Wpływ wydarzeń w Polsce 1989 r. na przemiany społeczno – polityczne w Europie Środkowo‑Wschodniej
Jesień Narodów Europy Środkowo - Wschodniej
Niektóre wydarzenia lub procesy w dziejach otrzymują, ze względu na wagę lub czas trwania, nazwy nawiązujące do przełomowych okresów kalendarza przyrodniczego. W XIX wieku mieliśmy do czynienia z Wiosną Ludów, pod koniec XX stulecia nastąpiła Jesień Narodów.
Geneza wystąpień
Prawie półtora wieku od Wiosny Ludów przez Europę przetoczyła się kolejna „rewolucja”, tym razem antykomunistyczna. Polska uznawana jest za kraj, od którego cały proces się rozpoczął. Zmiany nie mogłyby zaistnieć, gdyby w Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich (ZSRS) do władzy nie doszedł Michaił Gorbaczow. Wprowadził on program przebudowy kraju. Dla Europy Środkowo‑Wschodniej zmiany w ZSRS oznaczały zerwanie z doktryną Breżniewa i liberalizację kursu wobec opozycji w krajach demokracji ludowej. Gorbaczow nie zakładał rozpadu bloku wschodniego, a tym bardziej samego Związku Sowieckiego, raczej miał nadzieję, że wprowadzone reformy uspokoją sytuację i pozwolą na utrzymanie władzy przez „liberalnych komunistów”. Jednak mieszkańcy Europy Środkowej i Wschodniej już wcześniej przestali wierzyć w socjalizm z ludzką twarzą, teraz więc nie przekonała ich „korekta systemu komunistycznego” – żądali jego zniesienia.
W większości krajów demokracji ludowej funkcjonowała silna opozycja, np. związana z Solidarnością w Polsce czy Kartą 77 w Czechosłowacji. W latach 80. wsparciem dla niej była na pewno polityka prowadzona przez prezydenta USA Ronalda Reagana (tzw. walka z imperium zła), wspierająca występujących przeciwko komunizmowi. Nasiliły się także audycje propagandowe rozgłośni Radia Wolna Europa i Głos Ameryki.
Przeobrażenia w krajach demokracji ludowej
Węgry
Na Węgrzech pierwszym etapem zmian było odsunięcie od władzy Jánosa Kádára. Jedną z pierwszych wprowadzonych zmian była decyzja o otwarciu 1 stycznia 1989 roku Węgier dla kapitału zagranicznego. Kolejny krok to uchwalenie – również w styczniu 1989 roku – przez parlament węgierski ustawy o wolności zrzeszania się, a następnie wyrażenie zgody na pluralizm w życiu politycznym. Pozwoliło to zalegalizować działania funkcjonujących do tej pory w podziemiu opozycyjnych ugrupowań. 13 czerwca 1989 roku doszło do rozmów między opozycją a rządzącymi, tzw. trójkątny stół.
W październiku 1989 roku podpisano porozumienie. Zakładało ono m.in. przeprowadzenie wolnych wyborów na Węgrzech. Doszło do nich wiosną 1990 roku. Sukces odniosła w nich opozycja, uzyskując 42,7% głosów. Jeszcze w 1989 roku zmieniono nazwę państwa, które odtąd identyfikowano jako Republikę Węgierską.
Niemiecka Republika Demokratyczna
Rewolucyjne nastroje objęły także społeczeństwo NRD. Podejmowano próby opuszczania kraju z pomocą ambasad państw demokracji ludowej, w których doszło już do pierwszych zmian. Najczęściej wybierano w tym celu Węgry i fakt otwarcia przez nie granicy z Austrią.
Następnym etapem zmian były demonstracje organizowane w większości miast. Centralnym punktem opozycyjnym stał się Lipsk. 2 października 1989 roku manifestowało tam ponad 50 tys. osób. Przełomowym momentem w historii wschodnich Niemiec było jednak odwołanie przewodniczącego Rady Państwa Ericha Honeckera. Ten bowiem jeszcze podczas wizyty Michaiła Gorbaczowa w Berlinie Wschodnim 7 października 1989 roku prosił o wsparcie sowieckie w tłumieniu manifestacji. Gorbaczow odmówił i radził niemieckiemu przywódcy, aby podjął reformy. Honecker nie zamierzał posłuchać i rozpoczął przygotowania do wprowadzenia stanu wojennego. Okazało się jednak, że znaczna część towarzyszy partyjnych, a także generałów nie akceptuje planów Honeckera. Zmuszono go do ustąpienia ze stanowiska sekretarza generalnego Socjalistycznej Partii Jedności Niemiec. Jego następcą został Egon Krenz. 4 listopada 1989 roku zorganizowano ogromną manifestację w Berlinie Wschodnim, a w jej następstwie wymuszono otwarcie przejścia między dwiema strefami Berlina. Władze wydały akty umożliwiające swobodny przepływ obywateli. 9 listopada tysiące ludzi przeszły do Berlina Zachodniego. Wśród nich była Angela Merkel.
W nocy z 9 na 10 listopada 1989 r. rozpoczęło się spontaniczne rozbieranie muru dzielącego Berlin, a w kolejnych dniach nastąpił exodus wschodnich Niemców.
Przyjrzyj się zdjęciu. Napisz, co symbolizują białe krzyże.
Na podstawie opisu zdjęcia napisz, co symbolizują białe krzyże.
„Jesteśmy jednym narodem”
Według niemieckich ustaleń od stycznia do października 1989 roku z NRD wyjechało 110 tys. osób. Kolejny rok przyniósł apogeum migracji. W kraju następowały też dalsze zmiany: SED zmieniła nazwę na Partię Demokratycznego Socjalizmu, a z konstytucji wykreślono zapis, że na czele państwa stoi klasa robotnicza i jej partia. 7 grudnia rozpoczęły się obrady okrągłego stołu z udziałem władzy i opozycji. Efektem wprowadzonego pluralizmu politycznego było pojawienie się na scenie wielu partii (często nawiązujących nazwą do tych z RFN). W marcu 1990 roku przeprowadzono w NRD wolne i demokratyczne wybory, w których sukces odniosła CDU. Frekwencja wyborcza wyniosła 93,5%!
Wiele ugrupowań przystępowało do wyborów z hasłem: „Jesteśmy jednym narodem”, nawiązując do idei zjednoczenia. Dla wielu Niemców bowiem zniesienie komunizmu było tylko pierwszym etapem, kolejnym miała być likwidacja NRD i powstanie jednego państwa niemieckiego. Tym samym rozpoczął się proces zjednoczenia. Jednak powstanie jednolitego państwa uzależnione było od kilku czynników. Po pierwsze, wymagało uzgodnień między byłymi okupantami, a ci mieli wątpliwości. Francja opowiadała się za zjednoczeniem, ale odkładała ten proces na przyszłość, podobnie jak USA. Wielka Brytania bardzo sceptycznie podchodziła do problemu, obawiając się, że powstanie silnych, jednolitych Niemiec może doprowadzić do destabilizacji kontynentu europejskiego.
Po drugie, należało doprowadzić do unifikacji kilku istotnych obszarów. W tym celu w maju 1990 roku podpisano unię walutową i gospodarczą obu państw niemieckich, a 1 lipca wprowadzono zachodnią markę w NRD (w stosunku dwie marki wschodnie za jedną zachodnią). Według analityków zachodnioniemieckich wymiana była korzystna dla mieszkańców NRD, ale niestety zabójcza dla gospodarki zachodnioniemieckiej. Płace przeliczono 1:1, włączając też mieszkańców NRD w system ubezpieczeń socjalnych RFN. Zjednoczenie było również „koniecznością wewnętrzną”. Po otwarciu granic Niemcy ze Wschodu masowo przenosili się do zachodniej części kraju.
