Monarchia parlamentarna

Zadanie na rozgrzewkę

Tradycja parlamentarna a autorytet władcy (Elżbieta I)

Zapoczątkowana przez Henryka VII dynastia Tudorów wzmocniła i ustabilizowała władzę królewską. Wprawdzie działało przedstawicielstwo stanowe – parlament, ale monarcha skutecznie narzucał mu swoją wolę.

Doskonałym tego przykładem były decyzje Henryka VIII zrywające z zależnością Kościoła w Anglii od papieża i stawiające na jego czele króla (1534 – akt supremacji). Nawet decyzja powrotu anglikanizmu pod zwierzchnictwo Rzymu – podjęta wbrew opinii znacznej grupy społeczeństwa przez córkę Henryka VIII, Marię zwaną później Krwawą – nie została zakwestionowana. Także ponowny zwrot w sprawach religijnych dokonany przez Elżbietę I (przyrodnią siostrę poprzedniej władczyni) i objęcie przez nią władzy nad kościołem anglikańskim został zrealizowany bez większych problemów. Umiejętnie kierowany parlament był narzędziem w rękach Tudorów.

Zwłaszcza rządy Elżbiety I postrzegane były jako 'złoty okres' Anglii, gdyż królowa potrafiła zjednoczyć poddanych, sprytnie wskazując zewnętrznych wrogów kraju – Hiszpanów i papistów (zwolenników papieża, czyli katolicyzmu). Autorytet monarchy ugruntowały nieudane plany inwazji króla Hiszpanii Filipa II i klęska wielkiej armady w 1588 r.

R13Pj4TxS5wkf

Na obrazie młody mężczyzna widoczny od pasa w górę. Ma krótkie włosy oraz brodę połączoną z wąsami. Na głowie ma nakrycie głowy z piórem. Ubrany jest koszulę wysadzaną licznymi klejnotami. Na ramionach ma narzucone futro. W lewej dłoni trzyma zwitek papieru z nieczytelnymi wyrazami. Na palcu wskazującym prawej dłoni ma pierścień z klejnotem.

R19lDrapMB6BC

Obraz przedstawia siedzącą kobietę w średnim wieku. Jest blada, ma wysokie czoło i ciemne oczy. Tył jej głowy osłania zdobiony kawałek sztywnego sukna wystającego z kołnierza. Na szyi ma zdobiony kołnierz, a pod szyją klejnot w zdobionej oprawie. Suknia jest ciemna i szeroka. Z rękawów wystaje materiał z motywami kwiatowymi. W prawej dłoni trzyma kwiat. W lewej dłoni trzyma rękawiczki. Na palcach pierścionki z ciemnymi kamieniami. Dół sukni wykonany jest z materiału ze zdobionymi motywami roślinnymi.

RcJ4L7R4Pmgf0

Na obrazie młoda kobieta siedząca na tronie. Ubrana jest w strój koronacyjny, ma na sobie suknię z wyszytymi motywami kwiatowymi. Strój zdobią dwa łańcuchy klejnotów oraz klejnoty na sukni. Ma jasne włosy, a koronę zdobią klejnoty i krzyż. W lewej dłoni trzyma kulę z krzyżem, a w prawej długie berło zdobione klejnotami.

RPfXw86MPqQE2

Na obrazie kobieta, która trzyma prawą dłoń na kuli z narysowanymi terenami. We włosach liczne klejnoty, wokół szyi szeroki zdobiony kołnierz. Szerokie rękawy zdobione kamykami. Suknia zdobiona kokardkami. Po lewej stronie na stole leży korona. Po prawej stronie złota figurka syreny. W tle widać dwa obrazy. Na jednym statki z białymi żaglami, a na drugim statki podczas sztormu.

R1AKGePjCjJdL

Na obrazie młody mężczyzna widoczny od pasa w górę. Jest blady. Ma jasne krótkie włosy, wąsy i brodę. Na głowie ma wysoką, wąską czapkę. Ubrany jest w czarną sutannę zapinaną na okrągłe guziki. Szyję oraz końce rękawów zdobi haftowany biały materiał. Na szyi ma zawieszony złoty, długi naszyjnik. Na sutannie ma czarny płaszcz. Prawą dłoń opiera o swoje prawe kolano, a w lewej dłoni trzyma złoty różaniec.

