Przemiany cywilizacyjne i kulturowe w okresie zimnej wojny

Społeczeństwo drugiej połowy XX w. zmieniało się na niespotykaną dotąd skalę i w zawrotnym tempie. Proces ten można zaobserwować zwłaszcza w państwach należących do bogatej cywilizacji Zachodu. Niniejszy e‑materiał dotyczy przede wszystkim Ameryki Północnej, Europy i Australii, jakkolwiek w związku z rewolucją technologiczną i globalizacją poruszone w nim kwestie odnoszą się w pewnym stopniu również do pozostałych kontynentów.

Zmiany obyczajowe

Druga połowa XX wieku przyniosła zmiany w statusie małżeństwa. Coraz częściej związki miały charakter nieoficjalny – nie zostały poparte urzędowym aktem, często też były długotrwałe, ale pozamałżeńskie. Szczególnie wyraźnie wystąpiło to w Europie Zachodniej, zwłaszcza w Skandynawii. Zwiększyła się również liczba rozwodów. Częściowo wynikało to z faktu, że przed II wojną światową w wielu państwach prawo nie dopuszczało rozwodów. Warto też zauważyć, że dużo osób rozwiedzionych zawierało kolejne związki. W 1989 roku Dania jako pierwsze państwo na świecie zalegalizowała związki partnerskie między osobami tej samej płci.

Z krajów Europy Środkowo‑Wschodniej najbardziej niechętni legalizacji małżeństw okazali się mieszkańcy NRD (prawie 34% par tworzyło związki partnerskie). Czasami o charakterze relacji decydowały kwestie religijne. W państwach katolickich było mniej związków nieformalnych i tym samym nieślubnych dzieci. Choć nie zawsze było to regułą, np. w latach 2005–2009 w Hiszpanii odnotowano najwięcej rozwodów w całej Unii Europejskiej (UE). Ponadto podniósł się wiek osób decydujących się na zawarcie małżeństwa. Symbolem „nowych czasów” stała się opublikowana w 1993 roku książka amerykańskiego psychologa Stephena Johnsona [czyt.: stiwena dżonsona] Dobre życie w pojedynkę. Osoby, które kiedyś nazywano starymi pannami lub kawalerami, stały się singlami lub szczęśliwymi samotnymi.

Inaczej oczywiście kształtowała się sytuacja na kontynencie azjatyckim i afrykańskim. Tutaj często względy religijne oraz zasady i obyczaje plemienne miały wpływ na charakter związków i wiek potencjalnych małżonków. W Indiach Brytyjczycy już w 1929 roku zabronili zaślubin dziewcząt poniżej 14 roku życia. Również w tym kraju, a także w Pakistanie, obowiązkowo rodzina panny młodej płaciła posag. W wielu krajach afrykańskich z kolei tradycją było wielożeństwo.

W krajach europejskich i USA wzrósł poziom opieki nad matką i dzieckiem. Ze względu na to, że wiele kobiet podejmowało pracę zawodową, powstało szereg instytucji zajmujących się dziećmi. Jednocześnie, ze względu na pojawienie się środków antykoncepcyjnych, nastąpiła większa kontrola urodzeń. Na zmniejszenie liczby dzieci wpływ miała także dopuszczalność aborcji.

Młodzież

W drugiej połowie XX wieku duży nacisk położono na edukację dzieci i młodzieży. Tym samym wzrósł poziom wykształcenia. Polepszyła się też sytuacja prawna dzieci. Powstały akty prawne, które ograniczały stosowanie kar cielesnych. Kolejna grupa wiekowa, czyli młodzież, wytworzyła swoją specyficzną kulturę, wyrażającą się w ubiorze, a przede wszystkim w rodzaju tworzonej i słuchanej muzyki. W latach 50. młodzież była zafascynowana rock and rollem, który narodził się w USA. Pierwszymi gwiazdami rock and rolla byli m.in. Elvis Presley i Chuck Berry [czyt.: czak bery]. Ten rodzaj muzyki przechodził ewolucję, powstawały jego różne odmiany – od spokojnych np. country, blues po hard rocka. Gwiazdy rocka prezentowały się oczywiście w telewizji i radiu, ale miejscem spotkań z odbiorcami były też festiwale. Tego typu imprezy stawały się często miejscami demonstracji poglądów zarówno twórców, jak i odbiorców, a także wyrażania protestów, m.in. Woodstock (od 1969 r).

RGcXM2TBhU0mm

Zdjęcie. Na scenie siedzi dwóch muzyków. Trzymają gitary. Wokół nich i za nimi są ludzie i sprzęt muzyczny - głośniki. Pod sceną stoją ludzie. Pod sceną znajduje się napis: Hare Krishna. Za sceną widać wozy kampingowe, pagórki.

