Narodziny III Rzeczpospolitej. Przemiany ustrojowe w Polsce w latach 1989 - 1997
Przyczyny zawarcia porozumienia „Okrągłego Stołu” - uczestnicy i postanowienia
Okrągły Stół. Bezkrwawe zwycięstwo czy kapitulacja?Okrągły Stół doprowadził do wyborów kontraktowych 4 czerwca 1989 r. Jednak spór o jego rolę trwa do dzisiaj. Która strona ma rację? Czy można to jednoznacznie rozstrzygnąć?
Źródło: Karolina Kreja, Okrągły Stół. Bezkrwawe zwycięstwo czy kapitulacja?, 8.07.2016, dostępny w internecie: histmag.org [dostęp 4.07.2020].
Na początku 1988 r. rząd polski wprowadził kolejną podwyżkę cen, ponieważ nie umiał w żaden inny sposób uporać się z ciągłym brakiem zaopatrzenia. Władze liczyły na to, że dzięki wyższym cenom więcej towaru pozostanie na półkach sklepowych, co pozwoliłoby obwieścić poprawę sytuacji zaopatrzeniowej. W odpowiedzi na podwyżki wprowadzone przez rząd w całej Polsce wybuchły strajki oraz demonstracje antyrządowe, które trwały całą wiosnę i lato. Rządzący zdawali sobie sprawę, że aby wyjść z tego kolejnego kryzysu społecznego i gospodarczego, muszą porozumieć się z opozycją. Tak doszło do pierwszych rozmów władz państwowych z przedstawicielami ruchu solidarnościowego oraz Kościołów katolickiego i ewangelicko‑augsburskiego. To właśnie od tych roboczych obrad w Magdalence, a później spotkań w ramach Okrągłego Stołu (już w 1989 r.) rozpoczęły się zmiany ustrojowe i rozpad systemu komunistycznego.
Dopasuj każdy rok protestów społecznych do miasta, w którym do nich doszło.
Dopasuj każdy rok protestów społecznych do miasta, w którym do nich doszło.
1976, 1970, 1970, 1980, 1976, 1968, 1956
| Poznań | |
|---|---|
| Gdańsk | |
| Gdynia | |
| Warszawa | |
| Radom | |
| Ursus |
Strajki w 1988 roku
W kwietniu i maju, a potem w sierpniu 1988 roku doszło do kolejnych wystąpień robotników, najpierw w Krakowie (Nowej Hucie) i innych miastach, a potem w Gdańsku.
Przeanalizuj wykres i rozstrzygnij, które z poniższych stwierdzeń są prawdziwe, a które fałszywe.
Zapoznaj się z wykresem i rozstrzygnij, które z poniższych stwierdzeń są prawdziwe, a które fałszywe.
- 1. zestaw danych:
- Rok: 1980
- Przeciętne wynagrodzenie nominalne (rok poprzedni 100): 113
- Przeciętne wynagrodzenie realne (rok poprzedni 100): 106
- Ceny towarów i usług konsumpcyjnych (rok poprzedni 100): 109
- 2. zestaw danych:
- Rok: 1981
- Przeciętne wynagrodzenie nominalne (rok poprzedni 100): 127
- Przeciętne wynagrodzenie realne (rok poprzedni 100): 111
- Ceny towarów i usług konsumpcyjnych (rok poprzedni 100): 124
- 3. zestaw danych:
- Rok: 1982
- Przeciętne wynagrodzenie nominalne (rok poprzedni 100): 151
- Przeciętne wynagrodzenie realne (rok poprzedni 100): 63
- Ceny towarów i usług konsumpcyjnych (rok poprzedni 100): 201
- 4. zestaw danych:
- Rok: 1983
- Przeciętne wynagrodzenie nominalne (rok poprzedni 100): 124
- Przeciętne wynagrodzenie realne (rok poprzedni 100): 64
- Ceny towarów i usług konsumpcyjnych (rok poprzedni 100): 123
- 5. zestaw danych:
- Rok: 1984
- Przeciętne wynagrodzenie nominalne (rok poprzedni 100): 116
- Przeciętne wynagrodzenie realne (rok poprzedni 100): 63
- Ceny towarów i usług konsumpcyjnych (rok poprzedni 100): 116
- 6. zestaw danych:
