Nowy człowiek

Wprowadzenie

Kiedy to było?

Nowe wzorce osobowe

Społeczeństwo miast włoskich w XIV i XV w. wzbogaciło się na tyle, że dysponowało środkami finansowymi umożliwiającymi przeznaczenie części dochodów na luksusowe dobra i zaspokajanie tzw. wyższych potrzeb, niezwiązanych z poczuciem bezpieczeństwa materialnego (jedzenie, spanie, ubranie) czy duchowego (zbawienie, wiara, modlitwa). W tych warunkach ukształtował się nowy wzorzec człowieka, jednostki dążącej do poznania siebie i otaczającego świata, wyróżniającego się z otoczenia dzięki własnemu lub tworzonemu pięknu czy mądrości. Ten nowy wzorzec nie był realizowany ani kosztem, ani w opozycji do dawnych wzorców osobowych. Wzbogaceni mieszczanie - wielcy patrycjusze chcieli być wzorowymi rycerzami i dostąpić zbawienia. Te dwie ścieżki biegły obok siebie.

Rlqi6jCTJ9H9w

Na ilustracji widoczne pomieszczenie dwupoziomowe z długimi schodami prowadzącymi z pierwszego poziomu na drugi. Pomieszczenie z wysokim sufitem ozdobionym ornamentami. W pomieszczeniu na drugim poziomie widoczne 2 łukowe okno z którego rozpościera się widok na wieżę kościoła, w pomieszczeniu widoczne także kolumny i rzeźby. Dodatkowo znajdują się tam osoby parę kobiet i mężczyźni. Jedna z kobiet klęczy, ręce złożone ma do modlitwy. Na schodach stoją osoby, jest ich niemało, również na pierwszym poziomie wiele zebranych osób.

Sprzeciw wobec nowych ideałów

Nie obyło się bez konfliktów. Kościół początkowo z niepokojem obserwował fascynację pogańskim antykiem z jego wielobóstwem i zapatrzeniem w jednostkę ludzką. Szybko jednak przekonano się, że nie stanowi to zagrożenia dla chrześcijaństwa i wiary, więc hierarchowie kościelni stali się gorącymi zwolennikami poszukiwań 'starożytności'. Z drugiej strony u części duchowieństwa narastało krytycznie nastawienie do nadmiernych bogactw i ich nadużywania, co rodziło nowe ruchy monastyczne (zakonne). Powstawały zakony związane z miastami, ale jednocześnie żebracze, opierające się na datkach i religijności mieszczan (np. franciszkanie), jak również ruchy zwalczające zbytek i bezbożne odejście od ascezy. Do najsłynniejszych tego typu wystąpień doszło w najbardziej 'renesansowym' z miast włoskich - Florencji. Wiązały się one z działalnością mnicha Girolamo SavonarolitccISPfLQK_000tp001Girolamo Savonaroli [czyt.: dżirolamo sawonarola], który wzywał (i to z powodzeniem) do wyrzeczenia się bogactw, a nawet niszczenia zdrożnych oznak luksusu (dzieł sztuki, obrazów o treści niechrześcijańskiej itd.).

R1JiIWvJOeXFA

Na ilustracji Leon X, mecenas m.in. Rafaela Santiego, Michała Anioła i Donata Bramante, zajmuje centralną część kompozycji. Siedzi na krześle z podłokietnikami, przy stole pokrytym czerwonym obrusem. Ubrany jest w białą sutannę i purpurową narzutę do łokci. Na głowie nosi czapkę z tego samego materiału, z którego uszyta jest narzuta. Swoje ręce opiera o cenną iluminowaną księgę leżącą na stole. W prawej ręce trzyma lupę. Obok księgi na stole leży srebrno‑złoty dzwonek. Za Leonem X widoczne są postaci kardynałów (Luigi de’ Rossi, Giullio de’ Medici), co nadaje scenie oficjalny charakter. Kardynałowie noszą narzuty w kolorze czerwonym. Na głowach mają piuski. Obraz utrzymany jest w ciepłych tonacjach.

R1Fi03qL587Kw

Na ilustracji w centralnej jej części mężczyzna w białym habicie zakonnym oraz z czarną długą narzutą z kapturem, stojący na wysokim podniesieniu w ogromnej świątyni. Lewą rękę ma podniesioną do góry. Jego pozycja wskazuje, że przemawia do tłumu. Wokół zgromadzonych jest kilkadziesiąt ludzi, słuchają zakonnika. Przed samym zakonnikiem stoi kilka kobiet, a jedna klęczy i zdejmuje z głowy koronę. Z lewej strony ilustracji, obok zakonnika, leżą drogocenne sprzęty.

Renesansowa religijność

Jakie typy osobowości preferowano zatem w renesansie?

Z pewnością ciągle były żywe dawne ideały, choć uległy znaczącym przeobrażeniom. Inne były formy wyrażania głębokiej jak dawniej wiary. Pojawiła się potrzeba upiększania miejsca kultu, traktowana jako przejaw głębokiej religijności. Fundacje na rzecz Kościoła były jakby publicznym wyznaniem wiary. Jednocześnie zabiegano o to, by wszyscy znali i podziwiali religijność fundatorów. Miało to wielki wpływ na rozwój sztuki sakralnej: rozbudowywano kościoły, fundowano nowe kaplice, wnętrza dekorowano wspaniałymi dziełami malarskimi i rzeźbiarskimi, dobudowywano potężne kopuły i zdobiono fasady świątyń.