RitxuBlDQsGQM

Zdjęcie. Sylwetki pięciu mężczyzn siedzących na schodach i spoglądających w obiektyw. Są młodzi. Mają podobne fryzury - krótkie włosy z grzywką przystrzyżoną nad brwiami.

RH46Pl9F4DcXk

Zdjęcie. Trzech mężczyzn w marynarkach gra na gitarach i śpiewa do mikrofonu. Są uśmiechnięci. W tle kilka osób z publiczności.

Lata 60. przyniosły kulturę hippisowską (dzieci kwiatów), która w dużej mierze wyrosła z buntu przeciwko rzeczywistości i negowania konfliktów zbrojnych.

R139UvvVo2jmk

Zdjęcie. Samochód dostawczy stoi na ulicy. Jest wymalowany w różne napisy, w różnych językach. Na jego karoserii wymalowano także symbole pokoju. Tzw. pacyfa. Na dachu auta znajdują się kartonowe transparenty i flagi różnych krajów. W tle kamienice.

Kobiety

Druga połowa XX wieku to także kolejny etap emancypacji kobiet. Ich bezpośredni udział w działaniach zbrojnych podczas II wojny światowej był znacznie większy niż w poprzednim konflikcie. Podobnie jak po I wojnie światowej, także po II wojnie panie zastąpiły mężczyzn w niektórych dziedzinach życia. Coraz więcej z nich zauważało, że wiele zawodów nadal pozostaje dla nich zamkniętych, że mają znacznie mniejsze szanse na awans oraz że otrzymują niższe niż mężczyźni wynagrodzenie na tym samym stanowisku. Przełomem w walce o równouprawnienie była praca Betty Friedan Mistyka kobiecości, wydana w 1963 roku.

Autorka namawiała w niej kobiety do przyjęcia aktywnej postawy i podejmowania pracy, atakowała dyskryminację płacową i molestowanie seksualne. W USA w 1966 roku powstała Narodowa Organizacja Kobiet, która poprzez różne akcje i demonstracje starała się zwracać uwagę na sytuację kobiet i walczyła o ich prawa.

W Europie sztandarowym dziełem ruchu feministycznego stała się książka Druga płeć autorstwa Simone de Beauvoir [czyt.: simon de bouvar]. Na Starym Kontynencie kobiety także domagały się równych praw, ale i pomocy w momencie, kiedy decydują się na macierzyństwo i wychowanie dzieci. Panie starały się także działać na scenie politycznej (zwłaszcza w partiach lewicowych).

Zmiany w Kościele katolickim. Sobór watykański II

Po II wojnie światowej w szczególnej sytuacji znalazł się Kościół katolicki w krajach komunistycznych. Władze traktowały go jako konkurenta w walce o dusze ludzkie, toteż często duchowni byli prześladowani, a ponadto pojawiły się problemy z kultem religijnym. Kościół katolicki w okresie rządów komunistycznych w Europie Środkowo‑Wschodniej był utożsamiany z opozycją wobec władz.

W całym chrześcijańskim świecie, w związku z zachodzącymi przemianami obyczajowymi, pojawiły się także głosy domagające się „demokratyzacji życia wewnętrznego” w Kościele (choćby zniesienia celibatu). Próbę dostosowania Kościoła do oczekiwań współczesnych społeczeństw podjął Jan XXIII. W ogłoszonej w 1959 roku encyklice Ad Petri Cathedram zapowiedział zwołanie soboru powszechnego. Dzięki wyjściu do ludzi, otwartości zyskał też sympatię społeczną. Obrady soboru rozpoczęły się 11 października 1962 roku, a zakończyły 8 grudnia 1965 roku.

RfOp2LaGwjcVB

Na zdjęciu, w ogromnej sali duchowni siedzą w ławach. Ubrani są w kościelne szaty. Niektórzy na głowach mają piuski, małe okrągłe nakrycia głowy. Inni miraty, wysokie czapki (przynależą do kościoła prawosławnego). Większość nosi na głowie mitry (przynależą do kościoła katolickiego).W tle znajduje się balkon, na którym stoją ludzie.

Podczas sesji i spotkań opracowano kilka istotnych dokumentów, a przede wszystkim swego rodzaju konstytucję Kościoła współczesnego Gaudium et spes. Na soborze wprowadzono zasadę celebrowania mszy świętej przez księży twarzą zwróconych do wiernych oraz wprowadzenie języków narodowych do liturgii (do tej pory stosowano język łaciński). Zezwolono na dopuszczenie osób świeckich do pełnienia niektórych czynności kapłańskich, zwiększono liczbę biskupów i kardynałów w państwach pozaeuropejskich. Bardzo ważnym efektem soboru był ruch ekumeniczny w obrębie chrześcijaństwa, dążący do przywrócenia pierwotnej jedności pomiędzy rozlicznymi wyznaniami. W soborze brali również udział przedstawiciele innych Kościołów np. prawosławnego.

