Zmiany w układzie sił zimnej wojny – dominacja USA i globalizacja
Początki integracji państw Europy
Historia zna wiele koncepcji zjednoczenia kontynentu europejskiego, jednak sprzyjające do ich realizacji okoliczności zaistniały dopiero po II wojnie światowej. Dzięki amerykańskiej pomocy państwa Europy Zachodniej systematycznie odbudowywały swoje gospodarki. Stabilizacja i widoczne podnoszenie się poziomu życia pomogło rządom uspokoić nastroje społeczne i nie dopuścić do władzy komunistów głoszących populistyczne hasła, na które opinia publiczna była szczególnie podatna w okresie powojennego kryzysu. Okrucieństwa wojny i poniesione starty gospodarcze oraz poczucie zagrożenia ze strony Związku Sowieckiego stały się katalizatorami dla integracji europejskiej.
Unia Europejska. Cele i etapy integracji
Integracja
Termin integracja pochodzi od łacińskiego słowa integrare oznaczającego scalanie lub łączenie. Integracja może odbywać się między osobami, grupami społecznymi, mniejszościami narodowymi, państwami. Po II wojnie światowej na kontynencie europejskim pojawiły się organizacje, które integrowały państwa pod względem politycznym, militarnym i gospodarczym. Państwa Europy Zachodniej integrowały się przede wszystkim w ramach wspólnot europejskich oraz – wraz ze Stanami Zjednoczonymi i Kanadą – w ramach Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego [ang. North Atlantic Treaty Organisation, (czyt. nort atlantik triti organizejszyn), NATO]. W sferze gospodarczej najważniejszą rolę w procesie integracji państw Europy Zachodniej odegrały wspólnoty europejskie.
Ojcowie założyciele
Trudno wyobrazić sobie powstanie wspólnot europejskich bez zaangażowania osób, które z determinacją i wytrwałością dążyły do budowy struktur integracyjnych. Osoby, które głównie przyczyniły się do budowy pokojowej, zjednoczonej Europy po II wojnie światowej, określa się mianem Ojców Założycieli Zjednoczonej Europy. Należeli do nich między innymi:
Robert Schuman [wym. szuman] - francuski polityk, mąż stanu, dwukrotny premier Francji, reformatorski minister finansów oraz minister spraw zagranicznych, będący jedną z kluczowych postaci w kształtowaniu powojennej Europy i stosunków transatlantyckich.
Jean Monnet [wym. żą mone] - francuski doradca ds. gospodarczych i politycznych, poświęcił swoje życie sprawie integracji europejskiej. Jako jeden z najważniejszych doradców francuskiego rządu był głównym pomysłodawcą słynnej deklaracji Schumana z 9 maja 1950 r., która doprowadziła do utworzenia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali uważanej za początek Unii Europejskiej; w latach 1952‑1955 stanął jako pierwszy na czele organu wykonawczego Wspólnoty.
Alcide De Gasperi [wym. alczide de gasperi] - premier i minister spraw zagranicznych Włoch. Rzecznik zjednoczenia Europy pod względem gospodarczym i obronnym; współtwórca Rady Europy (1949) i Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali.
Konrad Adenauer - pierwszy kanclerz Republiki Federalnej Niemiec w latach 1949‑1963. Doprowadził do nawiązania stosunków dyplomatycznych z ZSRR, a także do odbudowy gospodarczej Niemiec oraz ich integracji z Europą Zachodnią od przyjęcia planu Marshalla, poprzez członkostwo w EWG i NATO.
Wspólnoty europejskie.
EUROPEJSKA WSPÓLNOTA WĘGLA i STALI (EWWiS)
Powstała na podstawie traktatu podpisanego w Paryżu w 1951 r. Początkowo tworzyło ją sześć państw: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Włochy, Republika Federalna Niemiec. Celem EWWiS było utworzenie wspólnego rynku węgla i stali. Traktat paryski został zawarty na 50 lat i wygasł w 2002 r.
EUROPEJSKA WSPÓLNOTA GOSPODARCZA (EWG)
Powstała na podstawie traktatu podpisanego w Rzymie w 1957 r. Początkowo tworzyło ją sześć państw: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Włochy, Republika Federalna Niemiec. Podstawowymi celami EWG było:
utworzenie unii celnej;
powstanie wspólnego rynku;
realizacja wspólnych polityk, np. rolnej, handlowej, transportowej.
