Rzym - od miasta nad Tybrem do upadku cesarstwa zachodniorzymskiego
Wieczne Miasto i jego mieszkańcy
Zasługi Rzymian na polu architektury, sztuki i techniki trwale zapisały się w pamięci Europejczyków. Kojarzymy amfiteatr Flawiuszów (znany bardziej pod nazwą Koloseum), Panteon czy łuki triumfalne, których nowożytne odpowiedniki zdobią wiele współczesnych miast. Znane są świetne rzymskie drogi, imponujące cyrki, termy, bazyliki, świątynie oraz budowle użytkowe: mosty i arkady akweduktów. W dziedzinie sztuki
Społeczeństwo Rzymu
W początkach historii państwa rzymskiego nie było zbyt wielu niewolników. Dlatego najważniejsze podziały społeczne przebiegały między ludźmi wolnymi. Byli to pochodzący z bogatych rodów patrycjusze i plebejusze, którzy mimo, że byli wolni nie posiadali praw obywatelskich.
Niewolnicy znajdowali się na samym dole rzymskiej drabiny społecznej. W większości były to osoby porwane w czasie działań wojennych lub sprowadzone z odległych krajów, jednak w pewnych sytuacjach nawet rzymski obywatel mógł się stać niewolnikiem. Wolność można było utracić na podstawie wyroku sądowego m.in. za kradzież, podpalenie bądź dezercję.
W oczach większości Rzymian niewolnicy uchodzili za pozbawioną wszelkich praw tanią siłę roboczą. Niewolnik nie mógł posiadać własności ani założyć rodziny. Był w pełni uzależniony od swego właściciela, który miał prawo decydować o jego życiu i śmierci wedle własnego uznania. Rzymski niewolnik nie posiadał osobowości prawnej, a dla swego właściciela był jedynie rzeczą, mówiącym narzędziem
.
Powstanie Spartakusa
Wojny Rzymu z Kartaginą spowodowały ogromne straty w gospodarce Italii, gdyż chłopi‑żołnierze na całe lata byli odrywani od uprawy ziemi, a same walki przynosiły wielkie zniszczenia. Aby zastąpić w pracy nieobecnych rolników, władze rzymskie sprowadzały do Italii setki tysięcy niewolników, których dostarczały kolejne podboje. W III i II w. p.n.e. wojska rzymskie wielokrotnie stawały przed koniecznością tłumienia buntów zniewolonej ludności. Największe powstanie wybuchło na początku I w. p.n.e. Wzięły w nim udział dziesiątki tysięcy uczestników, a na jego czele stanął Spartakus. Rzymianie ponieśli w starciach z powstańcami wiele klęsk. Dopiero wybitnemu wodzowi Krassusowi udało się dzięki koncentracji aż 8 legionów (czyli kilkudziesięciu tysięcy żołnierzy) pokonać armię Spartakusa. Przywódca powstania zginął na polu walki, a tysiące niewolników ukrzyżowano na drodze z Rzymu do Kapui.
Wieczne miasto i romanizacja
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1eiE5ROcwGCF
Film - Vademecum po Rzymie
Pax Romana – pokój rzymski
Cesarz Oktawian August zmarł w 14 r. n.e., w wieku 75 lat, po ponad 40 latach rządów. Pokój stanowił jedno z najważniejszych ideowych haseł rządów Augusta. Poświęcono mu sławny Ołtarz Pokoju w Rzymie.
Następcy Oktawiana (za wyjątkiem cesarza Trajana) na ogół nie prowadzili wojen zdobywczych. Koncentrowali się na umacnianiu podbitych prowincji i utrzymaniu granic cesarstwa, które opierały się na Renie i Dunaju. Aż do II w. n.e. Rzymianom udawało się utrzymać pokój wewnętrzny i skutecznie bronić swoich granic, jednak kolejne stulecie przyniosło imperium gwałtowny i długotrwały kryzys.
W okresie republiki intensywny rozwój miasta nastąpił w trakcie i po wojnach Rzymu z Kartaginą. W konsekwencji wyprawy Hannibala i splądrowania przez niego Italii, do stolicy zaczęły napływać rzesze ludności wiejskiej. Miasto rozrastało się, jego rozwój umożliwiły wpływy z prowincji.