R1ZwOxPtflu2C

Na obrazie duża ilość statków z białymi żaglami na morzu. Niektóre mają białe flagi z czerwonymi krzyżami, a nie które brązowe flagi z żółtymi krzyżami. Jeden ze statków ma przód zanurzony w wodzie.

R1eLbnDbTWyxa

Mapa Europy. Królestwo Anglii, ale bez Król. Szkocji. Zależne od Anglii jest Król. Irlandii. Rzeczpospolita Obojga Narodów z lennami (Inflanty i Prusy Królewskie) obejmuje Gdańsk, Kraków, Lwów, Kijów, Wilno, Rygę). Imperium Osmańskie obejmuje dzisiejszą Turcję, Bułgarię, Węgry, Serbię, a także tereny lenne: ówczesne Hosp. Wołoskie, Księstwo Siedmiogrodzkie, Hosp. Mołdawskie, Chanat Krymski. Kraje we władaniu Habsburgów austriackich od 1556 r. to Śląsk, Król. Czeskie, Król. Węgierskie, obecną Austrię i tereny na północ od Wenecji. Kraje we władaniu Habsburgów hiszpańskich od 1556 r. Królestwo Hiszpanii i Król. Neapolu oraz Niderlandy i Franche Comte. Granice Cesarstwa Rzymskiego obejmuje Rzeszę Niemiecką, Szwajcarię, Niderlandy, Śląsk, Król. Czeskie, Austrię, Ks. Bawarii, Elekt. Brandenburgii, Pomorze Zachodnie, Franche Comte Korsykę. Granice państwa Zakonu Krzyżackiego w Inflantach do 1561 obejmuje Estonię, Inflanty z Rygą. Szlak Wielkiej Armady w 1588 r. i jej odwrót: z Lizbony do La Couruna, Gravelines, wschodnich wybrzeży Król. Szkocji, północnych wybrzeży Król. Irlandii, zachodnich wybrzeża Król. Irlandii i powrót do La Coruny i Santandera. W 1588 w okolicach Gravelines doszło do bitwy morskiej.

Dylematy nowej dynastii – próby umniejszenia roli parlamentu

Problemy pojawiły się wraz z nową dynastią Stuartów, która zapoczątkowała w 1603 r. unię personalną między Anglią i Szkocją. Jakub I i jego syn Karol I nie potrafili zdobyć wystarczającego autorytetu i posłuchu wśród wybieranych członków niższej izby parlamentu, tzw. izby gmin. Organ ten zdominowany został przez przedstawicieli średnich warstw społecznych (gentrytojNw8YfXW_000tp001gentry [czyt.: dżentri], yeomenitojNw8YfXW_000tp002yeomeni[czyt.: jołmen]), którzy chcieli ograniczenia feudalnych przywilejów popieranej przez króla arystokracji. Stuartowie mieli wysokie wyobrażenie o 'majestacie królewskim' i w oczywisty sposób dążyli do rządów absolutnych, bez oglądania się na tradycyjne przedstawicielstwa stanowe, czyli parlament.

RAPnkDXf9lQRY

Portret mężczyzny w średnim wieku. Ma jasną brodę oraz wąsy i ciemne, długie kręcone włosy. Ubrany jest w jasną koszulę z guzikami zdobionymi ciemnym kryształem. Koszula ma szeroki kołnierz zdobiony haftami. Na głowie ma wysoki kapelusz zdobiony ciemnymi kamieniami.

R1RqjKyufVZtA

Na obrazie młody mężczyzna. Ma długie ciemne włosy, wąs i bródkę. Na szyi długi, biały haftowany kołnierz. Ubrany jest w srebrno‑szarą marynarkę z bufiastymi rękawami, jasne rękawice sięgające do łokci, szare bufiaste spodnie oraz wysokie, żółte buty. Przy biodrach ma przymocowaną szablę. Prawą dłoń opiera o laskę. Obok, z lewej strony, na stole przykrytym czerwonym suknem, leży korona i kula z krzyżem oraz berło. W tle zasłony, jedna podniesiona odsłania balkon z kolumną.

RSF9EDvlK1ylJ

Obraz przedstawia tego samego, młodego mężczyznę ukazanego na trzy sposoby: na wprost oraz z prawego i lewego profilu. Mężczyzna ma dłuższe, brązowe włosy, a także wąsy i bródkę. Wpatruje się przed siebie. Mężczyzna znajdujący się w centralnej części, ukazany na wprost, ubrany jest w czerwoną szatę z niebieską szarfą na szyi oraz białym, haftowanym kołnierzem. Mężczyzna ukazany z profili ma taki sam strój jak ten ukazany przodem, odróżnia ich jedynie kolor szaty. Mężczyzna po lewej, ukazany z lewego profilu, ma szatę granatową, mężczyzna po prawej stronie, ukazany z prawego profilu ma szatę fioletową. Tło błękitne.