Zjednoczenie Niemiec
Od maja do lipca 1990 roku odbywały się spotkania przedstawicieli czterech mocarstw i dwóch państw niemieckich (w Bonn, Berlinie, Paryżu i Moskwie). Moskwa otrzymała wsparcie finansowe od RFN, umożliwiające transport i zapewniające pomoc żołnierzom Armii Sowieckiej opuszczającym NRD i powracającym do kraju. 23 sierpnia 1989 roku Izba Ludowa NRD przyjęła uchwałę o przyłączeniu NRD do RFN, a 31 sierpnia dwa kraje niemieckie podpisały w Berlinie traktat zjednoczeniowy. 3 października 1990 roku to data, która wyznacza koniec istnienia NRD. Upamiętnia ją obchodzony corocznie w Niemczech Dzień Jedności Niemiec.
Aktem międzynarodowym akceptującym zjednoczenie był przyjęty w gronie „2+4” Układ o ostatecznej regulacji w odniesieniu do Niemiec z 12 września 1990. Natomiast na sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ byłe mocarstwa okupacyjne wydały oświadczenie, że z dniem 3 października 1990 roku „zrzekają się praw i odpowiedzialności w stosunku do Berlina i Niemiec jako całości”.
Przyjrzyj się uważnie powyższemu zdjęciu. Czy otwarcie granicy między NRD i RFN było dla Niemców ważne? Jak zostało przez nich przyjęte?
Na podstawie opisu zdjęcia, zastanów się, czy otwarcie granicy między NRD a RFN było dla Niemców ważne? Jak myślisz, jak zostało przez nich przyjęte?
Czechosłowacja
W Czechosłowacji długo pamiętano o konsekwencjach praskiej wiosny. Latami nie organizowano dużych wystąpień i demonstracji. Jednak w styczniu 1989 roku doszło do manifestacji. Jej organizatorem, tak jak i kolejnych, był opozycyjny ruch Karta 77, na którego czele stał Václav Havel.
Policja starała się tłumić wystąpienia społeczne. Do krwawych starć między opozycją a rządzącymi doszło w październiku i listopadzie 1989 roku. Wśród manifestujących byli przede wszystkim studenci. W wyniku użycia sił porządkowych rannych zostało prawie 600 osób. Zradykalizowało to tylko nastroje. Głównym centrum manifestacyjnym stała się Praga.
Przyjrzyj się zdjęciu. Jakie znajdujesz odniesienia do wydarzeń z 1968 roku?
Na podstawie opisu zdjęcia, napisz jakie znajdujesz odniesienia do wydarzeń z 1968 roku.
Podobnie wyglądała sytuacja na Słowacji. Pierwsza demonstracja studentów w Bratysławie, kierowana przez opozycyjne ugrupowanie Społeczeństwo przeciw Przemocy, odbyła się 16 listopada 1989 roku.
Pod naciskiem wystąpień społecznych rząd czechosłowacki zdecydował się na rozmowy z opozycją, a w ich wyniku oddał bezkrwawo władzę (tzw. aksamitna rewolucja). Powołany został koalicyjny rząd, z konstytucji usunięto zapis o przewodniej roli partii komunistycznej i realizowaniu ideologii marksistowsko‑leninowskiej. W grudniu na prezydenta wolnego kraju wybrano wspomnianego opozycjonistę Václava Havla.
Czechy i Słowacja
Kolejną zmianą w Czechosłowacji był rozpad państwa na Czechy i Słowację. Od momentu wprowadzenia demokracji w Czechosłowacji dyskutowano o ewentualnym podziale państwa, niemniej dopiero sukces w wyborach parlamentarnych na Słowacji Partii Ludowej – Ruchu na rzecz Demokratycznej Słowacji przyspieszył ów proces. 17 lipca 1992 roku Słowacka Rada Narodowa przegłosowała przyjęcie nowej flagi, konstytucji i nazwy „Republika Słowacji”, natomiast Zgromadzenie Federalne w Pradze przegłosowało podział Czechosłowacji. 1 stycznia 1993 roku na mapie pojawiły się dwa niezależne organizmy polityczne. Odbyło się to w sposób pokojowy (tzw. „aksamitny rozwód”).
Bułgaria
W Bułgarii nie istniała zorganizowana opozycja antykomunistyczna. Pierwsze wystąpienia antyrządowe w latach 80. XX wieku nie miały charakteru antykomunistycznego, w dużej mierze dotyczyły bowiem kwestii narodowych. Otóż manifestacje były organizowane przez muzułmanów mieszkających w Bułgarii i uważających się za Turków. Władze zmuszały ich do przyjmowania bułgarskich imion i nazwisk. To wywoływało ogromny opór. Część bułgarskich muzułmanów została zmuszona do wyjazdu.
Dopiero wydarzenia w Polsce i na Węgrzech zmotywowały zwłaszcza mieszkańców Sofii do prób wolnościowego organizowania się i manifestowania. Pomocni w transformacji okazali się także „komunistyczni reformatorzy”, którzy zamierzali skorzystać z okazji i pozbyć się Todora Żiwkowa oraz bliskich mu towarzyszy partyjnych. 10 listopada 1989 roku zrealizowano ten plan.
Na czele grupy reformatorów stał Petyr Mładenow, który zastąpił Żiwkowa. W styczniu 1990 roku dokonano zmiany konstytucji, pozwalając na działalność ugrupowań opozycyjnych. Bułgarska Partia Komunistyczna została przemianowana na Bułgarską Partię Socjalistyczną. Zaczęły powstawać niezależne ugrupowania polityczne. Większość z nich skupiła się przed wyborami w Związku Sił Demokratycznych. W połowie 1990 roku ich lider, Żeliu Żelew, został prezydentem.
Natomiast bułgarscy komuniści, przekształceni w nową partię, rządzili jeszcze w parlamencie do 1991 roku. Dopiero wtedy kolejne wybory zmieniły układ sił politycznych.
Rumunia
Krajem, w którym zmian nie udało się wprowadzić pokojowo i odbyły się najpóźniej spośród krajów bloku sowieckiego, była Rumunia. Opozycja w Rumunii prawie nie istniała i nie było tradycji zorganizowanego oporu. Wszechobecny strach paraliżował społeczeństwo. Nicolae Ceauşescu [czyt: nikolae czaoczesku] stworzył system, w którym żaden obywatel nie czuł się pewnie. W telewizorach i telefonach montowano urządzenia podsłuchowe, rozbudowano do granic możliwości sieć tajnych współpracowników (było ich ok. 700 tys.). Praworządności strzegła też tajna policja Securitate. Panował kult jednostki porównywalny ze stalinowskim. Dyktatora tytułowano: „Cesarzem Rumunii”, „Mądrym Sternikiem”, „Synem Słońca”, „Geniuszem Karpat” itp.
