Narodziny III Rzeczpospolitej. Przemiany ustrojowe w Polsce w latach 1989 - 1997
Wybory czerwcowe - budowa III Rzeczypospolitej
Podczas obrad Okrągłego Stołu ustalono zasady, na jakich miały się odbyć wybory parlamentarne w czerwcu 1989 roku. Wybory do Sejmu miały być jedynie częściowo wolne: 65 proc. mandatów zagwarantowano bowiem blokowi Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR), Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego (ZSL) i Stronnictwa Demokratycznego (SD), tak jak doprecyzowano to w kontrakcie zawartym między grupą rządzącą a opozycją (stąd ich nazwa: wybory kontraktowe). Całkowicie demokratyczne miały być natomiast wybory do nowo powstałego Senatu. Mimo tych ograniczeń opozycja podjęła szeroko zakrojoną, jak na swoje możliwości, kampanię wyborczą. Jej efekty oraz wyniki czerwcowego głosowania były wielkim zaskoczeniem przede wszystkim dla obozu władzy.
(fragmenty)
(PAP) „W jedności – siła ruchu zawodowego w Polsce” – pod takim hasłem zebrali się 24 bm. […] w Bytomiu przedstawiciele prawie 5-milionowej organizacji, świadectwem woli tej jedności była najważniejsza decyzja uczestników spotkania – powołanie krajowego przedstawicielstwa związkowego, jakim jest Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych. Decyzja ta jest doniosłym wydarzeniem w dwuletniej historii odrodzonego ruchu związkowego, wspiera bowiem organizacyjnie jedność polityczno-programową tego ruchu, pozwala mu skuteczniej pełnić rolę rzecznika interesów ludzi pracy i współgospodarza kraju. W spotkaniu bytomskim uczestniczyło l062 delegatów reprezentujących wszystkie struktury ruchu zawodowego. Wśród delegatów zakładowych organizacji związkowych obecni byli członkowie Biura Politycznego KC PZPR Stanisław Kałkus, Jerzy Romaniuk i Albin Siwak.
Związkowcy gościli przedstawicieli władz z przewodniczącym Komitetu Rady Ministrów do spraw Związków Zawodowych wicepremierem Mieczysławem F. Rakowskim.
Źródło: Polska Rzeczpospolita Ludowa 1944–1989. Teksty źródłowe i materiały, cz. 3, 1984–1989, oprac. T. Filipiak, T. Komorowski, A. Kramski, Poznań 1990, s. 25.
29.6.1986 - 3.7.1986 X Zjazd PZPR Uchwała X Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej
[…]
X Zjazd stwierdza, iż generalnym celem partii w najbliższych latach jest dalsze wcielanie w życie linii IX Nadzwyczajnego Zjazdu – linii porozumienia, walki i socjalistycznych reform w imię nadrzędnych interesów klasy robotniczej i wszystkich ludzi pracy, całego społeczeństwa. Naszym najwyższym, ogólnonarodowym celem jest budowa Polski bezpiecznej, gospodarnej i praworządnej.
Na czoło naszych zamierzeń w obecnym pięcioleciu wysuwają się, zgodnie z Programem PZPR, następujące zadania:
– osiągnięcie stopniowej poprawy warunków życia ludzi pracy i ich rodzin;
– wzmocnienie i utrwalenie zdolności gospodarki narodowej do efektywnego i zrównoważonego rozwoju;
– dalszy rozwój socjalistycznej demokracji, jako podstawy umacniania państwa i skupianie wszystkich patriotycznych sił w kraju wokół nadrzędnych interesów narodu polskiego;
– wzrost międzynarodowej pozycji i autorytetu Polski, zwłaszcza przez zacieśnienie i rozszerzenie wszechstronnych więzi ze wspólnotą państw socjalistycznych oraz aktywny udział w międzynarodowym ruchu obrony pokoju w Europie i na świecie.
Źródło: Polska Rzeczpospolita Ludowa 1944–1989. Teksty źródłowe i materiały, cz. 3, 1984–1989, oprac. T. Filipiak, T. Komorowski, A. Kramski, Poznań 1990, s. 73–76.
6.2.1989 - 5.4.1989 Obrady Okrągłego Stołu Porozumienie Okrągłego Stołu w sprawie reform politycznych z 5 IV 1989 r.
Po latach kryzysu gospodarczego i konfliktów politycznych Polska stoi przed wielkim zagrożeniem, ale i wielką szansą. Realna jest groźba pogłębiania się kryzysu, jednakże istnieje szansa jego przezwyciężenia przez radykalną reformę państwa i równoczesną przebudowę systemu gospodarczego. W obronie przed kryzysem i w działaniach na rzecz reform Polacy mogą i powinni się porozumieć.