Oczywiście najbardziej drażliwą sprawą było nakładanie podatków bez zgody parlamentu. To co było możliwe np. w monarchii francuskiej, w Anglii wymagało zgody parlamentu. Stuartowie usiłowali rządzić, nie zwołując parlamentu, co doprowadziło w 1629 r. do uchwalenia rezolucji izby gmin, nakazującej uznanie za zdrajcę każdego, kto będzie namawiał króla do nakładania bezprawnych podatków
lub choćby tylko je uiszczał (nosiło to znamiona otwartego buntu). Odpowiedzią było rozwiązanie izby gmin i niezwoływanie jej przez Karola I na przestrzeni kolejnych 10 lat (tzw. 'okres tyranii').

R1FsdZ3hVjsFO

Na zdjęciu stary zniszczony dokument z nieczytelnymi słowami. Pierwsze słowo napisane większą czcionką i zdobioną pierwszą literą.

Tak być dalej nie może – bunt

RACVN5d0oDVkn1

Mapa ukazująca wojnę domową w czasie walki Anglii ze Szkocją i Irlandią. Zwolennicy król Karola I w 1642 r. (rojaliści) - Pas od Newcastle do Yorku oraz korytarz na zachodnim wybreżu do Shrewsbury, korytarz z Shrewsbury do Oksfordu, tereny na zachód od Gloucester (bez tej miejscowości). Zwolennicy parlamentu w 1642 r. Południowa‑wschodnia Anglia z miastami Taunton, Bristol, Gloucester, Londyn, Winchester, Brentford, Arundel, Naseby, Lincoln, Hull. Kierunki działań wojsk Karola I: znad rzeki Trent do Shrewsbury, z Shrewsbury do Yorku oraz do Londynu, z Londynu do Oksfordu, z okolic Plymouth do Taunton, a następnie do Bristolu. Kierunki działań wojsk parlamentu (Cromwella): Z Londynu do Winchester, a później do Arundel. Z Gloucester do Pembroke, a następnie do Dublina. Z Dublina do DrogHeda i Belfastu oraz Wexford i Kilkenny, a następnie do Limericku. Ze środkowej Angli do Dunbaru, a następnie Edynburga i Dundee. Bitwy wygrane przez wojska Karola I: Edge Hill (1642). Bitwy wygrane przez wojska parlamentu: Naseby (1645), Brentford (1642), Marston Moor (1673). Bitwy wojsk parlamentu z wojskami powstańców irlandzkich: Drogheda (1649), Wexford (1649), Kilkenny (1650), Limerick (1651). Obszary będące pod kontrolą Karola I w 1645 r. to tereny na zachód od Taunton oraz zachód od Shrewsbury i Worcesteru, ale bez terenów wokół Pembroke. Egzekucja króla Karola I: Londyn (1649). Królestwo Szkocji w Iatach 1603 - 1649: unia personalna z Anglią, w 1651 włączone do Królestwa Anglii. Królestwo Irlandii od 1692 włączone do Królestwa Anglii.

W 1638 r. wybuchł bunt w Szkocji. Wojna domowa wymagała wystawienia znacznych sił zbrojnych, na co konieczne były pieniądze. Dotychczasowe sposoby ściągania i pozyskiwania gotówki okazały się niewystarczające. Karol I musiał zwołać parlament. Szybko okazało się jednak, że krytycy monarchy zdobyli w nim większość, dlatego po zaledwie 23 dniach obrad (13 kwietnia‑5 maja 1640 r.) król zamknął jego obrady. Był to tzw. 'krótki parlament', który jesienią został zastąpiony kolejnym zgromadzeniem, znanym w historii jako tzw. „długi parlament”, gdyż jego obrady - oczywiście z licznymi przerwami – z formalnego punktu widzenia trwały do 1660 r.