Z drugiej strony miejsce dawnego ideału ascety zajął teraz religijny reformator, osoba głęboko wierząca, poszukująca zgodności między zasadami wiary a prawdą objawioną w Piśmie Świętym. Byli to często ludzie o charyzmatycznej osobowości, porywający tłumy, potrafiący zarażać swoją spontanicznością i żarliwością religijną. We Włoszech taką rolę odegrały we wczesnej fazie renesansu franciszkańskie formacje zakonne (franciszkanie, klaryski, bernardyni) oraz dominikanie. W krajach na północ od Alp
- ruch luterański i wszystkie wywodzące się od niego odłamy religijne.

R7bjdk8Znuvi5

Na ilustracji kopuła w kształcie ośmiokąta. W jej wnętrzu freski. Przedstawiają one scenę Sądu Ostatecznego. Osiem pól sklepienia zostało podzielonych na 5 pasów, w których ukazano: najbliżej latarni – 24 Starców z Apokalipsy, dalej kolejno: Chór Anielski z narzędziami Męki Pańskiej, pomiędzy nimi główna postać namalowana na sklepieniu – Zmartwychwstały Chrystus; postacie Matki Bożej i świętych; cnoty i Dary Ducha Świętego oraz błogosławieństwa, grzechy Główne oraz piekło. Wokół malowidła rozmieszczonych jest 8 witraży w kształcie kół.

RAuXQUV1Z42UG

Na ilustracji nagrobek Wawrzyńca (Lorenzo), księcia Urbino, wnuka Wawrzyńca Wspaniałego. Na nagrobku leżą dwie nagie postacie podpierające się na łokciu: z lewej strony mężczyzna z brodą, z prawej kobieta. Nagrobek stoi przy dużej ścianie z kamienia z ładnymi zdobieniami. We wnęce ściany znajduje się figura siedzącego mężczyzny, który podpiera się na lewej ręce. Ubrany w strój wierzchni z krótkim rękawem, podobny do płaszcza do kolan, i duże nakrycie głowy.

RbeEU5eJ8YS8i

Na ilustracji budynek kościoła. Kolorowe (zielone, białe i różowe) płyty marmuru, z którego jest zbudowany, dzielą elewację na mniejsze pola. Górna część zwieńczona tympanonem. Główny front nawy głównej najwyższy, łączy się ze znacznie niższymi nawami bocznymi. Pośrodku górnej części elewacji umieszczono duże okno – tzw. rozeta. Poniżej znajduje się duży portal ozdobiony herbami rodziny Rucellaich, mecenasów kościoła. Po prawej stronie, do budynku kościoła przylega murowane ogrodzenie ozdobione biało‑zieloną arkadą, za którym znajduje się stary cmentarz przyklasztorny. Po lewej stronie romański krużganek z 1350 r. ozdobiony freskami Paola Uccella ze scenami ilustrującymi Stary Testament. Przed głównym wejście widoczny pomnik. Na placu i drodze przed kościołem poruszają się ludzie.

Rycerz ciągle obecny, choć inaczej

Dawny ideał rycerza również uległ zmianom pod wpływem nowej rzeczywistości. Pojawiły się wzorce:

• rycerza – władcy,

• rycerza – ziemianina,

• rycerza – odkrywcy,

• rycerza – żołnierza, obrońcy prawdziwej wiary,

• rycerza - dworzanina.

W poszczególnych krajach europejskich te ideały miewały swoje lokalne, specyficzne odmiany. Tym, co je łączyło, było powiązanie ich z uprzywilejowanymi politycznie,
ale najczęściej również ekonomicznie, stanami rządzącymi. Powstawały traktaty głęboko oddziałujące na upowszechnienie tych ideałów.

R1CJ0YFdtcILX

Na ilustracji na pierwszym planie widzimy postać rycerza o smutnym wyrazie twarzy. Ma on ubraną lśniącą zbroję, a na jego głowie znajduje się beret. Prawą ręką sięga po miecz. Na lewo od rycerza możemy ujrzeć kawałek zamku oraz człowieka na koniu, który kieruje się na wschód. Na prawo od rycerza stoi drzewo, które straciło prawie wszystkie liście. Pod nim możemy ujrzeć psa, który patrzy się na rycerza. Koło nóg głównej postaci rosną rośliny. W dali jest drugie drzewo. Nad zamkiem rozciągają się białe chmury. Obraz ma ciemne barwy.

Ideał władcy i społeczeństwa

Niccolo Machiavelli [czyt.: nikolo makiawelli] (1469‑1527) w dziele 'Książę'
(Il Principe; 1532) ukazał władcę, który odrzuca krępującą go w działaniu moralność w imię nadrzędnej zasady - racji stanu. Podobnie inny teoretyk władzy - Francuz
 Jean BodintccISPfLQK_000tp002Jean Bodin [czyt.: żą buda] (1530‑1596) postawił władcę i jego poczynania ponad poddanych, którzy nie powinni sprzeciwiać się jego woli. Nawet jeśli ta byłaby niezgodna z prawami boskimi. Mogli jedynie biernie uchylać się od jej wykonania.
Owa swoista sakralizacja władzy, która działała nieco jak opatrzność boska, stała się w przyszłości podstawą budowy monarchii absolutnych.

