Wpływ wydarzeń w Polsce 1989 r. na przemiany społeczno – polityczne w Europie Środkowo‑Wschodniej
Koniec imperium zła. Rozpad Związku Sowieckiego
W połowie lat 80. nadal obowiązywała ustalona przez ZSRS zasada, że może on siłą bronić swoich wpływów w krajach bloku wschodniego. Jednak Związek Sowiecki sam pogrążał się kryzysie gospodarczym i społecznym, nie był już aż tak wielką potęgą, by twardą ręką kontrolować państwa bloku komunistycznego. Gdy Michaił Gorbaczow zainicjował politykę pierestrojki (przebudowy), a w poszczególnych krajach do głosu zaczęły dochodzić organizacje opozycyjne, komunistyczny system zaczął drżeć w posadach.
Schyłek istnienia ZSRS
W drugiej połowie lat 80. XX w. Gorbaczowowi udało się wzmocnić pozycję w partii i wprowadzić w życie część założeń pierestrojki. Reformy te miały jednak dość ograniczony zasięg i nie zmieniały podstawowych zasad systemu totalitarnego. Sytuację pogarszało zmniejszenie wydobycia ropy naftowej w ZSRS oraz spadek cen tego surowca na światowych rynkach. Konieczność oszczędności zmusiła Gorbaczowa do ograniczenia nakładów finansowych na zbrojenia. Przyczyniło się to do przyspieszenia negocjacji z USA w sprawie rozbrojenia. ZSRS i tak zostawał w tyle w wyścigu zbrojeń, więc Kreml chciał też w ten sposób zmniejszyć dystans dzielący go od przeciwnika. We wrześniu 1987 r., podczas trzeciego z kolei szczytu Gorbaczow–Reagan, udało się wynegocjować i podpisać traktat o całkowitej likwidacji rakiet średniego i krótkiego zasięgu z głowicami atomowymi, rozmieszczonych przede wszystkim w Europie. Znacząco wpłynęło to na bezpieczeństwo na kontynencie.
Pieriestrojka – kontynuacją dzieła Października. Hasła obok:
Uskorienie [przyspieszenie], demokratyzacja, głasnost.
Pieriestrojka – to epoka dla kreatywnej działalności mas.
Zwróć uwagę na symbolikę i hasła, czy odrzucano w nich socjalistyczną przeszłość państwa?
Oprócz reform gospodarczych Gorbaczow rozpoczął również działania mające na celu wprowadzenie elementów demokratycznych do systemu politycznego Związku Sowieckiego. Chciał w ten sposób złagodzić nieco represyjny reżim (i zyskać tym samym w oczach Zachodu) oraz uspokoić nastroje społeczne. Jednym z przejawów tych zmian była realizacja hasła głasnosti (ros. głasnost – jawność). Oznaczało to ujawnienie przez władzę tajnych do tej pory faktów historycznych (m.in. zbrodni epoki stalinizmu), a także informacji o aktualnej sytuacji politycznej, gospodarczej i społecznej państwa. Możliwa stała się krytyka systemu. Wprawdzie do całkowitej wolności słowa było jeszcze daleko, złagodzono jednak cenzurę. Głasnost znacząco przyczyniła się do przyspieszenia zmian: zaczęły powstawać niezależne pisma, coraz głośniej dopominano się o prawa obywatelskie, żądano zniesienia przywilejów dygnitarzy partyjnych. Co więcej, w republikach ZSRS przybierały na sile tendencje narodowe i niepodległościowe.
Początki upadku ZSRS
W marcu 1990 r. Litwa ogłosiła niepodległość, a Gorbaczow wysłał wojsko przeciwko Litwinom. Doszło do walk ulicznych, jednak zmian nie udało się już zatrzymać. Wkrótce niepodległość zaczęły deklarować kolejne republiki i władze na Kremlu musiały pogodzić się z rozpadem Związku Sowieckiego. Wiosną 1991 r. suwerenność ogłosiła również Federacyjna Rosyjska Republika Sowiecka, a jej prezydentem został Borys Jelcyn, bliski współpracownik Gorbaczowa.