Nowy parlament zabezpieczył się przed rozwiązaniem, po czym zaczął podejmować decyzje likwidujące niezgodne z prawem – jego zdaniem – rozporządzenia Karola: anulował podatki, rozwiązał armię królewską, zlikwidował niektóre sądy królewskie (np. sąd Izby Gwiaździstej). Doprowadziło to do wybuchu otwartego buntu i ucieczki Karola I z Londynu w 1642 r. Rozpoczęła się wojna domowa, w której zwolennicy króla ponosili najczęściej porażki. W bitwie pod Naseby (1645 r.) wojska dowodzone przez jednego z przywódców parlamentu Olivera Cromwella kompletnie rozbiły siły królewskie, a sam Karol I dostał się do niewoli Szkotów, którzy wydali go parlamentowi.

R1G3xwUyEJ8mh

Na obrazie żołnierze przed chatą. Przy stole siedzi mężczyzna i prawą dłonią wskazuje na mapę. Na mapę wskazuje także mężczyzna, który stoi i trzyma kij dotykający mapę. W tle inni żołnierze w kapeluszach i rząd żołnierzy w hełmach. Po prawej stronie stołu kobieta przynosi naczynia. Na schodach do domu kobieta niosąca dzbanek. Przy stole siedzi pies. Po lewej stronie obrazu żołnierz stojący obok białego konia, w tle inni żołnierze. Widoczne jest także duże drzewo za siedzącym mężczyzną.

RrttO4B6jVAS6

Na obrazie pole bitwy. Na środku dwóch żołnierzy w zbrojach i na koniach. Mężczyźni mają długie, sięgające do ramion, włosy. Jeden z nich, znajdujący się na pierwszym planie, trzyma w dłoniach kartkę papieru. W prawej części obrazu żołnierz na koniu i w hełmie, a obok niego stoi żołnierz wiążący chustę na udzie. Mężczyzna ubrany jest w zbroję oraz czerwone spodnie i wysokie, żółte buty. Po lewej części wozy i żołnierze. Próbują otworzyć stojącą na ziemi skrzynię, a jeden z nich podtrzymuje czerwony sztandar i wpatruje się w mężczyzn na koniach. Przy żołnierzach stoją i siedzą kobiety oraz mężczyzna - na ich twarzach widoczny jest smutek i zrezygnowanie. Całą tę grupę otaczają meble: szafy, skrzynie oraz złote naczynia. U dołu obrazu, na ziemi, leżą ludzie, a w oddali widoczne są wojska na koniach.

R1K9hwzJfHpoY

Na obrazie mężczyzna w średnim wieku. Ma dłuższe, lekko kręcone, brązowe włosy. Ubrany jest w srebrną zbroję, spod której wystaje biały, szeroki kołnierz. W prawej dłoni trzyma długi, brązowy, podłużny przedmiot. Za nim stoi młody, niski mężczyzna w dłuższych włosach. Ubrany jest w pomarańczową szatę i przywiązuje mężczyźnie w zbroi w pasie biały pas materiału. W tle, z lewej strony, drzewa oraz niebieskie niebo.

RPaqdwVJ3mA5l

Na obrazie młody mężczyzna. Ma dłuższe, ciemne włosy oraz wąs i zarost. Na głowie ma koronę. Ubrany jest w zbroję, a na barkach zawieszony na długą pelerynę. W prawej dłoni trzyma miecz z uniesionym w górę ostrzem, a w lewej jabłko. Insygnia są nieproporcjonalne do karłowatej postaci. Ma również nienaturalnie duże stopy. W tle widać egzekucję. Kat trzyma siekierę, a skazaniec jest bez głowy. Egzekucji przygląda się wiele osób. W lewym górnym rogu herb przedstawiający psa z mieczem w pysku i w czapce papieskiej. Herb trzymany jest z obu stron przez dwa diabły z ludzką sylwetką, rogami, ogonami i skrzydłami.