Sprawiedliwości można było szukać w wierze w Boga i życie pozagrobowe lub w rzeczywistości wyimaginowanej, nierealnej, jaką proponowali liczni renesansowi myśliciele - przykładowo Thomas MorustccISPfLQK_000tp003Thomas Morus (1478‑1535) w swojej 'Utopii'. Stworzył on obraz żyjącego na odległej wyspie idealnego i sprawiedliwego społeczeństwa, wolnego od uciążliwości, jakie były udziałem ówczesnych ludzi. Podobnie było w dziełach Tommasa CampanellitccISPfLQK_000tp004Tommasa Campanelli [czyt.: tomazo kampanella] (1568‑1639); najsłynniejsze jego dzieło to 'Miasto Słońca' 1602) czy François RabelaistccISPfLQK_000tp005François Rabelais [czyt.: fransuła rabelie]
(1483–1559), autora 'Gargantui i Pantagruela'.

RTiuyVVyq0yxW1

Na ilustracji karta tytułowa dzieła. W górnej części łacińskie napisy w tłumaczeniu: „Sześć Ksiąg o Republice”. W części środkowej rysunek. Pod nim nazwa miejscowości, data: 1576 r. Do tego czerwona pieczątka.

RNfl9k0VwgxWE

Na ilustracji mężczyzna przy biurku. Zamyślony nad pisaniem. Głowę wspiera na prawej ręce, w której trzyma gęsie pióro. Na biurku i wokół niego pełno książek, map. Za mężczyzną półka z książkami, a na podłodze widoczny fragment globusa. Z prawej widoczne krzesło na którym są także książki. Na biurku obrus, na nim wsparta duża księga. Mężczyzna siedzi na ozdobnym krześle.

RnGaVCtaMzhv0

Na ilustracji siedzący mężczyzna, ubrany w aksamitną togę. Ma ona bufiaste rękawy. Na szyi mężczyzny wisi ozdobny łańcuch. Na palcu wskazującym lewej ręki mężczyzna ma ubrany pierścień. W prawej trzyma zwinięty papier. Na głowie ma czapkę o oryginalnym kanciastym kształcie. Nad nim kotara i zwisający sznur.

RiJbEZGZCiTYE

Na ilustracji portret mężczyzny o długich, skierowanych w dół wąsach. Na głowie ma charakterystyczną czapkę, jakby dwa sklejone serca. Twarz ma pomarszczoną. Pod szyją elegancka ozdoba, spod której wychodzi kawałek białego materiału.

RXKjjoiU2DA4p

Na obrazie ilustracja do książki Gargantua i Pantagruel. W centrum mężczyzna o szerokich kształtach, rozmawia z kobietami. Przysłuchują się temu dwaj mężczyźni i kobiety na balkonach. Za mężczyzną pięć osób grających na instrumentach.

Polecenie 8

Określ, do jakich wzorców osobowych średniowiecza nawiązywali 'kondotierzy' (dowódcy najemnych oddziałów wojskowych) we Włoszech (jeden z nich widoczny na poniższym zdjęciu).

RAZqdHNYcfmoX

(Uzupełnij).

R8LegUaddqRY7

Na ilustracji portret kondotiera, stojący mężczyzna z wąsem i z bródką z dłuższymi włosami. Ubrany częściowo w zbroi z krzyżem na piersi, dodatkowo część ubioru z materiału. Spod mankietów i szyi wychodzą mu białe koronki. Przepasany materiałem jakby wstęgą, na lewym ramieniu kawałek materiału z kokardą, prawą rękę opiera na meblu który mieści się z jego prawej strony. Przy lewym boku broń, z prawej strony ilustracji widoczny kawałek sztandaru.

Pokaż rozwiązanie

Pierwsi najemnicy określani byli w krajach frankońskich jako cottereaux ('wyrobnicy') przez skojarzenie z wędrownymi, biednymi robotnikami rolnymi świadczącymi część prac w średniowiecznych plantacjach. Nazywani byli także 'awanturnikami' i 'cudzoziemcami' ('Brabantczykami', 'Aragończykami'). Uzbrojeni w prostą broń zaczepną, głównie długie noże, początkowo rekrutowali się z pasterzy i myśliwych. Płatna służba w wojsku bądź eskortowanie kupieckich wozów wykonywana była przez nich sezonowo, obok innych pomocniczych prac w transporcie lub rzemiośle. Bandy najemników oferujące swoje usługi walczącym stronom uzyskały trwalszy i bardziej zorganizowany charakter w połowie XII wieku. Działały pod przewodnictwem kapitanów, zwanych 'książętami łotrów'. Ich nazwiska były czasami na tyle głośne, że notowano je w kronikach.

Polecenie 8

Napisz, kim byli 'kondotierzy'.

RbHNwjkg2PuUP

(Uzupełnij).

Pokaż rozwiązanie

To dowódcy najemnych oddziałów wojskowych we Włoszech.

Rycerz – dworzanin

Początków dworskiej grzeczności należy szukać już w średniowieczu, gdy dwory władców traciły charakter wędrowny i coraz częściej wiązały się z jedną siedzibą. W renesansowych miastach‑państwach włoskich istotną rolę odgrywał mecenat, dzięki któremu rosła ich reprezentacyjność i prestiż. Odbiorcą tego przepychu był przede wszystkim dwór. Lud obserwował życie władców jedynie sporadycznie, podczas uroczystości publicznych - wjazdów, koronacji, zaślubin. Opis życia dworskiego i idealnego dworzanina pozostawił nam Baldassare CastiglionetccISPfLQK_000tp006Baldassare Castiglione
[czyt.: Baltasare Kastilione] (1478‑1529) w dziele 'Dworzanin' ('Cortegiano” wyd. 1528), które doczekało się przekładów na wiele języków europejskich. Jego polską parafrazę (swobodną przeróbkę) pod tytułem 'Dworzanin polski' napisał Łukasz GórnickitccISPfLQK_000tp007Łukasz Górnicki (1527‑1603) w roku 1566.