Dyktator Ceauşescu próbował odwrócić uwagę od złej sytuacji i znalazł wroga – kozła ofiarnego, a mianowicie rozpoczął prześladowania mniejszości węgierskiej. Próbowano usunąć ją z terenu Transylwanii, burząc dotychczasowe siedziby i przenosząc w inne miejsca. W obronie mniejszości stanął pastor László Tőkés. 16 i 17 grudnia 1989 roku doszło do demonstracji i starć z siłami porządkowymi. Byli ranni i zabici. Kilka dni później z inicjatywy rumuńskiego dyktatora zorganizowano manifestację poparcia dla rządu. Okazało się, że została ona wykorzystana przez partyjnych przeciwników Ceauşescu. Doszło do antyrządowych wystąpień. Dyktator robił wszystko, aby je zdusić. Uzbrojeni milicjanci i tajniacy strzelali do tłumów. Tylko w grudniu 1989 roku zginęło ponad 1000 osób, a ponad 2 tys. zostało rannych. To nie zakończyło fali manifestacji. A kiedy opozycję poparły siły Securitate i żołnierze, koniec dyktatora był bliski.
Utworzono antyrządowy Front Ocalenia Narodowego. Na jego czele stanął komunista, ale przeciwnik prezydenta Ceauşescu, Ion Iliescu. Aresztowano dyktatora oraz jego żonę Elenę i po błyskawicznej rozprawie wydano wyrok śmierci na obydwoje. Wykonano go w trybie rewolucyjnym, mimo że tłum żądał publicznego procesu.
Jugosławia
Sytuacja w Jugosławii w latach 80. była dość skomplikowana. Po śmierci Josipa Broza‑Tity w 1980 roku odżyły tłumione przez silną władzę dyktatorską konflikty etniczne i religijne. W kraju pojawiło się też wiele problemów społecznych i gospodarczych: bezrobocie i inflacja, z którymi nie radziły sobie nowe władze. Niektóre bogatsze republiki (choćby czerpiące zyski z turystyki) budziły niechęć wśród mieszkańców biedniejszych regionów. Już w 1981 roku utrzymania szerokiej autonomii zaczęli domagać się mieszkańcy Kosowa.
Na terenie Serbii funkcjonowały dwa okręgi autonomiczne: Wojwodina, zamieszkana w większości przez Węgrów, i Kosowo zaludnione w prawie 90% przez Albańczyków.
Władze tłumiły demonstracje i wprowadzały ograniczenia swobód obywatelskich. W 1987 roku doszło m.in. do rozgromienia manifestacji Serbów na terenie Kosowa przez albańskich milicjantów. Również Słowenia i Chorwacja, bogate regiony atrakcyjne pod względem turystycznym, uznały, że warto wystąpić o niepodległość. Zwolennikiem powstania odrębnej wielkiej Chorwacji był Franjo Tudjman, wybrany w maju 1990 roku na prezydenta tego kraju. Dążenie do samodzielności przejawiała też Serbia. Wybrany na jej prezydenta w 1989 roku Slobodan Milošević próbował rozbudzić nacjonalizm serbski także wśród mieszkańców pozostałych obszarów. Wprowadzone w roku 1989 zmiany w konstytucji (choćby zniesienie autonomii Kosowa i Wojwodiny) tylko pogłębiały kryzys w Jugosławii.
Historia powszechna 1989‑2011Obudził się nacjonalizm, a szowinistyczni prorocy nienawiści powracali do historycznych żalów i zbiorowych ran. „Nacjonalizm wbił strzałę w serce Jugosławii” – pisali nie bez patosu dziennikarze.
Źródło: Andrzej Chwalba, Historia powszechna 1989–2011, Warszawa 2011, s. 137.
Narodom zamieszkującym Jugosławię coraz trudniej było zaakceptować różnorodność etniczną na swoim terenie.
Na podstawie mapy wymień konflikty w Jugosławii. Podaj przynajmniej trzy, uwzględniając problemy polityczne, narodowościowe i religijne.
Na podstawie opisu mapy wymień konflikty w Jugosławii. Podaj przynajmniej trzy, uwzględniając problemy polityczne, narodowościowe i religijne.
Wymień nazwy krajów, które powstały po rozpadzie Jugosławii.
Wymień nazwy krajów, które wydzieliły się z Jugosławii.
Zmiany nastąpiły też w kolejnym państwie komunistycznym choć odizolowanym od reszty świata, czyli Albanii. Po śmierci dyktatora Envera Hodży komuniści nie oddali władzy. Trudno też było mówić o liberalizacji polityki. Nadal starano się utrzymywać autarkię. Dopiero w 1990 roku pod wpływem protestów zliberalizowano scenę polityczną oraz zniesiono zakaz praktyk religijnych.
Skutki Jesieni Narodów
W większości krajów europejskich, które wyszły ze strefy wpływów ZSRS, przeprowadzono proces transformacji ustrojowej i gospodarczej. Jego wyrazem były zmiany w konstytucji i kształtowanie się demokracji parlamentarnej oraz gospodarki wolnorynkowej. W związku z pluralizmem na politycznym horyzoncie pojawiły się nowe ugrupowania prawicowe, liberalne, a dawne partie komunistyczne przekształciły się w socjaldemokratyczne. Nowe władze odwoływały się do nowych wartości, negując historię czasów komunizmu. Z gmachów budynków usuwano czerwone gwiazdy, z nazewnictwa placów i ulic – niedawnych bohaterów, zrzucano z postumentów wizerunki komunistów. Znoszono święta komunistyczne, a przywracano dawne narodowe. W Rumunii zrezygnowano z hymnu, który obowiązywał w okresie powojennym, a powrócono do tego sprzed II wojny światowej.
Uzyskanie suwerenności przez państwa demokracji ludowej wiązało się z opuszczeniem ich terenów przez oddziały Armii Sowieckiej (stacjonujących od zakończenia II wojny światowej). Z Polski ostatni żołnierze sowieccy wyjechali w 1993 roku. Kraje postkomunistyczne rozpoczęły także proces integracji ze wspólnotami europejskimi i NATO. Pierwszym etapem przygotowań była jednak integracja o charakterze regionalnym. Współpraca na tym szczeblu miała przygotować do funkcjonowania w ramach Unii Europejskiej. Przykładem współdziałania było powołanie Trójkąta, później Czworokąta, a ostatecznie Grupy Wyszehradzkiej (Polska, Węgry, Czechy, Słowacja) oraz CEFT‑y (Środkowoeuropejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu).
Większość społeczeństw krajów postkomunistycznych odczuła wyraźnie zmianę systemu. Trudne do zaakceptowania były zwłaszcza reformy gospodarcze. Rezygnacja z gospodarki planowej i wprowadzenie wolnego rynku, a tym samym zmian w strukturze własności, wiązały się z wieloma niedogodnościami.
Kalendarium Jesieni Narodów
Procesu demokratyzacji nie traktujemy jako mody, która przemija. Jest to proces konieczny. Zrobiliśmy już wiele i pójdziemy dalej, ale dwóch granic nie przekroczymy: nie pójdziemy na pluralizm związkowy w takim rozumieniu, jak chce się nam narzucić, i nie pójdziemy na tworzenie partii opozycyjnych. Nie wyklucza to udziału w organach przedstawicielskich i społecznych osób prezentujących różne polityczne, nawet opozycyjne punkty widzenia i poglądy. [...] Rozważamy dokonanie zmian konstytucyjnych, brana jest przy tym możliwość utworzenia drugiej izby Sejmu.
Indeks dolny Cyt. za: J. Skórzyński, Ugoda i rewolucja. Władza i opozycja 1985–1989, Warszawa 1995, s. 81.. 5.4.1989 Zdjęcie przedstawia okrągły, drewniany stół. Wokół niego są ustawione krzesła. Na stole znajdują się mikrofony oraz tabliczki z napisami. Na środku stoją kolumny oraz bukiet biało-czerwonych kwiatów. Zakończenie obrad Okrągłego Stołu w Polsce Porozumienie Okrągłego Stołu w sprawie reform politycznych z 5 IV 1989 r.