Republika monarchiczna czy monarchia republikańska

RACVN5d0oDVkn1

Mapa ukazująca wojnę domową w czasie walki Anglii ze Szkocją i Irlandią. Zwolennicy król Karola I w 1642 r. (rojaliści) - Pas od Newcastle do Yorku oraz korytarz na zachodnim wybreżu do Shrewsbury, korytarz z Shrewsbury do Oksfordu, tereny na zachód od Gloucester (bez tej miejscowości). Zwolennicy parlamentu w 1642 r. Południowa‑wschodnia Anglia z miastami Taunton, Bristol, Gloucester, Londyn, Winchester, Brentford, Arundel, Naseby, Lincoln, Hull. Kierunki działań wojsk Karola I: znad rzeki Trent do Shrewsbury, z Shrewsbury do Yorku oraz do Londynu, z Londynu do Oksfordu, z okolic Plymouth do Taunton, a następnie do Bristolu. Kierunki działań wojsk parlamentu (Cromwella): Z Londynu do Winchester, a później do Arundel. Z Gloucester do Pembroke, a następnie do Dublina. Z Dublina do DrogHeda i Belfastu oraz Wexford i Kilkenny, a następnie do Limericku. Ze środkowej Angli do Dunbaru, a następnie Edynburga i Dundee. Bitwy wygrane przez wojska Karola I: Edge Hill (1642). Bitwy wygrane przez wojska parlamentu: Naseby (1645), Brentford (1642), Marston Moor (1673). Bitwy wojsk parlamentu z wojskami powstańców irlandzkich: Drogheda (1649), Wexford (1649), Kilkenny (1650), Limerick (1651). Obszary będące pod kontrolą Karola I w 1645 r. to tereny na zachód od Taunton oraz zachód od Shrewsbury i Worcesteru, ale bez terenów wokół Pembroke. Egzekucja króla Karola I: Londyn (1649). Królestwo Szkocji w Iatach 1603 - 1649: unia personalna z Anglią, w 1651 włączone do Królestwa Anglii. Królestwo Irlandii od 1692 włączone do Królestwa Anglii.

Cromwell, mając pod swoimi rozkazami armię, zaczął wprowadzać radykalne zmiany. Swoich przeciwników w parlamencie siłą usunął z izby, tworząc tzw. 'parlament kadłubowy'. 'Kadłub' uznał króla winnym zdrady, a specjalny trybunał skazał go na śmierć. Wyrok wykonano 30 stycznia 1649 r. Anglię ogłoszono republiką, m.in. zlikwidowano Izbę Lordów. Radykalizm polityczny zaktywizował także radykałów społecznych. Ruch 'lewellerów' ('zrównywaczytojNw8YfXW_000tp003zrównywaczy') reprezentował biedniejsze, purytańskie warstwy rolników i chciał zrównania praw wyborczych, a diggerzy ('kopacze') marzyli o zniesieniu prywatnej własności.

Rd2XIQWABsZpM

Na rysunku scena egzekucji. W centralnej części grafiki podwyższenie, a na nim kat z siekierą oraz dyby ze skazanym mężczyzną. Obok stoi czterech mężczyzn. W tle, za sceną, parterowy budynek z wysokimi oknami i skośnym dachem. Na dachu balkon, a na nim stojące tłumy widzów. Wokół podwyższenia tłumy ludzi, niektórzy na koniach. W górnej części grafiki pas z ozdobnym, nieczytelnym pismem, a niżej trzy owale. W każdym z nich portret innego mężczyzny w średnim wieku z dłuższymi włosami i wąsami.

Cromwell został zakładnikiem radykalizującej się armii. W jej interesie podjęto m.in. decyzję o podboju Irlandii, a także zacieśniono związek ze Szkocją. Konfiskowane majątki osób uznanych za rojalistów rozdawano żołnierzom. Jednocześnie podjęto działania wspierające interesy wielkiej burżuazji, prowadząc wojny z Holandią i tworząc podwaliny przyszłego imperium kolonialnego. W 1653 r. Cromwell przyjął godność lorda protektora, który to tytuł wskazywał na ciągle żywe w Anglii sentymenty monarchiczne. Ani on, ani jego syn Ryszard nie zdecydowali się jednak na przyjęcie korony i założenie nowej dynastii.

R1ChauJyKOtW2

Na rysunku plan miasta z góry. W prawym górnym rogu podpisane jako Galway. Miasto otacza woda. Wokół miasta mur i wieże. Na południu statki i duży most. W mieście liczne budynki, w tym kościoły.

Wielki powrót monarchii

W 1660 r. wezwano do powrotu żyjącego na emigracji Karola II Stuarta, syna ściętego władcy. Nastąpiła restauracja monarchii, a jej symbolicznymi aktami stało się formalne rozwiązanie 'długiego parlamentu' (co można zinterpretować tak, jakby okres republiki cromwellowskiej nie miał miejsca) oraz skazanie królobójców na śmierć. Zwłoki Olivera Cromwella wyjęto z trumny i symbolicznie powieszono na szubienicy.

