R11F9PSCZKoqJ
Na zdjęciu znajduje się krzak bzu. Widoczne są liczne fioletowe kwiatostany na tle zielonych liści. W prawym dolnym rogu znajduje się prostokątna niebieska skrzynka na listy; włożona jest w nią zwinięta gazeta,

Zielono mam w głowie i fiołki w niej kwitną, czyli witalizm, radość, szczęście w poezji Kazimierza Wierzyńskiego

Lilak
Źródło: Pixabay, fotografia barwna, domena publiczna.

Warto wiedzieć!

Żaden z polskich poetów  nie wyraził radości i zachwytu samym faktem istnienia z taką intensywnością i w tak jasnej, a zarazem beztroskiej i zabawowej formie, jak zdołał to uczynić Kazimierz Wierzyński. Taki sposób wyrażania radości w poezji określa się mianem witalizmuwitalizmwitalizmu.

Polecenie 1

Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie i opisz, sytuację,  którą można by określić mianem witalistycznej radości.

R2fAmQ4GbYqyO
Miejsce na notatki
RHoBRuoJh5Ko31
Kazimierz Wierzyński (1939)
Źródło: domena publiczna.

Kazimierz Wierzyński (1894–1969) – polski poeta, prozaik, eseista i krytyk teatralny. W dwudziestoleciu międzywojennymdwudziestolecie międzywojennedwudziestoleciu międzywojennym był jednym z członków‑założycieli grupy poetyckiej Skamander.SkamanderSkamander. Poetów tej grupy bardziej interesowała codzienność, zwyczajność, a w ich poezji dominowały  motywy: wiosny, miłości i radości z życia. Po wybuchu II wojny światowej K. Wierzyński został ewakuowany do Lwowa, przebył szlak emigrancki przez Francję, Portugalię i Brazylię, by w 1941 roku osiąść w Nowym Jorku, gdzie pozostał do 1964 roku. Nadal publikował tomy poezji oraz m.in. artykuły w najważniejszych polskich czasopismach emigracyjnych. Twórczość emigracyjna Wierzyńskiego różniła się od wierszy pisanych w okresie międzywojennym. W czasie II wojny światowej stracił niemal całą rodzinę. Opisywał więc smutne losy polskich emigrantów, którzy po wojnie nie mogli wrócić do rządzonej przez komunistów Polski. Ostatnie pięć lat życia spędził w Londynie. Jeszcze kilka godzin przed śmiercią kończył pisać swój ostatni tom poetycki Sen mara. Został pochowany w Londynie, a jego prochy w 1978 roku przewieziono do Polski i złożono w Alei Zasłużonych na Starych Powązkach w Warszawie.

Ciekawostka

Skamandryci na wiele sposobów usiłowali obnażać tradycyjną, nazbyt poważną, pozycję poety i poezji. Przygotowali na przykład taki oto żartobliwy cennik:

„a) zwyczajna rozmowa (od 3 do 5 minut) z prawem podania ręki – mkmkmk 50;
b) ofiarowanie przeczytanego utworu – mk 75;
c) ofiarowanie rękopisu:

  1. bez dedykacji mk 150

  2. z dedykacją mk 500 Uwaga: za dodanie w dedykacji słowa Kochanemu – mk 100. Propozycje matrymonialnematrymonialnymatrymonialne – tylko w czwartki.
    Uwaga 1. Poeta Tuwim podobnych zgłoszeń nie przyjmuje.
    Uwaga 2. Do pozostałych poetów mogą się zgłaszać tylko interesantki posiadające przeszło 75 000 mk posagu (bez różnicy płci, narodowości i wyznania)”.
    (cyt. za: Andrzej Zawada, Dwudziestolecie literackie, Wrocław 2005)

RTjxhpwSPPBif
Banknot 1000 marek polskich Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej z 1919 roku
Źródło: domena publiczna.
Aleje Ujazdowskie, niedzielne południeKazimierz Wierzyński
Kazimierz Wierzyński Aleje Ujazdowskie, niedzielne południe

Aleje Ujazdowskie, niedzielne południe,
Koniec września – już wiecie? – tak, jak wtedy bywa:
Bez troski i niebiesko, tak ciepło i cudnie,
Że dusza się zanosi od słońca szczęśliwa.

Mieszam się w gwarnym tłumie, i chodzę, i brodzę,
Uśmiechnę się do siebie, przez zęby zagwiżdżę,
Za spojrzeniami dziewcząt oczyma zawodzę,
Bezczelnie w twarz zaglądam i śmiesznie się mizdrzęmizdrzyć sięmizdrzę.

Znajomym się uprzejmie kłaniam aż do ziemi,
I ognia z wdziękiem proszę u złych lowelasówlowelaslowelasów,
Dzieciom trącam obręcze i kłócę się z niemi
I nie drażni mnie nawet grzech krzywych obcasów.