- Rok: 1985
- Przeciętne wynagrodzenie nominalne (rok poprzedni 100): 119
- Przeciętne wynagrodzenie realne (rok poprzedni 100): 70
- Ceny towarów i usług konsumpcyjnych (rok poprzedni 100): 114
- 7. zestaw danych:
- Rok: 1986
- Przeciętne wynagrodzenie nominalne (rok poprzedni 100): 120
- Przeciętne wynagrodzenie realne (rok poprzedni 100): 74
- Ceny towarów i usług konsumpcyjnych (rok poprzedni 100): 117
- 8. zestaw danych:
- Rok: 1987
- Przeciętne wynagrodzenie nominalne (rok poprzedni 100): 121
- Przeciętne wynagrodzenie realne (rok poprzedni 100): 69
- Ceny towarów i usług konsumpcyjnych (rok poprzedni 100): 125
- 9. zestaw danych:
- Rok: 1988
- Przeciętne wynagrodzenie nominalne (rok poprzedni 100): 182
- Przeciętne wynagrodzenie realne (rok poprzedni 100): 91
- Ceny towarów i usług konsumpcyjnych (rok poprzedni 100): 159
- 10. zestaw danych:
- Rok: 1989
- Przeciętne wynagrodzenie nominalne (rok poprzedni 100): 392
- Przeciętne wynagrodzenie realne (rok poprzedni 100): 106
- Ceny towarów i usług konsumpcyjnych (rok poprzedni 100): 359
-
rok : 1980
przeciętne_wynagrodzenie_nominalne_(rok_poprzedni_100) : 113
przeciętne_wynagrodzenie_realne_(rok_poprzedni_100) : 106
ceny_towarów_i usług_konsumpcyjnych_(rok_poprzedni_100) : 109
-
rok : 1981
przeciętne_wynagrodzenie_nominalne_(rok_poprzedni_100) : 127
przeciętne_wynagrodzenie_realne_(rok_poprzedni_100) : 111
ceny_towarów_i usług_konsumpcyjnych_(rok_poprzedni_100) : 124
-
rok : 1982
przeciętne_wynagrodzenie_nominalne_(rok_poprzedni_100) : 151
przeciętne_wynagrodzenie_realne_(rok_poprzedni_100) : 63
ceny_towarów_i usług_konsumpcyjnych_(rok_poprzedni_100) : 201
-
rok : 1983
przeciętne_wynagrodzenie_nominalne_(rok_poprzedni_100) : 124
przeciętne_wynagrodzenie_realne_(rok_poprzedni_100) : 64
ceny_towarów_i usług_konsumpcyjnych_(rok_poprzedni_100) : 123
-
rok : 1984
przeciętne_wynagrodzenie_nominalne_(rok_poprzedni_100) : 116
przeciętne_wynagrodzenie_realne_(rok_poprzedni_100) : 63
ceny_towarów_i usług_konsumpcyjnych_(rok_poprzedni_100) : 116
-
rok : 1985
przeciętne_wynagrodzenie_nominalne_(rok_poprzedni_100) : 119
przeciętne_wynagrodzenie_realne_(rok_poprzedni_100) : 70
ceny_towarów_i usług_konsumpcyjnych_(rok_poprzedni_100) : 114
-
rok : 1986
przeciętne_wynagrodzenie_nominalne_(rok_poprzedni_100) : 120
przeciętne_wynagrodzenie_realne_(rok_poprzedni_100) : 74
ceny_towarów_i usług_konsumpcyjnych_(rok_poprzedni_100) : 117
-
rok : 1987
przeciętne_wynagrodzenie_nominalne_(rok_poprzedni_100) : 121
przeciętne_wynagrodzenie_realne_(rok_poprzedni_100) : 69
ceny_towarów_i usług_konsumpcyjnych_(rok_poprzedni_100) : 125
-
rok : 1988
przeciętne_wynagrodzenie_nominalne_(rok_poprzedni_100) : 182
przeciętne_wynagrodzenie_realne_(rok_poprzedni_100) : 91
ceny_towarów_i usług_konsumpcyjnych_(rok_poprzedni_100) : 159
-
rok : 1989
przeciętne_wynagrodzenie_nominalne_(rok_poprzedni_100) : 392
przeciętne_wynagrodzenie_realne_(rok_poprzedni_100) : 106
ceny_towarów_i usług_konsumpcyjnych_(rok_poprzedni_100) : 359
Indeks dolny * płaca nominalna – wynagrodzenie otrzymywane przez pracownika w danym czasie. Indeks dolny koniec* płaca nominalna – wynagrodzenie otrzymywane przez pracownika w danym czasie.
