Obraz przedstawiający żołnierzy na polu walki. Po prawej stronie widać niezliczoną ilość mężczyzn ubranych w biało‑granatowe mundury i trzymających broń. Nad nimi powiewa chorągiew. Żołnierze stoją w szyku bojowym, czekając na rozkaz. Przed nimi, po lewej stronie obrazu, dowódcza wychyla się do przodu. Na drugim planie żołnierz na koniu unosi czapkę. W tle widać łąkę i góry.
Wprowadzenie
Z tej lekcji dowiesz się:
W jaki sposób formowało się nowe mocarstwo – Prusy?
Kto stał na czele Prus?
W jaki sposób państwo pruskie było zarządzane?
Jaki był jego zasięg terytorialny Prus?
Jakie znaczenie miał dla Prus Śląsk?
Kiedy to było?
RBMCLXrr47isW
R4N6M2NTiSzGA
Fryderyk II Hohenzollern zw. Wielkim
Fryderyk II Hohenzollern zw. Wielkim
(1712‑1786), król Prus od 1740 roku, 1742–45 prowadził wojny śląskie, 1744–47 wybudował Sanssouci w Poczdamie, w latach 1756 – 63 zaangażowany w wojnę siedmioletnią. W 1772 roku wziął udział w I rozbiorze Polski. Był synem surowego ojca Fryderyka Wilhelma I. Prócz twardych rządów prowadził jednocześnie życie intelektualne, pisał wiersze, grał na flecie, nawiązał korespondencję z Wolterem. W 1733 zawarł małżeństwo, które pozostało bezdzietne. Zaliczany do władców absolutyzmu oświeconego, 1740–55 przeprowadził wiele zmian modernizujących państwo; był reformatorem sądownictwa pruskiego, inspiratorem przedsięwzięć kodyfikujących prawo, popierał dynamiczną politykę gospodarczą, forsował (głównie na Śląsku) rozbudowę kopalnictwa i hutnictwa. W sprawach armii i polityki zagranicznej Fryderyk sam decydował o wszystkim, pozostawiając ministrom jedynie ścisłe wykonawstwo. Po wojnach śląskich zbudował w Poczdamie, stanowiący widoczny dowód zwycięstwa, rokokowy pałac Sanssouci, w którym gromadził wokół siebie pisarzy (np. Woltera 1750–53) i artystów, co — wraz z twórczością pisarską — przyniosło mu przydomek Filozofa z Sanssouci. Rządził samotnie; jego despotyczne panowanie, żądające bezwzględnej dyscypliny poddanych i służby dla państwa, były swoistą szkołą tresury dla armii i ludności; znacznie umocnił pruski militaryzm, a armia, licząca w roku jego śmierci ok. 200 tysięcy żołnierzy, należała do najlepszych w Europie. Jako wódz i mąż stanu uzyskał już u współczesnych przydomek Wielkiego. Przez całe życie parał się też piórem; pisywał — wyłącznie w języku francuskim — poezje, teksty filozoficzne i historyczno‑wspomnieniowe.
Polecenie 1
Przypomnij, w wyniku jakich wydarzeń władcy Brandenburgii zyskali zwolnienie Prus Książęcych z zależności lennej od Rzeczpospolitej.
Ra6jcCzWG0goU
Władcy Brandenburgii uzyskali zwolnienie Prus książęcych z zależności lennej od Rzeczpospolitej w wyniku traktatów welawsko‑bydgoskich w 1657 roku. Politykom polskim chodziło o pozyskanie Brandenburgii do walki przeciw Szwedom w czasie potopu szwedzkiego.
twRMCgdqds_0000000P
Formowanie się terytorium państwa pruskiego
W 1640 r. władzę w Brandenburgii – Prusach objął Fryderyk WilhelmFryderyk II Hohenzollern zw. WielkimFryderyk Wilhelm nazwany przez potomnych 'Wielkim Elektorem'. Przez niemal półwiecze swoich rządów (1640‑1688) zbudował podwaliny pod przyszłą potęgę państwa. Zdołał nie tylko powiększyć znacząco obszar, którym rządził, włączając doń część Pomorza, Magdeburg czy Halberstadt, ale przede wszystkim uwolnił Księstwo Prus od zależności lennej od Polski (1657).