Polityczny kompromis różnych sił, wśród których są zarówno takie, które kierują się ideami demokratycznie pojmowanego socjalizmu, jak i takie, które czerpią inspirację z chrześcijaństwa, z dorobku ideowego „Solidarności”, ruchu ludowego i z innych źródeł i tradycji ideowych, pozwoli urzeczywistniać wspólny cel: niepodległą, suwerenną, bezpieczną równoprawnymi sojuszami, demokratyczną i silną gospodarczo Polskę.
Podstawą porozumienia są zasady przyszłego systemu politycznego wypływające z niezbywalnego prawa obywateli do życia w państwie, które w pełni urzeczywistnia suwerenność narodu.
Oznacza to:
– pluralizm polityczny, znajdujący swój wyraz przede wszystkim w prawie do swobodnego zrzeszania się – w ramach demokratycznego ładu konstytucyjnego w organizacjach politycznych, społecznych i zawodowych;
– wolność słowa, w tym stwarzania realnych możliwości dostępu do wszystkich rodzajów środków przekazu różnorodnym siłom politycznym;
– demokratyczny tryb powoływania wszystkich przedstawicieli organów władzy państwowej, tak, by o tym, kto sprawować będzie władzę, rzeczywiście decydowali wyborcy;
– niezawisłość sądów i ich ustawowe uprawnienia kontrolne w stosunku do innych organów powołanych do strzeżenia praworządności i porządku publicznego;
– silny pełnią praw i swobodnie wybrany samorząd terytorialny.
Strony uznały, że takie zasady powinny określać dalszą ewolucję polityczną, i deklarują, że będą im udzielały poparcia.
Źródło: Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 2001, s. 415–416.,
17.4.1989 Ponowna rejestracja Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” „Solidarność” odbudowywano na podobieństwo tej „pierwszej” – jako ruch społeczno-zawodowy, łączący cechy polityczne i związkowe. „Nowa” „Solidarność” prócz ograniczonego zasięgu wpływów przyjęła też na siebie bardziej polityczny charakter, wchodząc w układ z komunistami i wystawiając reprezentację sejmową. Charakterystyczna była dominacja ośrodka kierowniczego skupionego wokół Lecha Wałęsy i grupy jego doradców; mechanizm wyłaniania lub uzupełniania elity przywódczej Związku nabierał cech „kooptacji”, nie przypominając demokratycznych zasad „starej” „Solidarności”.
Źródło: W. Polak, S. Galij-Skarbińska, H. Głębocki, J. Kłosiński, Solidarność. Od komunizmu do Unii Europejskiej, Warszawa 2015, s. 179. 4.6.1989 Wybory do Sejmu Rada Państwa zarządziła wybory do Sejmu i Senatu i wyznaczyła datę głosowania na niedzielę 4 czerwca 1989 r., ustaliła kalendarz wyborczy, w którym określono daty wykonania czynności wyborczych […].
Kompetencje Sejmu i Senatu
[…] kilka podstawowych informacji o kompetencjach Sejmu X kadencji i nowo powołanego Senatu.
Sejm składać się będzie z 460 posłów wybieranych na okres 4 lat. Przysługuje im inicjatywa ustawodawcza, podobnie jak przyszłym senatorom, prezydentowi i Radzie Ministrów. Sejm pozostaje najwyższym organem władzy ustawodawczej. System sesyjny mają zastąpić obrady ciągłe. Obecność posłów opozycyjnych zmieni sposób jego działania. Swoboda wyborów do Sejmu X kadencji będzie ograniczona przez uzgodniony przy „okrągłym stole” podział mandatów. Zgodnie z tym 60 proc. mandatów poselskich przypadnie na koalicję PZPR, ZSL, SD, a dalsze 5 proc. „PAX”, Polski Związek Katolicko-Społeczny i Unię Chrześcijańsko-Społeczną. Kandydaci bezpartyjni zgłoszeni przez niezależne grupy obywateli rywalizować będą między sobą o 35 proc. ogólnej liczby mandatów poselskich. Część mandatów koalicji zostanie obsadzona z listy krajowej obejmującej do 10 proc. przyszłych miejsc w Sejmie.
Istotnym novum w naszym życiu polityczno-społecznym będzie instytucja Senatu. Będzie on miał prawo do inicjatywy ustawodawczej. Senat będzie rozważał ustawy uchwalane przez Sejm. Jeśli wyrazi sprzeciw wobec danej ustawy, to jej ponowne uchwalenie przez Sejm będzie wymagało większości 2/3 głosów. Senat będzie wraz z Sejmem uczestniczył w nowelizowaniu i uchwalaniu Konstytucji. Senat połączony z Sejmem tworzyć będzie zgromadzenie narodowe wybierające prezydenta PRL bezwzględną większością głosów. Senat składać się będzie ze 100 senatorów. Wybierany będzie na okres kadencji Sejmu. Swoboda wyborów do Senatu nie jest ograniczona żadnym uzgodnieniem dotyczącym podziału mandatów. Liczba miejsc w Senacie, jaką uzyskają poszczególne ugrupowania, zależeć będzie wyłącznie od decyzji wyborców w poszczególnych okręgach.
