (trwała wówczas wojna stuletnia). Podwaliny silnej i scentralizowanej monarchii zbudował we Francji Ludwik XI, któremu udało się doprowadzić do tego, że wspomniany podatek przekształcono w regularne, coroczne świadczenie na rzecz monarchy. Dawało to władcy możliwość rządzenia bez częstego odwoływania się do zgromadzenia stanowego (tzw. stanów generalnych), gdyż monarchia miała zabezpieczone podstawy finansowe.
Kolejni władcy z dynastii Walezjuszy mogli zatem skupić się na realizacji różnych celów w polityce zagranicznej, zwalczając przez długie dziesięciolecia Habsburgów, którzy dzięki zręcznej polityce (głównie matrymonialnej) zdołali zdobyć tereny, które otaczały państwo francuskie ze wszystkich stron. W obliczu niebezpieczeństwa podporządkowania państwa Habsburgom, Francja przez blisko dwa stulecia starała się rozerwać 'habsburskie kleszcze'.
R3c0k0vuXw2GI
Polecenie 1
Wymień, kraje/obszary w Europie, które znajdowały się w dziedzicznym władaniu cesarza Karola V Habsburga.
akt prawotwórczy we Francji, wydawanie którego przysługiwało wyłącznie królowi
t8IQWU0XOj_00000012
Między centralizmem a rozbiciem
R14yw3kUX24w4
Monarchia francuska w pierwszej połowie XVI w. była najrozleglejszym i najludniejszym krajem w Europie. Wprawdzie Habsburgowie, a szczególnie Karol V i jego brat Ferdynand mieli więcej krain pod swoim berłem, ale łączyła je jedynie osoba władcy lub tylko ta sama dynastia. Francja natomiast także była rozbita zgodnie ze średniowiecznymi tradycjami na mniejsze władztwa, ale łączyły ją: przestrzeń geograficzna, język i tradycje, podobne struktury administracyjne i społeczne, a przede wszystkim osoba władcy.
Możliwości mobilizacji finansowej oraz silna władza powodowały, że królowie Francji z dynastii Walezjuszy podejmowali próby ekspansji. Wybór kierunku odbiegał od celów, jakie stawiał sobie Ludwik XI, który dążył do zabezpieczenia i zaokrąglenia granic, najlepiej przez osiągnięcie tzw. granic naturalnych (góry: Alpy, Pireneje, Morze Śródziemne i Atlantyk, rzeka Ren). Karol VIII, Ludwik XII, Franciszek I, wreszcie Henryk II wychowani byli w 'rycerskiej' tradycji i mentalności poprzedniej epoki. Marzyli o sławie zdobytej w krucjatach i o oswobodzeniu Ziemi Świętej. Jednocześnie zgodnie z dawnymi wyobrażeniami sądzili, że klucz do dominacji w skali kontynentu, jak dawniej tkwi w posiadaniu 'Italii' i 'Rzymu'. Doprowadziło to do całego szeregu wojen zwanych 'wojnami włoskimi' (1494‑1559), które zakończyły się osłabieniem starych mocarstw (cesarza, Francji, państw włoskich).
R17xM1VSX3kAZ
R1dAdOI1nCTLs
R1LPuTZ284DV0
R1BhCbn98Uug0
R1SEBl5Md5CRy
R1FouUgYG9pja
Ćwiczenie 1
R17z6LSjPzAxO1
t8IQWU0XOj_0000002C
Intendent – sposób na wzmocnienie władzy centralnej
Miarą osłabienia władców Francji stały się wojny religijne (1562‑1598), które rozdarły jedność Francji w bratobójczych zmaganiach. Najbardziej znanym ich epizodem jest rzeź hugenotów (wyznawców kalwinizmu) w noc św. Bartłomieja w Paryżu (1572). Wprawdzie nie uległ ograniczeniu zakres władzy monarchów, ale skuteczność wykonywania rozkazów na prowincji bywała różna. Często lokalni przywódcy przeciwstawiali się woli osłabionych królów i ich regentów: Franciszka II, Karola IX, Henryka III i pochodzącego z nowej dynastii Henryka IV de Bourbon. Niesubordynację tłumaczono posiadanymi przywilejami i prawami lokalnymi.
R18P72eqgM9VN
RaVhRNlRAO5Kw
R1LgcTiGkAfMp
RVgb2zlw13eqN
Sposobem na zwiększenie skuteczności rządzenia stawali się specjalni urzędnicy wysyłani przez królów na prowincję – tzw. intendenci. Pochodzili oni z mieszczaństwa lub drobnej szlachty, byli dobrze wykształceni, ale przez rodowód i skromny majątek zależni od woli monarchów. Bezdyskusyjnie wykonywali powierzone im zadania, a jednocześnie na prowincji bezpośrednio reprezentowali majestat królewski. Czynne przeciwstawienie się im oznaczało bunt.
