Dziedzictwo cywilizacji antycznej - podsumowanie
Dziedzictwo cywilizacji antycznej - podsumowanie
Dziedzictwo cywilizacji greckiej i rzymskiej jest wciąż obecne w naszym codziennym życiu. Trudno dziś znaleźć dziedzinę, w której nie zauważymy wpływów starożytnej Grecji i Rzymu. Posługujemy się rzymskimi literami, cytujemy greckich filozofów, organizujemy życie według kalendarza, który przejęliśmy od Rzymian, wpisujemy do niego datę najbliższej olimpiady. Elementy systemu politycznego (np. demokracja i republika) , wartości etyczne i filozoficzne, a także wiele wynalazków zawdzięczamy antycznym Grekom i Rzymianom. Wysyłane przez nas maile mają w sobie pierwiastek starożytności w popularnym znaku ad – @. Antyczna Grecja i Rzym stały się kolebką europejskiej cywilizacji.
Rozwiązania ustrojowe starożytnych
Grecy i Rzymianie stworzyli systemy oraz instytucje ustrojowe, które w zmienionej formie znamy także współcześnie. Samo słowo „demokracja” jest pochodzenia greckiego (demos oznacza lud, a krateo – rządzę). Demokrację, czyli rządy ludu wprowadzono w Atenach w V wieku p.n.e. Powstał tam system zgromadzeń, podczas których wskazywano kandydatów na urzędy oraz do rady. Decyzje zapadały w wyniku wyborów albo losowania. Ta forma głosowania przekształciła się w XVIII w. w referendum.
Za ojca demokracji uważa się Peryklesa, który sprawował urząd stratega, jeden z najważniejszych urzędów państwowych. Był na niego wybierany przez 15 kolejnych lat.
Do dzisiaj słowo „demokracja” ma to samo znaczenie, co w starożytności i oznacza ustrój polityczny, w którym władzę pełni społeczeństwo. Sposób sprawowania tej władzy różni się obecnie od praktykowanego w Atenach, ale idea pozostała ta sama. W Grecji władza należała do obywateli, a jej najwyższym organem było zgromadzenie obywateli. Za obywateli nie uznawano jednak kobiet, osób, których rodzice nie byli Ateńczykami, oraz niewolników. W sumie w Atenach prawo głosu miało niecałe 10 proc. mieszkańców miasta‑państwa.
W greckiej demokracji stosowano też ostracyzm. Był to rodzaj tajnego głosowania, podczas którego wskazywano osoby zagrażające demokracji. Głosujący wydrapywali na ostrakach (specjalnych glinianych skorupach) nazwiska tych, którzy mieli ponieść karę wygnania z miasta na 10 lat.
Większość współczesnych państw europejskich to republiki, w których osoby posiadające prawa obywatelskie mają zarazem prawo głosu w wyborach politycznych. Starożytni Rzymianie używali nazwy „republika” jako określenia swojego państwa. Rzymowi zawdzięczamy senat, rozumiany jako wyższą izbę parlamentu. W Rzymie też po raz pierwszy zaczęto powszechnie pobierać podatek w formie pieniężnej. Praktyka ta obowiązuje do dziś na całym świecie.
Filozofia i literatura
W koloniach greckich w Azji Mniejszej narodziła się filozofia. Filozofowie badali budowę świata i charakter zjawisk naturalnych, a także szukali odpowiedzi na pytania, czym są prawda i poznanie. Tales z Miletu, uznawany jest za ojca filozofii. Jednym z najwybitniejszych greckich filozofów był Sokrates (V/IV w. p.n.e.), który głosił istnienie prawdy i dobra. Najwybitniejszym z uczniów Sokratesa okazał się Platon. Uczniem i współpracownikiem Platona był z kolei Arystoteles (IV w. p.n.e.)- nauczyciel Aleksandra Macedońskiego. Najbardziej znani rzymscy filozofowie to: Seneka zwany Młodszym (I w. n.e.) i Marek Aureliusz (cesarz, panował w II w. n.e.). Prace tych i wielu innych starożytnych myślicieli są do dziś publikowane i czytane.