Źródło: artykuł w „Gazecie Poznańskiej” nr 88, s. 1–2,
za: Polska Rzeczpospolita Ludowa 1944–1989. Teksty źródłowe i materiały, cz. 3, 1984–1989, oprac. T. Filipiak, T. Komorowski, A. Kramski, Poznań 1990, s. 25.
29.12.1989 Nowelizacja konstytucji Ustawa z dnia 29 grudnia 1989 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
Art. 1. W Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej […] wprowadza się następujące zmiany:
1) tytuł otrzymuje brzmienie:
„Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej”;
4) art. 1–8 otrzymują brzmienie:
„Art. l Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.
Art. 2. 1. W Rzeczypospolitej Polskiej władza zwierzchnia należy do Narodu.
2. Naród sprawuje władzę przez swych przedstawicieli wybieranych do Sejmu, Senatu i do rad narodowych; sprawowanie władzy następuje także poprzez wyrażanie woli w drodze referendum. Zasady i tryb przeprowadzania referendum określa ustawa.
Art. 3. 1. Przestrzeganie praw Rzeczypospolitej Polskiej jest podstawowym obowiązkiem każdego organu państwa.
2. Wszystkie organy władzy i administracji państwowej działają na podstawie przepisów prawa.
Art. 4. 1. Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli Rzeczypospolitej Polskiej w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa.
2. O sprzeczności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznej orzeka Trybunał Konstytucyjny.
Art. 5. Rzeczpospolita Polska gwarantuje udział samorządu terytorialnego w sprawowaniu władzy oraz swobodę działalności innych form samorządu.
Art. 6. Rzeczpospolita Polska gwarantuje swobodę działalności gospodarczej bez względu na formę własności; ograniczenie tej swobody może nastąpić jedynie w ustawie.
Art. 7. Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia oraz poręcza całkowitą ochronę własności osobistej. Wywłaszczenie jest dopuszczalne wyłącznie na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem.
Art. 8. Siły zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej stoją na straży suwerenności i niepodległości Narodu Polskiego, jego bezpieczeństwa i pokoju”.
Źródło: Źródła do dziejów Polski w XIX i XX wieku, t. 6, Lata 1956–1989, cz. 2, wybór tekstów źródłowych J.R. Szaflik, R. Turkowski, Pułtusk 2004, s. 391–392.
17.10.1992 Uchwalenie tzw. małej konstytucji Fragment opracowania naukowego
Po sporach związanych z trybem odrzucenia poprawek wniesionych przez Senat, w której to sprawie wypowiedział się Trybunał Konstytucyjny, oraz po podpisaniu przez prezydenta weszła w życie Ustawa konstytucyjna z 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym, zwana potocznie małą konstytucją.
Ustalała ona liczebność Sejmu na 460 posłów, natomiast Senatu na 100 senatorów. Kadencje obu izb trwały 4 lata. Sejm miał możliwość rozwiązania się przed upływem kadencji większością 2/3 głosów, mógł go również rozwiązać prezydent, ale wyłącznie w czterech niżej omówionych przypadkach. Prawo inicjatywy ustawodawczej posiadali posłowie, Senat, Prezydent i Rada Ministrów. Sejm przełamywał ewentualne poprawki Senatu bezwzględną większością głosów. Natomiast odrzucenie przez Sejm weta prezydenckiego wymagało większości 2/3 głosów. Mała konstytucja podtrzymała też niektóre dotychczasowe uregulowania dotyczące urzędu prezydenta, a mianowicie: jego wybór na 5 lat w wyborach powszechnych; ogólne kierownictwo prezydenta w sprawach bezpieczeństwa i obrony państwa oraz polityki zagranicznej; prawo występowania z wnioskiem o powołanie i odwołanie prezesa NBP; prawo powoływania ministrów stanu; prawo wprowadzania stanu wojennego i wyjątkowego; prawo weta ustawodawczego.
Źródło: A. Dudek, Historia polityczna Polski 1989–2012, Warszawa 2013, s. 259.
Błędna strategia komunistów
Władzom zależało na jak najszybszym przeprowadzeniu wyborów, ponieważ zakładały (i słusznie), że czas działa na ich niekorzyść. Wcześniej w trakcie obrad Okrągłego Stołu naciskały również na to, jak będą wyglądały wybory do Senatu, i zdecydowały się na model ordynacji wyborczej zbliżony do większościowego. Co to znaczy? Polska była wówczas podzielona na 49 województw, w związku z tym pierwotna propozycja władz wobec Solidarności przy Okrągłym Stole była taka, że z każdego województwa miało zostać wybranych po dwóch senatorów. Opozycja jednak protestowała, wskazując na to, że województwa mają różną wielkość i liczbę ludności, ostatecznie więc ustalono, że w dwóch najludniejszych województwach – warszawskim i katowickim – wybieranych będzie po trzech senatorów tak, aby w sumie z całego kraju było ich stu. Władze komunistyczne podkreślały przy tym stanowczo, że Solidarność zgodziła się na wybory demokratyczne, ale nie na wybory proporcjonalne.