Indeks dolny ** płaca realna – wskaźnik informujący, ile dóbr w danym czasie można kupić za daną sumę pieniędzy w danym czasie. Indeks dolny koniec** płaca realna – wskaźnik informujący, ile dóbr w danym czasie można kupić za daną sumę pieniędzy w danym czasie.
| Stwierdzenie | Prawda | Fałsz |
| Jednym z największych problemów gospodarczych lat 80. była stale rosnąca inflacja. | □ | □ |
| Równowagę na rynku w latach 80. władze starały się utrzymać podwyżkami cen na towary i usługi. | □ | □ |
| Dochody Polaków stale traciły na wartości, szczególnie w latach 1981–1984 i 1987–1989. | □ | □ |
Obrady Okrągłego Stołu
Władze próbowały zakończyć strajki siłą, ostatecznie jednak przystąpiły do negocjacji. Stronę solidarnościową reprezentował Lech Wałęsa. Ustalono, że robotnicy zakończą strajk, a władza i opozycja spotkają się przy tzw. Okrągłym Stole, by ustalić szczegóły porozumienia.
Negocjacje przy Okrągłym Stole rozpoczęły się 6 lutego 1989 r. w Warszawie. Stronie opozycyjnej przewodniczył Lech Wałęsa, towarzyszyli mu m.in. Tadeusz Mazowiecki, Bronisław Geremek, Jacek Kuroń i Adam Michnik. Po stronie rządowej zasiedli m.in. Czesław Kiszczak, Stanisław Ciosek i Alfred Miodowicz.
W tym czasie po Polsce krążyło żartobliwe powiedzenie, że okrągły stół stał się najlepszym eksportowym polskim meblem.
Obserwatorami ze strony Episkopatu Polski byli ks. Bronisław Dembowski i ks. Alojzy Orszulik, towarzyszył im biskup ewangelicko‑augsburski Janusz Narzyński, w obradach brał też udział ks. Bronisław Dąbrowski. W poszczególnych zespołach roboczych m.in. ds. reform politycznych, gospodarki czy pluralizmu związkowego uczestniczyli także m.in. Lech Kaczyński, Władysław Frasyniuk i Ryszard Reiff (strona opozycyjno‑solidarnościowa) oraz Leszek Miller i Aleksander Kwaśniewski (strona rządowa). Spotkania trwały do 5 kwietnia i zakończyły się wypracowaniem wspólnego stanowiska.
Wyjaśnij, jakie znaczenie miała tu symbolika okrągłego stołu.