Po latach kryzysu gospodarczego i konfliktów politycznych Polska stoi przed wielkim zagrożeniem, ale i wielką szansą. [...] W obronie przed kryzysem i w działaniach na rzecz reform Polacy mogą i powinni się porozumieć. [...]
Podstawą porozumienia są zasady przyszłego systemu politycznego wypływające z niezbywalnego prawa obywateli do życia w państwie, które w pełni urzeczywistnia suwerenność narodu:
– pluralizm polityczny, znajdujący swój wyraz przede wszystkim w prawie do swobodnego zrzeszania się – w ramach demokratycznego ładu konstytucyjnego w organizacjach politycznych, społecznych i zawodowych;
– wolność słowa, w tym stwarzania realnych możliwości dostępu do wszystkich rodzajów środków przekazu różnorodnym siłom politycznym;
– demokratyczny tryb powoływania wszystkich przedstawicieli organów władzy państwowej, tak, by o tym, kto sprawować będzie władzę, rzeczywiście decydowali wyborcy;
– niezawisłość sądów i ich ustawowe uprawnienia kontrolne w stosunku do innych organów powołanych do strzeżenia praworządności i porządku publicznego;
– silny pełnią praw i swobodnie wybrany samorząd terytorialny. [...]
Wybory tegoroczne wyłonią Sejm i Senat, w którym różne siły polityczne uczestniczyć będą w decydowaniu o losach państwa. Jest to początek drogi do demokracji parlamentarnej. Zadaniem parlamentu [...] jest stworzenie nowej, demokratycznej konstytucji i nowej demokratycznej ordynacji wyborczej. Strony uczynią wszystko, aby skład następnego parlamentu był w pełni wyznaczony przez wolę wyborców. [...]
Swoboda wyborów do Sejmu X kadencji będzie ograniczona przez uzgodniony przy Okrągłym Stole podział mandatów. Umowa o podziale mandatów poselskich dotyczy tylko wyborów do Sejmu X kadencji. Zgodnie z tym podziałem, 60% mandatów poselskich przypada na koalicję PZPR, ZSL i SD, a dalsze 5% na PAX, PZKS, UChS. Kandydaci bezpartyjni, zgłoszeni przez niezależne grupy obywateli, rywalizować będą między sobą o 35% ogólnej liczby mandatów poselskich. Część mandatów w koalicji zostanie obsadzona z listy krajowej, obejmującej do 10% ogółu miejsc w przyszłym Sejmie. [...]
Swoboda wyborów do Senatu nie jest ograniczona żadnym uzgodnieniem dotyczącym podziału mandatów. Liczba miejsc w Senacie, jaką uzyskają poszczególne ugrupowania zależeć będzie wyłącznie od decyzji wyborców w poszczególnych okręgach. [...]
Senat będzie wraz z Sejmem uczestniczył w nowelizowaniu i uchwalaniu Konstytucji.
Senat połączony z Sejmem w Zgromadzenie Narodowe dokona wyboru Prezydenta pierwszej kadencji bezwzględną większością głosów. Kandydata na Prezydenta zgłosić może 1/4 posłów i senatorów. [...]
Indeks dolny Cyt. za: Wiek XX w źródłach, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S. B. Lenard, Warszawa 1998, s. 415–420.. 4.1989 Zdjęcie przedstawia salę, w której stoją stoły ułożone w kształt trójkąta. Siedzą przy nim mężczyźni w garniturach oraz kilka kobiet. Na stole leżą dokumenty. Po lewej stronie oraz za stołem w tle stoją dziennikarze z kamerami. Na środku między stołami stoją doniczki z roślinami. Początek rozmów przy „trójkątnym stole” na Węgrzech Relacja świadka upadku komunizmu na Węgrzech, profesora Károly'a Szerencsés'a
Kiedy na początku 1989 roku minister stanu Imre Pozsgay oświadczył w radiu, że w 1956 roku miała miejsce nie kontrrewolucja, lecz uzasadnione powstanie narodowe, całą monopolistyczną partię komunistyczną dotknął upadek moralny. Lecz [...] w rękach reżimu znajdowały się organy i środki przymusu, i wciąż też stacjonowały na Węgrzech wojska sowieckie. Stąd zarówno opozycja, jak i partia monopolistyczna zdecydowały się na podjęcie rozmów [... ] zawarto porozumienie co do transformacji państwa monopartii w państwo prawa (18 września 1989 roku). Parlament przyjął niezbędne do tego ustawy. Tymczasem nastąpił także uroczysty pogrzeb Imre Nagya i jego towarzyszy, a w trakcie tej ceremonii Viktor Orbán [....] podniósł kwestię wycofania wojsk sowieckich z Węgier (16 czerwca 1989 roku).
Sowieci się nie obrazili, tak oto 23 października 1989 roku, w rocznicę wybuchu rewolucji 1956, powstała (demokratyczna) Republika. Wiosną następnego roku przeprowadzono też wolne wybory, w których zwyciężyły siły narodowo-chrześcijańsko-demokratyczne i to one mogły utworzyć rząd z Józsefem Antallem jako premierem. Sytuacja była nie do pozazdroszczenia: kasa państwowa i kasa emerytalna świeciły pustkami. Węgierska gospodarka stała na skraju załamania. Bardzo wysokie było bezrobocie, wystrzeliła inflacja. Ogromne było również zadłużenie. Do rozliczeń jednak nie doszło, a i wymiana elity politycznej odbyła się tylko na najwyższym szczeblu, nie osiągając 50 proc. [...] Ofiarom dyktatury, ludziom, których wyzuto dosłownie ze wszystkiego, nie przyznano godnej rekompensaty. Wyczuwało się rozczarowanie i irytację. Dlatego gdy 19 czerwca 1991 roku ostatni okupujący żołnierz sowiecki opuścił nasz kraj, mało kto zwrócił na to uwagę.
Wywalczenie wolności na Węgrzech nazywano też „rewolucją zwiędłą", „bez humoru", „zmianą metody", „wymianą gangsterów". A przecież po raz pierwszy bez rozlewu krwi mogliśmy być wolni, niezależni i suwerenni. Musimy to uszanować, nawet jeśli było to trudne przebudzenie. Musimy wznieść się ponad nasze rozczarowania, pójść dalej. [...]