Ru9ZEk5BIwibC

Na ilustracji mężczyzna z brodą i szerokiej czapce. Ubrany jest w strój z bufiastymi rękawami przepasany kawałkiem futerka. Spod szyi wychodzi kawałek białego materiału.

Renesansowe ścieżki kariery

Kręgi renesansowych dworów florenckich stały się kuźnią nowych wzorców osobowych odbiegających od tradycji feudalno‑średniowiecznych. Uczony, humanista, koneser sztuki, pisarz, artysta - wszystkie te role społeczne ukształtowały się w miastach włoskich, a przejęte zostały przez całą Europę. Nie wiązały się z tradycjami rycerskimi i kościelnymi, pokazywały krąg ludzi świeckich, mieszczan, którzy często szlachectwo otrzymywali w uznaniu zasług. Tak stało się też ze wspomnianym Łukaszem Górnickim, który otrzymał od króla Zygmunta Augusta szlachectwo. Pojawiła się zatem zupełnie nowa możliwość awansu społecznego poprzez samorealizację i własne osiągnięcia. Taka możliwość kariery otwierała się głównie przed mieszczanami i to oni najczęściej z niej korzystali. Większość architektów i malarzy włoskiego odrodzenia zdobyła uznanie, szacunek, a przede wszystkim sławę właśnie dzięki upowszechnieniu się nowych wzorców osobowych w renesansowej Europie.

R1eD6HbEz6fsK

Na ilustracji Herb Ogończyk. Na tarczy o polu czerwonym pół koła z którego odchodzi strzałka skierowana do góry. W klejnocie, przytwierdzonym do tarczy, dwie ręce w szacie srebrnej, wzniesione do góry. Labry herbowe czerwone, podbite srebrem.

Mecenat panujących

Wielkie rody rządzące we Włoszech (nie zawsze były to rody panujące, przykładowo Medyceusze stali na czele florenckiej republiki miejskiej, którą dopiero w XVI w. przekształcili w monarchię) budowały swój prestiż przez sztukę. Podobnie jak niegdyś miasta, teraz poszczególni władcy prześcigali się w mecenacie. Sprowadzano najwybitniejszych poetów, pisarzy, myślicieli i uczonych. Zamawiano okazałe cykle malarskie, rzeźby, fundowano wspaniale pałace i kaplice rodzinne, które miały podtrzymywać mit wielkości rodu. Płynące szerokim strumieniem pieniądze umożliwiły niebywały wprost wysyp dzieł wielkich artystów, które do dzisiaj pozostają wzorcami harmonii i piękna.

RKuyuZOP6ToUS

Na ilustracji mężczyzna w papieskim stroju. W długiej białej albie i aksamitnym bolerku. Ma długą siwą brodę. Na głowie ma czapkę z tego samego materiału co bolerko. Na palcach obu rąk pierścienie. W prawej ręce trzyma kawałek białego materiału. Siedzi na bardzo ozdobnym krześle.

RJYvysFMwypbb

Na ilustracji portret męczyzny, wyglądający na rzeźbę zrobioną z brązu. Oczy skierowane w bok, duży nos, dłuższe proste włosy, proste usta. Na głowie ma czapkę w formie ringu z doczepianym dłuższym materiałem.

RPBTCcuzhYPn0

Na ilustracji na wprost kaplica z szeroką okrągłą wieżą, z lewej wieża strzelista. Po prawej i lewej stronie ilustracji budynki z kolumnami korynckimi i łumami. Po obu stronach trawnik, w środku ścieżka. Widoczne także osoby.

Nowa sztuka

W sztuce, dzięki nawiązywaniu do antycznych pierwowzorów, również dokonano wielkich odkryć. W malarstwie nauczono się stosować perspektywę malarską i operować światłocieniem. W architekturze zastosowano teorie starożytnych porządków, dopasowując je do potrzeb i gustów współczesnych odbiorców. Szczególnie chętnie stosowano kopułę jako nawiązanie do centralnego planu budowli. Ilustruje to realizacja śmiałego projektu kopuły katedry we Florencji. Urzeczywistniona przez Filippo BrunelleschiegotccISPfLQK_000tp00AFilippo Brunelleschiego [czyt.: filippo bruneleski] (1377‑1446) zapoczątkowała swoistą modę, która stała się inspiracją do przebudowy bazyliki św. Piotra w Rzymie, realizowanej przez kilka dziesięcioleci. Na jej ostateczny kształt złożył się geniusz wielu artystów, ale zasadniczą formę nadał jej Michał Anioł BuonarrotitccISPfLQK_000tp00BMichał Anioł Buonarroti [czyt.: błunaroti] (1475‑1564).

RF6FzSa7fYoll

Na ilustracji 6 osób. Co ciekawe osoby na drugim planie są większe od osób na planie pierwszym. Na drugim planie mężczyzna i kobieta grają w szachy, mężczyzna pokazuje coś palcem prawej ręki na szachownicę, kobieta również wskazuje palcami prawej ręki szachownicę. W lewej ręce trzyma figurę szachową podobnie jak mężczyzna nad nimi. Herb na tarczy herbowej, poniżej 4 osoby grające na instrumentach.

R1bTVCQnLZIAp

Na ilustracji osoby, pokazane od tyłu, ogładające dzieło. Na obrazie Matka Boża z Dzieciątkiem, siedzi na podwyższeniu. Ubrana w szaty i weon. Dzieciątko nagie. Po obu jej stronach postacie świętych. Dwie kobiety i dwóch mężczyzn. Jeden z nich trzyma księgę a drugi czyta księgę. Pod nogami Matki Bożej dziewczyna grająca na skrzypcach. Nad nimi sufit z łukami . Widoczne także kolumny.