W najważniejszym punkcie kompromis przewidywał częściową transformację ustrojową Polski oraz przeprowadzenie częściowo wolnych wyborów do parlamentu (ustalono przywrócenie izby wyższej – senatu). Inne ważne postanowienia to: legalizacja Solidarności, zakończenie prześladowań opozycji, a także przywrócenie w Polsce urzędu prezydenta. Negocjacje ze znienawidzoną komunistyczną władzą pogłębiły podziały wśród opozycjonistów. Ci bardziej radykalni z niechęcią odnosili się do idei Okrągłego Stołu bądź nawet całkowicie zbojkotowali rozmowy. Uważali oni wszelkie porozumienie z PZPR za zdradę i sprzeniewierzenie się ideałom walki niepodległościowej.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RMxontGPCq1Ie
Nagranie video. Wielka marmurowa sala z dużym, kryształowym żyrandolem. Na środku okrągły, drewniany stół z krzesłami. Na nim stoją mikrofony i leżą kartki. Wyświetla się napis: „6 lutego 1989 rok”. Przy stole zasiadają ubrani w garnitury politycy oraz księża. Wśród nich znajduje się Lech Wałęsa, mężczyzna z wąsem i jasnymi włosami. Na końcu filmu plansza z napisami: Wykorzystano materiały archiwalne TVP. Tylko do użytku w celach edukacyjnych e‑podręczniki.pl, opracowanie contentplus.pl, wrzesień 2015. Na dole znajdują się logotypy: Ośrodek Rozwoju Edukacji, Uniwersytet Wrocławski, Kapitał Ludzki. Narodowa Strategia Równowagi, Unia Europejska. Europejski Fundusz Społeczny.
Ustalenia Okrągłego Stołu
Ustalono wtedy między innymi:
relegalizację obu Solidarności, tj. Solidarności i Solidarności Rolników Indywidualnych;
przyjęcie do pracy osób zwolnionych za działalność związkową po 1981 r.;
system indeksacji płac, tj. podwyżek zależnych od stopnia inflacji;
ograniczenie cenzury, odideologizowanie oświaty i zezwolenie na szerszy dostęp opozycji do środków masowego przekazu.
Ponadto sejm miał się przedterminowo rozwiązać i miano rozpisać wybory do nowego, tym razem dwuizbowego parlamentu. Likwidacji ulec miała również Rada Państwa, a jej miejsce zająć miał wybierany przez parlament prezydent. Ordynacje wyborcze do sejmu i senatu, w kształcie wynegocjowanym przy Okrągłym Stole, zostały uchwalone 7 kwietnia 1989 r.
Ćwiczenia
Zaznacz, jaki głównie charakter miały strajki.
Jaki głównie charakter miały strajki?
- ekonomiczny
- polityczny
Zdecyduj, które stwierdzenia są prawdziwe, a które fałszywe.
| Stwierdzenie | Prawda | Fałsz |
| Michaił Gorbaczow wysunął program pierestrojki i głasnosti. | □ | □ |
| Obrady Okrągłego Stołu zakończyły się oficjalnie 5 kwietnia 1989 r. | □ | □ |
| Obrady Okrągłego Stołu rozpoczęły się niedługo po podobnych negocjacjach podjętych na Węgrzech. | □ | □ |
| Ustalenia Okrągłego Stołu zakładały przedterminowe rozwiązanie sejmu. | □ | □ |
Wymień przyczyny zwołania obrad Okrągłego Stołu.
Przyporządkuj nazwiska postaci do krótkich opisów biograficznych.
Działacz opozycji demokratycznej w okresie PRL. Uczestnik obrad Okrągłego Stołu. W latach 1997–2000 minister spraw zagranicznych, w latach 2000–2001 przewodniczący Unii Wolności, poseł na Sejm X, I, II i III kadencji, w latach 2004–2008 poseł do Parlamentu Europejskiego VI kadencji. Kawaler Orderu Orła Białego., Polityk i działacz komunistyczny, ekonomista i dyplomata; członek Biura Politycznego KC PZPR, a w latach 1986–1989 sekretarz KC PZPR; uczestniczył w pierwszych (najpierw tajnych) rozmowach z przedstawicielami opozycji oraz Kościoła katolickiego., Polski publicysta, eseista, pisarz, historyk i działacz polityczny. W latach 1968–1989 dysydent i jeden z głównych działaczy opozycji demokratycznej w PRL. Od 1989 redaktor naczelny „Gazety Wyborczej”. Kawaler Orderu Orła Białego., Polski duchowny rzymskokatolicki, orionista, biskup pomocniczy warszawski w latach 1962–1993, sekretarz generalny Konferencji Episkopatu Polski w latach 1969–1993, od 1993 r. biskup pomocniczy senior archidiecezji warszawskiej., Generał broni ludowego Wojska Polskiego, w latach 1981–1990 minister spraw wewnętrznych; członek powołanej w grudniu 1981 r. Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego, współorganizator i uczestnik najpierw rozmów w Magdalence, a potem obrad Okrągłego Stołu., Historyk, jeden z przywódców opozycji w okresie PRL, współzałożyciel KOR. Dwukrotny minister pracy i polityki socjalnej: w latach 1989–1991 w rządzie Tadeusza Mazowieckiego i w latach 1992–1993 w rządzie Hanny Suchockiej. Kawaler Orderu Orła Białego.