W okresie cesarstwa Rzym stale się rozbudowywał. Kolejni cesarze fundowali budowle, których ważnym zadaniem było upamiętnianie ich dokonań. Za panowania Nerona miał miejsce wielki pożar stolicy. Szkody ponieśli mieszkańcy większości dzielnic miasta. Jednak odbudowa miała uczynić stolicę jeszcze piękniejszą. To właśnie w okresie cesarstwa nastąpił największy rozwój Rzymu. Rozbudowywano systemy kanalizacyjne i akwedukty, powstawały nowe budynki publiczne: łaźnie, teatry, stadiony itp. Nowym elementem dekoracyjnym stały się łuki triumfalne.
Odwołując się do budowli ukazanych na schemacie, opisz formy spędzania czasu wolnego w Rzymie IV w.
Wedle szacunków w Rzymie w okresie cesarstwa mogło mieszkać nawet ponad milion ludzi, co w starożytności stanowiło ogromną liczbę. Zamożni mieli własne domy z ogrodami. Biedniejsi wynajmowali mieszkania w kilkupiętrowych kamienicach. Na parterach budynków znajdowały się sklepy i punkty usługowe. Część ulic była brukowana, reszta – brudna i błotnista.
Ilustracja przedstawia przekrój rzymskiego domu. W jego wnętrzu znajdują się cztery sypialnie z łóżkiem, kuchnia z paleniskami, pokój gościnny ze stołem, łaźnie z basenem. Również po środku domostwa znajduje się odkryty basen. W pomieszczeniach znajdują się ludzie, chodzą, albo pracują.
Ołtarz. Oddawano tu cześć bogom i duchom przodków. Każdy dom znajdował się pod opieką jakiegoś bóstwa.
Ogród. Zazwyczaj położony na tyłach domu. Nie był przykryty dachem. Znajdował się w nim basen; rosły drzewa i kwiaty. Projektowaniem wystroju ogrodów zajmowali się profesjonalni ogrodnicy.
Dach. Budynki pokrywano dachówką. Dzięki odpowiedniemu nachyleniu i rynnom nie gromadziła się na nim deszczówka.
Jadalnia. Tu rodzina rzymska jadała posiłki. Było to duże pomieszczenie, dzielące się na część zamkniętą i otwartą na ogród. W zależności od warunków pogodowych domownicy zasiadali do obiadu w odpowiednim miejscu, pod dachem lub na świeżym powietrzu.
Kuchnia. Tu służba przygotowywała posiłki. Znajdowały się w niej naczynia i inne sprzęty kuchenne. Tu również przechowywano zapasy, dzbany z oliwą i zbożem. Pomieszczenie posiadało odpowiednią wentylację, aby chronić jedzenie przed zepsuciem.
Pokoje dziecięce. Istniały osobne pomieszczenia dla dzieci różnej płci. Pokoje chłopców były co prawda większe, ale dziewczynki miały więcej mebli i ładniejszy wystrój.
Sypialnia. Umeblowanie w rzymskiej sypialni charakteryzowały prostota i funkcjonalność. Nie było w niej zbyt wiele sprzętów i mebli. Posadzki tego pomieszczenia zdobiono często płytkami układającymi się w różne wzory.
Dziedziniec. W centrum domu znajdował się dziedziniec, czyli atrium. Nie był przykryty dachem. Pełnił rolę przedpokoju prowadzącego do innych pomieszczeń. Znajdował się w nim mały basen, w którym w gorące letnie dni kąpały się dzieci.
Gabinet. Tutaj pan domu pracował i prowadził interesy z kontrahentami.
Ilustracja przedstawia przekrój rzymskiej kamienicy czynszowej. Kamienica posiada kilka kondygnacji. Do jednej ze ścian przyparty jest dach, który utrzymany jest przez filary. Pod dachem kryją się stragany. Widać pomieszczenia wewnątrz kamienicy. W jednym z pomieszczeń znajduje się sypialnia z łóżkiem, w innym kuchnia z paleniskiem. Wewnątrz budynki, jak i wokół znajdują się jej mieszkańcy. Na zewnątrz stoi też wóz zaprzęgnięty w dwa woły.