R1atWru5KRoml

Na grafice dwóch mężczyzn. Ten z prawej siedzący na krześle patrzy uważnie przez pustą ramę obrazu. Mężczyzna z lewej stoi, w lewej ręce trzyma papier na którym wy malowano szkic lutni. Prawa ręka oparta jest na lutni, która leży na stole. Od lutni ciągnie się sznurek, który przechodzi przez pustą ramę obrazu i zaczepiony jest na ścianie.

R1LiL49nYoRr6

Na zdjęciu widoczny kościół, w tylnej jego części wysoka wieża. Na fasadzie kościoła trzy łuki. Jeden nad wejściowymi drzwiami, jeden z prawej strony drzwi, drugi z lewej boczne łuki zamknięte, zabudowane. Łuk nad drzwiami wypełniony jest geometrycznymi kształtami. Lewa ściana kościoła widoczna po lewej stronie zdjęcia. Zbudowana jest z 7 łuków połączonymi kolumnami. Wieżę kościoła zakończono małą kopułą. Przed kościołem widoczne cztery osoby.

R1R9x9wRak2nr

Na zdjęciu widoczna katedra we Florencji. W centralnej części zdjęcia widoczna jest kopuła katedry, zbudowana z cegieł. Ściany katedry posiadają okrągłe okna, małe wieżyczki oraz mniejsze kopuły. Widoczne są także okna zakończone strzeliście. Po prawej stronie katedry budynki. Obok nich ulica, na niej widoczne przemieszczające się osoby. W oddali miasto z budynkami ściśle przylegającymi do siebie. Najbardziej widoczne dachy, a także budynek z zieloną kopułą, w tle widoczne góry.

R13uXv2pkzi8L

Na zdjęciu widoczny fragment bazyliki. W centralnej części zdjęcia widoczna kopuła bazyliki z małymi oknami, rozdzielonymi podwójnymi kolumnami. Na kopule kilkanaście małych okienek. Szczyt kopuły zakończony złotą kulą, na niej krzyż. Obok dużej kopuły zbudowana mała, wyglądem przypominająca dużą kopułę. Okna rozdzielne także kolumnami, przed bazyliką kilka drzew palmy.

RFtnMknCYjppz

Na ilustracji rysunek smutnej twarzy starszego mężczyzny. Widoczne zmarszczki na czole. Ma kręcone włosy, odsłonięte lewe ucho. Widoczna, ale słabo, długa broda.

Michał Anioł – człowiek renesansu

Dokonania tego twórcy do dzisiaj wzbudzają podziw. Był nie tylko genialnym architektem, ale też doskonałym malarzem, a przede wszystkim rzeźbiarzem. Dzieła stworzone przez niego wchodzą dziś do podstawowego kanonu sztuki renesansowej. Jego realizacje:

• architektoniczne:

• ostateczny kształt bazyliki watykańskiej,

• Pałac Kapitoliński w Rzymie,

• Kaplica Medyceuszy we Florencji,

• malarskie:

• freski w kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie ze słynnym Sądem Ostatecznym oraz Stworzeniem Adama,

• rzeźbiarskie:

• 'Dawid' we Florencji,

• 'Mojżesz' w Rzymie,

• 'Pieta' w Rzymie. Michał Anioł zaskakiwał nie tylko swoim talentem, ale też wszechstronnością.

Było to zresztą cechą większości twórców tego okresu i dlatego właśnie określenie 'człowiek renesansu' do dzisiaj odnosi się do osób o bardzo szerokich zainteresowaniach i umiejętnościach.

RvcR4vX1qXjjN

Na zdjęciu Kaplica Sykstyńska – widok ogólny fresków na sklepieniu oraz Sądu Ostatecznego. Malowidła rozciągają się na suficie, na ścianie na wprost, po lewej i prawej stronie pod oknami, które zakończone są łukami. Od lewej do prawej strony Kaplicy rozciąga się brama z kratownicy.

RSPzaZ3uHwcoP

Na zdjęciu zbliżenie sklepienia Kaplicy Sykstyńskiej z malowidłami Michała Anioła. Na sklepieniu widocznych wiele postaci, nagich i ubranych. Widoczne między innymi sceny, gdy Bóg oddziela światło od ciemności, stwarza słońce i księżyc, oddziela morza od lądów, stwarza Adama, stwarza Ewę, wypędza pierwszych rodziców z raju.

R16dn53bCiJuc

Na zdjęciu malowidło Michała Anioła Sąd Ostateczny, na którym przedstawiono ponad 400 postaci, rozmieszczonych w dwóch częściach: niebiańskiej oraz ziemskiej. Na samej górze fresku po lewej stronie widać w półokręgu zastępy aniołów trzymających krzyż i koronę cierniową. W półokręgu po prawej stronie inna grupa aniołów otacza biały kamienny słup. Poniżej, oddzielona warstwą obłoków, znajduje się strefa dusz sprawiedliwych, zgromadzonych nad głową Jezusa. W centrum fresku autor przedstawił postać potężnego Chrystusa Sędziego z muskularnym ciałem. Przy prawym boku Chrystusa widoczna jest Matka Boża. Maryję i jej Syna otacza pierwszy krąg świętych, patriarchów oraz apostołów. U dołu malowidła malarz przedstawił scenę zrzucania potępionych dusz w piekielne czeluści. Na samym dole fresku znajduje się pieczara. Obok na tafli jeziora unosi się łódź, która przewozi wiele osób.