| Notka biograficzna | Postać |
|---|---|
| Działacz opozycji demokratycznej w okresie PRL. Uczestnik obrad Okrągłego Stołu. W latach 1997–2000 minister spraw zagranicznych, w latach 2000–2001 przewodniczący Unii Wolności, poseł na Sejm X, I, II i III kadencji, w latach 2004–2008 poseł do Parlamentu Europejskiego VI kadencji. Kawaler Orderu Orła Białego. | |
| Polityk i działacz komunistyczny, ekonomista i dyplomata; członek Biura Politycznego KC PZPR, a w latach 1986–1989 sekretarz KC PZPR; uczestniczył w pierwszych (najpierw tajnych) rozmowach z przedstawicielami opozycji oraz Kościoła katolickiego. | |
| Polski publicysta, eseista, pisarz, historyk i działacz polityczny. W latach 1968–1989 dysydent i jeden z głównych działaczy opozycji demokratycznej w PRL. Od 1989 redaktor naczelny „Gazety Wyborczej”. Kawaler Orderu Orła Białego. | |
| Polski duchowny rzymskokatolicki, orionista, biskup pomocniczy warszawski w latach 1962–1993, sekretarz generalny Konferencji Episkopatu Polski w latach 1969–1993, od 1993 r. biskup pomocniczy senior archidiecezji warszawskiej. | |
| Generał broni ludowego Wojska Polskiego, w latach 1981–1990 minister spraw wewnętrznych; członek powołanej w grudniu 1981 r. Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego, współorganizator i uczestnik najpierw rozmów w Magdalence, a potem obrad Okrągłego Stołu. | |
| Historyk, jeden z przywódców opozycji w okresie PRL, współzałożyciel KOR. Dwukrotny minister pracy i polityki socjalnej: w latach 1989–1991 w rządzie Tadeusza Mazowieckiego i w latach 1992–1993 w rządzie Hanny Suchockiej. Kawaler Orderu Orła Białego. |
2. Polityk i działacz komunistyczny, ekonomista i dyplomata; członek Biura Politycznego KC PZPR, a w latach 1986–1989 sekretarz KC PZPR; uczestniczył w pierwszych (najpierw tajnych) rozmowach z przedstawicielami opozycji oraz Kościoła katolickiego. Postać: (tu wybierz) 1. Jacek Kuroń, 2. Stanisław Ciosek, 3. Adam Michnik, 4. Czesław Kiszczak, 5. Bronisław Dąbrowski, 6. Bronisław Geremek.
3. Polski publicysta, eseista, pisarz, historyk i działacz polityczny. W latach 1968–1989 dysydent i jeden z głównych działaczy opozycji demokratycznej w PRL. Od 1989 redaktor naczelny „Gazety Wyborczej”. Kawaler Orderu Orła Białego. Postać: (tu wybierz) 1. Jacek Kuroń, 2. Stanisław Ciosek, 3. Adam Michnik, 4. Czesław Kiszczak, 5. Bronisław Dąbrowski, 6. Bronisław Geremek.
4. Polski duchowny rzymskokatolicki, orionista, biskup pomocniczy warszawski w latach 1962–1993, sekretarz generalny Konferencji Episkopatu Polski w latach 1969–1993, od 1993 r. biskup pomocniczy senior archidiecezji warszawskiej. Postać: (tu wybierz) 1. Jacek Kuroń, 2. Stanisław Ciosek, 3. Adam Michnik, 4. Czesław Kiszczak, 5. Bronisław Dąbrowski, 6. Bronisław Geremek.
