1. Czy masa substratów zmienia się podczas reakcji chemicznej?

Obserwując przebieg reakcji chemicznych, możemy opisać efekty, które im towarzyszą: zmianę barwy, efekt dźwiękowy, emisję światła. Czasami możemy także odnieść wrażenie, że substancji biorących udział w reakcji ubywa lub przybywa.

Rm8zq3HV3YgY9

Na ilustracji ukazano stojące na szarobłękitnej powierzchni, kolejno od lewej: umieszczony w białym stojaku cylinder miarowy, w jednej trzeciej wypełniony przezroczystą cieczą, pozostałą jego część zajmuje biała piana; niebieskie, prostokątne, papierowe opakowanie z sodą oczyszczoną, oparte o szklaną butelkę z czerwoną etykietą i zakrętką, zawierającą ocet.

R1UBTt8IwGoAe

Zdjęcie przedstawia ułożone w stos węglowe brykiety płonące pomarańczowym płomieniem. Tło i brzegi zdjęcia są czarne.

Już w $\text{XVIII} \text{w}.$ zajmowano się porównywaniem mas substratów i produktów reakcji chemicznej. Badania te, prowadzone niezależnie przez dwóch chemików, Rosjanina Michaiła ŁomonosowaMichaił ŁomonosowMichaiła Łomonosowa ($1756\text{r.}$) i Francuza Antoine’a LavoisieraAntoine LavoisierAntoine’a Lavoisiera (czyt. antła lawłaziera) ($1785\text{r.}$), doprowadziły do sformułowania ogólnego prawa przyrody, które nazwano prawem zachowania masyprawo zachowania masyprawem zachowania masy. Według tego prawa, w układzie zamkniętym (w którym produkty reakcji nie opuszczają tego układu), łączna masa substratów jest równa łącznej masie produktów reakcji chemicznej. Oznacza to, że z tej samej masy substratów powstaje taka sama masa produktów. Zatem podczas przemiany chemicznej sumaryczna masa substancji w nich uczestniczących nie ulega zmianie.

Konieczność uzgadniania (bilansowania) równań reakcji jest właśnie konsekwencją przestrzegania prawa zachowania masy. Aby suma mas substratów była identyczna z łączną masą produktów, liczby atomów tego samego rodzaju po obu stronach równania reakcji muszą być jednakowe.

R1D9NyKQf0ZrX

Na filmie sprawdzono, czy masa substancji zmienia się w wyniku przeprowadzania reakcji.

Na filmie sprawdzono, czy masa substancji zmienia się w wyniku przeprowadzania reakcji.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1D9NyKQf0ZrX

Na filmie sprawdzono, czy masa substancji zmienia się w wyniku przeprowadzania reakcji.

2. Jak można wykorzystać prawo zachowania masy w obliczeniach chemicznych?

Prawo zachowania masy pomaga określić masę jednej substancji, gdy znamy masy pozostałych substratów i produktów. Znajomość tego prawa pozwala także obliczyć masę produktów, znając sumaryczną masę substratów i na odwrót – masę substratów, znając sumaryczną masę produktów.

Na przykład, jeśli wiemy, że przereagowały ze sobą $\mathrm{2,4} \text{g}$ magnezu i $\mathrm{1,6} \text{g}$ tlenu, w prosty sposób możemy ustalić, że w wyniku tej reakcji chemicznej powstały $\mathrm{2,4} \text{g}+\mathrm{1,6} \text{g}=4 \text{g}$ tlenku magnezu.

Ridw0TPKDwvYt

Ilustracja przedstawia czarną tablicę, na której białą czcionką zapisane jest równanie reakcji chemicznej: $2\text{Mg}+{\text{O}}_2\to 2\text{MgO}$. Pod symbolami, po lewej stronie równania, oraz pod wzorem związku chemicznego po prawej, żółtą czcionką zapisane zostały masy substancji biorących udział w reakcji: dwa i cztery dziesiąte grama magnezu, jeden i sześć dziesiątych grama tlenu oraz cztery gramy tlenku magnezu. Pod ostatnią wartością znajduje się następująca informacja: masa tlenku magnezu, który powstaje w wyniku reakcji chemicznej jest równa sumie mas substratów – magnezu i tlenu, biorących udział w reakcji.

W przypadku innej przemiany – reakcji wymiany tlenku miedzi$\left(\text{II}\right)$ z węglem – możemy ustalić masę miedzi, jeśli znamy masy substratów i masę drugiego produktu.