Konstrukcja. Pierwsze kamienice powstawały z najtańszych materiałów – drewna i cegieł suszonych na słońcu. Niestety, często zawalały się i łatwo paliły. Aby zwiększyć bezpieczeństwo mieszkańców, zaczęto budować z solidniejszych materiałów, wypalanych cegieł i betonu. Pojawiła się też instytucja straży pożarnej. Wprowadzono także rozmaite regulacje, np. zmniejszono liczbę sklepów na parterze kamienicy i ustalono odstęp, który musiał być zachowany między sąsiadującymi budynkami.
Sklepy. Na parterze w podcieniach znajdowały się m.in. sklepy.
Tawerny. Na parterze znajdowały się m.in. tawerny. Przed tawerną trzech mężczyzn rozładowywuje dzbany z winem z wozu zaprzęgniętego w dwa woły.
Okna. Jedyne źródła światła i świeżego powietrza. Miały niewielkie rozmiary i były chronione drewnianymi okiennicami. Przeludnienie i kiepskie warunki higieniczne życia w kamienicach były powszechne. Resztki i nieczystości zbierano do pojemników, których zawartość po prostu wylewano przez okno na ulicę.
Balkony. Niektóre mieszkania były wyposażone w balkony. Przez balustradę przewieszone są ubrania.
Warunki sanitarne. W mieszkaniach nie było toalet. Spano, jedzono i załatwiano potrzeby fizjologiczne w tym samym pomieszczeniu. Posiłki przyrządzano na prymitywnym piecyku.
Piętra. Mieszkania na niższych piętrach były większe i droższe od tych położonych wyżej. Łączyła je drewniana klatka schodowa, wąska i kręta.
Czynsze. Zamożni Rzymianie inwestowali w budowę kamienic, a następnie wynajmowali mieszkania po bardzo wysokich cenach.
Ważnym zjawiskiem w cesarstwie rzymskim była romanizacja. Mieszkańcy Rzymu niechętnie opuszczali stolicę, jednak podbita ludność z zachodnich i północnych prowincji chętnie przejmowała rzymską kulturę i zaczynała posługiwać się językiem łacińskim. Miasta powstające w prowincjach starały się naśladować rozwiązania urbanistyczne stosowane w stolicy imperium, stając się w ten sposób niejako mniejszymi kopiami Rzymu.
Na prowincji miasta zyskały charakterystyczne rozplanowanie: miały kształt prostokąta o regularnej siatce ulic przecinających się pod kątem prostym. Centrum życia wszystkich rzymskich miast stanowiło forum, niedaleko którego budowano kurię, bazyliki i świątynie. Do dyspozycji mieszkańców oddawano amfiteatry, cyrki, termy, gimnazjony i portyki. Na cześć wielkich zwycięstw wojskowych cesarzowie wznosili także łuki triumfalne i imponujące kolumny, a dla siebie pałace cesarskie i inne rezydencje. Poza miastem rozwijała się architektura tzw. willi, które służyły jako ośrodki gospodarki albo rezydencje.
Osiągnięcia techniczne
Do najbardziej znanych osiągnięć technicznych Rzymian należą:
Drogi – dla celów wojskowych Rzymianie stworzyli rozbudowaną sieć dróg. Łączyły one bardzo odległe miejscowości imperium i służyły szybkiemu przemieszczaniu się wojska. Były niezwykle wytrzymałe, wiele z nich przetrwało do dziś. Zapewniały sprawne funkcjonowanie państwa. Dzięki nim zarządzenia cesarskie docierały szybko do odległych części kraju. Z dróg korzystali przewoźnicy pocztowi, kupcy jadący ze swoimi towarami, a także urzędnicy państwowi, którzy zbierali podatki i udawali się do prowincji na kontrolę. Drogami przybywali również do Rzymu mieszkańcy imperium, chcący przedłożyć sprawy cesarzowi lub zwiedzić miasto. Z racji tego, że najważniejsze drogi zbiegały się w Rzymie powstało powiedzenie „Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu”.