Dla zainteresowanych

W związku z postanowieniami odnoszącymi się do idei ekumenizmu doszło do ważnego wydarzenia: papież Paweł VI i patriarcha Konstantynopola Atenagoras odwołali ekskomuniki nałożone podczas wielkiej schizmy wschodniej.

R2g7ymg1RQ48t

Na ilustracji okręt płynie na falach. Maszt jest w kształcie krzyża.

Polecenie 1

Przyjrzyj się ilustracji i objaśnij symbolikę ekumenizmu.

R14hV9Jkalocm

(Uzupełnij).

Pokaż rozwiązanie

Dialog. Zasięg.

Polecenie 1

Na podstawie opisu ilustracji objaśnij symbolikę ekumenizmu.

R14hV9Jkalocm

(Uzupełnij).

Pokaż rozwiązanie

Dialog. Zasięg.

Dialog wyznawców różnych religii

W dziedzinie stosunków międzyludzkich podkreślano zasadę dialogu z przedstawicielami innych wyznań, ale także z niewierzącymi, zwrócono uwagę na zasadę równości wszystkich ludzi, poruszano kwestię godności człowieka, a także wagi sakramentów. Sobór uznano za przełomowy w dziejach Kościoła, choć liberałowie zarzucali, że dokonano zbyt mało zmian, a konserwatyści, że nawet reformy w obszarze liturgii są zbyt radykalne. Kościół nie zamierzał jednak zmieniać swojego stanowiska w dziedzinie obyczajowości. W encyklice papieża Pawła VI, zatytułowanej Humanae Vitae, niechętny stosunek do rozwodów, antykoncepcji i aborcji został wyraźnie podkreślony.

Dla Kościoła w Polsce ważnym wydarzeniem był wybór na papieża arcybiskupa krakowskiego Karola Wojtyły, który przyjął imię Jana Pawła II. Charakterystycznym elementem jego pontyfikatu było podjęcie akcji ewangelizacyjnej, zwłaszcza krajów rozwijających się. Papież nazywany był też Podróżnikiem ze względu na częste pielgrzymki. W 1981 roku turecki terrorysta dokonał zamachu na papieża. Nie ustalono, kto był zleceniodawcą czynu.

Kultura masowa

Nadal rozwijała się kultura masowa. Głównym medium kreującym opinie i gusta stała się telewizja. Powstawało coraz więcej superprodukcji filmowych. Wśród aktorów ogromną popularnością cieszyli się: Marlon Brando, Elizabeth Taylor, Marilyn Monroe. Reżyserską sławę zdobyli zaś: Ingmar Bergman, Federico Fellini, Alfred Hitchcock [czyt.: hiczkok], Steven Spielberg, George Lucas.

ResD5KRxFp0zl

Zdjęcie młodej Elizabeth Taylor. Włosy ma sięgające do ramion, lekko kręcone zaczesane na lewą stronę. Na twarzy makijaż: ciemne brwi, oczy obrysowane czarną kredką tzw. smokey eyes, usta pomalowane na kolor czerwony. Ubrana jest w czerwoną sukienkę, która ma duży dekolt i subtelnie odkrywa ramiona. Na sukience są tego samego koloru naszyte cekiny, które tworzą wzór kwiatów. Poniżej ramion ma zarzucony szal boa z białego futerka.

R1J2mVQXxg7Oz

Zdjęcie. Marilyn Monroe ma blond kręcone włosy. W uszach wpięte białe klipsy. Po lewej stronie na policzku ma czarny pieprzyk. Ubrana jest w białą rozkloszowaną, plisowaną sukienkę. Sukienka jest wiązana na plecach. Sukienka podwiewa do góry, aktorka przytrzymuje ją z przodu. Widać buty sandałki na obcasie. Za aktorką stoi dwóch mężczyzn, jeden z nich klęczy i trzyma kamerę.

RU0uafIukFxnk

Zdjęcie mężczyzny ubranego w ciemny garnitur, białą koszulę i ciemny krawat z białymi cienkimi liniami. Ma charakterystyczne zakola na czole i tzw. drugi podbródek. Mężczyzna jest w średnim wieku, około 60 lat.

XX wiek przyniósł prawie pięciokrotny wzrost liczby ludności. Najszybszy wzrost nastąpił po 1945 roku, a jego apogeum, określane eksplozją demograficzną, przypadło na lata 70.

Ćwiczenia

Tekst do ćwiczenia nr 6

Słownik