Jagiellonowie - od unii w Krewie do wojny trzynastoletniej i powrotu nad Bałtyk
Europa Środkowo‑Wschodnia pierwszych Jagiellonów
Lepszej wiadomości podróżujący po kraju król Władysław Jagiełło nie mógł sobie wymarzyć. W ostatnim dniu października, w wigilię Wszystkich Świętych 1424 r., królowa Zofia Holszańska urodziła w Krakowie pierworodnego syna. Niemłody (urodzony w 1352 lub około 1362 roku) Władysław Jagiełło, który zdążył już pochować trzy małżonki cały dzień spędził na dziękczynnych modłach w świątyni. Nowo narodzony potomek Jagiełły otrzymał imię po ojcu, chociaż nie dane mu było cieszyć się podobną długowiecznością. Podczas gdy król Władysław zmarł w sędziwym wieku ponad siedemdziesięciu lat, jego pierworodny syn przeżył go zaledwie o dekadę. Młody Władysław poległ jako władca Polski, Litwy i Węgier z dala od rodzinnych stron, walcząc z Turkami pod Warną w 1444 roku.
Ambicje nowej dynastii?
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RGCXfP2Jdl5Kj
Nagranie wideo. Na początku plansza z tytułem: „Ambicje polityczne średniowiecznych władców”. Następnie pojawia się prof. dr hab. Przemysław Wiszewski – historyk z Uniwersytetu Wrocławskiego. Mężczyzna o krótkich włosach w okularach siedzi w jasnym pomieszczeniu. W tle biała ściana, fragment grafiki, biała kanapa, regał, kwiaty. Film kończy plansza z napisami: wystąpił prof. dr hab. Przemysław Wiszewski, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego", czerwiec 2015.
Jeszcze jedna korona?
Zawarciem unii Polski z Litwą i wzrostem pozycji rodu Jagiellonów poczuły się zagrożone państwa sąsiednie. Dotychczas najpotężniejszą dynastią w Europie Środkowo‑Wschodniej byli Luksemburgowie, reprezentowani przez króla Węgier i Czech Zygmunta. W 1410 r. podczas wojny z Polską poparł on zakon krzyżacki, ale tuż po podpisaniu pokoju toruńskiego zmienił front, zawierając porozumienie z Jagiełłą. Zygmunt okazał się jednak dość chwiejnym sprzymierzeńcem, który jeszcze nieraz zawiódł oczekiwania strony polskiej, zwłaszcza w obliczu trwającego cały czas sporu z Krzyżakami.
Konflikt między Jagiellonami a Luksemburgami odżył w czasach wojen husyckich. Husyci (ruch religijny i w Czechach odwołujący się do poglądów Jana Husa spalonego na stosie w czasie soboru w Konstancji) i zwolennicy Kościoła rzymskiego toczyli bezwzględne walki. Jej korzenie były czysto polityczne – husyci chcieli sami decydować o obsadzie tronu czeskiego. A król niemiecki Zygmunt Luksemburski chciał odzyskać tron Czech. Husyci zaproponowali Jagielle tron czeski w miejsce zdetronizowanego Zygmunta Luksemburskiego i choć ten odrzucił tę propozycję, to udzielał buntownikom cichego wsparcia. W odwecie Zygmunt zaczął wspierać dążenia Witolda do koronacji na króla Litwy, dążąc tym samym do poróżnienia Jagiełły z stryjecznym bratem. Bezpotomna śmierć króla Czech i Węgier przechyliła chwilowo szalę zwycięstwa w rywalizacji o dominację w Europie Środkowo‑Wschodniej na stronę Jagiellonów.