RSAA6HbvJr45O

Ilustracja przedstawia czarną tablicę, na której białą czcionką zapisane jest równanie reakcji chemicznej: $2\text{CuO}+\text{C}\to 2\text{Cu}+{\text{CO}}_2$. Pod symbolami pierwiastków i wzorami związków chemicznych żółtą czcionką zapisane zostały masy substancji biorących udział w reakcji: szesnaście gramów tlenku miedzi <math aria‑label="dwa">II, jeden i dwie dziesiąte grama węgla oraz cztery i cztery dziesiąte grama dwutlenku węgla. Masa pod symbolem miedzi została podana w postaci niewiadomej x.

Zgodnie z prawem zachowania masy, łączna masa substratów ma być równa sumie mas produktów.

R9JldaOR2sieC

Na ilustracji ukazano równanie do zadania. Po lewej stronie zapisano: szesnaście gramów dodać jeden i dwie dziesiąte grama, a całość podkreślono kolorem czerwonym i podpisano: suma mas substratów. Po prawej stronie równania zapisano: x plus cztery i cztery dziesiąte grama, a całość podkreślono kolorem pomarańczowym i podpisano: suma mas produktów.

Po przekształceniu równania i wykonaniu obliczeń, poznamy masę miedzi.

Dzięki wykorzystaniu prawa zachowania masy, możemy stwierdzić, że w wyniku reakcji $16 \text{g}$ tlenku miedzi$\left(\text{II}\right)$ z $\mathrm{1,2} \text{g}$ węgla powstanie $\mathrm{12,8} \text{g}$ miedzi.

1

Polecenie 2

Przeprowadzono doświadczenie, w którym do wody wprowadzono chlorowodór, a następnie wrzucono magnez w postaci wiórków. Zaobserwowano wydzielenie się gazu, którym był wodór. Podczas doświadczenia przereagowało ze sobą $\mathrm{2,4} \text{g}$ $\text{Mg}$
i $\mathrm{7,3} \text{g}$ $\text{HCl}$. Produktami tej przemiany były wodór i chlorek magnezu (${\text{MgCl}}_2$). Ustalono masę chlorku magnezu, która wynosiła $\mathrm{9,5} \text{g}$. Przebieg reakcji opisuje poniższe równanie:

$$\text{Mg}+2\text{HCl}\to {\text{MgCl}}_2+{\text{H}}_2$$

Oblicz masę wodoru powstałego w wyniku tej reakcji.

RqKjPZ7vht3RD

Odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je w wyznaczonym polu.

R1Cg5NQNKxhM0

Odpowiedź: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Pamiętaj, że łączna masa substratów jest równa łącznej masie produktów.

Pokaż rozwiązanie

R1P6OVIq99Ce0

Ilustracja przedstawia czarną tablicę, na której białą czcionką zapisane jest równanie reakcji: $\text{Mg}+2\text{HCl}\to {\text{H}}_2+{\text{MgCl}}_2$. Pod symbolami pierwiastków i wzorami związków chemicznych żółtą czcionką zapisane zostały słownie nazwy substancji biorących udział w reakcji, kolejno od lewej: magnez, kwas solny, wodór i chlorek magnezu.

Krok $1$.

Zestawiamy dane z polecenia:

R1c1ldYy7rmpv

Ilustracja przedstawia czarną tablicę, na której białą czcionką zapisane jest równanie reakcji: $\text{Mg}+2\text{HCl}\to {\text{H}}_2+{\text{MgCl}}_2$. Pod symbolami pierwiastków i wzorami związków chemicznych żółtą czcionką zapisane zostały masy substancji biorących udział w reakcji, kolejno od lewej: dwa i cztery dziesiąte grama magnezu, siedem i trzy dziesiąte grama kwasu chlorowodorowego, x gramów wodoru oraz dziewięć i pięć dzisiątych grama chlorku magnezu.

Krok $2$.

Na podstawie prawa zachowania masy, obliczamy masę wodoru otrzymanego w reakcji:

$$\text{x}=\mathrm{2,4} \text{g}+\mathrm{7,3} \text{g}-\mathrm{9,5} \text{g}=\mathrm{0,2} \text{g}$$

Krok $3$.