EUROPEJSKA WSPÓLNOTA ENERGII ATOMOWEJ (EURATOM)
Powstała na podstawie traktatu podpisanego w Rzymie w 1957 r. Początkowo tworzyło ją sześć państw: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Włochy, Republika Federalna Niemiec. Podstawowym celem Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej były działania na rzecz tworzenia i rozwoju europejskiego przemysłu jądrowego.
Powstałe w latach 50. XX wieku wspólnoty – EWWiS, EWG i Euratom – były pierwszymi w historii organizacjami międzynarodowymi o ponadnarodowym charakterze. Ponadnarodowość przejawiała się przede wszystkim w możliwości stanowienia prawa bezpośrednio obowiązującego w państwach członkowskich.
Początkowo wspólnoty miały sześciu członków. Korzyści gospodarcze, jakie odnosiły państwa uczestniczące w procesie integracji sprawiły, że członkostwem zainteresowały się kolejne państwa.
Rok | Kraj |
|---|---|
1973 | Wielka Brytania, Irlandia, Dania |
1981 | Grecja |
1986 | Hiszpania, Portugalia |
1990 | zjednoczenie Niemiec – Niemiecka Republika Demokratyczna została włączona do Republiki Federalnej Niemiec |
Organizacje polityczno‑gospodarcze w Europie (do 1990 r.)
Pierwszym krokiem ku integracji europejskiej było utworzenie w 1948 r. Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC), której głównym zadaniem była koordynacja realizacji planu Marshalla. W tym samym roku weszło w życie porozumienie o unii celnej zawarte przez kraje Beneluksu: Belgię, Holandię i Luksemburg. W maju 1949 r. w Londynie rządy dziesięciu państw europejskich (kraje Beneluksu, Francja Dania, Irlandia, Norwegia, Szwecja, Wielka Brytania i Włochy) dały wyraz swojemu dążeniu do współpracy politycznej i utworzyły Radę Europy - organizację, która istnieje do dziś.
- Nazwa kategorii: Główne organy Rady Europy
- Nazwa kategorii: Komitet Ministrów
- Nazwa kategorii: Zgromadzenie Parlamentarne (PACE)
- Nazwa kategorii: Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych Europy
- Nazwa kategorii: Sekretarz Generalny Rady Europy
- Nazwa kategorii: Komisarz Praw Człowieka Rady Europy Koniec elementów należących do kategorii Główne organy Rady Europy
- Elementy należące do kategorii Główne organy Rady Europy
Proces budowy wspólnot europejskich rozpoczął się w latach 50. XX wieku. Przez kolejne dekady zmieniały się nie tylko struktury integracyjne, ale także skład członkowski. W konsekwencji stworzono Unię Europejską, która nie jest państwem, lecz wprowadziła swoje obywatelstwo. Nie ma drugiej organizacji międzynarodowej o tak szerokich kompetencjach prawodawczych, która może poszczycić się instytucją obywatelstwa.
- Nazwa kategorii: Filary Unii Europejskiej {color=#000099}
- Nazwa kategorii: Europejska Wspólnota Węgla i Stali{color=#CC9933}
- Nazwa kategorii: Europejska Wspólnota Gospodarcza{color=#CC9933}
- Nazwa kategorii: Europejska Wspólnota Energii Atomowej{color=#CC9933} Koniec elementów należących do kategorii Filary Unii Europejskiej {color=#000099}
- Elementy należące do kategorii Filary Unii Europejskiej
Ćwiczenia
Teksty źródłowe do ćwiczeń 1 - 2
Plan przedstawiony 9 maja 1950 r. przez ministra spraw zagranicznych Francji Roberta Schumana (fragment)Pokój na świecie nie mógłby być zachowany bez twórczych wysiłków na miarę grożących mu niebezpieczeństw. Wkład, jaki zorganizowana i żyjąca Europa może wnieść w cywilizację, jest niezbędny dla utrzymania pokojowych stosunków. Głównym celem Francji, będącej od ponad dwudziestu lat liderem jednoczenia Europy, była zawsze służba pokojowi. Nie było Europy, mieliśmy wojnę.