Alfabet łaciński i pismo linearne, którymi posługuje się większość mieszkańców zachodniego świata, mimo swojego greckiego rodowodu ostateczną formę przyjęły w starożytnym Rzymie. Wiele słów używanych do dziś pochodzi z łaciny i greki.
Mity greckie i rzymskie wciąż są powszechnie znane – uczy się o nich na lekcjach literatury, inspirują wielu twórców kultury. Dziedzictwem europejskiej cywilizacji jest także literatura starożytnej Grecji i Rzymu. Żyjący w VIII w. p.n.e. grecki poeta Homer jest autorem Iliady i Odysei.
Grecy stworzyli dwa gatunki dramatu: tragedię (Ajschylos, Sofokles i Eurypides) oraz komedię (Arystofanes). Rzymianie wnieśli wkład do rozwoju poezji (Wergiliusz, Horacy, Owidiusz) i dramatu.
Widowiska: teatr i olimpiady
Grekom i Rzymianom zawdzięczamy teatr, który wywodził się z procesji ku czci Dionizosa – boga wina, urodzajów, beztroskiej zabawy, narodzin i śmierci. Starożytni uznawali przedstawienia teatralne za jedną z podstawowych rozrywek. Pierwsze teatry greckie były budowlami drewnianymi, z czasem przybrały formę kamiennych amfiteatrów na zboczach.
W greckich teatrach wystawiano dwa rodzaje sztuk – tragedie i komedie. Ich fabuła nawiązywała do mitów. Aktorów było na scenie na raz nie więcej niż trzech, towarzyszył im chór. Występujący w przedstawieniach aktorzy (wyłącznie mężczyźni) nosili kostiumy, w tym maski symbolizujące stany emocjonalne, i buty na koturnach, dzięki którym byli wyżsi i lepiej widoczni. We współczesnym teatrze ciągle gra się przedstawienia na podstawie tekstów ze starożytności.
Grecy stworzyli też ideę olimpiad. Grecy znali takie dyscypliny sportowe jak: biegi, zapasy, skoki, rzut dyskiem i oszczepem (czyli pięciobój) oraz boks. Sport stanowił nieodłączny element wychowania młodych Greków. W każdym mieście znajdowały się obiekty przeznaczone do uprawiania ćwiczeń fizycznych, tzw. gimnazjony. Na najbardziej sławne igrzyska do Olimpii ściągali zawodnicy i antyczni kibice z całej Grecji.
Okres pomiędzy igrzyskami nazywano olimpiadą. To właśnie igrzyska z Olimpii (od 776 r. p.n.e.) zainspirowały pod koniec XIX wieku Pierre'a de Coubertina do organizowania nowożytnych olimpiad – pierwsza odbyła się w 1896 roku. W Grecji igrzyska olimpijskie odbywały się co cztery lata (i tak jest też obecnie), ku czci Zeusa.
Wynalazki techniczne
Ruiny greckich i rzymskich budowli świadczą o wysokim poziomie antycznej techniki. Oprócz domów i świątyń Grecy wznosili gmachy użyteczności publicznej: stadiony, teatry, łaźnie, hipodromy (place przeznaczone do wyścigów konnych). Już w okresie hellenistycznym szczególną uwagę zwracano na urbanistykę, czyli sztukę planowania miast (np. Aleksandria założona przez Aleksandra Macedońskiego).
Rzymianom z kolei zawdzięczamy konstrukcje łukowe, sklepienia (krzyżowe i kopułowe) oraz rozpowszechnienie i ulepszenie cementu, wodoodpornych zapraw, betonu i tynków. Dzięki temu Rzymianie mogli stawiać wielopiętrowe budynki o wysokości 18‑20 metrów. Od II w. p.n.e. Rzymianie zaczęli też wypalać cegły, co umożliwiło im wznoszenie wielkich kompleksów. Rzymska świątynia Panteon z monumentalną, liczącą 43 metry średnicy kopułą, przetrwała do czasów współczesnych. Rzymianie upowszechnili plan castrum – warownego obozu wojskowego, którego prostopadła siatka ulic jest obecna w układzie wielu miast na całym świecie. Rzymianie najbardziej jednak zasłynęli z budowy sieci dróg i mostów. Przykładem jest Via Appia, czyli Droga Appijska przebiegająca przez Italię w południowej części Półwyspu Apenińskiego. Droga była gładko brukowana, a jej szerokość umożliwiała wyminięcie się dwóch wozów. Służyła Rzymianom przez wiele stuleci, a niektóre jej fragmenty zachowały się do dziś.