Taka strategia wynikała z tego, że Służba Bezpieczeństwa wiedziała, iż zdecydowana większość struktur Solidarności (a więc działaczy, drukarni itp.) jest skoncentrowana tylko w największych miastach, głównie ośrodkach akademickich: Trójmieście, Warszawie, Lublinie, Krakowie, Wrocławiu czy Poznaniu. Dla komunistów było więc jasne, że tam Solidarność wygra, ale takich regionów było tylko kilkanaście, a pozostawało jeszcze ponad 30 małych, rolniczych województw, jak np. chełmskie, bialskopodlaskie, skierniewickie. Rządzący zakładali, że w trakcie bardzo krótkiej kampanii wyborczej Solidarność nie zdoła się tam dobrze przygotować i w nich przegra. Tym – oraz zagwarantowanymi 65 proc. miejsc w Sejmie dla posłów PZPR i jej ugrupowań sojuszniczych – można tłumaczyć duży optymizm grupy rządzącej; członkowie partii byli bowiem przekonani, że ostatecznie opozycja zdobędzie najwyżej 50–60 proc. mandatów senatorskich.
Wybory czerwcowe 1989 r.
Na walkę o głosy były tylko dwa miesiące, Solidarność miała o wiele mniejszy niż strona rządowa dostęp do mediów, drukarni, funduszy na działania informacyjne i promocję. W akcję roznoszenia plakatów i ulotek społecznie włączyło się jednak wielu ludzi, dzięki czemu rezultaty były widoczne.
Solidarność otrzymała prawo wydawania własnego dziennika w wyniku porozumień Okrągłego Stołu. W ten sposób po raz pierwszy od 1947 roku pojawił się tytuł prasowy niezależny od władz komunistycznych. Ponieważ pierwszym zadaniem gazety było prowadzenie kampanii wyborczej Solidarności, nazwano ją „Gazetą Wyborczą”.
Ważnym pomysłem na kampanię było przygotowanie plakatów z fotografiami kandydatów z Lechem Wałęsą, co pozwoliło na łatwe rozpoznanie, po której stronie stoją. O przebiegu kampanii opowiada prof. Antoni Dudek:
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1I9ogcVloLIU
Film nawiązujący do treści materiału Kampania wyborcza w 1989 roku.
Znajdź w Internecie plakaty wyborcze "Solidarności" z roku 1989 i zaznacz, jakie symbole przedstawiają.
- Orzeł Biały
- logo Solidarności
- Polska Walcząca
- Lech Wałęsa
- znak zwycięstwa
Wyniki wyborów zaskoczyły opinię publiczną na świecie i samych rządzących – dotychczasowi przywódcy komunistyczni przegrali je z kretesem. Ostatecznie w Senacie opozycja zdobyła 99 proc. miejsc. Ważną rolę odegrał mechanizm głosowania, czerwcowe wybory były bowiem – jak podkreślają historycy – rodzajem plebiscytu, w którym społeczeństwo wybierało, czy chce kontynuacji PRL, czy jest przeciw istniejącemu systemowi. Ci, którzy nie chcieli kontynuacji Polski Ludowej, nie wybierali innych kandydatów opozycji niesolidarnościowej, ale głosowali na „drużynę Lecha”, a zwolennicy władz – na kandydatów z ramienia Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR), Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego (ZSL) i Stronnictwa Demokratycznego (SD), tylko że oni się rozproszyli. W efekcie w pierwszej turze wyborów do Senatu, przeprowadzonej 4 czerwca, Solidarność zdobyła 92 mandaty, a w przypadku ośmiu pozostałych rozstrzygnąć miała druga tura. Ostatecznie Solidarność uzyskała 99 na 100 możliwych mandatów. Gdyby ordynacja była proporcjonalna, to kandydaci związani z obozem władzy według różnych szacunków zdobyliby w Senacie ok. 20 mandatów.
Wyjaśnij, jaki był cel takiego druku.
