Struktura samorządu terytorialnego

Po co nam samorząd?

Słowo “samorządsamorząd” ma kilka znaczeń. Przede wszystkim rozumiemy je jako wykonywanie przez pewną społeczność określonych zadań w sposób samodzielny i niezależny od nadrzędnej władzy (np. władzy państwowej czy władz zakładu pracy).

Istnienie samorządu wynika z przekonania, że najlepsze decyzje dotyczące danej społeczności podejmują ci, którzy do niej należą. Władza nadrzędna - często oddalona, zajmująca się mnóstwem innych spraw - nierzadko nie ma pełnej świadomości na temat tego, czego społeczność potrzebuje i co jest dla niej najlepsze. Dlatego oddaje część swoich uprawnień do zarządzania licząc, że zostaną one wykorzystane znacznie lepiej i z większą korzyścią dla takiej społeczności.

Nie inaczej jest w przypadku samorządu terytorialnego...

RmJ30xUW6ihlN

Na pierwszym planie ilustracji umieszczona została waga uginająca się po lewej stronie pod figurą mężczyzny ubranego w garnitur i pokolorowanego na kolor czerwony. Pod stopami mężczyzny widać napis: "WŁADZA CENTRALNA". Za mężczyzną widać budynek o owalnym kształcie z powieszoną na szczycie flagą o barwach biało‑czerwonych. Z prawej strony ilustracji przedstawiona jest druga część wagi unosząca się do góry. Widnieje nad nią napis: "samorząd terytorialny" oraz grupa osób w kolorze czerwonym stojących na tle budynku w kształcie prostokąta.

Samorząd terytorialny w Polsce

Obecna struktura samorządu terytorialnegoSamorząd terytorialnysamorządu terytorialnego w Polsce funkcjonuje od 1 stycznia 1999 r. Wprowadzono wówczas trójstopniowy podział terytorialny państwa na:

• województwa

• powiaty

• gminy

R18C5gA1BhWym

Ilustracja przedstawia konturową mapę Polski z podziałem na województwa oraz z podziałem na powiaty i gminy na terenie jednego województwa

Mieszkańcy tych jednostek terytorialnych z mocy prawa tworzą wspólnotę samorządową. Na jej czele stoi samorząd terytorialny, czyli władze wybierane przez mieszkańców.

Istotą wprowadzonego podziału było dążenie do decentralizacji państwaZasada decentralizacjidecentralizacji państwa. Rozumiemy przez to przekazywanie przez władzę centralną części swoich uprawnień samorządom. Ma to usprawnić zarządzanie państwem i zmniejszyć ilość zadań wykonywanych przez władzę centralną. Ponadto ma zaangażować obywateli w sprawy ich lokalnego środowiska.

RVuXsuxIoi7ET

Ilustracja przedstawia grupę pięciu osób porządkujących teren porośnięty trawą, drzewami i krzewami. Po lewej stronie ilustracji widać kobietę prowadzącą taczkę wypełnioną plastikowymi przedmiotami. Za nią stoi mężczyzna z grabiami. W centralnej części ilustracji klęcząca na jednym kolanie kobieta zbiera śmieci. Po jej prawej stronie stoi mężczyzna wkładający śmieci do plastikowego worka a poniżej niego ukazany został mężczyzna trzymający w ręce miotłę.

Działalność samorządu terytorialnego jest też efektem działania zasady pomocniczościZasada pomocniczościzasady pomocniczości, zgodnie z którą władza centralna ma wspierać władze samorządowe w tych dziedzinach, w których nie będą one w stanie działać skutecznie.

Władze samorządu terytorialnego

Przejęcie przez społeczność lokalną odpowiedzialności za funkcjonowanie danej jednostki samorządu terytorialnego wymaga wyboru władzy, która będzie tą jednostką zarządzać.

Organy władzy samorządu terytorialnego dzielimy na władze wykonawczeWładza wykonawczawładze wykonawcze i władze stanowiąceWładza stanowiącawładze stanowiące. Wybierane są w trakcie wyborów samorządowych.

R1L3YGd2DFDtI

Na ilustracji znajduje się schemat funkcjonowania samorządów terytorialnych. Jeśli jednostką samorządu jest gmina, wówczas organem stanowiącym jest rada gminy, a organem wykonawczym wójt, burmistrz, prezydent miasta. Jednostka samorządu - powiat ziemski, wówczas organ stanowiący to rada powiatu, a organ wykonawczy - zarząd powiatu (ze starostą). Jednostka samorządu - miasto na prawach powiatu, wówczas organ stanowiący to rada miasta, organ wykonawczy - prezydent miasta. Jednostka samorządu - województwo, wówczas organ stanowiący to sejmik województwa, organ wykonawczy - zarząd województwa (z marszałkiem województwa).