R2RQMKOazVEfK

Na zdjęciu rzeźba nagiego mężczyzny. Jest wysportowany, umięśniony. Głowę ma skierowaną w swoją lewą stronę. Lewą rękę ma podniesioną do góry, prawą opuszczoną wzdłuż tułowia.

Rplq9pxP0i36W

Na zdjęciu posąg Mojżesza, jako siedzącego mężczyzny z długą do pasa kręconą brodą, kręconymi włosami i rogami na głowie. Mężczyzna patrzy przed siebie w lewą stronę. Jest umięśniony. Ma ubraną luźną szatę bez rękawów.

R1PFLZ8Z0WhqS

Na zdjęciu rzeźba, która przedstawia Maryję trzymającą w ramionach zdjętego z krzyża Jezusa. Trzyma Go na kolanach. Konstrukcja dzieła ma kształt piramidy, której wierzchołek stanowi głowa Marii. Rzeźba rozszerza się stopniowo w dół, aż do samej podstawy, na której rozpościera się szata. Postacie nie są proporcjonalne ze względu na trudności z przedstawieniem dorosłego mężczyzny trzymanego na kolanach kobiety. Postać Madonny jest ukryta pod fałdami szat, przez to wspomniana dysproporcja nie rzuca się w oczy i figury wyglądają naturalnie. Ślady po ukrzyżowaniu są ograniczone do niewielkich ran po gwoździach na ręce Jezusa i zaznaczenia rany w boku Jezusa. Ślady po gwoździach w stopach nie przechodzą „na wylot” do zewnętrznej części stóp. Madonna jest przedstawiona jako bardzo młoda kobieta. Na piersi Marii szarfa, a tam mało widoczny napis "MICHAEL ANGELUS BONAROTUS FLORENT FACIBAT" (tłum.: uczynił to Florentczyk, Michał Anioł Buonarroti).

Leonardo da Vinci, Rafael Santi i inni

Kolejnym znanym artystą wówczas działającym był Leonardo da VincitccISPfLQK_000tp00CLeonardo da Vinci
[czyt.: da winczi] (1452‑1519): architekt, malarz, rzeźbiarz, wynalazca. Jego obrazy: 'Mona Lisa', 'Dama z gronostajem' czy 'Ostatnia Wieczerza' uznawane są za sztandarowe dzieła epoki. Zasłynął jednak swoimi fantastycznymi projektami przedziwnych machin, które często traktowane są jak prorocze wizje. Atmosfera pewnej tajemniczości, podsycana jego przedziwną manierą stosowania pisma lustrzanego czy niezrozumiałymi notatkami, do dziś pobudza fantazję twórców. Współczesny mu Rafael SantitccISPfLQK_000tp00DRafael Santi (1483‑1520) był wprawdzie może mniej wszechstronny, ale z pewnością bardziej płodny jako malarz, jego liczne dzieła podziwiamy do dzisiaj.

Trudno wymienić wszystkich artystów czynnych w ciągu tych ponad 200 lat, poczynając od prekursorów renesansu, jak Giotto di BondonetccISPfLQK_000tp00EGiotto di Bondone, [czyt.: dżiotto di bondone] przez MasacciotccISPfLQK_000tp00FMasaccio [czyt.: mazaczio], Sandro BotticellegotccISPfLQK_000tp00GSandro Botticellego, [czyt.: boticzelli]
po TycjanatccISPfLQK_000tp00HTycjana. Pewne jest, że niespotykana erupcja talentów i indywidualności oraz powszechne uznanie, wręcz sława, jaką się cieszyli, w sposób zasadniczy zmieniły pozycję artysty. Przestał on być bezimiennym rzemieślnikiem, a stał się osobą 'natchnioną' przez Boga. Zaczęła się powolna 'sakralizacja' jego statusu, proces trwający do dzisiaj.

Rq2OARLjTRVEC

Na ilustracji kobieta ubrana w suknię z kwadratowym dekoltem, która trzyma w rękach gronostaja. Zwierzę leży na przedramieniu lewej ręki kobiety, a ona trzyma go za szyję prawą. I zwierzę i kobieta patrzą w tym samym kierunku. Kobieta na czole ma cienką opaskę. Na szyi zawieszone czarne korale. Jasna skóra kobiety kontrastuje z czarnym tłem obrazu.

RiXbrALRWBzhn

Na ilustracji scena ostatniej wieczerzy Jezusa z apostołami. Widnieje na nim trzynaście postaci, siedzących po jednej stronie stołu, tak, by wszystkie były zwrócone twarzami do oglądającego. W centralnej części znajduje się Chrystus, jest nieco większy niż apostołowie i jako jedyny nie jest przysłonięty przez inne postacie, ponadto – wyróżnia go łuk nad głową. Łuk umieszczony jest w tle, stanowi ozdobę nad oknem, a jednak daje złudzenie aureoli. Jezus odziany jest w pomarańczowe i zielone szaty. Zwraca głowę w lewą stronę. Po jego prawicy siedzi postać Jana. Postać ta stanowi lustrzane odbicie Jezusa – wyraźnie odchyla się w prawą stronę, a jej szaty są kolorystycznym odbiciem ubioru Jezusa. Całość obrazu oparta jest na symetrycznym układzie: Jezus w centrum i apostołowie w czterech trzyosobowych grupach po obu jego stronach. Wszyscy zgromadzeni przy stole nakrytym białym obrusem, na którym leży chleb i stoją kielichy. Na twarzach apostołów widoczne jest poruszenie. Emocje zdradzają też ich gesty. Jako czwarty od lewej strony siedzi Judasz, mocno opiera się o stół.