Jagiełło, władca z Bożej łaski
Analizując decyzje króla Władysława Jagiełły o odmowie objęcia tronu czeskiego z rąk husytów nie możemy zapominać o jego osobowości. Husyci byli zagorzałymi przeciwnikami rzymskiego Kościoła. Jagiełło niewątpliwie starał się, by uważano go za głęboko wierzącego chrześcijanina. Świetnie podkreślał to ufundowany przez niego wystrój kaplicy zamkowej w Lublinie. Na jednym z malowideł przedstawiono najważniejsze – zdaniem fundatora – cechy władcy. Galopującemu Jagielle anioł podaje koronę królewską i krucyfiks zamiast kopii. Król więc był nie tylko władcą z Bożej łaski, ale też celem jego rządów miała być walka o chrześcijaństwo – chrystianizacja pogan. Tak widzącemu swoje miejsce w świecie władcy ciężko byłoby sprzymierzyć się z husytami, których powszechnie uważano za heretyków. Nawet jeśli ten obraz powstał tylko po to, by oglądający go uwierzyli w treści, jakie przekazywał.
Wyjaśnij, jaki był stosunek Władysława Jagiełło do chrześcijan? Zapisz odpowiedź poniżej.
Nadzieja dynastii. Unia polsko‑węgierska
Narodziny pierworodnego syna Władysława, a w 1427 r. również drugiego, Kazimierza, sprawiły, że ostatnie lata swojego panowania Jagiełło poświęcił głównie kwestii następstwa tronu w Polsce. Tron litewski na Litwie był dziedziczny, w Polsce zaś – po wygaśnięciu dynastii Piastów – elekcyjny.
Chrzest Władysława Warneńczyka odbył się w lutym 1425 r. Na zaplanowaną z wielkim rozmachem uroczystość przybyli liczni dostojnicy duchowni oraz posłowie świeckich władców europejskich. Z przyjazdu zrezygnował natomiast cesarz Zygmunt Luksemburski, któremu narodziny syna Jagiełły komplikowały plany poszerzenia wpływów w Europie Środkowo-Wschodniej. Wskaż na obrazie Matejki postać króla Władysława Jagiełły. Wyjaśnij, dlaczego zarówno współcześni, jak i potomni uznali wydarzenia związane z narodzinami Warneńczyka za niezwykle doniosłe w dziejach państwa polskiego.
Pełne prawa do korony polskiej przysługiwały Jadwidze Andegaweńskiej, córce Ludwika Węgierskiego, pierwszej żonie Władysława Jagiełły. Jadwiga została w Polsce „królem” dzięki staraniom ojca i za zgodą możnowładztwa w 1384 r. Po dwóch latach poślubiła litewskiego księcia Władysława Jagiełłę. Kiedy „król” Jadwiga umarła, nie pozostawiając po sobie następcy tronu, w 1399 r. rada królewska zatwierdziła władzę Jagiełły. Taki sposób uznania władzy utwierdzał zasadę elekcji i nie gwarantował potomstwu Władysława sukcesji. Aby zapewnić tron swoim synom, Jagiełło starał się pozyskać rycerstwo i możnowładztwo, nadając im przywileje. Zakazywały one m.in. uwięzienia szlachcica bez zgody sądu (przywileje jedlnieński i krakowski). Ustępstwa króla pozwoliły utrzymać ciągłość dynastii: w 1434 r. na tron wstąpił nieletni Władysław III. Wobec młodego wieku króla czołową rolę w państwie odgrywali jego opiekun kardynał Zbigniew Oleśnicki oraz rada królewska. Kiedy w 1437 zmarł bezpotomnie Zygmunt Luksemburski, a następnie - w 1440 r. jego zięć i następca Albrecht Habsburg wpływowy kardynał poparł projekt osadzenia Władysława na tronie węgierskim. Wówczas węgierskie rycerstwo zaoferowało koronę Jagiellonowi. Od tego momentu Polskę i Węgry po raz drugi połączyła unia personalna popierana przez papieża Eugeniusza IV. Dążył on do przygotowania krucjaty przeciw Turkom, w której decydującą rolę mieli odegrać Węgrzy. Natomiast na Litwie bojarzy powierzyli władzę wielkiego księcia małoletniemu Kazimierzowi Jagiellończykowi bez wiedzy króla Władysława. Było to jawne złamanie zasad unii w Horodle. Władysław III wypracował jednak kompromis z panami litewskimi. Uczynił z Kazimierza niemal niezależnego władcę i mógł skupić się na ekspansji na Węgrzech.