1. Najpierw wyznaczano najprostszą drogę od jednego punktu do drugiego i zgodnie z tym planem zaczynano budowę.
2. Prace wykonywali lub nadzorowali legioniści
3. Wzdłuż drogi biegły z dwóch stron wykopy, którymi odprowadzano wodę.
4. Najpierw usuwano ziemię. Potem pokrywano ją piaskiem. Następnie układano kilka warstw kamieni połączonych zaprawą.
Przyjrzyj się mapie „Sieć dróg w imperium rzymskim” i wyjaśnij, skąd wzięło się powiedzenie, że „wszystkie drogi prowadzą do Rzymu”.
Na podstawie opisu mapy „Sieć dróg w imperium rzymskim” wyjaśnij, skąd wzięło się powiedzenie, że „wszystkie drogi prowadzą do Rzymu”.
Mosty. Rzymianie opanowali ich budowę do perfekcji. Do najsłynniejszych należy most w Trewirze, stanowiący dziś ważny zabytek miasta. Badacze ustalili, że podczas jego budowy wydobyto ok. 6500 mIndeks górny 33 ziemi, zużyto 6245 kg drewna, 1100 kg gliny, 11 706 kg kamienia, 22 500 kg żelaza i tyle samo ołowiu. Budowa zajęła co najmniej 18 tys. dni roboczych: 100 mężczyzn przy wykorzystaniu technik i sprzętu dostępnego w starożytności budowałoby ten most przez mniej więcej pół roku. Na zdjęciu poniżej most w Trewirze po rekonstrukcji.
Beton, czyli mieszanka potłuczonego kamienia wulkanicznego, wapna palonego i piasku. Przed wynalezieniem betonu budowle publiczne stawiano z ciężkiego kamienia, który uniemożliwiał zastosowanie kopuł. Przewaga betonu nad kamieniem polegała nie tylko na tym, że był on lżejszy, ale też można go było z większą łatwością formować, poza tym był tańszy i równie co kamień wytrzymały. Dzięki betonowi Rzymianie mogli budować sklepienia o imponującej rozpiętości. Osiągnięciem Rzymian jest kopuła.
Ćwiczenia
Listy moralne do LucyliuszaMieszkam tuż obok term. Wyobraź sobie więc te najprzeróżniejsze głosy, których już uszy ścierpieć nie mogą. Siłacze ćwiczą i wyrzucają w górę ręce obciążone ciężarami […]; kiedy trafi się jakiś próżniak, któremu sprawiają przyjemność pospolite masaże, słyszę klaskanie dłoni o ciało […]. A jak się zjawi sędzia sportowy i zacznie liczyć piłki – to już koniec […]. Masz dalej tych, co skaczą do wody z impetem, rozbijając ją, […] wyobraź sobie piszczący i skrzekliwy głos niewolnika – depilatora. […] Dodaj najprzeróżniejsze nawoływania sprzedających ciastka i masarza, i cukiernika, z których każdy na swój sposób, ale zawsze głośno, reklamuje swój towar.
Źródło: Lucius Annaeus Seneca, Listy moralne do Lucyliusza, oprac. Kazimierz Leśniak, tłum. Wiktor Kornatowski, Warszawa 1961, s. 347.
Autor tekstu mieszka obok...
- term.
- teatru.
- Koloseum.
Przeczytaj uważnie tekst i dopasuj do wymienionych osób wykonywane przez nie czynności.
liczy piłki., sprzedaje ciastka., podnoszą ciężary., lubi masaże., oczyszcza i depiluje ciało.
| Siłacze | |
| Sędzia sportowy | |
| Próżniak | |
| Cukiernik | |
| Niewolnik |
Przyporządkuj definicję do terminu.
cyrk, amfiteatr, akwedukt, forum, kuria, bazylika
| Definicja | Termin |
|---|---|
| cyrk | |
| amfiteatr | |
| akwedukt | |
| forum | |
| kuria | |
| bazylika |
Indeks dolny Wszystkie definicje pochodzą z Internetowej Encyklopedii PWN. Indeks dolny koniecWszystkie definicje pochodzą z Internetowej Encyklopedii PWN.
Przyporządkuj nazwy budowli na makiecie Rzymu z IV w.