RvPnSGcEhLAtk

Na zdjęciu przedmiot stojący na podwyższeniu jako eksponat w muzeum. Na drewnianym kole umieszczony wbity pal, a na nim zawieszona złota figura w kształcie toru, podparta jest trzema drewienkami wsparty mi na palu. W tle widoczne obrazki tej maszyny, zawieszone na ścianie projekty na drugim planie drzwi.

R1E0vReoCYAz6

Na zdjęciu widoczna kartka z notatkami. W centralnej części namalowana łodyga rośliny z kwiatami. Po jej prawej stronie pieczątka, wokół rośliny zapisane notatki. Pismo jest nieczytelne, zapisane w odbiciu lustrzanym. W górnej części kartki figura geometryczna, koło, a w nią wpisany pięciokąt. W górnej części kartki zapisany także numer strony 14. Na dole kartki namalowane przedmioty, jeden z nich przypomina młotek.

R1X1skjhBTRS5

Na obrazie Matka Boża z Dzieciątkiem. Matka Boża ubrana w szaty i welon. Spod welonu widoczny fragment włosów. Ma gołe stopy. Dzieciątko całkiem gołe. Pod nimi z lewej mężczyzna z orancie z siwą brodę, wskazujący coś prawą dłonią. Z prawej kobieta w sukni z bufiastymi rękawami. Patrzy w dół. Wszyscy unoszą się na chmurze. U dołu obrazu dwa małe aniołki ze skrzydłami. U aniołka z prawej widoczne dwa skrzysła, u tego z lewej - jedno.

Na północ od Alp

Przykład płynący z Italii znalazł naśladowców na północ od Alp. W każdym z krajów europejskich spotykamy artystów sprowadzonych z Włoch, w każdym powstają wspaniałe obiekty architektoniczne, ale pojawiają się też rodzimi, nowatorscy twórcy. Największym ośrodkiem nowej sztuki i architektury poza Italią, znaczącą konkurencyjną propozycją stały się Niderlandy, obszar pod wieloma względami podobny do Włoch. Tu również obserwujemy wyjątkowo bujny rozwój miast i płodnego połączenia mecenatu książęcego oraz mieszczańskiego, a niderlandzka architektura będzie stanowiła wzorzec dla całego obszaru północnoeuropejskiego, sięgając swoimi wpływami też na tereny polskie.

Malarstwo olejne Jana van EyckatccISPfLQK_000tp00IJana van Eycka [czyt.: wan ejk], rodziny BrueghelówtccISPfLQK_000tp00Jrodziny Brueghelów czy Hieronima BoschatccISPfLQK_000tp00KHieronima Boscha [czyt.: bosza] było równie poszukiwane i chyba nie mniej cenione niż mistrzów włoskich. Podobnie zresztą jak dzieła Niemców - Albrechta DüreratccISPfLQK_000tp00LAlbrechta Dürera [czyt.: direra]
czy Hansa HolbeinatccISPfLQK_000tp00MHansa Holbeina [czyt.: holbajna]. We Francji zbyt silne były tradycje gotyckie
(por. lekcja 78), ale tu również powstały budowle wykorzystujące wzorce południowoeuropejskie, np. wschodnie skrzydło Luwru czy wspaniałe zamki nad Loarą ze słynnym zamkiem w Blois [czyt.: blua] i Chambord [czyt.: szombo]. W Hiszpanii wzniesiono monumentalny Eskurial, a dziś najbardziej cenione są pełne ekspresji płótna El GrecatccISPfLQK_000tp00NEl Greca [czyt.: greko].

RomC88X1alO1r

Na zdjęciu widoczny bardzo ozdobny budynek wybudowany z czerwonej cegły ze spadzistym dachem. Fasada budynku z z dużą ilością okien, nad wejściowymi drzwiami łuk zbudowany z cegieł. Jedna ze ścian w budynku widoczna na zdjęciu ozdobiona została sześcioma dużymi oknami w formie prostokąta. Nad oknami łuki z jasnych cegieł wyglądające bardzo ozdobnie na spadzistym dachu. Trzy wieżyczki bardzo ozdobnie wykończone, przed budynkiem kilka przechodzących osób.

RhQqcVK5KuzDw

Na zdjęciu widoczny renesansowy budynek. Na fasadzie bardzo duża ilość okien w formie prostokąta. Środkowa część budynku wysunięta do przodu, zakończona jest wieżą. Na niej okna zakończone łukami, w górnej części widoczne wnęki zakończone łukami. W nich rzeźby w oknach kilkadziesiąt flag różnych państw, przed budynkiem pomnik i duży plac.

R12hoXgYtMCWo

Na zdjęciu wysoki wybudowany w stylu gotyckim budynek. W środkowej części dachu rozpościera się wysoka strzelista wieża zbudowana z małych wieżyczek. Po lewej i prawej stronie dachu również małe wieżyczki, fasada budynku zbudowana z bardzo dużej ilości okien, część z nich zakończona jest ostrołukowymi nadokiennikami. Wieżyczki zakończone są pinaklami w postaci smukłych kamiennych wieżyczek w kształcie ostrosłupa. Na fasadzie budynku widoczne także rzeźby umieszczone pod baldachimami. Główne wejście zakończone łukiem, przed budynkiem duży wybetonowany plac.