Natomiast w przypadku Sejmu ciosem dla komunistów okazał się los krajowej listy wyborczej, zwanej popularnie listą krajową. Był to pomysł rządzących, którzy chcieli w ten sposób zagwarantować znajdującym się na niej przedstawicielom najwyższych władz państwowych i partyjnych łatwe zdobycie mandatów do Sejmu X kadencji. Na liście znalazło się 35 nazwisk, m.in. premier Mieczysław Rakowski, minister spraw wewnętrznych Czesław Kiszczak i były I sekretarz KC PZPR Stanisław Kania. Posłami miały zostać osoby, które uzyskają więcej niż połowę ważnych głosów. Okazało się, że na 35 kandydatów tylko dwóch uzyskało wymaganą liczbę głosów, a reszta przepadła. Pojawił się więc problem, w jaki sposób obsadzić te 33 mandaty. Doszło do wydarzenia bez precedensu: Rada Państwa między pierwszą a drugą turą wyborów zmieniła ordynację wyborczą, a Solidarność zgodziła się, choć bez entuzjazmu, na takie rozwiązanie, ponieważ w przeciwnym wypadku sytuacja groziła unieważnieniem całych wyborów. Ostatecznie te 33 mandaty obsadzono w drugiej turze wyborów w okręgach.
Miary upokorzenia władz dopełniła kwestia wyborów do Sejmu w tych okręgach, podczas których walczono o konkretny mandat dla członka ZSL, PZPR, kandydata bezpartyjnego czy solidarnościowego. Zgodnie z ustaleniami opozycja mogła zdobyć 35 proc. miejsc (a więc dokładnie 161 mandatów). W pierwszej turze wyborów kandydaci Solidarności zdobyli 160 mandatów. Tymczasem z blisko 300 kandydatów obozu władzy w pierwszej turze wymaganą większość głosów, potrzebną do zdobycia mandatu poselskiego, uzyskały tylko trzy osoby, a cała reszta, czyli miażdżąca większość, musiała walczyć o mandat w drugiej turze. Można więc powiedzieć, że Solidarność praktycznie niemal wszystkich swoich parlamentarzystów wybrała już na samym początku, przy frekwencji wynoszącej ponad 60 proc. uprawnionych do głosowania, natomiast dopiero 18 czerwca, podczas drugiej tury, obsadzono większość mandatów poselskich z puli PZPR, ZSL i SD.
Podział mandatów poselskich i senatorskich
Lista wyborcza | Posłowie | Senatorowie |
|---|---|---|
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza | 173 | 0 |
Komitet Obywatelski „Solidarność” | 161 | 99 |
Zjednoczone Stronnictwo Ludowe | 76 | 0 |
Stronnictwo Demokratyczne | 27 | 0 |
Stowarzyszenie „Pax” | 10 | 0 |
Unia Chrześcijańsko‑Społeczna | 8 | 0 |
Polski Związek Katolicko‑Społeczny | 5 | 0 |
Niezależni | 0 | 1 |
Razem | 460 | 100 |
Indeks górny Źródło: artykuł Wyniki wyborów parlamentarnych w Polsce, wikipedia.org. Indeks górny koniecŹródło: artykuł Wyniki wyborów parlamentarnych w Polsce, wikipedia.org.
Rozwiń podane skróty nazw ugrupowań politycznych.
Co więcej, w drugiej turze Solidarność także odegrała istotną rolę. W wielu przypadkach do drugiej tury przechodzili dwaj kandydaci związani z obozem władzy (reprezentujący PZPR, ZSL lub SD), walczący między sobą o mandat. Solidarność zaczęła się przyglądać kandydatom i sugerować swoim zwolennikom, aby wybierali ludzi związanych raczej z którymś ze Stronnictw niż z PZPR. W ten sposób ponad 50 parlamentarzystów (głównie z ZSL i SD) weszło do Sejmu X kadencji z poczuciem, że dostali się tam przede wszystkim dzięki wsparciu Solidarności. Ten fakt fundamentalnie przyczynił się do rozbicia jedności koalicji skupionej wokół PZPR i był początkiem końca większości PZPR w Sejmie. Po wyborach przedstawiciele ZSL i SD zerwali bowiem sojusz z PZPR i przystąpili do koalicji rządowej z Obywatelskim Klubem Parlamentarnym (Solidarnością), do którego należeli parlamentarzyści zgromadzeni wokół Lecha Wałęsy. Jego przewodniczącym został Bronisław Geremek.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RMnowoUt0CBKH
Film nawiązujący do treści materiału Początek końca dyktatury PZPR.
19 lipca 1989 r. Zgromadzenie Narodowe (połączony Sejm i Senat) na prezydenta wybrało gen. Wojciecha Jaruzelskiego, który uzyskał jeden głos ponad wymaganą większość bezwzględną. Wobec podpisania układu koalicyjnego przez Wałęsę w imieniu OKP z ZSL oraz SD misja tworzenia rządu powierzona gen. Kiszczakowi się nie powiodła i musiał on zrezygnować z funkcji premiera. Po kilku tygodniach zadanie sformowania rządu prezydent Jaruzelski wyznaczył Tadeuszowi Mazowieckiemu, który został pierwszym niekomunistycznym premierem w Europie Środkowo‑Wschodniej po II wojnie światowej. Tak zwane resorty siłowe (Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Ministerstwo Obrony Narodowej) w nowym gabinecie musiały pozostać w rękach PZPR. Tekę ministra spraw zagranicznych objął Krzysztof Skubiszewski. Programem reform gospodarczych i hamowaniem hiperinflacji zajął się wicepremier Leszek Balcerowicz.