Indeks dolny Cyt. za: https://www.rp.pl/Wegry-1956---1989/311219924-Karoly-Szerencses-Trudne-przebudzenie-Wegier.html [dostęp: 22.05.2021]. 10.1989 Zdjęcie przedstawia grupę stojących w kilku rzędach ludzi w garniturach i mundurach wojskowych. Pod nimi jest czerwona ściana, a za nimi wysoki, czerwony baner z napisem 40 Jahre DDR oraz godłem NRD, czyli złotym młotem i cyrklem, otoczonymi kłosami zboża z niemiecką flagą na spodzie. Po lewej i prawej stronie widoczne są bloki mieszkalne oraz powiewające flagi niemieckie oraz czerwone. Początek masowych demonstracji w NRD Sprawozdanie z akcji tłumienia manifestacji w Berlinie 7 października 1989 r., przez jednostki antyterrorystyczne Ministerstwa Bezpieczeństwa NRD
Poszczególnych uczestników demonstracji wyciągano z niebywałą brutalnością na chybił trafił z tłumu, po czym biło ich nawet do ośmiu pracowników bezpieczeństwa w cywilu [...] Policjanci i funkcjonariusze MfS pędzili licznych zatrzymanych do pojazdów policyjnych, bijąc ich bez przerwy, mimo że nie natrafiali na żaden opór. Najbardziej brutalnie traktowano kobiety, żeby sprowokować mężczyzn uczestniczących w demonstracji do użycia siły wobec funkcjonariuszy bezpieczeństwa. Reżyseria wydarzeń w tym momencie była już całkowicie w rękach oficerów Stasi. Idąc za przykładem bezpieczniaków, policjanci znęcali się nad zatrzymanymi uczestnikami demonstracji przed ciężarówkami i w ciężarówkach. Wśród uczestników demonstracji znajdowali się liczni prowokatorzy z sił bezpieczeństwa; ich agresywne zachowanie miało zmusić funkcjonariuszy policji do działania. Około godziny 20.30 siły bezpieczeństwa hermetycznie zamykają teren wokół Gethsemanekirche, gdzie o godzinę wcześniej zaczęło się nabożeństwo. Gdy jego uczestnicy zaczęli wychodzić z kościoła, stanęli oko w oko z ogromnymi siłami policji. Aż do późnych godzin wieczornych stale dochodziło do samowolnych interwencji i aresztowań.
Indeks dolny Cyt. za: S. Wolle, Wspaniały świat dyktatury, Warszawa 2003, s. 471.. 9.11.1989 Zdjęcie przedstawia ludzi tłumnie zgromadzonych na szczycie oraz u podstawy muru berlińskiego w okolicach Bramy Brandenburskiej. Wśród zgromadzonych są kobiety, mężczyźni i dzieci. Jedna z osób stojących na murze pomaga wspiąć się na niego starszemu mężczyźnie. Ściana muru pokryta jest kolorowymi napisami i ściennymi grafikami. Przed nim ustawiona jest tablica ostrzegawcza z napisem w języku niemieckim, na której dopisane są czarnym sprayem dodatkowe słowa. Otwarcie muru berlińskiego Wspomnienie Konrada Weissa, mieszkańca Berlina Wschodniego i działacza opozycyjnego, współzałożyciela Demokracji Teraz
Zostawiliśmy najmłodszą córkę, bo spała, a jeszcze nie wierzyliśmy i nie chcieliśmy jej budzić. Pojechaliśmy z żoną autem do najbliższego przejścia, ale tam wszystko było już zablokowane. Wróciliśmy więc po córkę. Ona oszołomiona, my też, doszliśmy na piechotę do przejścia Bornholmerstrasse. Kiedy zbliżyliśmy się do granicy, usłyszeliśmy radosny gwar tysięcy ludzi. I już tkwiliśmy w środku ludzkiego strumienia płynącego przez Most Bornholmski, który prawie 30 lat był symbolem podziału. Szliśmy przed siebie, a wokół ludzie śmiali się, płakali, tańczyli. Nikt ich nie zatrzymywał. Nawet po strażnikach, którzy stali wciśnięci z boku, widać było radość. Ludzie podchodzili do nich, żartowali. Kiedy ta ludzka rzeka parła do Berlina Zachodniego, z przeciwka już płynął wąski strumyk. To byli ci z pierwszej fali, którzy chcieli tylko postawić stopę po drugiej stronie, niektórzy w piżamach, na które narzucili płaszcze – i ludzie z Berlina Zachodniego, którzy po raz pierwszy normalnie szli do krewnych na naszą stronę. Wszyscy, jak umówieni, szli na Kurfürstendamm – główną arterię Westberlina. Córka zaciągnęła nas, rzecz jasna, do dyskoteki. Najpierw stanęliśmy bezradni, ale potem zaczęliśmy tańczyć: najpierw ja, potem żona, a na końcu córka. Jak szaleni. Nigdy dotąd nie zdarzyło się nam tak tańczyć – jakbyśmy wytańczyli z siebie lata frustracji, lęków, strachu.
Indeks dolny Cyt. za: Jesień Ludów 1989. Dodatek specjalny "Tygodnika Powszechnego", nr 45, 8 listopada 2009, s. 24.. 11.1989 Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę. Ma owalną twarz z drugim podbródkiem, jest łysiejący z przerzedzonymi włosami po bokach i z tyłu głowy. Ma przyciemnione okulary oraz garnitur z krawatem, na marynarce którego wisi medal. Odsunięcie od władzy Todora Żiwkowa w Bułgarii Przemiany w Bułgarii jesienią roku 1989 według profesor Ireny Stawowy-Kawki
Fala demonstracji [przeciwko prześladowaniu mniejszości tureckiej przez bułgarskie władze] przeszła przez kraj w maju 1989 r., gdy w Paryżu miała miejsce konferencja praw człowieka. Demonstrantów starano się rozpędzić siłą. W walkach ulicznych byli zabici i ranni. Żiwkow w przemówieniu telewizyjnym 29 maja zwrócił się do władz w Ankarze, aby otwarły granice dla swych rodaków, aby każdy bułgarski muzułmanin mógł opuścić kraj. Polityka przymusowej asymilacji, nietolerancji religijnej doprowadziła do exodusu ludności tureckiej na wielką skalę. [...] Zaostrzyło to stosunki z Turcją.
Zwalczanie kultury, narodowości i tradycji tureckiej nie spowodowało zaniechania rusyfikacji społeczeństwa [bułgarskiego]. Wprost przeciwnie, proces ten się nasilił. Wzrastała liczba szkół z wykładowym językiem rosyjskim [...], pokazywano znaczenie ZSRR dla Bułgarii [...], wychwalano radzieckie wzorce w gospodarce, życiu społecznym i politycznym. Zmiany w Bułgarii pojawiły się dopiero wtedy, gdy doszło do nich w samej Moskwie.
Ogłoszenie przez Michaiła Gorbaczowa zmian – głasnosti i pieriestrojki – spowodowało, że Żiwkow podjął próbę reform w podobnym duchu. Jednak centralistyczny system zarządzania bez zmian systemowych nie sprawdził się. Niepowodzeniem zakończyły się próby reform w kierunku gospodarki wolnorynkowej. Tymczasem zaczęto protestować przeciwko pogarszającym się warunkom życia i dyskryminacji ludności tureckiej. Zachętą do działalności opozycyjnej w Bułgarii były też procesy zachodzące w krajach dotychczas pozostających pod wpływem ZSRR. [...]
Konferencja Ekoforum w Sofii od 16 X do 3 XI 1989, w obecności przedstawicieli KBWE oraz organizacji międzynarodowych, zwróciła uwagę na faktyczne problemy polityczne kraju. Na zmianę stosunku władz do ugrupowań opozycyjnych wpływ miała nie tylko interwencja państw zachodnich, ale także rozgrywki wewnątrz partii komunistycznej i rosnący opór społeczeństwa przed totalitarnymi metodami. Bunt w kierownictwie partii komunistycznej rozpoczął minister spraw zagranicznych Petyr Mładenow, który odmówił podpisania oświadczenia w sprawie ingerencji USA w sprawy wewnętrzne Bułgarii. Złożył on rezygnację z funkcji członka Biura Politycznego KC BPK i ministra spraw zagranicznych oraz wystosował pismo do centralnych organów BPK, poddając krytyce rządy Żiwkowa [...].
Zdając sobie sprawę z nieuchronności przemian w kraju, widząc, co dzieje się w innych krajach dawnego bloku sowieckiego i mając poparcie Gorbaczowa, część działaczy komunistycznych z Petyrem Mładenowem doprowadziła do odsunięcia od władzy (1 XI 1989) Todora Żiwkowa.