Polecenie 2
Wymień ostatniego władcę z dynastii Walezjuszy.
RipZPIzqvXlRe
Ostatnim władcą z dynastii Walezjuszy był Henryk III.
Polecenie 3
Napisz, który król zapoczątkował nową dynastię we Francji. Podaj jej nazwę.
RXjqo4N5pOwLc
Henryk IV, Burbonowie.
Polecenie 4
Podaj nazwę urzędników wysyłanych przez królów Francji na prowincję. Wyjaśnij, jaka była ich rola.
Rt2U9y7s0nLu9
Intendenci. Zajmowali się administracją.
t8IQWU0XOj_0000003D
Dwór
Skuteczność działania intendentów sprawiła, że królowie coraz chętniej i częściej sięgali po takie formy rządzenia. Mogło to jednak spowodować narastanie pewnego fermentu wśród niezadowolonych tradycyjnych elit władzy na prowincji. Gubernatorzy i inni najwyżsi urzędnicy posiadali tytuły, rozległe majątki i klientelę. Ich bunt mógłby zdestabilizować kraj. Rozwiązaniem było albo zaostrzenie kontroli, albo 'usunięcie opozycyjnych lokalnych elit' z prowincji i nakazanie im rezydowania na dworze.
Nastąpiła rozbudowa dworu, na który trafiali najbardziej utytułowani, najdostojniejsi i najbogatsi z elit prowincjonalnych. Dzięki temu, że przebywali przy władcy, nie tylko zachowywali tytuły, honory i apanaże (dochody), ale mogli liczyć na kolejne łaski. Jedyne, czego ich pozbawiano, to wpływ na politykę.
t8IQWU0XOj_0000003H
Pierwszy minister
W budowie nowego systemu władzy szczególną rolę odegrali tzw. pierwsi ministrowie. Godzenie przez władcę tradycyjnych, reprezentacyjnych obowiązków oraz bezpośrednie sprawowanie władzy centralnej, która przy systemie 'intendentów' wymagała podejmowania codziennie dziesiątek decyzji, często przekraczało chęci i możliwości królów. Tak było w okresie rządów niezbyt pilnego (ani też zdolnego) Ludwika XIII, czy po jego śmierci, w okresie małoletności Ludwika XIV. Wyznaczony wówczas tzw. pierwszy minister przejmował większość obowiązków, ale był w pełni zależny od władcy i lojalny wobec niego. Szczególną sławę w tej roli zyskali: kardynał Richelieu oraz kardynał Mazarini. Dzięki nim niezadowolenie z pozbawiania tradycyjnych elit rzeczywistej władzy (por. wyżej) skupiło się na pierwszych ministrach, pozostawiając autorytet i godność królewską nietknięte. Największe tego typu bunty miały miejsce w latach 1648‑1653. Znamy je pod nazwą 'fronda'. Ograniczenia politycznego znaczenia dysydentów religijnych we Francji – hugenotów - miały również charakter likwidacji prowincjonalnych ośrodków władzy. Zyskali oni specjalne przywileje polityczne i znaczną autonomię militarną od swojego dawnego przywódcy, nowego króla Henryka IV w postaci tzw. 'edyktu nantejskiego' (1598). Za kolejnego króla Richelieu, w wyniku krótkiej wojny (1628), pozbawił ich znaczenia militarnego, pozostawiając im jednak swobody religijne. Wreszcie Ludwik XIV w 1685 r. odwołał 'edykt nantejski', powodując ucieczkę tysięcy hugenotów do krajów protestanckich.
RSgHoVSrLp6qR
RRyc2f2zJAu1h
Polecenie 5
Zwróć uwagę na charakter poniższego portretu Richelieu. Wymień atrybuty, których nie można dostrzec na portrecie kardynała/opisie obrazu? Kto dokonał wyboru takiej prezentacji, sam artysta, czy osoba zamawiająca? Zapisz, o czym to świadczy?
R8r83fnLSbZPG
ReTDo1pVqXvy7
Na portrecie przedstawiającym kardynała Richelieu nie można dostrzec atrybutów jego władzy świeckiej. Decyzję o takim przedstawieniu swojej postaci podjął sam kardynał. Richelieu nie chciał przedstawiać się jako ktoś, kto konkuruje z królem o władzę w państwie.
Polecenie 6
Opisz jak przedstawiono kardynała Mazariniego na portrecie. Wymień przedmioty, które go otaczają.