Wybory samorządowe

Zasady dotyczące przeprowadzania wyborów samorządowych zostały ustalone w ustawie o nazwie Kodeks wyborczy. Znajdują się w nim m.in. zapisy dotyczące warunków, jakie musi spełnić obywatel, aby posiadać czynne prawo wyborczeCzynne prawo wyborczeczynne prawo wyborcze i bierne prawo wyborczeBierne prawo wyborczebierne prawo wyborcze.

Referendum lokalne

Jednym ze sposobów wpływu mieszkańców danej społeczności lokalnej na jej władze jest referendum lokalneReferendum lokalnereferendum lokalne. Nazywamy tak specjalny rodzaj głosowania, w którym członkowie wspólnoty samorządowej wypowiadają się na temat swojej woli w postawionej kwestii (pytaniu) dotyczącym tejże wspólnoty, odpowiadając “tak” lub “nie”.

Zgodnie z ustawą o referendum lokalnym przeprowadzenie tej formy głosowania jest możliwe w następujących sytuacjach:

• w sprawie odwołania organu stanowiącego dla danej jednostki samorządu terytorialnego,

• co do sposobu rozstrzygania sprawy dotyczącej wspólnoty samorządowej, mieszczącej się w zakresie zadań i kompetencji organów danej jednostki samorządu terytorialnego,

• w innych istotnych sprawach, dotyczących społecznych, gospodarczych lub kulturowych więzi łączących tę wspólnotę.

Dodatkowo ustawa przewidziała dwie możliwości przeprowadzenia referendum gminnego, którego przedmiotem może być:

1. odwołanie wójta (burmistrza, prezydenta miasta),

2. samoopodatkowanie się mieszkańców na cele publiczne mieszczące się w zakresie zadań i kompetencji organów gminy.

R1KYeltKiI6Jp

Zdjęcie przedstawia kartę do głosowania w referendum gminnym dotyczącym odwołania Rady Gminy przed upływem kadencji. W środkowej części ilustracji umieszczone zostały dwa puste kwadraty, a obok nich napisy: "TAK","NIE".

W referendum mogą wziąć udział osoby stale zamieszkujące na obszarze danej jednostki samorządu terytorialnego. Muszą też posiadać czynne prawo wyborcze do organu stanowiącego tej jednostki.

Referendum przeprowadza się z inicjatywy organu stanowiącego danej jednostki samorządu terytorialnego lub na wniosek mieszkańców. W tym drugim przypadku musi to być co najmniej:

• 10% uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy albo powiatu,

• 5% uprawnionych do głosowania mieszkańców województwa.

Wyniki referendum lokalnego są wiążące jeśli:

• wzięło w nim udział co najmniej 30% uprawnionych do głosowania,
  ALE:

• w przypadku referendum w sprawie odwołania organu jednostki samorządu terytorialnego pochodzącego z wyborów bezpośrednich zostanie ono uznane za ważne, gdy udział w nim wzięło nie mniej niż ⅗ liczby biorących udział w wyborze odwoływanego organu.

Wynik referendum jest rozstrzygający, jeżeli:

• za jednym z rozwiązań w sprawie poddanej pod głosowanie oddano więcej niż połowę ważnych głosów,

• w przypadku głosowania w sprawie samoopodatkowania się mieszkańców na cele publiczne, jeżeli “za” oddano co najmniej ⅔ ważnych głosów.

Podsumowanie

We współczesnych państwach demokratycznych władza lokalna jest podzielona między organy administracji rządowej i organy samorządowe, reprezentujące interesy społeczności lokalnej, przez nią wybierane i kontrolowane. Od 1 stycznia 1999 r. w Polsce obowiązuje trójszczeblowy podział terytorialny państwa. Gminy, powiaty oraz miasta na prawach powiatu są zarządzane przez władzę samorządową, na szczeblu województwa mamy do czynienia z podziałem zadań między jednostkami władzy samorządowej (sejmik, zarząd województwa z marszałkiem województwa) oraz organami administracji rządowej (wojewoda). W ciągu ostatnich lat postępuje proces przekazywania kompetencji i zadań administracji rządowej na rzecz samorządów.

Słownik