RMnfMFb6S4n3S

Na obrazie mężczyzna w średnim wieku siedzący na tronie. Ma długie, ciemne, kręcone włosy, opadające swobodnie na ramiona. Na głowie ma dużą, czerwono‑złotą koronę. Ubrany jest czerwoną szatę, srebrne, bufiaste spodnie, białe rajstopy oraz buty w tym samym kolorze. Na ramionach zawieszoną ma długą, biało‑czerwoną pelerynę. Pod stopami ma poduszkę. W prawej ręce trzyma berło, a w lewej jabłko. Za tronem zdobiona tkanina, a za nią ludzie ubrani w długie, ciemne szaty.

RAHbPMowRzXMm

Na obrazie egzekucja. Obok płonącego stosu szubienica z powieszonym mężczyzną. Obok stosu człowiek z siekierą. Przy szubienicy żołnierz z piką. W tle obserwujący ludzie oraz zabudowania.

Niestety, Stuartowie nie wyciągnęli wniosków z tragicznej lekcji i nadal dążyli do wzmocnienia swojej władzy kosztem parlamentu. Wykształcił się układ polityczny zwolenników i przeciwników monarchii, który z biegiem czasu stanie się podstawą do tworzenia dwóch ugrupowań: torysówtojNw8YfXW_000tp004torysów i wigówtojNw8YfXW_000tp005wigów, pierwszych nowoczesnych partii politycznych. Rywalizacja między nimi pozwoliła na uchwalenie w 1679 r. 'Habeas Corpus Act', który zapewniał bezpieczeństwo obywatelom, gdyż król nie mógł nikogo aresztować bez pisemnego nakazu sądowego. Musiano też w ciągu doby sformułować zarzuty wobec aresztanta.

Sławetna rewolucja – w kierunku parlamentaryzmu

Po śmierci Karola II, z braku legalnych potomków (dzieci z nieprawego łoża miał podobno 350), naturalnym sukcesorem tronu stał się jego brat Jakub II. O ile starszy z braci przeszedł na katolicyzm na łożu śmierci, o tyle nowy król był już katolikiem od dawna. W protestanckim kraju, w którym od lat budowano niechęć do 'papistów', było to nie lada problemem. Jednak Jakub II miał córki z pierwszego małżeństwa: Marię i Annę, które wychowane były jako protestantki. W związku z tym narodziny jego syna Jakuba z żony katoliczki Marii Modeńskiej wywołały tzw. 'chwalebną rewolucję' (1688), czyli przewrót pałacowy. Jakuba i jego katolickich potomków odsunięto od tronu na rzecz linii protestanckiej starszej córki Marii i jej męża Wilhelma III Orańskiego sprawującego również urząd stadhaudera (regenta–władcy) Holandii. Uchwalono 'deklarację praw' (ang. Bill of Rights), która zakazywała królowi zawieszania ustaw parlamentarnych, nakładania podatków bez zgody parlamentu i utrzymywania stałej armii w okresie pokoju. Zwiększono częstotliwość zwoływania parlamentu, zapewniono też wolność debaty parlamentarnej.

RnN5OySXHhF2R

Na obrazie mężczyzna z długimi, brązowymi, kręconymi włosami. Na torsie srebrny pancerz umieszczony na klatce piersiowej. Ramiona, nieosłonięte przez pancerz, ubrane są w ciemne, zdobione złotem, materiały. Pod szyją biała, ściśle przylegająca chusta.

RbzcbkM4uggz1

Na obrazie mężczyzna na białym koniu. Koń stoi na tylnych nogach, a przednie ma uniesione w górę. Mężczyzna ma podłużny, długi, brązowy przedmiot w prawej dłoni, a w lewej trzyma wodze. Ma długie, kręcone, brązowe włosy swobodnie opadające mu na ramiona. Ubrany jest w długi, żółty płaszcz i wysokie, ciemne buty, które umieścił w strzemionach. Rękawy jego marynarki są szerokie i długie. U boku ma szable, na głowie czapkę z piórem. W tle widać wybrzeże i ludzi na brzegu. W oddali liczne statki z żaglami.