Indeks dolny Cyt. za: Wielka historia świata, t. 12, pod red. W. Rojka i in., Kraków 2006, s. 197, 198.. 11.1989 Zdjęcie przedstawia stos transparentów, kwiatów, zdjęć, flag i zniczy, które podpalane są przez kilka osób. Wokół stosu znajduje się tłum ludzi. Aksamitna rewolucja w Czechosłowacji Mowa inauguracyjna Václava Havla, jednego z liderów aksamitnej rewolucji, wygłoszona 1 stycznia 1990 r., po wyborze na prezydenta Czechosłowacji
Drodzy współobywatele!
Przez 40 lat z ust moich poprzedników słyszeliście w tym dniu to samo, choć w różnych wariantach: jak to nasz kraj rozkwita, ile wyprodukowaliśmy kolejnych milionów ton stali, jak bardzo jesteśmy szczęśliwi, jak wierzymy swym władzom i jak wspaniałe perspektywy przed nami się otwierają.
Sądzę, że wynieśliście mnie na ten urząd nie po to, abym i ja was okłamywał.
Nasz kraj nie rozkwita. Wielki duchowy i twórczy potencjał naszych narodów nie jest wykorzystywany w sposób sensowny. Różne gałęzie przemysłu produkują rzeczy zbędne, gdy tymczasem brak nam wielu potrzebnych artykułów. Państwo nazywające siebie państwem robotniczym wykorzystuje robotników i poniża ich. [...] Zniszczyliśmy sobie pola, rzeki i lasy, odziedziczone po przodkach, i mamy dziś najgorsze środowisko naturalne w Europie. Dorośli ludzie umierają u nas wcześniej niż w większości krajów europejskich. [...]
Ale wszystko to nie jest jeszcze najważniejsze. Najgorsze, że żyjemy w zniszczonym środowisku moralnym. Jesteśmy chorzy, bo przyzwyczailiśmy się, co innego mówić i co innego myśleć. Nauczyliśmy się, by w nic nie wierzyć, nie zauważać innych ludzi i troszczyć się wyłącznie o siebie. [...] Dotychczasowy reżim – uzbrojony w nienawistną, pełną pychy ideologię – zredukował człowieka do poziomu siły roboczej, a naturę do poziomu roboczego instrumentu. Zaatakował w ten sposób samą ich istotę i wzajemne stosunki między nimi. Utalentowanych i samodzielnych ludzi, skrzętnie gospodarujących w swym kraju, zmienił w śrubki jakiejś potwornie wielkiej, hałaśliwej i cuchnącej maszyny, której przeznaczenia nikt nie znał. Nie była ona w stanie dokonać niczego więcej, tylko powoli, lecz niepowstrzymanie zniszczyć samą siebie i wszystkie swoje trybiki. [...]
Nie wolno nam zrzucać wszystkiego na poprzednich władców [...] również dlatego, że osłabiałoby to odpowiedzialność, jaka stoi dziś przed każdym z nas. Obecnie każdy powinien działać szybko, samodzielnie, niezależnie i odpowiedzialnie. Nie łudźmy się: najlepszy rząd, najlepszy parlament czy najlepszy prezydent sami wiele nie zdziałają. [...] Wolność i demokracja oznaczają bowiem współuczestnictwo, współodpowiedzialność nas wszystkich.
[...] Jeśli to sobie uświadomimy, do naszych serc powróci nadzieja. [...]
Mamy przed sobą wolne wybory, a więc także przedwyborczą rywalizację. Nie pozwólmy, aby ta rywalizacja zbrukała czystą dotąd twarz naszej aksamitnej rewolucji. [...] Teraz już naprawdę nie chodzi o to, która partia, grupa czy klub zwyciężą w wyborach. Chodzi natomiast o to, aby zwyciężyli w nich najlepsi z nas – pod względem moralnym, obywatelskim, politycznym i zawodowym [...]. Nasz pierwszy prezydent [Masaryk] rozpoczął swe inauguracyjne przemówienie cytatem z Jana Amosa Komeńskiego. Pozwólcie mi, abym i ja zakończył swe pierwsze przemówienie parafrazą tego samego stwierdzenia: „Twoja władza, narodzie, powróciła do ciebie!”
Indeks dolny Cyt. za: Wielkie mowy w historii, t. 4, Warszawa 2006, s. 286–291.. 12.1989 Zdjęcie przedstawia idącą w prawą stronę zdjęcia parę mężczyzny i kobiety. Są dojrzali. Mężczyzna ma krótkie, ciemnosiwe włosy oraz garnitur z krawatem. Kobieta ma upięte, krótkie, jasne włosy oraz niebieską sukienkę w jasny wzór. Para idzie po betonowym placu. Za nimi znajduje się tłum ludzi, którzy niosą ich portrety, czerwone i rumuńskie flagi oraz transparenty w języku rumuńskim, na których pojawia się nazwisko Ceaușescu. Egzekucja rumuńskiego dyktatora Nicolae Ceaușescu i jego żony Eleny Relacja Dorina-Mariana Cirlana, członka plutonu egzekucyjnego
Generał Stanculescu powiedział [...] „Moi drodzy towarzysze [...]. Od dawna ufam spadochroniarzom i teraz także wierzę w wasze oddanie rewolucji". Dodał, że odbędzie się „nadzwyczajny sąd wojskowy, który na mocy rozporządzenia Frontu Ocalenia Narodowego osądzi i skaże parę, która tak wiele złego wyrządziła Rumunom. Czy doprowadzimy sprawę do samego końca?" – zapytał, a ja pomyślałem: „Jakiego końca?". [...]
„Jeśli zapadnie wyrok śmierci, czy jesteście gotowi go wykonać? Chórem odpowiedzieliśmy »Tak«. [...] Wtedy wyznaczył trzech z nas, kapitana, mnie [kaprala] i sierżanta. Dostaliśmy rozkaz wyprowadzenia wszystkich z budynku, w którym miał odbyć się proces, pilnowania drzwi do sali, gdzie miał się on toczyć i zabicia każdego, kto chciałby tam wejść. Kapitanowi pokazano miejsce, w którym Ceaușescu ma zostać zabity, gdyby otrzymał wyrok śmierci. A nam kazano, byśmy strzelając do niego opróżnili cały magazynek. [...]
Płakali jak dzieci [Nicolae i Elena Ceaușescu] [...]. „Nie możemy zginąć jak psy!" – krzyknął i spojrzał na nas. To była trudna chwila dla nas wszystkich. Wtedy odezwała się ona: „Jeśli zamierzacie nas zabić, to z szacunku dla naszej wzajemnej miłości nie róbcie tego na moich oczach. Pozwólcie mi umrzeć razem z moim mężem". Wtedy generał rozkazał: „Weźcie ją pod ścianę razem z nim". [...]
Wiedzieliśmy, kim są, ale nagle dostrzegłem jego ludzką twarz. Wyglądał na kompletnie zdumionego tym wszystkim. Potem spojrzał mi prosto w oczy i wykrzyknął: „Niech żyje socjalistyczna republika Rumunii! Historia mnie pomści!" i zaczął śpiewać Międzynarodówkę. Wtedy padł rozkaz i wszyscy trzej zaczęliśmy strzelać z biodra. Zastrzeliliśmy go, kiedy śpiewał. Strzelaliśmy z odległości metra, a może nawet 50 centymetrów. Opróżniliśmy całe magazynki, a oni zostali przyszpileni kulami do ściany. [...]