Udzielamy odpowiedzi:
W wyniku reakcji $\mathrm{2,4} \text{g}$ magnezu z $\mathrm{7,3} \text{g}$ kwasu solnego wydzieliło się $\mathrm{0,2} \text{g}$ wodoru.

Pokaż odpowiedź

Masa otrzymanego wodoru wynosi $\mathrm{0,2} \text{g}$.

3. Czy związki chemiczne mają jednakowy skład?

Pod koniec $\text{XVIII} \text{w}.$ francuski chemik Joseph Louis ProustJoseph Louis Proust (czyt. żozef lui prust) sformułował prawo odnoszące się do składu związków chemicznych, które nazwano prawem stałości składuprawo stałości składuprawem stałości składu.

Dziś prawo to wydaje się nam oczywiste i mało odkrywcze. Ale musimy pamiętać, że zostało sformułowane w czasach, gdy nie wiedziano nic na temat budowy materii, nieznane były takie pojęcia, jak atom czy cząsteczka i nikt nie posługiwał się wzorami chemicznymi związków. Obecnie, na podstawie wzoru sumarycznego, np. wody – ${\text{H}}_2\text{O}$, i mas atomowych zawartych w układzie okresowym, możemy określić stosunek masowy wodoru do tlenu w cząsteczce wody.

RpcbT4wpVz6ui

Na górze białej ilustracji znajduje się napis: ${\text{H}}_2\text{O}$. Literę „$\text{H}$" zapisano kolorem fioletowym, cyfrę „dwa" kolorem czarnym, a literę „$\text{O}$" – jasnopomarańczowym. Poniżej zapisano wyrażenie: dwa razy jeden unit ($\text{H}$) dwukropek jeden razy szesnaście unitów ($\text{O}$). Wyrażenie „jeden unit" zapisano kolorem fioletowym, a „szesnaście unitów" – kolorem jasnopomarańczowym. Pozostałe elementy zapisano kolorem czarnym. Poniżej znajduje się czarny napis: dwa dwukropek szesnaście, a na samym dole: jeden dwukropek osiem.

Jednak $200$ lat temu wyciągnięcie takiego wniosku wymagało wielu żmudnych prac doświadczalnych.

Sformułowanie tego prawa miało fundamentalne znaczenie dla dalszego rozwoju chemii. Stało się ono podwaliną pod kolejne badania prowadzące do stworzenia teorii atomistycznej budowy materii.

R1dUNGQ6XMfq6

Na ilustracji ukazano stos jasnopomarańczowych, jasnoróżowych i różowo‑szarych fragmentów skał. Mają one niewielkie rozmiary i nieregularne, kanciaste kształty. Skały pokryte są warstwą białego pyłu.

4. Jak można wykorzystać prawo stałości składu w obliczeniach chemicznych?

Znajomość prawa zachowania masy i prawa stałości składu jest podstawą obliczeń chemicznych. Dzięki nim można ustalić proporcje, w jakich substraty przereagowały ze sobą, tworząc określone produkty. Można również oszacować masy powstałych produktów na podstawie masy użytych substratów.

Stosunek wagowy (masowy) wodoru do tlenu w cząsteczce wody wynosi $1:8$, co oznacza, że w wodzie na jedną część masową wodoru przypada osiem części masowych tlenu.

Niezależnie od tego, jakimi jednostkami masy będziemy się posługiwać, wymienione zależności zawsze będą takie same. Na przykład, jeśli w danej próbce wody masa tworzących ją atomów wodoru wynosi $1 \text{g}$, to masa atomów tlenu będzie wynosiła $8 \text{g}$, a cała próbka wody będzie miała masę: $1 \text{g}+8 \text{g}=9 \text{g}$. Ten sam stosunek masowy będzie istniał zarówno w jednej cząsteczce wody o masie cząsteczkowej $18 \text{u}$, jak i w próbkach wody o masie $18 \text{g}$, $200 \text{kg}$ czy $1$ tony.

Stosunek masowy poszczególnych pierwiastków w związku jest zawsze stały – niezależny od masy próbki związku, a także od sposobu otrzymywania tego związku.

1

Polecenie 4

Określ rodzaj tlenku siarki – czy jest to tlenek siarki$\left(\text{IV}\right)$, czy tlenek siarki$\left(\text{VI}\right)$ – jeśli w próbce tego tlenku o masie $20 \text{g}$ znajduje się $8 \text{g}$ siarki.

R1GsL7XGvEaBd

Odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je w wyznaczonym polu.