Rbna8swhDT6n8
R1LTRAM0bSuGm
R9BJwcuLkmlkk
R19h5rHHLsla7
RRoIvWf1PyH9f
RBCk1USUWRQpF
Ćwiczenie 2
R13q9CEDi8mwI
t8IQWU0XOj_00000054
Król Słońce
W 1661 r. zmarł kardynał Mazarini. Król Ludwik XIV nie wyznaczył nowego pierwszego ministra, przejmując osobiście jego zadania. Wymagało to narzucenia sobie żelaznej dyscypliny i poświęcenia codziennie wielu godzin na pracę z ministrami i sekretarzami. Powstał typowy dla rządów absolutnych system rządów gabinetowych. Do tego doliczyć należy bardzo czasochłonne i uciążliwe obowiązki wynikające z rozbudowanej etykiety i funkcji reprezentacyjnych.
Ludwik potrafił jednak dobrać sobie grono uzdolnionych współpracowników, z których na plan pierwszy wybijał się bez wątpienia Jean Baptiste Colbert – szef administracji i finansów, markiz de Louvois – minister wojny oraz ministrowie spraw zagranicznych de Lionne i de Pomponne.
Przekonanie o swojej wielkości, ale też polityczna kreacja owej wielkości spowodowały niespotykaną od czasów antycznych autoreklamę władcy. To sam król miał ukuć określenie 'państwo to ja', czy 'Król Słońce'. Uchybienie godności królewskiej było wystarczającym pretekstem do wszczęcia wojny (np. wojny z Holandią w 1672 r.). Rozkaz królewski stawał się prawem, a wydalenie z dworu oznaczało zepchnięcie na margines życia publicznego, niemal 'śmierć publiczną'.
t8IQWU0XOj_00000059
Wielkość Francji Ludwika Wielkiego
System absolutny, który powstał we Francji XVII w., spowodował olbrzymi wzrost znaczenia Francji na arenie międzynarodowej. Wynikało to przede wszystkim z ogromnego potencjału, jakim dysponowało to państwo. W drugiej połowie wieku doszło do serii wojen, w których był realizowany dawny plan osiągnięcia granic naturalnych (por. wyżej). Mimo rozwoju dyplomacji i znaczących sukcesów w zawieraniu sojuszy i szukaniu sprzymierzeńców, ostateczne rozstrzygnięcia i tak zapadały na polach bitewnych. Miały miejsce kolejne konflikty: wojna dewolucyjna (1667‑1668), wojna z Holandią (1672‑1679), wojna dziewięcioletnat8IQWU0XOj_000tp002wojna dziewięcioletna (1689‑1697). W wielu z nich Francja z powodzeniem samotnie walczyła z koalicją kilku państw. Jej zdobycze terytorialne wyznaczyły zasięg porównywalny z granicami dzisiejszej Francji, a Ludwikowi nadano przydomek Wielki.
R1VX7KPukC29P
Także państwo polsko‑litewskie było wciągane w plany francuskiej dyplomacji, stając się obiektem współzawodnictwa dworów wersalskiego i wiedeńskiego. Dwie polskie królowe: Ludwika Maria, żona Władysława IV, a później Jana Kazimierza, oraz Maria Kazimiera Sobieska, z domu d’Arquien [czyt. Darkuien], były promotorkami sprawy Ludwika XIV. Wreszcie Stanisław Leszczyński, antykról, a później legalnie obrany władca Rzeczpospolitej, był teściem króla Francji Ludwika XV.
t8IQWU0XOj_000tp002
wojna dziewięcioletnia (1689‑1697) nazywana także wojną z Ligą Augsburską lub wojną o sukcesję angielską.
t8IQWU0XOj_0000005M
Wersal
Symbolem absolutyzmu i wielkości Francji Ludwika XIV stał się pałac w Wersalu. Dawny pałacyk myśliwski wzniesiony dla Ludwika XIII jego syn i następca przekształcił w największą rezydencję w Europie i otoczył wielkim, 500‑hektarowym parkiem (obecnie powiększonym do 800 ha). Przebudowę rozpoczęto w 1668 r., a w 1682 prace były na tyle zaawansowane, że przeniesiono tu z paryskiego Luwru oficjalną siedzibę dworu. Podstawowe prace ukończono w 1689, ale przez kolejne sto lat wznoszono następne budowle, m.in. pałace Grand i Petit Trianon czy sentymentalną 'wioskę Marii Antoniny'.
RWOjuoXlVUarr
R1Z3wVBWMFCmu
REedVAk1nDOyj
Rl8HsVWV7oDsv
RqfkCSbZc3fzV
Zaangażowano tu największych artystów epoki. Architekturę zaprojektowali Louis Le Vau [czyt. Luis La Wau] oraz Jules Hardouin‑Mansart [czyt. Żul Szarduin‑Mansar]. Ogrody ze wspaniałymi fontannami były dziełem André Le Nôtre’a [czyt. Andre Le Notr].
Symboliczne dla znaczenia Wersalu i francuskiej monarchii absolutnej stały się wydarzenia z 6 października 1789 r. w okresie rewolucji francuskiej, kiedy paryskie przekupki wymusiły przeniesienie dworu królewskiego z powrotem do Paryża. Skończyła się epoka.