Przeczytaj fragmenty exposé i oznacz je kolorami określającymi główne treści według podanego klucza: praworządność i troska o prawa człowieka –- czerwony, promowanie przedsiębiorczości – żółty, wolność mediów – zielony, zastąpienie gospodarki socjalistycznej gospodarką kapitalistyczną – niebieski, nowa filozofia państwa – fioletowy.
zolty czerwony niebieski fioletowy zielony
Panie Marszałku, Wysoka Izbo! Chcę utworzyć rząd zdolny do działania dla dobra społeczeństwa, narodu i państwa. Będzie to rząd koalicji na rzecz gruntownej reformy państwa.
Musi ulec zmianie dotychczasowa filozofia państwa. Nie może ono zajmować się wszystkim i wszystkiego gwarantować, powinno ułatwiać i regulować działalność. Najważniejszą rolą rządu i administracji w tej chwili jest otwarcie możliwości działań zbiorowych i indywidualnych.
Sprawą najważniejszą dla społeczeństwa jest stan gospodarki narodowej, który dziś musi być uznany za krytyczny. Długofalowym strategicznym celem poczynań rządu będzie powrót do gospodarki rynkowej oraz roli państwa zbliżonej do rozwiniętych gospodarczo krajów.
Moim największym pragnieniem jest, by rząd obecnej koalicji otworzył Polakom możliwości podniesienia gospodarczego kraju. Potrzebujemy takich mechanizmów prawnych i ekonomicznych, które dadzą ludziom przedsiębiorczym poczucie bezpieczeństwa dla ich działalności i pozwolą wszystkim odnaleźć moralny i materialny sens pracy.
Konieczne jest wprowadzenie rządów prawa, przyznanie każdemu obywatelowi praw zgodnych z paktami, umowami i konwencjami.
W stosunkach między rządem i obywatelami niezastąpioną rolę pełnią we współczesnych warunkach środki społecznej informacji, zwłaszcza radio i telewizja. Muszą one mieć dziś charakter pluralistyczny. Przejście od monopolu do pluralizmu uważam w tej dziedzinie za niezbędne.
Promieniowanie Solidarności
Opisz zmiany, np. terytorialne albo polityczne, jakie zaszły w latach 1988–1992 w wybranym państwie sąsiadującym z Polską.
Liberalny kurs Gorbaczowa pobudził nastroje antykomunistyczne we wszystkich krajach Europy Środkowo‑Wschodniej. Solidarność przetarła szlaki i jej sukcesy zachęciły inne ruchy opozycyjne w regionie do podjęcia zdecydowanych działań na rzecz demontażu starego systemu. Okrągły Stół pokazał, że istnieje możliwość wypracowania kompromisu, zaprowadzenia zmian na drodze pokojowej. Na Węgrzech, gdzie partia komunistyczna sama zainicjowała zmiany, 13 czerwca 1989 r. opozycja i rządzący zasiedli do tzw. Trójkątnego Stołu, a wiosną następnego roku doszło tu do wolnych wyborów. Karta 77, czeski odpowiednik Solidarności, na czele której stał Václav Havel, zorganizowała pierwsze demonstracje w styczniu 1989 r. Po tym, jak w listopadzie protesty przybrały na sile, rząd czechosłowacki w końcu oddał władzę.
Proces zmian w Czechosłowacji nazywany jest „aksamitną rewolucją”. Dlaczego?
Który element graficzny wskazuje na sympatyzowanie Havla z Solidarnością?
Protesty w Czechosłowacji nasiliły się po tym, jak dotarły tam informacje o wydarzeniach w Niemczech. Tam bowiem 2 października 1989 r. na ulice wyszli mieszkańcy Lipska, a 4 listopada – Berlina Wschodniego. W nocy z 9 na 10 listopada berlińczycy zaczęli spontanicznie rozbierać mur od lat 60. dzielący ich miasto.
Co miał na myśli autor tekstu „Wie denn” („Jakże/jakim sposobem”), pisząc go na tablicy ostrzegającej: „Achtung! Sie verlassen jetzt West‑Berlin” („Uwaga! Teraz opuszczasz Berlin Zachodni”).
W tym czasie przebudziła się również Bułgaria. Nieco później Jesień Ludów, jak zwykło się mówić o procesie rozpadu rządów komunistycznych w Europie Środkowo‑Wschodniej, dotarła do Rumuni. Początkowo Nicolae Ceauşescu użył sił porządkowych i wojska. Ponad 1 tys. osób poniosło śmierć, a dodatkowe 2 tys. zostały ranne. Rumuński dyktator nie powstrzymał jednak rosnącej opozycji w kręgach samej partii komunistycznej. Część aparatu władzy stanęła po stronie ruchu społecznego i przeprowadziła zamach stanu. Zorganizowany naprędce trybunał wojskowy skazał Ceauşescu i jego żonę Elenę na śmierć przez rozstrzelanie. Proces trwał około dwóch godzin, wyrok wykonano tego samego dnia.