R1IFGzVUPpGpG

Odpowiedź: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Określ stosunek masowy siarki do tlenu w próbce tlenku, a następnie porównaj go do stosunku masowego w obu tlenkach.

Pokaż rozwiązanie

RxQQ9YLnJyfgs

Na filmie ukazano, w jaki sposób ustalić wzór tlenku siarki, wykorzystując prawo stałości składu.

Na filmie ukazano, w jaki sposób ustalić wzór tlenku siarki, wykorzystując prawo stałości składu.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RxQQ9YLnJyfgs

Na filmie ukazano, w jaki sposób ustalić wzór tlenku siarki, wykorzystując prawo stałości składu.

Pokaż odpowiedź

tlenek siarki$\left(\text{VI}\right)$ (${\text{SO}}_3$)

1

Polecenie 5

Oblicz masę glinu (w gramach), który znajduje się w próbce jego tlenku, jeśli wiadomo, że próbka zawiera $96 \text{g}$ tlenu.

R1bbVBhHpDVDf

Odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je w wyznaczonym polu.

RTmytDS2b8aAz

Odpowiedź: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Określ stosunek masowy glinu do tlenu w próbce tlenku. Pamiętaj, że stosunek masowy poszczególnych pierwiastków w związku jest zawsze stały – niezależny od masy próbki związku.

Pokaż rozwiązanie

Rm6NndkPM4yiS

Biała plansza z czarnym napisem: Oblicz masę glinu (w gramach), który znajduje się w próbce jego tlenku, jeśli wiadomo, że próbka zawiera dziewięćdziesiąt sześć gramów tlenu.

RIBeurMOCEI38

Biała plansza z czarnymi napisami. Na samej górze zapisano: „Ustalamy wzór tlenku glinu", a poniżej zapisano ten wzór: ${\text{Al}}_2{\text{O}}_3$. Pod spodem zapisano: „Określamy stosunek masowy glinu do tlenu w tlenku glinu, ${\text{Al}}_2{\text{O}}_3$". Poniżej znajdują się następujące obliczenia: dwa razy masa atomowa glinu dwukropek trzy razy masa atomowa tlenu. Niżej: dwa razy dwadzieścia siedem unitów dwukropek trzy razy szesnaście unitów. Na samym dole zapisano: pięćdziesiąt cztery dwukropek czterdzieści osiem równa się dziewięć dwukropek osiem.

R136dZSng6fDp

Biała plansza z czarnymi napisami. Na samej górze zapisano: „Wiedząc, że stosunek masowy poszczególnych pierwiastków w związku jest zawsze stały i niezależny od masy próbki związku, układamy proporcję". Poniżej zapisano następujące równanie: stosunek masowy w tlenku glinu ${\text{Al}}_2{\text{O}}_3$ równa się stosunek masowy w próbce tlenku glinu. Na samym dole zapisano: ułamek, w którego liczniku znajduje się liczba dziewięć, a w mianowniku liczba osiem równa się stosunek masowy pierwiastków w próbce tlenku glinu.

Rc0IHQ3i1T4A4

Biała plansza z czarnymi napisami. Na samej górze zapisano: „Wiedząc, że stosunek masowy poszczególnych pierwiastków w związku jest zawsze stały i niezależny od masy próbki związku, układamy proporcję:". Poniżej zapisano następujące równanie: stosunek masowy w cząsteczce tlenku glinu równa się stosunek masowy w próbce tlenku glinu. Niżej zapisano: ułamek, w którego liczniku znajduje się liczba dziewięć, a w mianowniku liczba osiem równa się stosunek masowy pierwiastków w próbce tlenku glinu. Poniżej znajduje się następujący tekst: „Wstawiamy do równania znane nam dane liczbowe". Na samym dole umieszczone jest równanie: ułamek, w którego liczniku znajduje się liczba dziewięć, a w mianowniku liczba osiem równa się ułamek, w którego liczniku znajduje się tekst „masa glinu w próbce", a w mianowniku liczba dziewięćdziesiąt sześć gramów.