żołd
żołd
wynagrodzenie, jakie dostaje żołnierz odbywający zasadniczą służbę wojskową, dawniej również członek wojska najemnego. Pierwszy żołd w Polsce ustanowił w 1388 roku w Piotrkowie Władysław II Jagiełło
fiskalizm
fiskalizm
polityka państwa polegająca na dążeniu do osiągnięcia jak największych wpływów do budżetu poprzez nakładanie kolejnych obciążeń podatkowych na podatników
RK67eYHWQXeId
intendent
intendent
urząd administracyjny w prowincjach francuskich. Intendentów zwano królami w miniaturze, ze względu na bardzo szeroki zakres kompetencji. Jako stały urząd wprowadził ich do Francji król Henryk IV Burbon w 1598 (edykt nantejski). Intendenci funkcjonowali do 1791. System ten naśladowało przed 1791 wiele państw
Rozpoczął też budowę absolutyzmuabsolutyzmabsolutyzmu na zasadach pozornie odmiennych od wzorców francuskich. Dotychczasowa administracja stanowa wyraziła zgodę na stworzenie armii i odrębnego elektorskiego aparatu administracyjnego, którego zadaniem było zdobywanie środków na utrzymanie powstałej armii. Jednocześnie przedstawicielstwa stanowe (określane mianem sejmiku; jako pierwsze w Brandenburgii) godziły się na nakładanie podatków na chłopów i mieszczan bez potrzeby odwoływania się za każdym razem do decyzji sejmiku. Wyjątek ten zadziałał jak prawo francuskich władców do pobierania podatków od stanu trzeciego oraz prawo wysyłania intendentówintendentintendentów. Powstała równoległa administracja władcy, która dość szybko zaczęła przejmować realną władzę. Pojawiający się opór łamano w sposób bezwzględny, co pokazują w Księstwie Pruskim przykłady podporządkowania stołecznego Królewca oraz skazania na śmierć pułkownika KalksteinaKrystian (Chrystian) Ludwik KalksteinKalksteina, daremnie szukającego pomocy u władców Polski.
R1FbTjo1WckvP1
Polecenie 2
Na podstawie mapy, wymień etapy rozwoju terytorialnego najpierw Brandenburgii, a później Prus w latach 1600‑1795.
Ra6jcCzWG0goU
W 1618 roku Brandenburgia zawarła unię personalną z Księstwem Pruskim. W 1648 roku w wyniku pokoju kończącego wojnę trzydziestoletnią Brandenburgia zajęła Pomorze Kołobrzeskie oraz biskupstwa Kamień, Magdeburg i Minden. W 1657 roku Brandenburgia powiększyła się o polską ziemię lęborsko - bytowską. W 1742 roku Prusy w rezultacie zwycięstwa w wojnie z Austrią zajęły Śląsk. W 1772 roku państwo pruskie wzięło udział w I rozbiorze Polski, zajmując Pomorze Gdańskie, Warmię, część Wielkopolski i Kujaw. W wyniku II rozbioru Polski w 1793 roku, Prusy powiększyły się o Gdańsk, Toruń. Wielkopolskę, zachodnie Mazowsze, Kujawy, ziemię sieradzką i łęczycką. W 1795 roku do Prus włączono Mazowsze z Warszawą, Podlasie, część Litwy.
Polecenie 2
Wymień terytoria, które otrzymały Prusy w I rozbiorze Rzeczypospolitej.
R1Q92tm1DhDfe
W 1772 roku państwo pruskie wzięło udział w I rozbiorze Polski, zajmując Pomorze Gdańskie, Warmię, część Wielkopolski i Kujaw.