RCKl6sEV9ClpX

Na ilustracji kilkadzisiąt osób. Jedne siedzą za stołami, drugie stoją. Dwaj mężczyźni jak kelnerzy, niosą deskę na której poukładano talerze z zupą. U dołu ilustracji dziewczynka siedząca z kromką chleba oraz z lewej chłopiec przelewający z dzbanka do dzbanka wodę.

RClX8gdHvvLKk

Na ilustracji obraz podzielony na trzy części. Srodkowa większa, dwie boczne mniejsze, równe. Na nim pagórek z przedstawionymi na nim bardzo dziwnymi przedmiotami i postaciami. Są ludzie, zwierzęta, ale też zwierzęta z głowami ludzi, ucho ze sztyletem, instrumenty.

R10EVt4tP9ydz

Na ilustracji widoczny mężczyzna który przypomina Jezusa. Patrzy na wprost ma długie kręcone włosy oparte na ramionach, regularne brwi, długi nos i kształtne usta. Ma krótką brodę i wąsy. Ubrany jest w ciepły płaszcz z futra. Prawą ręką trzyma kołnierz płaszcza. Po lewej stronie obrazu inicjały autora a‑d oraz data 1500, po prawej stronie obrazu napisy umieszczone w czterech liniach.

RP2KnC8D7iXug

Na zdjęciu fasada budynku, zbudowana w stylu francuskiego klasycyzmu. Widoczne nawiązania do antyku. W dolnej części budynku kolumny. Fasada podzielona na pięć pionowych części. Tworzą je symetrycznie rozłożone, trzy wysunięte przed lico ściany od fundamentu po dach po środku i po bokach, tak zwane ryzality oraz dwie ściany umieszczone między nimi i lekko cofnięte w głąb. Podział poziomy na dwie kondygnacje, wyznacza pozioma linia gzymsu międzykondygnacyjnego. Oś środkową zaznaczona wysuniętym przed lico ryzalitem o sakralnym charakterze, nad nim na belkowaniu trójkątny przyczółek. W jego polu, nad głównym wejściem znajduje się trójkątne pole tympanonu - kamienna część pokryta płaskorzeźbą przedstawiająca Wiktorię na kwadrydze (tu także antyczne nawiązanie). Najważniejszą częścią budynku jest kolumnada biegnąca przez całą szerokość fasady poza bocznymi ryzalitami. Smukłe kolumny o korynckich kapitelach zostały ustawione w parach: cztery pary w części frontalnej oraz po sześć par w dwóch częściach bocznych. Pojedyncze kolumny rozdzielają poszczególne części fasady i znajdują się pomiędzy frontonem i ścianami bocznymi oraz pomiędzy ścianami bocznymi i ryzalitami. Okna w części przyziemia są prostokątne, zwieńczone półkoliście. Okna w części górnej, ujęte parami kolumn zostały zwieńczone trójkątnymi przyczółkami. Przez całą szerokość fasady nad gzymsem biegnie attyka, niewysoka balustrada wieńcząca budynek i zasłaniająca płaski dach.

R1AcJfP5O6DOq

Na ilustracji fasada budynku - kamienicy. Składa się on z kilkudziesięciu symetrycznie ułozonych okien, między oknami ozdoby. Ozdobnie zakończone okna na dachu budynku. Trzy kominy i dobudowana do kamienicy klatka schodowa o renesansowym charakterze, pięknie zdobiona. Ciągnie się od parteru do dachu budynku. Przed budynkiem parę osób.

R2WnoGVE7VBer

Na zdjęciu widoczny renesansowy zamek o planie nawiązującym do gotyckich zamków obronnych. Zamek posiada 6 wielkich wież. Konstrukcją przypomina średniowieczną twierdzę – zbudowany jest na planie prostokąta, w rogach którego stoją wieże. Otoczony jest fosą. Głównym akcentem konstrukcyjnym jest budynek centralny na planie kwadratu, w rogach którego również znajdują się wieże. Budynek centralny wtapia się jednym bokiem w większą budowlę i to połączenie stanowi fasadę główną zamku. Cztery wieże fasady zwieńczone są spadzistymi dachami z kampanilami.

R5Svgji6MEJdA

Na obrazie przedstawiony pogrzeb hrabiego. Obraz podzielony na dwie poziome sfery: górną niebiańską i dolną ziemską. Istnieje wyraźna dwudzielność – realistyczne przedstawienie uczestniczących w pogrzebie i mistyczne, niematerialne przedstawienie sfery niebiańskiej. Obraz przedstawia szereg zebranych na pogrzebie obywateli miasta Toledo, szlachciców i zakonników. Ich głowy tworzą linię ponad którą otwierają się niebiosa. Głowy postaci umieszczono na tej samej wysokości. Niebo pełne świętych przyjmuje półnagiego, już w chwili śmierci uświęconego hrabiego. Najważniejsze postacie to Jezus Chrystus, Maria i Jan Chrzciciel. Dusza pod półprzezroczystą postacią nagiego dziecięcia jest unoszona przez anioła do nieba. Wśród osób uwiecznionych jako uczestniczących w ceremonii można rozpoznać wiele współczesnych malarzowi postaci, a także samego El Greca (szlachcic bezpośrednio nad św. Szczepanem) oraz jego syna, Jorge Manuela (paź). Artysta umieścił swoją sygnaturę na chusteczce w kieszonce młodego pazia. Jest tam data 1578, co nie jest datą namalowania obrazu, lecz datą urodzenia jego syna. Paź wskazuje na ciało hrabiego, co ma wskazywać na łączność urodzenia i śmierci.