Działaliśmy jak roboty. [...] Byłem kapralem słuchającym rozkazów przełożonych, który zastrzelił człowieka po sfingowanym procesie. Zabiłem Ceaușescu w Boże Narodzenie, ale dekret powołujący tamten sąd został podpisany 27 grudnia, kiedy on już od dwóch dni nie żył. Dopiero tego wieczora pokazali w telewizji ciała. Naszych działań nie opisała żadna gazeta ani dokument. [...]
Tak, czuję, że odegrałem pewną rolę w historii. Wiem wszystko o Rewolucji Francuskiej, gilotynie i uważam, że zrobiłem coś podobnego. Ale nie czułem się z tym dobrze. Proces trwał minutę i 44 sekundy, a egzekucja mniej niż 10 minut. Zostałem wyszkolony na komandosa, żeby walczyć za ten kraj. Ceaușescu był moim najwyższym dowódcą, a ja miałem chronić go za wszelką cenę, a nie zabijać.
Indeks dolny Cyt. za: https://wiadomosci.onet.pl/kiosk/odegralem-pewna-role-w-historii/8px5k [dostęp: 21.05.2021]. 10.1990 Zdjęcie przedstawia zgromadzony nocą tłum przed Bramą Brandenburską. Na niebie widoczne są rozbłyski fajerwerków. Zjednoczenie Niemiec Układ mocarstw z państwami niemieckimi w sprawie statusu zjednoczonych Niemiec, podpisany w Moskwie 12 września 1990 r.
Republika Federalna Niemiec, Niemiecka Republika Demokratyczna, Republika Francuska, Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich i Stany Zjednoczone Ameryki,
świadome faktu, że ich narody od 1945 roku współżyją w warunkach pokoju,
pomne najnowszych przemian historycznych w Europie, które umożliwiają przezwyciężenie podziału tego kontynentu, [...]
zdecydowane [...] na rozwijanie przyjacielskich stosunków między narodami, opartych na poszanowaniu zasady równouprawnienia i samostanowienia narodów, a także na podejmowanie innych stosownych poczynań, mających na celu utrwalenie pokoju na świecie, [...]
doceniając fakt, że naród niemiecki korzystając swobodnie z prawa do samostanowienia wyraził swoją wolę do przywrócenia państwowej jedności Niemiec, aby jako równoprawny i suwerenny człon zjednoczonej Europy służyć pokojowi na świecie, [...]
mając na celu uzgodnienie ostatecznego uregulowania w stosunku do Niemiec, uznając, że poprzez ten fakt i w następstwie zjednoczenia Niemiec jako demokratycznego i pokojowego państwa prawa i odpowiedzialność czterech mocarstw wobec Berlina i Niemiec jako całości stracą swoje znaczenie, [...] 12 września 1990 roku w Moskwie, uzgodniły, co następuje:
Artykuł 1
(1) Zjednoczone Niemcy będą obejmować terytorium Republiki Federalnej Niemiec, Niemieckiej Republiki Demokratycznej i całego Berlina. Ich granice zewnętrzne odpowiadać będą granicom Niemieckiej Republiki Demokratycznej oraz Republiki Federalnej Niemiec i w dniu wejścia w życie niniejszego układu będą one ostateczne. Potwierdzenie ostatecznego charakteru granicy zjednoczonych Niemiec jest istotną częścią składową ładu pokojowego w Europie. [...]
Indeks dolny Cyt. za: Wiek XX w źródłach, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S. B. Lenard, Warszawa 1998, s. 355, 356.. 12.1991 Zdjęcie przedstawia biały stół, przy którym siedzą starsi mężczyźni w garniturach. Trzech z nich podpisuje dokumenty. Za stołem oraz obok niego stoją inni mężczyźni w garniturach. Przed stołem stoi bukiet czerwonych kwiatów. Na stole stoją flagi trzech państw: od lewej Ukrainy, Białorusi i Rosji. Rozpad Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich Porozumienie o utworzeniu Wspólnoty Niepodległych Państw z 8 grudnia 1991 r.
My, Republika Białorusi, Federacja Rosyjska (RSFRR), Ukraina, jako państwa założycielskie Związku SRR, które podpisały Układ Związkowy 1922 roku [...] stwierdzamy, że Związek SRR jako podmiot prawa międzynarodowego i rzeczywistość geopolityczna przestaje istnieć.
Opierając się na historycznej wspólnocie naszych narodów i ukształtowanych między nimi więziach, uwzględniając układy dwustronne zawarte między Wysokimi Umawiającymi się Stronami;
W intencji rozwijania swoich stosunków na podstawach wzajemnego uznania i poszanowania suwerenności państwowej, niezbywalnego prawa do samookreślania, na zasadach równych praw i niemieszania się w sprawy wewnętrzne, rezygnacji z użycia siły, ekonomicznych lub innych metod nacisku, regulowania kwestii spornych na drodze uzgadniania oraz na innych powszechnie uznanych zasadach i normach prawa międzynarodowego;
Uważając, że dalszy rozwój i umacnianie stosunków przyjaźni, dobrego sąsiedztwa i wzajemnie korzystnej współpracy między naszymi państwami odpowiadają podstawowym interesom narodowym ich społeczeństw i służą sprawie pokoju i bezpieczeństwa;[...]
Zobowiązując się do przestrzegania powszechnie uznanych międzynarodowych praw człowieka i narodów; Uzgodniły, co następuje:
Artykuł 1
Wysokie Umawiające się Strony tworzą Wspólnotę Niepodległych Państw.
Artykuł 2
Wysokie Umawiające się Strony gwarantują swoim obywatelom, niezależnie od narodowości czy innych różnic, równe prawa i swobody. Każda z Wysokich Umawiających się Stron gwarantuje obywatelom pozostałych stron oraz osobom bez obywatelstwa zamieszkującym na jej terytorium, niezależnie od przynależności narodowej lub innych różnic, prawa i swobody obywatelskie, polityczne, socjalne, ekonomiczne i kulturalne zgodnie z powszechnie uznanymi międzynarodowymi normami praw człowieka. [...]
Artykuł 5
Wysokie Umawiające się Strony wzajemnie uznają i respektują swoją integralność terytoria i nienaruszalność istniejących granic w obrębie Wspólnoty. Gwarantują otwartość granic, swobodę poruszania się obywateli i przepływu informacji w obrębie Wspólnoty. [...]
Artykuł 7
Wysokie Umawiające się Strony uznają, że do strefy ich wspólnego działania, urzeczywistnianego r zasadach równych praw przez wspólne instytucje koordynujące Wspólnoty, należą:
– koordynacja działalności w zakresie polityki zagranicznej;
– współpraca w kształtowaniu i rozwoju wspólnego obszaru gospodarczego, rynku europejskiego i rynku euroazjatyckiego, w dziedzinie polityki celnej;
– współpraca w rozwoju systemów transportu i łączności;
– współpraca w dziedzinie ochrony środowiska naturalnego, udział w tworzeniu powszechnego międzynarodowego systemu bezpieczeństwa ekologicznego;
– kwestie polityki migracyjnej;
– walka z przestępczością zorganizowaną. [...]
Artykuł 14
Oficjalną siedzibą organów koordynujących Wspólnoty jest miasto Mińsk.
Działalność organów byłego Związku SRR na terytorium państw członkowskich Wspólnoty ustaje. [...]