R1R4pzXIxeRFS

Biała plansza z czarnymi napisami. Na górze znajduje się napis: Wstawiamy do równania znane nam dane liczbowe. Poniżej znajduje się następujące równanie: ułamek, w którego liczniku znajduje się liczba dziewięć, a w mianowniku liczba osiem równa się ułamek, w którego liczniku znajduje się tekst „masa glinu w próbce", a w mianowniku liczba dziewięćdziesiąt sześć gramów. Poniżej umieszczony jest następujący tekst: „Dokonujemy przekształceń i obliczeń". Poniżej równanie: ułamek, w którego liczniku znajduje się wyrażenie trzy razy dziewięćdziesiąt sześć gramów, a w mianowniku liczba osiem równa się masa glinu w próbce. Na samym dole zapisano: „Masa glinu w próbce równa się sto osiem gramów”.

RGhaiXJLfgE5H

Biała plansza z czarnymi napisami. Na górze znajduje się następujący tekst: „Dokonujemy przekształceń i obliczeń". Poniżej równanie: ułamek, w którego liczniku znajduje się wyrażenie dziewięć razy dziewięćdziesiąt sześć gramów, a w mianowniku liczba osiem równa się masa glinu w próbce. Niżej zapisano: „Masa glinu w próbce równa się sto osiem gramów. Pod spodem znajduje się szara pozioma linia służąca jako oddzielenie obliczeń od odpowiedzi. Na samym dole kolorem niebieskim zapisano odpowiedź: „Masa glinu w próbce tlenku glinu wynosi sto osiem gramów".

Pokaż odpowiedź

W próbce tlenku znajduje się $108 \text{g}$ glinu.

W jaki sposób połączyć prawo stałości składu i prawo zachowania masy w zadaniach obliczeniowych? Rozważmy poniższy przykład.

Przykład 1

Oblicz masę wody poddanej rozkładowi, jeśli w wyniku tej reakcji powstało $10 \text{g}$ wodoru. Oblicz masę powstałego tlenu.

Krok $1$.

Zapisujemy równanie reakcji chemicznej.

$$2{\text{H}}_2\text{O}\to 2{\text{H}}_2+{\text{O}}_2$$

Krok $2$.

Obliczamy stosunek masowy pierwiastków chemicznych w wodzie na podstawie wzoru sumarycznego.
Wzór sumaryczny: ${\text{H}}_2\text{O}$
Stosunek masowy wodoru do tlenu w wodzie: $2:16$, czyli $1:8$

Krok $3$.

Tworzymy wyrażenie opisujące stosunek masowy składników wody z uwzględnieniem danych z polecenia.

Ryhk2JjKANvo4

Na ilustracji ukazano tabelę składającą się z trzech kolumn i dwóch wierszy. W pierwszej kolumnie, w górnej komórce znajduje się napis: „Stosunek masowy wodoru do tlenu w wodzie", a w komórce poniżej ułamek: w liczniku jeden, a w mianowniku osiem. W drugiej kolumnie, w pierwszym wierszu zapisano: „Wyrażenie na stosunek masowy wodoru do tlenu w wodzie", a w drugim wierszu ułamek: w liczniku „masa wodoru", a w mianowniku „masa tlenu". W trzeciej kolumnie, w górnej komórce znajduje się napis: „Wyrażenie na stosunek masowy wodoru do tlenu z uwzględnieniem danych z zadania", a w komórce poniżej ułamek: w liczniku „$10$ gramów", a w mianowniku „masa tlenu".

Krok $4$.

Zestawiamy obliczony stosunek masowy składników wody (Krok $2.$) z utworzonym wyrażeniem (Krok $3.$).

$$\frac{1}{8}=\frac{10 \text{g}}{\text{masa} \text{tlenu}}$$

$$\text{masa} \text{tlenu}=\frac{10 \text{g}·8}{1}=80 \text{g}$$

Krok $5$.

Obliczamy masę wody, która uległa rozkładowi.

$$\text{masa} \text{wody}=\text{masa} \text{wodoru}+\text{masa} \text{tlenu}=80 \text{g}+10 \text{g}=90 \text{g}$$

Krok $6$.

Udzielamy odpowiedzi: Reakcji rozkładu poddano $90 \text{g}$ wody. W jej wyniku powstało $80 \text{g}$ tlenu.

1

Polecenie 6

Oblicz, ile gramów sodu znajduje się w dziennej, maksymalnej dawce soli kuchennej, wynoszącej $5 \text{g}$ chlorku sodu.

R1JZcH0IvP7FE

Odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je w wyznaczonym polu.

RrOpMIkVVBZm0

Odpowiedź: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Określ stosunek masowy sodu do chloru w soli. Pamiętaj, że stosunek masowy poszczególnych pierwiastków w związku jest zawsze stały – niezależny od masy próbki związku.