A po południu idę tra‑la‑la z wizytą,
Gdzie na mnie wiernie czeka ktoś sam jeden w domu
Na cienkich kostkach, czarny, ze szyją odkrytą,
Lecz tu kropka. Bo dalej – co do tego komu?!

01 Źródło: Kazimierz Wierzyński, Aleje Ujazdowskie, niedzielne południe, [w:] tegoż, Wybór poezji, oprac. Krzysztof Dybciak, Wrocław 1991, s. 22.
R1JeJ436bOxHT
Plik audio. Wiersz Kazimierza Wierzyńskiego Aleje Ujazdowskie, niedzielne południe czyta Krzysztof Kulesza.
Ciekawostka

Aleje Ujazdowskie w Warszawie, jako część Traktu Królewskiego łączą Nowy Świat, Łazienki Królewskie i letni pałac prezydencki Belweder. W okresie międzywojennym były jedną z najpiękniejszych ulic i ulubionym miejscem spacerowiczów. Tędy udawano się do Ogrodu Botanicznego lub Łazienek. Po obu stronach Alei wznosiły się eleganckie kamienice i pałacyki. Kawiarnie kusiły zapachem kawy, drzewa chroniły przed skwarem. Tutaj elegantki prezentowały nowe kreacje, nianie prowadziły dzieci na spacer, a panowie, w kawiarniach, przeglądali codzienną prasę.

RFCiKsnTWVzX5
Aleje Ujazdowskie przed 1939 rokiem. Widok w kierunku placu Trzech Krzyży, w oddali widoczna kopuła kościoła św. Aleksandra
Źródło: Henryk Poddębski, Warszawa stolica Polski, Społeczny Fundusz Odbudowy Stolicy, wyd. II, Warszawa 1949, s. 40, no ISBN, domena publiczna.
Ćwiczenie 1

Wyjaśnij, kim jest podmiot liryczny w wierszu Aleje Ujazdowskie, niedzielne południe? Uzasadnij odpowiedź cytatami.

R1RnXpg3n5OSu
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 2

Napisz, jak zachowuje się podmiot liryczny, przechadzając się po Alejach Ujazdowskich. Określ, co go fascynuje w pejzażu miasta.

RPpJCCKLP2NGD
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 3

Opisz ulicę przedstawioną w wierszu Aleje Ujazdowskie, niedzielne południe.

R1FPiWfxiuT42
(Uzupełnij).
Grzmi!Kazimierz Wierzyński
Kazimierz Wierzyński Grzmi!

Grzmi!
Wiosenna zawierucha!
Deszcz, jak z cebra, leje,
Bryzga, bucha!
Ohej, ohej!
Co tu się dzieje?!
Wiosenna zawierucha!

Rozbieram się do naga
I przez okno wyskakuję,
Goły,
Szalony i wesoły,

– Cud! –
W ulewę daję nura,
Deszcz mię tnie i smaga,
Porywa wichura
I nosi po ogrodzie!
Kąpię się, kąpię
W piorunach, wichrze, wodzie!
Ohej! O hurra!

Skaczę, ślizgam się, wariuję,
Krzyczę, wichr ustami łapię,
Z powietrzem się mocuję,
Na drzewa drapię.
Spadam z nich i tańczę na murawie,
Kręcę się, kręcę wkoło,

– Wir! –
Aż wywracam się, jak długi,
I tarzam się po trawie!
Ohej!, ohej!

Deszcz mię tnie i smaga,
Bajecznie dmie wichura,

– Jak bosko, pysznie i wspaniale! –
Elektryczność piorunów dostaje się do krwi!
Piorunami walę!
Hurra!
Grzmi!

02 Źródło: Kazimierz Wierzyński, Grzmi!, [w:] Kazimierz Wierzyński, Wybór poezji, Wrocław 1991, s. 13–14.
Polecenie 2

Opisz emocje, jakie wzbudza w tobie wiersz Grzmi! Kazimierza Wierzyńskiego.

R6AvaZGhd9I9m
Miejsce na notatki
R1UysyA3t6WLq
Ćwiczenie 4
Zaznacz czasowniki określające czynności podmiotu lirycznego.
Ćwiczenie 5

Scharakteryzuj podmiot liryczny i sytuację liryczną w wierszu.

RBSKpLUqInx4Q
Miejsce na notatki
Ćwiczenie 6

Zastanów się i wyjaśnij: za pomocą jakich zabiegów i środków stylistycznych Wierzyński wyraził emocje w wierszu? Wskaż i nazwij te zabiegi i środki.

R1SBmbV5OWwBT
Miejsce na notatki
Ćwiczenie 7

Uzupełnij tekst, będący krótką analizą budowy wiersza. Zaznacz poprawne elementy zdań.

RTy6LYCPsUjI2
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 8

Wypisz z tekstu określenia, które opisują żywioł natury. Wyjaśnij, jaką pełnią funkcję.