Papież różnie pamiętany
W polskiej tradycji historycznej papież Eugeniusz IV nie zapisał się zbyt dobrze. Pamiętano go głównie jako osobę odpowiedzialną za zerwanie rozejmu z Turcją w 1444 roku i – w konsekwencji – klęskę pod Warną. Ale trzeba pamiętać, że był to wybitny polityk i bardzo uczciwy człowiek. To on odbudował autorytet papiestwa po tragicznym okresie wielkiej schizmy. Jego zasługą było także doprowadzenie do unii we Florencji między Kościołami Wschodu i Zachodu. Unia florencka miała zapewnić pomoc chrześcijańskich władców i rycerstwa europejskiego dla Konstantynopola i resztek Bizancjum, zagrożonych ekspansją Turków osmańskich, wyznających islam.
Wypisz postanowienia unii zawiązanej we Florencji. Zapisz odpowiedź poniżej.
Ostatni krzyżowiec Europy
Zagrożenie osmańskie zmusiło króla Władysława do stałego pobytu na Węgrzech. Tam dał się przekonać wpływowemu wysłannikowi papieskiemu Julianowi Cesariniemu do idei wojny przeciwko Turcji. Konfrontacja z potężnym państwem Osmanów napawała młodego Władysława entuzjazmem. Antytureckiej wyprawie, która rzeczywiście doszła do skutku, udało się nawet odnieść sukces w postaci zajęcia Sofii (1443 r.). Osmanowie w obliczu klęski zaoferowali dziesięcioletni rozejm, zaakceptowany przez zdolnego dowódcę węgierskiego Jana Hunyadyego. Cesarini odwiódł jednak młodego króla Władysława od ratyfikacji porozumienia. Wysłannik papieża obiecał pomoc Wenecjan i kusił władcę Węgier nadzieją na rozgromienie Turków. Pod jego wpływem Władysław skierował swoje wojska, w tym ochotników z Polski, na Bułgarię. Wbrew zapewnieniom Cesariniego Władysław nie doczekał się jednak floty weneckiej. W decydującej bitwie pod Warną 10 listopada 1444 r. Turcy rozbili jego wojska, a sam władca poległ w efekcie rozpaczliwej szarży na chroniących sułtana janczarów.
Zapoznaj się z ilustracją i przyporządkuj podpisy do poszczególnych elementów obrazu.
Zapoznaj się z tekstem źródłowym i wykonaj polecenie.
Przebieg bitwy pod Warną w 1444 r. na podstawie anonimowej kronikiSułtan Murad […] wzniósł oczy ku niebu i począł wielkiego Boga w ten sposób błagać z pokorą: „O Boże! Z łaski Twej daj teraz siłę i zwycięstwo wierze islamu. Za modlitwy [Mahometa], za jasność i blask jego oblicza dopomóż jej do zwycięstwa”. Tak błagał sułtan Murad wielkiego Boga. Modlitwa jego została zaraz wysłuchana i wielki Bóg dał zwycięstwo wojskom islamu. Albowiem w sercu przeklętego króla [Władysława] zwyciężyła pokusa szatana, czyniąc go zbyt dufnym. W zarozumiałości swojej, uważając się za bohatera, sądził, że wojska on jeden rozpędzi i dlatego uderzył w ich środek, gdzie stał sułtan Murad. Gdy jednak dotarł do skraju szyku, koń jego potknął się, on sam spadł zeń na twarz. W tym miejscu znajdowało się dwu janczarów […], którzy wraz z innymi rycerzami znajdującymi się w pobliżu, ucięli głowę przeklętego króla i zanieśli do sułtana Murada; ten zaś widząc głowę króla podziękował Bogu. Głowę tę zatknięto na lancę i podniesiono w górę wykrzykując „ta głowa jest głową króla”.