Zwróć uwagę na gesty protestujących. Co oznaczają?
Układ Warszawski (oficjalna nazwa Układ o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej) został utworzony 14 maja 1955 roku w Warszawie jako sojusz polityczno‑wojskowy państw bloku wschodniego. Dominującą rolę odgrywał w nim ZSRS. Doktryna wojenna układu miała oficjalnie charakter obronny. W rzeczywistości był on przeciwwagą dla NATO, a zwłaszcza dla Stanów Zjednoczonych. Jedyną operacją Układu Warszawskiego była operacja „Dunaj”, przeprowadzona 21 sierpnia 1968 roku na terenie Czechosłowacji przeciwko „Praskiej Wiośnie”. Układ Warszawski został rozwiązany 1 lipca 1991 roku w Pradze. Było to konsekwencją przemian, jakie miały miejsce w Europie Środkowo‑Wschodniej po upadku komunizmu w 1989 roku.
- Nazwa kategorii: Członkowie Układu Warszawskiego
- Nazwa kategorii: Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich
- Nazwa kategorii: Ludowa Republika Albanii – zawiesiła współpracę w 1961 roku i wystąpiła z Układu 12 września 1968 roku
- Nazwa kategorii: Ludowa Republika Bułgarii
- Nazwa kategorii: Czechosłowacka Republika Socjalistyczna
- Nazwa kategorii: Polska Rzeczpospolita Ludowa
- Nazwa kategorii: Rumuńska Republika Ludowa
- Nazwa kategorii: Węgierska Republika Ludowa
- Nazwa kategorii: Niemiecka Republika Demokratyczna – w strukturach wojskowych od 1956 roku, wystąpiła z Układu 25 września 1990 roku Koniec elementów należących do kategorii Członkowie Układu Warszawskiego
- Elementy należące do kategorii Członkowie
Układu Warszawskiego
Ćwiczenia
Zapoznaj się z tekstem i wykonaj ćwiczenie.
Dzień, w którym upadł Układ Warszawski
Dzień, w którym upadł Układ Warszawski1 lipca 1991 roku w Pradze został rozwiązany Układ Warszawski. Wojskowo‑militarny sojusz istniał 36 lat. Skupiał armie bloku wschodniego, podporządkowując je całkowicie ZSRS i przygotowując do wielkiej wojny przeciwko Zachodowi. Ostatecznie w realnym działaniu sprawdził się tylko raz – podczas dławienia Praskiej Wiosny. (…)
Układ Warszawski był całkowicie podporządkowany ZSRS. Główna jego siedziba mieściła się w Moskwie, na jego czele stał sowiecki marszałek, który równocześnie pełnił funkcję wiceministra obrony ZSRS (pierwszym dowódcą został Iwan Koniew), dowództwa armii państw członkowskich zaś podporządkowano X Zarządowi Sztabu Generalnego Armii Radzieckiej.
– Doktryna Układu Warszawskiego była początkowo wybitnie ofensywna, potem jednak ulegała pewnym modyfikacjom – wyjaśnia dr Pałka. Aż do połowy lat 60. opierała się na zmasowanym ataku jądrowym na kraje Europy Zachodniej i szybkim marszu sił konwencjonalnych. Sowieccy planiści poważnie brali pod uwagę możliwość uderzenia wyprzedzającego. Wpływ na to miała zapewne duża dysproporcja w arsenale nuklearnym. W chwili powstania Układ Warszawski miał do dyspozycji około 200 bomb jądrowych, NATO – ponad trzy tysiące. (…)
Gdy do władzy doszedł Aleksander Dubcek, w Czechosłowacji ruszyły reformy, które nieco poluzowały gorset komunistycznej opresji. Sowieci obawiali się, że doprowadzi to do złamania jednopartyjnego monopolu, w konsekwencji zaś zmniejszenia ich wpływów, a nawet wystąpienia CSRS z Układu Warszawskiego. Postanowili więc działać. Podstawą do interwencji stała się doktryna Breżniewa, zaakceptowana przez niemal wszystkie państwa satelickie (wyjątkiem była Rumunia). Mówiła ona o ograniczeniu suwerenności na rzecz wspólnych interesów. W tym kontekście Czechosłowacja została uznana za zagrożenie dla wschodnioeuropejskiego ładu. 20 sierpnia 1968 roku z ZSRS, NRD i Polski na jej terytorium wkroczyło 250 tysięcy żołnierzy, wspomaganych między innymi przez 4200 czołgów. Potem dołączyli do nich kolejni. Polski kontyngent liczył 24 tysiące żołnierzy, 647 czołgów, 566 transporterów opancerzonych i 36 śmigłowców. Prócz LWP w dławieniu Praskiej Wiosny wzięły udział oddziały sowieckie, węgierskie, bułgarskie oraz armia NRD. Czesi i Słowacy nie stawili wielkiego oporu. Zginęło ponad 100 osób, a 500 odniosło rany. Wojska interwencyjne straciły niespełna 20 żołnierzy. Śmierć większości z nich była jednak następstwem samobójstw lub niewłaściwego obchodzenia się z bronią. Ostatecznie reformy udało się zahamować. Dubcek został aresztowany, a władzę w Czechosłowacji objął twardogłowy Gustav Husak.