Polecenie 3
Podaj kosztem jakich ziem nastąpił wzrost terytorialny Brandenburgii‑Prus? W odpowiedzi uwzględnij wcześniejsze związki historyczne ziem zaznaczonych na mapie Rozwój posiadłości Hohenzollernów kolorem kremowym.
Ra6jcCzWG0goU
Rozwój terytorialny Brandenburgii nastąpił kosztem Księstw Pomorskich, państw Rzeszy, Austrii, Polski.
Polecenie 3
Wymień ziemie, zajęte przez Prusy w wyniku II rozbioru Polski.
R12y1gYSWnPMX
W wyniku II rozbioru Polski Prusy zajęły Gdańsk, Toruń. Wielkopolskę, zachodnie Mazowsze, Kujawy, ziemię sieradzką i łęczycką.
twRMCgdqds_0000001D
Król w Prusiech, czyli mocarstwo na kredyt
Zwieńczeniem awansu Prus na arenie międzynarodowej stało się koronowanie księcia elektoraksiążę elektorksięcia elektora w 1701 r. na króla w Prusach. Na koronację poza terenem Cesarstwa zgodził się Leopold I, co wydawało mu się niewielkim kosztem powstrzymania elektora od zbliżenia do Ludwika XIV, z którym Habsburgowie walczyli w rozpoczętej akurat wojnie o sukcesję hiszpańską. Tytuł królewski wydawał się tym mniej istotny, że w 1697 r. elektor saski koronował się na króla Polski, a książę Hanoweru Jerzy miał zostać królem Anglii. Tytuł królewski został wkrótce uznany przez większość dworów poza Rzeczpospolitą, choć jej król August II, jako elektor, zaaprobował tytuł.
R1G328jli3XUy
R3iprwhNhTKvv
Temu wyniesieniu towarzyszył niespodziewany awans w dyplomacji europejskiej, co było skutkiem nagłego upadku dwóch ważnych elementów równowagi europejskiej. W wyniku wojny północnej rolę lokalnych mocarstw straciły Szwecja i Rzeczypospolita. To sprawiło, że wpływy zwycięskiej i wzmocnionej Rosji zaczęły ciążyć nad wschodnią i środkową Europą. Dla zachowania równowagi w 'dyplomatycznych kombinacjach' ważną (niemal mocarstwową) pozycję zaczęły odgrywać Prusy. Nie posiadały one jednak wówczas stosownego potencjału.
twRMCgdqds_0000002U
Reformy i oszczędności
RBf2s8W7Y2Ixv1
Niespodziewany awans Prus wymusił podjęcie nadzwyczajnych kroków. Odnosiło się to przede wszystkim do rozbudowy armii. Jej wielkość w Prusach przewyższała możliwości mobilizacyjne kraju i według historyków aż 2/3 jej żołnierzy rekrutowało się spoza granic pruskich – z ziem należących do Rzeczpospolitej i krajów niemieckich. Szczególne zasługi na tym polu miał Fryderyk Wilhelm I (1713‑1740), który przeszedł do historii jako król kapral.
RTynCdzJxRDHX
Poświęcił się on nie tylko zwiększaniu potencjału wojskowego, ale też gromadzeniu środków niezbędnych do jego utrzymania. Dla podniesienia morale swoich wojsk uznał za wskazane wprowadzić tzw. system kantonalny rekrutacji. Polegał on na tworzeniu oddziałów z mieszkańców jednego okręgu, co zwiększało ich współdziałanie i w pewnym stopniu uczyło 'patriotyzmu'.