Pokaż rozwiązanie

Krok $1$.

Obliczamy stosunek masowy pierwiastków w chlorku sodu na podstawie jego wzoru sumarycznego.
Wzór sumaryczny: $\text{NaCl}$
Stosunek masowy sodu do chloru: $23:\mathrm{35,5}$

Krok $2$.

Zapisujemy wyrażenie opisujące stosunek masowy składników chlorku sodu z uwzględnieniem danych z polecenia.

Rk2HCaM6GiG7a

Na ilustracji ukazano tabelę składającą się z czterech kolumn i dwóch wierszy. W pierwszej kolumnie, w górnej komórce znajduje się napis: „Stosunek masowy pierwiastków w chlorku sodu", a w komórce poniżej ułamek: w liczniku dwadzieścia trzy, a w mianowniku trzydzieści pięć i pół. W drugiej kolumnie, w pierwszym wierszu zapisano: „Wyrażenie na stosunek masowy pierwiastków w chlorku sodu", a w drugim wierszu ułamek: w liczniku „masa sodu", a w mianowniku „masa chloru". W trzeciej kolumnie, w pierwszym wierszu zapisano: „Zależności pomiędzy masami sodu i chloru w pięciu gramach $\text{NaCl}$", a w drugim wierszu dwa równania, pierwsze: masa sodu dodać masa chloru równa się pięć gramów; poniżej drugie: masa chloru równa się pięć gramów minus masa sodu. W czwartej kolumnie, w górnej komórce znajduje się napis: „Wyrażenie na stosunek masowy pierwiastków po uwzględnieniu danych z zadania", a w komórce poniżej ułamek: w liczniku „masa sodu", a w mianowniku „pięć gramów minus masa sodu".

Krok $3$.

Zestawiamy obliczony stosunek masowy składników (Krok $1.$) z utworzonym wyrażeniem (Krok $2.$) i obliczamy masę sodu.

$$\frac{23}{\mathrm{35,5}}=\frac{\text{masa} \text{sodu}}{5 \text{g}-\text{masa} \text{sodu}}$$

$$\text{masa} \text{sodu}=\frac{23·\left(5 \text{g}-\text{masa} \text{sodu}\right)}{\mathrm{35,5}}=\frac{115 \text{g}-23·\text{masa} \text{sodu}}{\mathrm{35,5}}$$

$$\mathrm{35,5}·\text{masa} \text{sodu}=115 \text{g}-23·\text{masa} \text{sodu}$$

$$58,5\cdot \text{masa}\text{sodu}=115\text{g}$$

$$\text{masa} \text{sodu}=\frac{115 \text{g}}{\mathrm{58,5}}=\mathrm{1,97} \text{g}$$

Krok $4$.

Udzielamy odpowiedzi.

Pokaż odpowiedź

W $5 \text{g}$ chlorku sodu znajduje się $\mathrm{1,97} \text{g}$ sodu.

Podsumowanie

• Według prawa zachowania masy, w każdej reakcji chemicznej łączna masa substratów jest równa łącznej masie produktów.

• Na podstawie prawa zachowania masy można policzyć masę jednego z substratów lub produktów, jeśli masy pozostałych są znane.

• Według prawa stałości składu, stosunek masowy pierwiastków w związku chemicznym jest zawsze stały oraz niezależny od sposobu i miejsca jego otrzymania (każdy związek chemiczny ma niezmienny skład jakościowy i ilościowy).

• Znajomość stosunku masowego pierwiastków chemicznych w związku pozwala obliczyć masę pierwiastków chemicznych w dowolnej masie związku chemicznego.

• Na podstawie stosunku masowego pierwiastków w związku chemicznym można ustalić jego wzór sumaryczny.

Słownik

Antoine Lavoisier1794.05.08Paryż1743.08.26Paryż

R1C3mEn1TJY1P

Portret Antoine'a Laurenta Lavoisiera, osiemnastowiecznego francuskiego chemika z okresu poprzedzającego Rewolucję Francuską, który swoimi odkryciami, takimi jak między innymi sformułowanie zasady zachowania masy zapoczątkował chemię w postaci, jakiej znamy ją dzisiaj. Mężczyzna ma białe, zaczesane do tyłu i spięte włosy, ciemne brwi, duże oczy i wąskie usta. Ubrany jest w białą koszulę i czarną marynarkę z wysokim kołnierzem.