Indeks dolny Cyt. za: Wiek XX w źródłach, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S. B. Lenard, Warszawa 1998, s. 360–362.
Ćwiczenia
Kim był Imre Nagy?
- Studentem, który zginął podczas wydarzeń w 1956 roku.
- Premierem Węgier w 1956 roku.
- Bohaterem I wojny światowej.
Jak brzmiała nazwa państwa węgierskiego do 1989 roku?
- Węgierska Republika Ludowa
- Węgierska Republika Rad
- Węgierska Republika Socjalistyczna
Jak brzmi pełna nazwa CDU?
- Chrześcijańska i Demokratyczna Unia
- Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna
- Ugrupowanie Chrześcijańskich Demokratów
Sondaż opublikowany przez brytyjski „The Economist”: Opinia publiczna w wybranych państwach na temat zjednoczenia (w %).
Czy jesteś za zjednoczeniem Niemiec czy przeciw zjednoczeniu? | >Wielka Brytania | Francja | Polska | USA |
|---|---|---|---|---|
Za | 45 | 61 | 41 | 61 |
Przeciw | 30 | 15 | 44 | 13 |
Ani za, ani przeciw | 19 | 19 | 14 | 9 |
Nie wiem | 6 | 5 | 1 | 17 |
Wskaż właściwy komentarz do tabeli.
- Za zjednoczeniem Niemiec i przeciw zjednoczeniu opowiadał się podobny procent Polaków.
- Najmniej życzliwie do zjednoczenia odnieśli się Francuzi.
- Zjednoczenie popierała prawie 1/3 Brytyjczyków.
Przypomnij, w którym roku został zbudowany mur dzielący obecną stolicę Niemiec.
- 1945
- 1953
- 1961
Uwzględniając dzisiejszą perspektywę, wskaż problemy, które pojawiły się w wyniku zjednoczenia Niemiec. Następnie dopisz swoje propozycje.
- Wzrost bezrobocia, w związku z wprowadzeniem w dawnej NRD gospodarki wolnorynkowej.
- Produkty wschodnioniemieckie przegrywały konkurencję z zachodnimi.
- Zamknięcie nierentownych zakładów przemysłowych w NRD.
- Wzrost liczby ludności.
- Nadmiar ludzi wykształconych.
- Nie wszyscy Niemcy zachodni chcieli ponosić koszty dostosowania landów wschodnich (brak chęci do płacenia tzw. podatku wschodniego).
- Spadek produkcji przemysłowej w landach wschodnich.
- Brak umiejętności dostosowania się mieszkańców byłej NRD do nowej rzeczywistości.
- Inna mentalność mieszkańców obu krajów niemieckich.
- Wyludnienie terenów wschodnich.
- Sentyment części zwłaszcza starszego pokolenia za NRD.
Wyjaśnij dlaczego wydarzenia w Czechosłowacji w 1989 r. nazwano „spóźnionym trumfem praskiej wiosny”.
Wskaż prawdziwe stwierdzenie.
- Słowacja nigdy wcześniej nie była niezależnym państwem.
- Słowacja przez cały okres dwudziestolecia międzywojennego stanowiła suwerenne państwo.
- Słowacja stanowiła niezależne państwo w latach 1939–1945.
Napisz, czego dotyczyły wystapienia antyrządowe w Bułgarii w latach 80. XX wieku.
Historia powszechna 1989‑2011Poziom życia ludności był niski; w miastach posiłki gotowano nocą, gdyż w ciągu dnia nie było dostaw gazu; mężczyźni płacili podatki, gdy ich żony nie rodziły dzieci. Aborcja i stosowanie antykoncepcji było surowo karane, bo zgodnie z zapowiedzią wodza Rumunia miała być 30‑milionowym mocarstwem. Narodziny dzieci rejestrowano po ukończeniu przez nie 30 dnia, a nawet szóstego miesiąca życia, po to by zaniżyć statystyki śmiertelności niemowląt. Wódz wprowadził kartki na żywność, ponieważ uważał, że Rumuni są rozrzutni i jedzą zbyt dużo. W domach świeciły żarówki maksymalnie 40‑watowe, w niedzielę i święta ludzie pracowali prawie za darmo, by wyprodukować towary na eksport. W kraju dobrze wyposażonym w ropę naftową racjonowano benzynę i przekonywano do hodowli koni, które miały zastąpić samochody.
Źródło: Andrzej Chwalba, Historia powszechna 1989–2011, Warszawa 2011, s. 135.
Wymień cztery elementy rumuńskiej rzeczywistości i oceń je.
Historia powszechna 1989‑2011Najtrudniejszą do przeprowadzenia operacją była prywatyzacja wielkiego i średniego przemysłu. Tempo i skala przekształceń były zróżnicowane, ale we wszystkich krajach towarzyszyły im strajki i manifestacje robotników oraz korupcja i afery w środowisku politycznych decydentów […]. Faza przejściowa, przypadająca na lata 90., sprzyjała niegospodarności i nadużyciom ze względu na słabość struktur państwowych i rozmycie odpowiedzialności wśród służb administracyjnych zajmujących się prywatyzacją.
[…] Przestawienie gospodarki nieefektywnej na efektywną musiało doprowadzić do przejściowego spadku PKB.
[…] Prywatyzacja i związana z nią restrukturyzacja przyniosły w pierwszym okresie spadek wartości produkcji przemysłowej. Do 1993 r. w Rumunii wyniósł 40%, w Bułgarii 38%. Negatywnym skutkiem przeobrażeń własnościowych było rosnące bezrobocie.
Źródło: Andrzej Chwalba, Historia powszechna 1989–2011, Warszawa 2011, s. 137.
Po uważnej lekturze powyższego tekstu wymień wskazane przez autora problemy społeczne związane z okresem transformacji krajów demokracji ludowej.
Słownik
frazeologizm pochodzi z czasów prób zreformowania socjalizmu w Czechosłowacji w 1968 r.; nazwa procesu mającego na celu polepszenie życia jednostki w społeczeństwie komunistycznym; Dubcek, mimo ostrzeżeń Breżniewa odsunął od władzy stalinistów i zapowiedział ukaranie ich za zbrodnie; został zniesiona cenzura, coraz częściej pojawiała się w prasie krytyka komunizmu
po II wojnie światowej: państwa Europy Środkowo‑Wschodniej, pozostające pod dominacją ZSRS
ustrój w państwach komunistycznych, w założeniu demokratyczny, w rzeczywistości totalitarny
została sformułowana we wrześniu 1968 r. w artykule redakcyjnym „Prawdy”, po agresji ZSRS na Czechosłowację; oznaczała nazwę zasady polityki zagranicznej ZSRS, zgodnie z którą miał on prawo do interwencji zbrojnej, jeśli uznał, że zostały naruszone „podstawy ustroju socjalistycznego” w którymś z krajów bloku komunistycznego
miano „trójkątnego” zawdzięcza trzem stronom – opozycji, organizacjom społecznym zależnym od rządzących i organizacjom zależnym od opozycji
masowe wyjście, wyjazd skądś, masowa emigracja
określenie wydarzeń z 1989 r. w Czechosłowacji, które doprowadziły do obalenia systemu tzw. „demokracji ludowej” oraz pozwoliły na transformację ustrojową i wstąpienie Czechosłowacji na drogę demokracji
próba demokratyzacji ustroju komunistycznego w Czechosłowacji, którą na początku 1968 r. podjął I sekretarz Komunistycznej Partii Czechosłowacji Alexander Dubcek [czyt.: aleksander dubczek]