5. Generał broni ludowego Wojska Polskiego, w latach 1981–1990 minister spraw wewnętrznych; członek powołanej w grudniu 1981 r. Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego, współorganizator i uczestnik najpierw rozmów w Magdalence, a potem obrad Okrągłego Stołu. Postać: (tu wybierz) 1. Jacek Kuroń, 2. Stanisław Ciosek, 3. Adam Michnik, 4. Czesław Kiszczak, 5. Bronisław Dąbrowski, 6. Bronisław Geremek.
6. Historyk, jeden z przywódców opozycji w okresie PRL, współzałożyciel KOR. Dwukrotny minister pracy i polityki socjalnej: w latach 1989–1991 w rządzie Tadeusza Mazowieckiego i w latach 1992–1993 w rządzie Hanny Suchockiej. Kawaler Orderu Orła Białego. Postać: (tu wybierz) 1. Jacek Kuroń, 2. Stanisław Ciosek, 3. Adam Michnik, 4. Czesław Kiszczak, 5. Bronisław Dąbrowski, 6. Bronisław Geremek.
Na fotografii oznaczono numerami uczestników obrad przy Okrągłym Stole. Na podstawie wiedzy pozaźródłowej połącz nazwiska przedstawionych osób z odpowiadającymi im cyframi.
Lech Wałęsa, Ryszard Reiff, ks. Alojzy Orszulik, gen. Czesław Kiszczak
| 1 | |
| 2 | |
| 3 | |
| 4 |
Słownik
ogólnopolski związek zawodowy powstały w 1980 r. dla obrony praw pracowniczych, do 1989 r. również jeden z głównych ośrodków opozycji przeciw rządowi Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej (PRL) i komunizmowi
(z franc. couloir – korytarz) pomieszczenie znajdujące się w sąsiedztwie sal, w których odbywają się oficjalne obrady, usytuowane w budynkach publicznych, np. w parlamencie, teatrze, sądzie; ma charakter reprezentacyjny; rozmowy prowadzone w kuluarach mają nieoficjalny charakter; także: okoliczności niejawne, nieoficjalne
(z łac. oppositio – opór) w polityce jest to ugrupowanie bądź grupa ugrupowań, ludzi sprzeciwiająca się partii rządzącej, krytykująca władzę, jej decyzje, politykę, ideologię; nie tworzy rządu, ale może być obecna w parlamencie; dąży do przejęcia władzy
(z niem. Streik) forma protestu stosowana przez różne grupy społeczne celem wynegocjowania swoich postulatów; zaprzestanie pracy przez pracowników, będące formą walki o zrealizowanie żądań, najczęściej ekonomicznych
(z łac. transformatio – przekształcenie) tu: w znaczeniu transformacji ustrojowej; zmiany zachodzące wewnątrz systemu partyjnego, ustrojowego bądź politycznego danego państwa
centralna organizacja związkowa utworzona w 1984 r. i zrzeszająca ogólnokrajowe oraz lokalne i zakładowe organizacje związkowe działające w obronie ich członków (przede wszystkim pracowników państwowych przedsiębiorstw); w czasach PRL miała być przeciwwagą dla rozwiązanej Solidarności, pozostającą w zależności od władz komunistycznych oraz PZPR i realizującą jej założenia
rozmowy toczone we wrześniu 1989 r. w celu opracowania formuły obrad między opozycją a stroną rządową
strajki w różnych regionach Polski związane z pogarszającą się sytuacją polityczną i ekonomiczną kraju, pośrednio doprowadziły one do porozumienia między władzą a opozycją w ramach obrad Okrągłego Stołu
organ utworzony w 1956 r. do ochrony bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego w PRL; SB brała udział m.in. w zwalczaniu opozycji; rozwiązana w 1990 r.
negocjacje prowadzone od lutego do kwietnia 1989 r. między opozycją a stroną rządową, w wyniku których nastąpiły zmiany ustrojowe w Polsce i upadek władzy komunistycznej