Antoine Lavoisier

26.08.1743 Paryż – 08.05.1794 Paryż

Francuski chemik, który zapoczątkował rozwój nowożytnej chemii, wprowadzając pomiary ilościowe. Udowodnił, że wszystkie pierwiastki występują w trzech stanach skupienia, wyjaśnił procesy spalania i oddychania, sformułował zasadę zachowania masy w reakcjach chemicznych, wykazał obecność tlenu i azotu w powietrzu, przeprowadził analizę i syntezę wody oraz określił skład wielu substancji, np. tlenku siarki$\left(\text{IV}\right)$, kwasu siarkowego$\left(\text{VI}\right)$ i kwasu azotowego$\left(\text{V}\right)$. Pieniądze na prowadzenie badań chemicznych zdobywał, pracując jako poborca podatkowy. Został stracony w czasie rewolucji francuskiej. Na prośbę Lavoisiera o przedłużenie życia, w celu dokończenia prowadzonych przez niego prac badawczych, sędzia odpowiedział: Rewolucja nie potrzebuje uczonych. Po śmierci został uniewinniony.

Michaił Łomonosow1765.04.15Sankt‑Petersburg1711.11.19Denisówka

RcKaf4F8l91d7

Portret Michaiła Łomonosowa, osiemnastowiecznego rosyjskiego chemika, który w rzeczywistości pierwszy odkrył prawo zachowania masy, jednak z uwagi na mały zasięg oddziaływania jego prac, pisanych wyłącznie po rosyjsku, nie miał większego wpływu na uczonych w innych krajach. Mężczyzna ma białe, zaczesane do tyłu i spięte włosy, jasne brwi, zarumienione policzki i wąskie, czerwone usta. Ubrany jest w białą koszulę i czerwony płaszcz z szerokimi, niebieskimi rękawami ze złotymi zdobieniami. Na portrecie ukazany został, siedząc przy stole. W ręce trzyma pióro i wpatruje się w przestrzeń. W tle widoczna jest ściana budynku i fragment nieba.

Michaił Łomonosow

19.11.1711 Denisówka – 15.04.1765 Sankt‑Petersburg

Rosyjski chemik, który jako pierwszy odkrył prawo zachowania masy. W $1760 \text{r}.$ opublikował pracę, w której udowadniał to prawo, pisząc, że jeżeli gdzieś ubędzie nieco materii, to przybędzie w innym miejscu. Jego rozprawy naukowe nie były powszechnie znane, ponieważ pisał tylko w języku rosyjskim. Oprócz prac w obszarze chemii, prowadził też badania z zakresu fizyki i geologii. Był także poetą.

Joseph Louis Proust1826.07.05Angers1754.09.26Angers

R1FKqPHtCA750

Na ilustracji ukazano portret Josepha Louisa Prousta, francuskiego chemika z przełomu osiemnastego i dziewiętnastego wieku, twórcy prawa stałości składu oraz odkrywcy nieznanych wcześniej związków chemicznych. Mężczyzna jest ukazany z profilu, ma ciemne, falowane włosy związane w niską kitkę, wydatne kości policzkowe i duży, spiczasty nos. Ubrany jest w ciemny płaszcz z wysokim kołnierzem, spod którego wystaje biała koszula.

Joseph Louis Proust

26.09.1754 Angers – 05.07.1826 Angers

Chemik francuski, twórca prawa stałości składu (zwanego także prawem stosunków stałych). Na potwierdzenie swoich tez wykonał badania wielu związków chemicznych (dużo pracy poświęcił węglanowi miedzi$\left(\text{II}\right)$, który otrzymywał z różnych źródeł oraz rozmaitymi sposobami, wykazując jego niezmienny skład ilościowy). Odkrył nieznane wcześniej związki chemiczne, przede wszystkim glukozę i lecytynę. Za wkład w rozwój wiedzy chemicznej przyznano mu tytuł członka Francuskiej Akademii Nauk w Paryżu.

Ćwiczenia

Bibliografia

Kulawik J., Kulawik T., Litwin M., Podręcznik do chemii dla klasy siódmej szkoły podstawowej, Kraków $2020$.

Łasiński D., Sporny Ł., Strutyńska D., Wróblewski P., Podręcznik dla klasy siódmej szkoły podstawowej, Kielce $2020$.