Europa nie powstanie od razu ani w całości: będzie powstawała przez konkretne realizacje, tworząc najpierw rzeczywistą solidarność. Zgromadzenie narodów europejskich wymaga, by usunięta została odwieczna wrogość Francji i Niemiec: podjęte działanie musi w pierwszym rzędzie dotyczyć Francji i Niemiec. W tym celu rząd francuski proponuje natychmiast rozpocząć działania w ograniczonym, lecz decydującym punkcie:
„Rząd francuski proponuje umieszczenie całej francusko‑niemieckiej produkcji węgla i stali pod zarządem wspólnej Wysokiej Władzy w organizacji otwartej na udział innych krajów europejskich”. Umieszczenie produkcji węgla i stali pod wspólnym zarządzaniem zapewni natychmiastowe powstanie wspólnych fundamentów rozwoju gospodarczego, pierwszego etapu Federacji Europejskiej, i zmieni los regionów, długo skazanych na wytwarzanie wojennego oręża, którego były najdłużej ofiarami. Solidarność produkcji, która się w ten sposób nawiąże, ukaże, że wszelka wojna między Francją a Niemcami jest nie tylko nie do pomyślenia, ale i fizycznie niemożliwa. Powstanie tej potężnej jednostki produkcyjnej otwartej na wszelkie kraje, które zechcą w niej uczestniczyć, mogącej dostarczyć wszystkim krajom, które złączy, podstawowych elementów produkcji przemysłowej na takich samych warunkach, stworzy rzeczywiste fundamenty ich ekonomicznego zjednoczenia. (...)Plan przedstawiony 9 maja 1950r. przez ministra spraw zagranicznych Francji Roberta Schumana (fragment).
Źródło: Plan przedstawiony 9 maja 1950 r. przez ministra spraw zagranicznych Francji Roberta Schumana (fragment), dostępny w internecie: https://europa.eu/european-union/about-eu/symbols/europe-day/schuman-declaration_pl [dostęp 15.11.2022].
Wymień wartości przyświecające twórcom deklaracji, przytoczone w planie Roberta Schumana.
Określ, co jest bezpośrednim, a co dalekosiężnym celem proponowanych działań w planie Schumana.
Podaj, jakie wspólne doświadczenia francusko‑niemieckie zainspirowały twórców powyższej deklaracji.
Ułóż podane wydarzenia w kolejności chronologicznej.
- Podpisanie traktatu w Maastricht
- Przystąpienie Szwecji do Unii Europejskiej
- Powstanie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej
- Przystąpienie Wielkiej Brytanii do Wspólnot Europejskich
Państwo, któremu integrację ze Wspólnotami Europejskimi uniemożliwiał ustrój komunistyczny i zależność od ZSRR, to...
- Szwajcaria
- Norwegia
- Węgry
- Cypr
Zapoznaj się z tekstem źródłowym i na jego podstawie wskaż zdania prawdziwe i fałszywe.
Churchill: plan zjednoczenia Europy, 19 września 1946 r.Wszyscy wiemy, że obydwie Wojny światowe, przez które przeszliśmy, zostały wywołane próżną namiętnością niedawno zjednoczonych Niemiec grania dominującej roli w świecie. (…)
Winny musi być ukarany. Niemcy muszą być pozbawione możliwości ponownego uzbrojenia i rozpętania nowej wojny agresywnej. Gdy wszystko zostanie tak przeprowadzone, jak jest przeprowadzane, to wtedy musi nastąpić koniec odpłaty, musi nastąpić to, co pan Gladstone nazwał błogosławionym aktem zapomnienia, musimy wszyscy odwrócić się od okropnej przeszłości. Musimy patrzeć w przyszłość, nie możemy pozwolić sobie na to, żeby wlec za sobą poprzez przyszłe lata nienawiść i zemstę, która powstała z krzywd przeszłości. (…)
Powiem teraz rzecz, która was zdziwi. Pierwszym krokiem do odbudowy rodziny państw europejskich musi być współpraca pomiędzy Francją a Niemcami. Tylko tą drogą Francja może odzyskać moralne i kulturalne kierownictwo Europy. Nie jest możliwa odbudowa Europy bez wielkiej intelektualnie Francji i bez wielkich intelektualnie Niemiec.