To Grecy wprowadzili systemy kanalizacyjne, w rzymskich miastach natomiast działały sieci wodociągowe oraz systemy kanałów ściekowych. Wodę dostarczano za pomocą akweduktów - wodociągów podziemnych lub nadziemnych, które glinianymi i ołowianymi rurami doprowadzały wodę ze źródeł . W rzymskich łaźniach publicznych (termach) stosowano ogrzewanie podłogowe.
W pierwszym tysiącleciu p.n.e. rozkwitła grecka ceramika. Grecy opanowali większość technik obróbki oraz wypalania gliny i stworzyli niemal wszystkie formy naczyń stołowych i kuchennych, jakich używamy do dzisiaj.
Rzymianie z kolei rozwinęli technikę wojenną, za ich czasów rydwany przekształciły się w ciężkie wozy bojowe. Twierdze zaś rzymscy żołnierze szturmowali, używając taranów.
W starożytnej Grecji rozwinęła się też medycyna. Greccy medycy leczyli m.in. ziołami i przeprowadzali proste operacje. Najsłynniejszym starożytnym lekarzem jest Hipokrates z Kos (V w. p.n.e.), którego imię przywołuje się współcześnie w przysiędze składanej przez lekarzy. Hipokrates m.in. spisał historię medycyny i wprowadził zasadę badania całego ciała, a nie tylko chorego organu.
Prawo rzymskie
Greckie miasta–państwa (polis) z czasem straciły na znaczeniu politycznym. To Rzymianie stworzyli silną i jednolitą państwowość, która stała się podstawą ich imperium. Państwowość rzymska nie mogłaby istnieć bez wprowadzenia prawa rzymskiego.
Prawo rzymskie obowiązywało przez 22 wieki – od założenia Rzymu (753 p.n.e.) do upadku cesarstwa bizantyjskiego (1453 r.).
Pierwszy zbiór praw, Prawo dwunastu tablic, powstał już w V w. p.n.e. i regulował najważniejsze dziedziny życia, stając się podstawą całego rzymskiego prawodawstwa na ponad 1000 lat. Dopiero w VI w. n.e. cesarz Justynian dokonał uporządkowania i uaktualnienia licznych, powstałych przez wieki aktów prawnych, tworząc Zbiór prawa cywilnego. Do dziś kodeks Justyniana określa się mianem wielkiego dzieła prawniczego.
Rzymskie prawo stało się, obok demokracji greckiej i chrześcijańskiego rozumienia sprawiedliwości społecznej, jednym z fundamentów europejskiej kultury politycznej i prawnej.
To Rzymianom zawdzięczamy zasadę Dura lex, sed lex (łac. Twarde prawo, ale prawo), według której przepisów prawa należy przestrzegać w każdym przypadku, niezależnie od konsekwencji. We współczesnych systemach nauczania prawo rzymskie jako przedmiot akademicki jest niezbędnym elementem wykształcenia prawników.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1XA0Drjp9PmH
Nagranie filmowe lekcji pod tytułem "Dziedzictwo kultury greckiej i rzymskiej".
Wyjaśnij, dlaczego kultura grecka rozprzestrzeniła się w Azji. Pomocny w tym będzie powyższy film.
Omów wpływ Rzymu na rozpropagowanie zdobyczy cywilizacji starożytnej Grecji w Europie. Pomocny w tym będzie powyższy film.
Ćwiczenia
Wymień dyscypliny sportowe uprawiane w starożytnej Grecji.
Powiedz, jak nazywa się przedmiot przedstawiony na ilustracji oraz gdzie i do czego był używany.
Wyjaśnij czym był ostrakon i do czego służył.
Wytłumacz, co oznacza stwierdzenie, że religia grecka była politeistyczna.
Przywołaj imiona dowolnie wybranych przez Ciebie trzech greckich bóstw i przypomnij jakie były ich atrybuty.