Źródło: Łukasz Zalesiński, Dzień, w którym upadł Układ Warszawski, dostępny w internecie: polska-zbrojna.pl [dostęp 30.08.2019].
Zapoznaj się z materiałami źródłowymi, a następnie wykonaj polecenia.
Źródło A
Źródło B
X KADENCJA | ||
Ugrupowania polityczne | Posłowie | |
w liczbach bezwzględnych | w odsetkach | |
Ogółem | 460 | 100,0 |
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza | 173 | 37,6 |
Obywatelski Klub Parlamentarny (Solidarność) | 161 | 35,0 |
Zjednoczone Stronnictwo Ludowe | 76 | 16,5 |
Stronnictwo Demokratyczne | 27 | 5,9 |
Koło PAX | 20 | 2,2 |
Unia Chrześcijańsko‑Społeczna | 8 | 1,7 |
Polski Związek Katolicko‑Społeczny | 5 | 1,1 |
Indeks górny Źródło: Historia Polski w liczbach, t. 1, Państwo, społeczeństwo, Warszawa 2003, Główny Urząd Statystyczny, s. 292. Indeks górny koniecŹródło: Historia Polski w liczbach, t. 1, Państwo, społeczeństwo, Warszawa 2003, Główny Urząd Statystyczny, s. 292.
Zapisz imię i nazwisko postaci przedstawionej na ilustracji oraz nazwę ugrupowania politycznego, które reprezentowała w Sejmie X kadencji.
Imię i nazwisko: ....................................
Ugrupowanie polityczne: ............................................................................................
Słownik
forma dyskusji pomiędzy przedstawicielami różnych partii politycznych, krajów itp. podejmowana w celu poszukiwania kompromisowych rozstrzygnięć sporów; w Polsce zastosowana w 1989 r.
partia komunistyczna utworzona w 1948 r. z połączenia Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej; sprawowała rządy w PRL w latach 1948–1989; jej najważniejszym organem kierowniczym był Komitet Centralny (KC)
sejm wybrany w wyborach przeprowadzonych 4 i 18 czerwca 1989 r. na zasadach przyjętych w kontrakcie przedwyborczym wynegocjowanym przez stronę rządzącą i opozycję prodemokratyczną przy Okrągłym Stole
partia polityczna o kierunku centrowym, istniejąca od 1939 r.; po II wojnie światowej była partią satelicką najpierw komunistycznej Polskiej Partii Robotniczej, a później PZPR; reprezentowała środowiska rzemieślnicze, kupieckie i inteligenckie
partia polityczna działająca w PRL i będąca ugrupowaniem satelickim PZPR, wspierającym ją w polityce prowadzonej wobec wsi i rolników; powstała w 1949 r. w wyniku połączenia prokomunistycznego Stronnictwa Ludowego oraz rozbitego przez władze i osłabionego Polskiego Stronnictwa Ludowego
(niem. Plebiszit z łac. plebiscitum – decyzja ludu, plebs – gmin, pospólstwo) ogólnie: głosowanie na osobę lub rzecz w celu podkreślenia np. jej zasług, wyboru spośród innych kandydatów czy propozycji; także głosowanie ludności danego terytorium, która ma się wypowiedzieć w sprawie np. jego przynależności państwowej
wybory, w których nie stosuje się proporcjonalnego rozdziału mandatów; ogólnie system większościowy polega na podziale kraju na taką liczbę okręgów wyborczych, jaka jest liczba miejsc w danym przedstawicielstwie (np. Senacie); mandat zdobywa kandydat, który uzyska najwięcej głosów (a więc wyborca w praktyce głosuje na konkretną osobę, a nie na partię); czasem obowiązuje dodatkowy wymóg, aby zwycięzca otrzymał w swoim okręgu bezwzględną większość głosów, czyli więcej niż 50 proc.
w tym systemie okręgi wyborcze są wielomandatowe, a wyborcy głosują ostatecznie nie na poszczególne osoby, lecz na listy kandydatów zgłoszone przez partie polityczne; na podstawie uzyskanej liczby głosów rozdzielane są miejsca w parlamencie (proporcjonalnie do liczby głosów uzyskanych przez poszczególne listy)
wspólne zgromadzenie Sejmu i Senatu pod przewodnictwem marszałka Sejmu