(…)
Źródło: Churchill: plan zjednoczenia Europy, 19 września 1946 r., [w:] Wybór tekstów źródłowych do historii powszechnej po II wojnie światowej. 1945-1955, część 1, t. 1, oprac. A. Basak, T. Marczak, wybór A. Basak, T. Marczak, Wrocław 1989, s. 108–110.
Zapoznaj się z poniższym tekstem. Wyjaśnij, dlaczego plan utworzenia Europejskiej Wspólnoty Obronnej miałby większe znaczenie dla RFN niż dla pozostałych państw należących do Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali.
Konrad Adenauer o znaczeniu Europejskiej Wspólnoty Obronnej(…)
W dniu 19 marca 1953 roku Bundestag przyjął w trzecim czytaniu większością 62 głosów traktat niemiecki, większością 59 głosów traktat o EWO. (…)
Jeśli już w roku 1952 konieczne było zawarcie układu o Europejskiej Wspólnocie Obronnej oraz kontynuowanie polityki europejskiej rządu federalnego, to od śmierci Stalina stało się to jeszcze bardziej konieczne. (…)
Nie byłoby słuszne budowanie swego sądu o traktacie jedynie na krytyce szczegółów bez dostrzegania tego, o czym powiedziano uprzednio a również istoty i doniosłości traktatu jako całości w takiej sytuacji światowej jak nasza. Gdy rozpatruję i oceniam to dzieło, dochodzę do następującej konkluzji: byliśmy zagrożeni, byliśmy przedmiotem w polityce zagranicznej innych państw, nie potrafiliśmy się bronić. Ten stan zmieniłby się szybko i gruntownie po ratyfikacji traktatu niemieckiego i traktatu o EWO. Moglibyśmy się sami obronić wspólnie z pozostałymi państwami Europejskiej Wspólnoty Obronnej i siłami zbrojnymi NATO. Bylibyśmy zabezpieczeni i włączeni do największej organizacji obronnej, jaką kiedykolwiek stworzyła ludzkość. Przez ratyfikację traktatu o EWO jako wolny naród położyliśmy wraz z innymi fundament pod polityczną i gospodarczą jedność Europy i wnieśliśmy nasz wkład w dzieło ratowania Europy przed grożącym jej upadkiem, i zagładą.
(…)
Źródło: Konrad Adenauer o znaczeniu Europejskiej Wspólnoty Obronnej, [w:] Wybór tekstów źródłowych do historii powszechnej po II wojnie światowej.1945-1955, część 2, t. 1, oprac. A. Basak, T. Marczak, wybór A. Basak, T. Marczak, Wrocław 1989, s. 376–381.
Słownik
region w Europie Zachodniej składający się z trzech sąsiadujących ze sobą państw: Belgii, Holandii i Luksemburga; słowo Benelux to skrót powstały z połączenia pierwszych sylab nazw tych państw: Belgique, Nederland, Luxembourg
(z łac. foederatio – przymierze) państwo związkowe; państwo składające się z autonomicznych części, np. stanów, krajów związkowych czy prowincji, ale posiadające wspólny rząd i prowadzące np. wspólną politykę zagraniczną
(niem. Integration od łac. integratio – odnowienie) proces tworzenia się całości z różnych części; scalenia oraz harmonijnego zespolenia składników
(od łac. confoederare, pochodzącego od con – razem + foederare – łączyć się w przymierze) tu w znaczeniu związku państw opartego na międzynarodowej umowie, czyli alternatywy dla federacji (państwa związkowego); w konfederacji poszczególni członkowie związku zachowują suwerenność; konfederacją były np. Stany Zjednoczone Ameryki w latach 1776–1787
(gr. pân- wszech- + europejski) w dosłownym znaczeniu – ogólnoeuropejski
(nazwa użyta przy wprowadzaniu w życie, oficjalna nazwa ang. European Recovery Program, czyli Program Odbudowy Europy) plan Stanów Zjednoczonych mający służyć odbudowie gospodarek krajów Europy Zachodniej po II wojnie światowej, obejmujący pomoc w postaci surowców mineralnych, produktów żywnościowych, kredytów i dóbr inwestycyjnych; nazwa tej inicjatywy pochodzi od nazwiska sekretarza stanu Stanów Zjednoczonych gen. George’a Marshalla; plan odbudowy został opracowany na spotkaniu państw europejskich latem 1947 r.