RoJci3hUVWeaU
Miejsce na notatki
Skamander
dwudziestolecie międzywojenne
Ćwiczenie 9
R1FGQWvTmAiom1
Zadanie interaktywne, należy zaznaczyć w tekście prawidłową odpowiedź spośród dwóch podanych możliwości.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
RAOizhJyKPyX0
Ćwiczenie 9
Zadanie interaktywne polega na uzupełnieniu komórek zebranymi przez ucznia informacjami.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Historia literatury uwieczniła Kazimierza Wierzyńskiego jako dwudziestokilkulatka, współzałożyciela Skamandra i autora typowych dla tego ugrupowania witalistycznych wierszy. Zapoznaj się z utworem K. Wierzyńskiego, a następnie wykonaj polecenia.

Zielono mam w głowieKazimierz Wierzyński
Kazimierz Wierzyński Zielono mam w głowie

Zielono mam w głowie i fiołki w niej kwitną,
Na klombach mych myśli sadzone za młodu
Pod słońcem, co dało mi duszę błękitną
I które mi świeci bez trosk i zachodu.

Obnoszę po ludziach mój śmiech i bukiety
Rozdaję wokoło i jestem radosną
Wichurą zachwytu i szczęścia poety,
Co zamiast człowiekiem, powinien być wiosną.

03 Źródło: Kazimierz Wierzyński, Zielono mam w głowie, [w:] Kazimierz Wierzyński, Wiosna i wino, Towarzystwo Wydawnicze Warszawa 1919, s. 13.
Ćwiczenie 10

Wyjaśnij znaczenie związku frazeologicznego „zielono mam w głowie”.

R1Zgt8hajhpFU
Ćwiczenie 11

Scharakteryzuj podmiot liryczny wiersza K. Wierzyńskiego, zacytuj odpowiednie fragmenty wiersza na popracie swoich wniosków.

RSEsRyhoSE5tf
RypbODpXCxz3w
Ćwiczenie 12
Wskaż poprawne środki stylistyczne do podanych fragmentów wiersza.
Ćwiczenie 13

Wypisz z wiersza wyrazy, które kojarzą ci się z ogrodem. Zastanów się i wyjaśnij, jaką funkcję pełnią w wierszu.

RyzWLaa8KCfTH

Sprawdź, czy umiesz!

Polecenie 3

Napisz własną interpretację metafor:

RWPooCWZZP60g
Polecenie 4

Wybierz jeden cytat spośród podanych niżej i napisz do niego swój komentarz.

„Tłum posiada dwa głosy: jeden nienawiści, a drugi radości; co za dziwo, że tyle gardeł wrzeszcząc naraz może wydawać dwa tak różne dźwięki.” – Maurice DruonMaurice DuronMaurice Druon

„Życzliwość rodzi życzliwość, a największa radość to dawać radość innym. Nie można żyć myśląc tylko o sobie.” – Małgorzata Musierowicz

„Za radość jaką doznajesz w życiu, płaci się cierpieniem, które przychodzi później, tak jak czasami cierpienie znika pod wpływem niespodziewanej radości.” – James A. OwenJames A. OwenJames A. Owen

„Owocem zaś ducha jest: miłość, radość, pokój, cierpliwość, uprzejmość, dobroć, wierność, łagodność, opanowanie. Przeciw takim [cnotom] nie ma Prawa.” – Biblia Tysiąclecia

„On po prostu czerpie radość z tego, że wędruje i zapomina o bożym świecie.” – Jack KerouacJack KerouacJack Kerouac

R1Ebvy3stJJkJ
Jack Kerouac
James A. Owen
Maurice Duron

Słownik

lowelas
lowelas

pogardliwie o kobieciarzu, uwodzicielu

matrymonialny
matrymonialny

dotyczący małżeństwa

mizdrzyć się
mizdrzyć się

pot. wdzięczyć się lub przymilać się do kogoś w niestosowny, drażniący sposób, umizgać się, stroić miny

mk
mk

marka polska: waluta obowiązująca w Rzeczypospolitej Polskiej. W wyniku reformy pieniężnej z 29 kwietnia 1924 roku została zastąpiona przez polskiego złotego

Skamander
Skamander

jedna z najważniejszych grup literackich XX‑lecia międzywojennego, zawiązana w 1916 roku przez Juliana Tuwima, Antoniego Słonimskiego, Kazimierza Wierzyńskiego, Jana Lechonia i Jarosława Iwaszkiewicza. Nazwa grupy pochodzi od mitologicznej rzeki opływającej Troję

witalizm
witalizm

(łac. vita – życie) – pogląd filozoficzny zakładający, że życie nie jest zjawiskiem dającym się opisać w kategoriach fizykochemicznych, lecz rezultatem działania specjalnej „siły życiowej”; w szerszym znaczeniu również postawa uwielbienia dla życia w różnych jego wymiarach (życie biologiczne, życie codzienne)