Rozbudowa armii z ok. 40.000 w 1713 r. do 180.000 w 1750 r. wymagała też znacznego wzrostu możliwości finansowych. FiskalizmfiskalizmFiskalizm pruski powodował, że obciążenia były tu znacznie większe niż np. we Francji czy w Austrii. Zaletą była jednak dyscyplina panująca w armii i bezpieczeństwo wewnętrzne, które zapewniał mieszkańcom regularnie płacony żołdżołdżołd.
książę elektor
książę elektor
elektor (wyborca); książę elektor ( książę uprawniony do wyboru cesarza w Rzeszy Niemieckiej)
absolutyzm
absolutyzm
skupienie władzy w ręku panującego
twRMCgdqds_0000003B
Fryderyk II – wojowniczy filozof
R1DRv0NIhIdbn1
Prawdziwym twórcą potęgi Prus okazał się syn króla kaprala, Fryderyk II, który w niemieckiej historiografii zyskał przydomek Wielki. Niemal natychmiast po wstąpieniu na tron rozpoczął on wojny, które trwały przez znaczną część jego panowania.
W 1740 r. armia Fryderyka wkroczyła na Śląsk, zgłaszając pretensje do prowincji, wynikające z układów rodzinnych, m.in. między Piastami legnickimi a Hohenzollernami. Rozpoczęło to serię trzech wojen zwanych śląskimi (w latach: 1740‑1742, 1744‑1745, 1756‑1763).
R8XQUjZ2GXXul
R8D8qpnwujd4Q
Pierwszy okres można nazwać rywalizacją z Austrią i Saksonią. Fryderyk II odebrał Marii Teresie wyjątkowo bogaty Śląsk, uniemożliwiając jednocześnie jakiekolwiek próby zacieśnienia unii personalnej polsko‑saskiej.
W czasie prowadzonych wówczas wojen król pruski wykazał nie tylko pracowitość i ruchliwość, ale też niezwykły hart ducha. Nie załamały go kolejne przegrane bitwy, nawet zajęcie przez Rosjan stołecznego Berlina. Ostatecznie utrzymał swoją władzę kosztem wielkich strat, dzięki wygranej z przeważającą koalicją.
Ćwiczenie 1
RYc1GRuubjSTW1
zadanie interaktywne
zadanie interaktywne
Przyporządkuj określenia do postaci władcy Brandenburgii/ Prus.
król kapral, król-filozof, Wielki Elektor
Fryderyk Wilhelm
Fryderyk II
Fryderyk Wilhelm I
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
twRMCgdqds_00000041
Nowe mocarstwo
Zdobycze terytorialne, a przede wszystkim udoskonalona machina państwowa spowodowały rzeczywisty awans Prus do grona pięciu mocarstw europejskich. O ile na początku XVIII w. potencjał monarchii Hohenzollernów był więcej niż skromny, o tyle pod koniec wieku Prusy należały do krajów dużych (300.000 km kw.), ludnych (niemal 9 mln) i świetnie zorganizowanych. Nawet tereny włączone w wyniku trzech rozbiorów należały (spośród ziem polskich) do najlepiej rozwiniętych, najgęściej zaludnionych i mających najlepszą infrastrukturę techniczną pod względem sieci dróg czy liczby miast.
Reformy oświeceniowe w Prusach, Rosji i Austrii
W państwie pruskim w XVIII wieku najważniejsze reformy przeprowadzono właśnie za czasów Fryderyka Wilhelma I i Fryderyka II. Fryderyk Wilhelm zreorganizował i powiększył armię. Fryderyk II zreformował sądownictwo, wprowadził obowiązek szkolny, popierał rozwój manufaktur, wprowadzał nowe uprawy w rolnictwie.
W Austrii reformy oświeceniowe wprowadzał głównie Józef II. Reformy te dotyczyły spraw kościelnych, sądowniczych, społecznych, rolniczych, wojskowych i szkolnych.
W Rosji car w bezwzględny sposób narzucał reformy nie licząc się z społeczeństwem. Piotr I zreformował wojsko, administrację, gospodarkę, oświatę, relacje społeczne, oświatę i kulturę. Reformy te miały charakter odgórny. W forsowny sposób starano się ucywilizować, unowocześnić kraj i społeczeństwo.