W stronę monarchii parlamentarnej

Panowanie Marii i Wilhelma, a później młodszej z córek Jakuba II Stuarta Anny, mimo niemal ustawicznie prowadzonych wojen, skonsolidowało i wewnętrznie uspokoiło monarchię. W 1701 r. parlament angielski przyjął 'Prawo o następstwie tronu (sukcesji)' (ang. Act of Settlement), które wykluczało dziedziczenie tronu przez nie–protestantów. W 1707 r., obawiając się ewentualnego separatyzmu szkockiego, obie monarchie połączono unią realną w miejsce personalnej. Powstało królestwo Wielkiej Brytanii ze wspólnym parlamentem.

RIeTkZ01H5g56

Na zdjęciu stary i pożółkły dokument. W lewym logu mężczyzna z długimi włosami. Na lewym marginesie korona, herb z trzema lwami, ponownie korona, herb z trzema kłosami i herb z krzyżem. Na prawym i górnym marginesie korony. Tekst nieczytelny. Nagłówek Ulielmustertius Dei Gratia

Przejęcie rządów przez nową dynastię wywodzącą się wprawdzie po kądzieli ze Stuartów, ale w linii męskiej od niemieckich książąt Hanoweru, przyspieszyło przemiany. Jerzy I nie znał i nigdy dobrze nie nauczył się języka angielskiego, dlatego powierzył kierowanie państwem premierowi. Nominowano go z partii, która miała przewagę w parlamencie, gdyż ułatwiało to rządzenie. Z biegiem czasu premier, chociaż pozostawał urzędnikiem króla, to rozliczany był ze swoich decyzji przez parlament. Stanowiło to początek systemu, który uznany później zostanie za wzorcowy dla państw demokratycznych.

Specyfika społecznej struktury – stany na poły 'otwarte'

Anglia była w średniowieczu, podobnie jak pozostałe kraje europejskie, krajem feudalnym z podziałem stanowym na pozór różniącym się od wersji kontynentalnej jedynie drobnymi szczegółami. Najważniejsze były zasady dziedziczenia, w myśl których majątek i tytuł przechodziły na najstarszego syna. Młodsze dzieci musiały znaleźć inne źródła utrzymania i sposoby na zachowanie pozycji społecznej. Oczywiście był to problem głównie rodziców. Szukali oni dla dzieci bogatego ożenku, nawet poza stanem, z którego pochodzili lub intratnego urzędu czy synekury. W dalszej perspektywie miało to umożliwić im kupno majątku ziemskiego i powrót do uprzywilejowanego stanu.

Skutkiem takiej sytuacji była otwartość stanów i wzajemny przepływ między nimi najaktywniejszych jednostek. Pozwoliło to na swobodny obrót ziemią, umożliwiało jej kupno i sprzedaż. Bogate mieszczaństwo wiązało się ze średnią szlachtą (gentry), podobnie jak najzamożniejsi wolni chłopi (yeomeni i farmerzy) mogli wiązać się z oboma wymienionymi stanami.

Na tę mozaikę społeczną od XVI w. nakładało się również (po części ukryte) zróżnicowanie religijne. Wprawdzie oficjalnie zachowano jedność religijną, a jedynym prawnie uznanym wyznaniem był anglikanizm z władcą jako głową Kościoła, ale w kraju nie brakowało zwolenników katolicyzmu czy doktryny kalwińskiej, nazywanych purytanami.

Owce 'pożerają Starą Anglię' (grodzenia)

Jedną z najbardziej spektakularnych zmian w Anglii zapoczątkowały tzw. 'grodzenia'. Podobnie jak niemal w całej Europie, również na wyspach Brytyjskich dominował system agrarny zwany trójpolówką. Pod koniec średniowiecza zaczęto przejmować niektóre grunty na potrzeby wypasu owiec. Przeważnie zagarniano pastwiska i nieużytki gminne, ale w środkowej Anglii, gdzie uprawa zboża na sprzedaż była znacznie mniej opłacalna ze względu na wysokie koszty transportu do potencjalnych odbiorców, w pastwiska zamieniano nawet grunty orne.

Współcześni myśliciele podkreślali zgubne skutki owych 'grodzeń' dla ludzi, gdyż część wieśniaków musiała szukać zarobku i domostw w innych rejonach kraju, a nierzadko stawali się włóczęgami czy żebrakami.

Produkcja wełny okazywała się jednak bardziej opłacalna niż uprawa zboża, jako że wymagała mniejszego nakładu pracy. Ogrodzone pola wyłączano z normalnego cyklu trójpolówki, a w przyszłości ziemie te wykorzystywane były w wysokowydajnych formach produkcji – w XVIII w. np. czwórpolówki czy płodozmianu.