Polecenie 7
Podaj nazwę rządów które wprowadził Ludwik XIV. Wyjaśnij, czym się charakteryzowały.
RwXSRbCLgFxLU
System rządów: rządy absolutne. Król tworzy prawo, ale stoi ponad prawem.
Polecenie 8
Rozstrzygnij, czy system rządów Ludwika XIV uwzględniał reprezentację społeczeństwa. Określ na jakie niebezpieczeństwa narażony był system rządów Ludwika XIV w przypadku sprawowania władzy przez nieudolnego władcę.
R99Ej05R8W6rS
Ze względu na to, że za czasów Ludwika XIV nie zwoływano Stanów Generalnych trzeba stwierdzić, że system sprawowania władzy nie uwzględniał reprezentacji społeczeństwa.
W systemie absolutnym jakość sprawowanej władzy w dużej mierze zależy od jednej osoby. Nieudolność władcy może negatywnie wpłynąć na całe państwo.
Polecenie 9
Wymień, jakie były sukcesy Francji pod rządami Ludwika XIV?
R1RTmlbgAqJt0
Największe sukcesy Francji za Ludwika XIV to: wzmocnienie ekonomicznej pozycji mieszczaństwa, wzrost znaczenia kultury francuskiej - dwór w Wersalu stał się symbolem królów francuskich, Paryż stał się centrum kultury, język francuski stawał się językiem międzynarodowym, uformowanie nowoczesnego centralnie zarządzanego państwa.
Polecenie 10
Wymień cele polityczne, które zrealizował Ludwik XIV budując pałac w Wersalu i tworząc olbrzymi dwór złożony z możnych.
RftRgnK637AbN
Dzięki Wersalowi król kontrolował arystokrację, która znajdowała się u jego boku (złota klatka).
t8IQWU0XOj_0000006Z
Sztuka i nauka w królewskiej służbie
Przemiany ustrojowe we Francji miały przemożny wpływ na sztukę. Było to wynikiem pomyślnego rozwoju ekonomicznego i zmian zachodzących w społeczeństwie, a przede wszystkim w jego wciąż bogacących się elitach. Najważniejszą jednak zmianą była centralizacja. Władca miał pełną kontrolę nad większością elit, które sprowadził na swój dwór. To on narzucał kanon piękna, modę, kreował zamówienia artystyczne. Na rozwój poszczególnych dziedzin kultury wpływał w sposób nieco biurokratyczny. W tym celu powołał utrzymywane przez państwo instytucje centralne dla różnych dziedzin aktywności artystycznej i intelektualnej.
Powstały zatem:
1635 r. - Akademia Francuska (literatura i język francuski),
1648 r. - Królewska Akademia Malarstwa i Rzeźby
1661 r. - Królewska Akademia Tańca,
1663 r. - Królewska Akademia Inskrypcji i Literatury Pięknej,
1666 r. - Królewska Akademia Nauk,
1669 r. - Królewska Akademia Muzyki,
1671 r. - Królewska Akademia Architektury.
Przynależność do akademii gwarantowała uznanie, ale przede wszystkim zamówienia (czyli pracę) płynące z kręgów dworskich. Powstał mecenat państwowy, sterujący i kreujący kierunki służące władzy i ją sławiące.
RVVci1zztZtyU
t8IQWU0XOj_0000007K
Pompa etykiety i zacisze salonu
Narzucone przez monarchię absolutną, a szczególnie Ludwika XIV (panował przez 72 lata, a rządził osobiście przez 54) miejsce i zadania dla elit krajowych ograniczały się do uczestnictwa w ściśle sformalizowanym i zniewolonym etykietą życiu dworskim. Poranne wstawanie króla, śniadanie, audiencje, oficjalne spacery urastały do wydarzeń kulturalnych. Udział w tych wydarzeniach był konieczny, aby zapewnić sobie dochody i prestiż. Dość szybko jednak zaczęto poszukiwać autentycznych form uczestnictwa w kulturze. W takiej atmosferze narodziła się kultura salonu.
W drugiej połowie XVII w. zaczęły powstawać salony towarzyskie, prowadzone przez kobiety, a skupiające elity intelektualne kraju. Gospodynie gwarantowały, że zgromadzenia nie będą budziły podejrzeń o zabronioną działalność polityczną. Zapraszani intelektualiści kreowali sztukę konwersacji i dyskursu naukowego czy społecznego o przyswajalnym dla przeciętnego człowieka poziomie refleksji. Oczywiście bezpośrednia krytyka władzy nie wchodziła w grę, możliwa była jedynie w formie zakamuflowanej, idealistyczno‑utopijnej. Był to krok w kierunku późniejszego oświecenia.