Pucz Janajewa. Agonia ZSRS
Ostatnią próbę ratowania imperium podjął członek KC KPZR Giennadij Janajew, który w sierpniu 1991 r. zorganizował w Moskwie zamach stanu (nazywany puczem Janajewa), mający na celu przywrócenie ZSRS i obalenie Gorbaczowa. W walkach aktywny udział wzięli mieszkańcy Moskwy broniąc gmachu parlamentu, w którym przebywał prezydent Jelcyn. Ostatecznie przewrót komunistyczny się nie udał i tylko przyspieszył rozpad Związku Sowieckiego. W wyniku puczu Gorbaczow został odsunięty od władzy i stracił przyznane mu we wrześniu 1990 r. specjalne pełnomocnictwo w sprawach gospodarczych, wzrosła natomiast rola Borysa Jelcyna, który przejął władzę w Rosji. Janajew zaś został aresztowany i skazany na karę więzienia pod zarzutem zdrady. Wyszedł na wolność w styczniu 1993 r., rok później jego sprawę umorzono.
Wspólnota Niepodległych Państw
Pod koniec 1991 r. w miejsce ZSRS powołano luźniejsza konfederację. Dnia 8 grudnia 1991 w Wiskułach na Białorusi przywódcy Białorusi, Rosji (która była formalną kontynuacją ZSRS) i Ukrainy podpisali tzw. układ białowieski, powołujący Wspólnotę Niepodległych Państw (WNP). Celem tego porozumienia było prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej i rozwiązywanie problemów dotyczących przejmowania spadku po ZSRS, a także kwestii związanych z bezpieczeństwem. Do Wspólnoty Niepodległych Państw przystąpiły inne dawne republiki sowieckie oprócz Litwy, Łotwy i Estonii.
Ćwiczenia
Historia powszechna 1989‑2011Stał się [Gorbaczow] pupilem zagranicznych mediów i idolem zachodniej popkultury. Tłumy witały go jak gwiazdę rocka. Na Zachodzie wybuchła „gorbimania”. Amerykański tygodnik „Time” przyznał mu tytuł Człowieka Roku, a w grudniu 1989 roku Człowieka 10‑lecia. Jak podkreślali komentatorzy, Gorbaczow oczarował Zachód [...].
Źródło: Andrzej Chwalba, Historia powszechna 1989–2011, Warszawa 2011, s. 157.
Wyjaśnij, z czego wynikała popularność Gorbaczowa. Napisz odpowiedź.
Na podstawie mapy przedstawiającej rozpad ZSRS wymień, które z dawnych republik są obecnie samodzielnymi państwami. Napisz odpowiedź.
Na podstawie opisu mapy wymień, które z dawnych republik są obecnie samodzielnymi państwami.
Na podstawie mapy politycznej wpisz do poniższej tabeli przy każdej cyfrze odpowiednią nazwę państwa.
| Liczba | Nazwa państwa |
|---|---|
| 1 | |
| 2 | |
| 3 | |
| 4 | |
| 5 | |
| 6 | |
| 7 | |
| 8 | |
| 9 | |
| 10 | |
| 11 | |
| 12 | |
| 13 | |
| 14 | |
| 15 |
Przeanalizuj poniższą fotografię i na jej podstawie wykonaj polecenie.
Słownik
(ros., zamek, twierdza) pierwotnie warownia, następnie zespół budynków w Moskwie; siedziba najpierw książąt moskiewskich i carów rosyjskich, a potem władz sowieckich i rosyjskich
(ros., przebudowa) określenie polityki partii komunistycznej w ZSRS polegającej na ograniczeniu cenzury oraz większej demokratyzacji systemu komunistycznego; politykę pierestrojki rozpoczął w połowie lat 80. XX w. przywódca sowiecki Michaił Gorbaczow
(z łac. totus – całkowity) system polityczny oparty na nieograniczonych rządach jednej partii, która kontroluje wszystkie dziedziny życia obywateli danego państwa, podbudowany określoną ideologią; za reżim totalitarny uznaje się rządy faszystów we Włoszech, nazistów w III Rzeszy i komunistów w Związku Sowieckim; jest ostateczną formą autorytaryzmu
(ros. Гласность – jawność) rosyjskie słowo oznaczające wygładzanie wizerunku władcy; główny element pierestrojki ros.