Źródło: Przebieg bitwy pod Warną w 1444 r. na podstawie anonimowej kroniki, [w:] Od Hammurabiego do Fukuyamy, t. 1, oprac. D. Ostapowicz, S. Suchodolski, D. Szymikowski, Gdańsk 1999, s. 93. Cytat za: M. Kamiński, G. Pańko, R. Śniegocki. Średniowiecze. Podręcznik dla I klasy liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym, Warszawa 2006, s. 175-176.
Narodowi królowie w Czechach i na Węgrzech
Po tragicznej śmierci Warneńczyka jego miejsce na tronie węgierskim zajął małoletni Władysław Pogrobowiec. Pod jego panowaniem znalazły się oba pożądane przez Jagiellonów królestwa – czeskie i węgierskie. Gdy Habsburg zmarł w 1458 r., do walki o spadek po nim szykował się król Kazimierz Jagiellończyk. Nie dla siebie, lecz swego syna. Dzieci Jagiellończyka po matce, Elżbiecie Habsburżance, były siostrzeńcami zmarłego władcy. Zabiegi zakończyły się jednak szybko i bez jakiegokolwiek sukcesu. Czesi na króla wybrali możnego doradcę zmarłego władcy, Jerzego z Podiebradów. Węgrzy również poparli współobywatela – Macieja Korwina.
Jakie tereny uzależnił od siebie Maciej Korwin? Zapisz odpowiedź poniżej.
Słownik
historyczne określenie dworu, rządu lub państwa tureckiego jako całości za panowania sułtanów, utworzonego przez Turków osmańskich; w Europie zwane było „Wysoka Porta” lub „Porta Ottomańska” - nazwa pochodzi od wielkiej bramy do dzielnicy urzędowej w Stambule, budynku, w którym mieściła się siedziba wielkiego wezyra
dynastia turecka panująca w imperium tureckim w latach 1299–1922; nazwa pochodzi od Osmana I, władcy tureckiego z przełomu XIII i XIV w.; Od imienia Osmana I pochodzi zarówno nazwa dynastii, jak też ogółu zislamizowanej ludności Turcji osmańskiej
polityka prowadzona przez największe rody w Europie (Habsburgów, Jagiellonów), której celem jest zdobycie jak największej ilości tronów i ziem w wyniku układów, porozumień i małżeństw
królowa polska i wielka księżna litewska. Córka króla niemieckiego i węgierskiego Albrechta II Habsburga i Elżbiety Luksemburskiej. 10 lutego 1454 Elżbieta poślubiła polskiego króla Kazimierza IV Jagiellończyka i została koronowana na królową. Królowa Elżbieta wywierała znaczny wpływ na politykę męża. Zwana jest matką królów, gdyż czterech z jej synów zostało królami, a córki Elżbiety poprzez swoje małżeństwa zostały skoligacone z większością panujących wówczas dynastii europejskich
ruch religijno‑społeczny rozwijający się w Czechach w pierwszej połowie XV w.
zawarta w 1413 roku między Polską a Litwą. Zatwierdzała odrębność Litwy pod warunkiem konieczności porozumiewania się z Polską co do obsady tronu wielkoksiążęcego po śmierci Witolda i niełączenia się Litwy sojuszem z wrogami Polski. Miarą postępującego zbliżenia między obydwoma krajami było przyjęcie 50 rodów litewskich do herbów szlachty polskiej
unia Kościołów katolickiego i prawosławnego ogłoszona bullą Laetentur coeli papieża Eugeniusza IV na Soborze florenckim 6 lipca 1439 r.