Rozpoznaj i nazwij poniższe charakterystyczne obiekty budowane przez starożytnych Rzymian.
Na podstawie dostępnych Ci źródeł podaj trzy charakterystyczne obiekty budowane przez starożytnych Rzymian.
Wymień przykłady dokonań starożytnych Rzymian, z których korzystasz na co dzień.
Spośród powyższych ilustracji wskaż tę, która przedstawia jedno z dokonań starożytnych Rzymian. Wyjaśnij, co przedstawia.
Przyjrzyj się powyższej ilustracji przedstawiającej obrady jednego z organów władzy w starożytnym Rzymie. Podaj jego nazwę.
Ułóż chronologicznie wydarzenia z historii starożytnego Rzymu.
- Wielka wędrówka ludów.
- Podbój Macedonii.
- Przejęcie władzy przez Oktawiana Augusta.
- Podbój Lacjum przez Etrusków.
- Wojny punickie.
- Założenie miasta Rzym.
- Podział cesarstwa na wschodniorzymskie i zachodniorzymskie.
Słownik
(gr. chorós ) w antycznym teatrze zespół śpiewaków, którym przewodził koryfeusz; grupa osób wypowiadających się zbiorowo w mowie lub śpiewie, często z towarzyszeniem gestów i ruchów tanecznych
(od gr. demos - lud oraz kratos – władza; dosłownie – rządy ludu, ludowładztwo) ustrój polityczny, w którym władza sprawowana jest przez ogół obywateli; powstała w starożytności i była zestawiana z arystokracją (władza sprawowana przez grupę ludzi) i monarchią (władza w rękach jednostki)
gr. philéō - miłuję + sophía - mądrość) „umiłowanie mądrości”, nauka, której celem jest poszukiwanie mądrości i prawdy
uleganie wpływom kultury i języka greckiego; okres historycznej dominacji kultury greckiej w części Europy, Azji i Afryki, datowany od śmierci Aleksandra Wielkiego w 323 r. p.n.e. do zajęcia przez Rzymian Egiptu w 30 r. p.n.e.
w starożytności zawody sportowe odbywające się co cztery lata w miastach Grecji na cześć jednego z bogów; na czas ich trwania zawieszano wszelkie wojny. Pierwsze igrzyska miały miejsce w starożytnej Olimpii w 776 r. p.n.e.
(gr. kōmōidía) utwór, którego celem jest rozśmieszenia i zabawa, a czasem też nauka dla widzów
(łac. consul) w starożytnym Rzymie jeden z dwu najwyższych urzędników republiki sprawujących władzę cywilną i wojskową
(gr. ostrakismos, od ostrakon – skorupka, naczynie gliniane) w starożytnej Grecji: skazanie na wygnanie przez sąd skorupkowy (poprzez głosowanie na glinianych skorupkach); także: wykluczanie człowieka z jego środowiska, traktowanie go z niechęcią z powodu jego nieakceptowanych przez innych działań lub poglądów
świątynia Ateny na Akropolu w Atenach, zbudowana w latach 447–432 p.n.e.
(gr.) nazwa miasta‑państwa w starożytnej Grecji, gdzie wszystkie ważne decyzje podejmowane były przez zgromadzenie ludowe
(łac. dosł. to, z czym się należy odwołać (do narodu), od referre – odnosić, informować) głosowanie ludowe, najważniejsza forma demokracji bezpośredniej, w której pełnoprawni obywatele wypowiadają się w formie głosowania powszechnego w sprawach o kluczowym znaczeniu dla społeczeństwa
(łac. res publica - rzecz publiczna) ustrój państwowy; najwyższe organy władzy powoływane są na określony czas poprzez wybory
(gr. strategos – prowadzący wojsko) w starożytnej Grecji dowódca armii lub floty; kolegium 10 strategów zostało wprowadzonych przez Klejstenesa. O urząd stratega (którego wybierano, a nie losowano, jak większość ateńskich urzędników) można się było ubiegać wielokrotnie.
(gr. tragodía) utwór, w którym bohater staje w obliczu nierozwiązywalnych konfliktów i trudności, które ostatecznie prowadzą do jego klęski