Forum Romanum, Świątynia Jowisza Kapitolińskiego, Forum Trajana, Świątynia Klaudiusza, Panteon, Circus Maximus, Wielka Szkoła, Termy Karakalli, Koloseum
Zaznacz prawidłowe odpowiedzi.
- Szybkiego marszu wojska.
- Budowy piramid.
- Przemieszczania się urzędników nadzorujących prowincje i pobierających podatki.
- Przewożenia poczty.
- Budowy linii kolejowych.
- Wyścigów samochodowych.
- Szybkiego dotarcia do Rzymu z odległych zakątków imperium.
Uzupełnij zdania podanymi niżej wyrazami.
Przeciągnij i upuść elementy w odpowiednie miejsca.
armia, Rzym, Romulusa i Remusa, szlaku handlowym, Morza Śródziemnego, Półwyspie Apenińskim
Rzym to miasto na ............................................... Według legendy zostało założone przez ............................................... W ciągu kilku stuleci .............................................. stał się rozległym państwem. Jego rozwój umożliwiło korzystne położenie na .............................................. i silna ............................................... Imperium rzymskie objęło swym zasięgiem wszystkie kraje wokół basenu ............................................... Rzymianie zasłynęli z budowy dróg.
Słownik
(z łac. aquaeductus – wodociąg) wodociąg, który wykorzystując siłę ciążenia, zaopatrywał miasto w wodę z górskich źródeł. Budowano wodociągi podziemne i nadziemne; te drugie zachowały się do dzisiaj w różnych częściach Europy. Liczący pół miliona Rzym w II w. zaopatrywało w wodę 11 akweduktów, których łączna długość wynosiła ok. 400 km; trwałość rzymskich konstrukcji potwierdza fakt, że do tej pory działa kilka akweduktów, które wybudowali starożytni
(łac. amphitheatrum z gr. amphitheatron – dosł. okrągły teatr) w Rzymie budowla przeznaczona do walk gladiatorów i walk z dzikimi zwierzętami
(łac. basilica z gr. basilike – od basilikos – królewski, basileus – król) hala przeznaczona do celów publicznych, najczęściej transakcji handlowych i procesów sądowych
(z łac. circus – koło, okrąg) budowla z trybunami, w której odbywały się wyścigi rydwanów na arenie w kształcie wydłużonego prostokąta
w starożytnym Rzymie: plac w mieście, na którym odbywały się zebrania ludowe, targi i sądy; ośrodek życia handlowego i politycznego
(od łac. „gladius” - miecz) w starożytnym Rzymie osoba, najczęściej niewolnik, zajmująca się walką na arenie
(łac. curia) rada miejska zarządzająca miastem; wstęp do niej mieli w pierwszej kolejności bogaci i dobrze urodzeni, najczęściej właściciele ziemscy, choć z czasem zaczęto dopuszczać także najzamożniejszych kupców
bezpłatne łaźnie publiczne, w których mieszkańcy nie tylko dbali o higienę, ale mogli również zaznać relaksu i odpoczynku; ich budowa rozpowszechniła się w I w. p.n.e. Cesarze rzymscy wznosili duże kompleksy, takie jak termy Karakalli; rozwijało się w nich także życie intelektualne i artystyczne, a do codziennych zwyczajów należały dyskusje polityków, występy poetów i oratorów
(łac. villa) pierwotnie w odróżnieniu od domów, insuli i chat wiejskich stanowiła majątek ziemski z zabudowaniami mieszkalnymi i gospodarczymi; w okresie późnej republiki willa wykształciła się jako reprezentacyjny dom dla arystokracji rzymskiej, bogato zdobiony, wyposażony w ogród; wille budowano zarówno w miastach, jak i na wsi
(z łac. plebes - lud, plebeius - prostacki) niższa warstwa społeczeństwa rzymskiego w czasach monarchii i republiki; najprawdopodobniej wywodziła się z ludności podbitej, z czasem zrównana w prawach politycznych z patrycjuszami
(z łac. patres - ojcowie) uprzywilejowana, wyższa warstwa społeczeństwa Rzymu w czasach monarchii i republiki