Najlepsze skutki przyniosły reformy pruskie. Dzięki zmianom przeprowadzonym przez królów pruskich państwo powoli stawało się mocarstwem. Reformy austriackie, mimo, że nie tak konsekwentne jak pruskie też przyczyniły się do rozwoju państwa. Niewątpliwie najbardziej radykalne były reformy w Rosji. Rosja była najbardziej zapóźniona i musiała dokonać największego przeskoku cywilizacyjnego.
Polecenie 4
Oceń zasługi Fryderyka II dla budowy potęgi państwa pruskiego.
Ra6jcCzWG0goU
Fryderyk II ma ogromne zasługi dla budowy państwa pruskiego zarówno w dziedzinie kulturalnej, gospodarczej, jaki i militarnej. Dzięki niemu Prusy stały się silnym państwem z własnym przemysłem, własnymi kadrami i własnymi bankami. Prusy stały się także dzięki niemu potęgą militarną z bardzo silną i dobrze uzbrojoną armią. Dzięki podbojom terytorialnym i aneksjom Prusy weszły na drogę rozwoju mocarstwowego.
twRMCgdqds_0000004F
Pałace i ogrody Sanssouci
W 1728 r. następca tronu pruskiego przebywał w Dreźnie, gdzie widział wspaniałe budowle wzniesione przez króla Polski Augusta II Mocnego – Zwinger i Pałac Japoński, kościoły: mariacki i Trzech Króli. Zainspirowało to Fryderyka do podjęcia rywalizacji z sąsiadem. Niczym Ludwik XIV, postanowił wznieść swoją nową siedzibę w podberlińskim Poczdamie. Zaczęto w latach 1744‑1747 od budowy ogrodu i pałacu Sanssouci, który pełnił rolę prywatnej siedziby władcy. W pobliskim Miejskim Pałacu Królewskim w Poczdamie król prowadził działalność urzędową.
Po zwycięskiej wojnie siedmioletniej, w związku z ugruntowaną, mocarstwową pozycją Prus, wzniesiono okazały Nowy Pałac Królewski (1763‑1769). Władca go nie lubił, ale uważał za niezbędny dla celów reprezentacyjnych. Przyjmowano w nim oficjalnych gości, a liczne, wspaniale wyposażone sale (marmurowa, z muszlami, teatr dworski) w pełni zaspakajały potrzeby 'pokazania się'.
Oba pałace zostały połączone rozległymi terenami parkowymi w stylu francuskim i angielskim. Szczególnie znane są tarasy, labirynty oraz pawilon japoński.
RUa1dDe1PjYV2
R14WFIEHPKGBr
RNcPs7JDX0TU7
R1IKOvARBZAsC
ROAWUPrgT5qnc
RKE4Tm6tlJDHZ
RHbtgwGL9oF9n
R1LMpD7e9iZoP
Krystian (Chrystian) Ludwik Kalkstein
Krystian (Chrystian) Ludwik Kalkstein
(ok. 1630‑1672) – pułkownik polskich wojsk koronnych, jeden z przywódców opozycji antyelektorskiej w Prusach Książęcych. Celem Kalksteina i jego sojuszników było przywrócenie polskiego zwierzchnictwa nad Prusami Książęcymi. Zdawali sobie sprawę, że sami nie wygrają z elektorem. Dlatego usiłował znaleźć sojusznika w Rzeczpospolitej. Elektor, doskonale poinformowany o działaniach Kalksteina zaczął się go obawiać. Porwano go z Polski. Po dwóch latach pobytu w więzieniu (był przykuty łańcuchem w ciemnicy i torturowany), trybunał skazał Kalksteina 'jako przeniewiercę, fałszerza i oszczercę' na śmierć przez ucięcie głowy mieczem i przepadek mienia. został stracony w Kłajpedzie 8 listopada 1672 roku.