Udręki i rozterki niewoli „bić się czy nie bić”? Romuald Traugutt

Na przełomie lat 50. i 60. XIX wieku Rosja, która była naszym zaborcą, okazała się państwem słabym. Klęska w wojnie krymskiejwojna krymskawojnie krymskiej zmusiła władze carskie do pewnych ustępstw. Wśród ludności polskiej pojawiło się pytanie: czy można to wykorzystać do poprawy położenia politycznego? Niektórzy zaczęli mówić o niepodległości. Czy była na nią szansa?

Wybuch powstania z 22 na 23 stycznia 1863 r. zaskoczył wszystkich, zarówno jego zwolenników, jak i przeciwników. Powstanie wymusiły decyzje podjęte przez margrabiego Aleksandra WielopolskiegoAleksander WielopolskiAleksandra Wielopolskiego i władze carskie. Przeciwnicy powstania, którzy nie chcieli do niego dopuścić sprowokowali jego wybuch.

Do wybuchu powstania doszło w niekorzystnym momencie. Pora była zła nie tylko z powodu zimy, ale także ze względu na nieprzygotowanie ludzi. Zwolennicy powstania planowali jego wybuch na późniejszą porę. Zostali zmuszeni do działania przez decyzję o brancebrankabrance. Powstanie od początku miało niewielkie szanse na sukces.

22 stycznia Rząd NarodowyRząd NarodowyRząd Narodowy ogłosił manifest. Znalazło się w nim wezwanie do rozpoczęcia walki, a także zapowiedź przeprowadzenia uwłaszczeniaUwłaszczenieuwłaszczenia ludności chłopskiej. Rząd Narodowy miał się ujawnić w Płocku. Niestety, plan zajęcia miasta przez partie powstańczepartia powstańczapartie powstańcze nie powiódł się, a Rząd pozostał w konspiracji aż do końca powstania.

Należy zauważyć, że armia rosyjska w momencie wybuchu powstania liczyła ponad 100 tys. żołnierzy, a potem została powiększona do 300 tys. Przeciw nim stanęło ok. 30 tysięcy powstańców, którzy byli wyposażeni w przypadkowo zebraną broń. To stawiało powstańców na z góry przegranej pozycji w starciach z regularną armią rosyjską.

Z tego powodu działania wojenne podczas powstania styczniowego przybrały charakter wojny partyzanckiejwojna partyzanckawojny partyzanckiej. W terenie działały mało liczne tzw. partie powstańcze, które jedynie niekiedy łączyły się w większe oddziały.

Bitwa pod Żyrzynem była jedną z największych bitew powstania styczniowego. Została stoczona 8 sierpnia 1863 r. przez połączone oddziały powstańcze z oddziałem wojsk rosyjskich. Liczył on ok. 500 żołnierzy dodatkowo wyposażonych w dwie armaty. Stanowił on eskortę konwoju pocztowego, który transportował ok. 200 tys. rubli.

Powstańcy przygotowali zasadzkę w miejscu, gdzie droga prowadziła przez las. Oddziały otworzyły ogień karabinowy do maszerującej rosyjskiej kolumny, a następnie otoczyły ją. Próby wyrwania się z okrążenia zakończyły się niepowodzeniem, a ogień rosyjskich armat okazał się nieskuteczny.

Bitwa trwała ok. 5 godzin i zakończyła się rosyjską porażką. Z okrążenia udało się wyrwać samemu dowódcy z ok. 80 żołnierzami. Wieści o bitwie rozeszły się po Europie (pisały o tym gazety w wielu krajach). Powstańcy zdobyli nie tylko pieniądze, ale również zebrali z pola walki 400 karabinów, których brakowało w oddziałach powstańczych.

Jednym z najważniejszych problemów powstania był wewnętrzny konflikt między dwoma stronnictwami - Białymi i Czerwonymi. BialiBialiBiali usiłowali zdobyć władzę nad powstaniem, aby ograniczyć jego radykalizm. Liczyli na pomoc mocarstw zachodnich. Tymczasem CzerwoniCzerwoniCzerwoni chcieli zintensyfikować działania oddziałów partyzanckich i nakłonić do udziału w walkach chłopów.

Konflikt skutecznie sparaliżował działania Rządu Narodowego. Ostatecznie władzę przejął Romuald TrauguttRomuald TrauguttRomuald Traugutt. Był on związany z kręgami Białych, ale zdawał sobie sprawę, że tylko metody Czerwonych zapewnić mogą zwycięstwo. Zdecydował się na przejęcie zwierzchnictwa nad powstaniem, zostając jego dyktatorem 17 października 1863 r.

Dzięki wysiłkowi Traugutta powstanie przetrwało zimę z 1863 na 1864 r. Traugutt energicznie kierował wsparciem dla walczących partii powstańczych, organizował transporty zaopatrzenia i broni. Planował przekształcenie luźnych oddziałów partyzanckich w zwarte korpusy. Działania te niezbyt się powiodły. Jedynie na Kielecczyźnie udało się stworzyć korpus pod dowództwem gen. Józefa Hauke‑BosakaJózef Hauke‑Bosakgen. Józefa Hauke‑Bosaka.

Jednak wiosną 1864 spadły na powstanie dwa ciosy. W marcu władze carskie ogłosiły uwłaszczenie ludności chłopskiej, oferując jej warunki takie same jak Rząd Narodowy. Nadzieje na pozyskanie ludności chłopskiej upadły - tym bardziej, że władze carskie wymusiły na szlachcie wprowadzenie w życie uwłaszczenia.

W kwietniu 1864 r. aresztowany został Traugutt.  W sierpniu 1864 r. powieszono go publicznie. Był to koniec powstania. Ostatnie  walki przeciągnęły się jeszcze do następnego roku, ale powstanie nie miało żadnej szansy na zwycięstwo. Najdłużej  walczącym oddziałem dowodził ks. Stanisław BrzóskaStanisław BrzóskaStanisław Brzóska (do kwietnia 1865 r.).

Powstanie styczniowe wybuchło w 1863 r. i od samego początku nie miało większych szans na powodzenie. Armia rosyjska była liczniejsza i lepiej uzbrojona. Partie powstańcze dysponowały przypadkową bronią, do której należały także kosy. Ostatnim dyktatorem powstania był Romuald Traugutt, który walkom powstańczym próbował nadań charakter regularnych działań wojennych. Planów tych nie zrealizował, gdyż został aresztowany a następnie stracony przez władze rosyjskie.