Wojna trzynastoletnia i jej skutki

W połowie października 1466 r. do Torunia zjechały tłumy gości. W ślad za królem polskim i wielkim mistrzem krzyżackim licznie ściągnęły różne ważne osobistości z Polski i zagranicy. Kazimierz triumfował. Ponad dwa stulecia mijały, odkąd Krzyżacy pojawili się na ziemiach polskich, i półtora wieku, od kiedy straciliśmy dostęp do morza. Wreszcie – po latach bezskutecznych zabiegów – Polska miała powrócić nad Bałtyk. Jak do tego doszło? Jakie znaczenie dla państwa polskiego miało to wydarzenie?

Zakon krzyżacki. Wróg mniej straszny?

Wojny toczone z zakonem krzyżackim za czasów Władysława Jagiełły nie spełniły oczekiwań państwa polskiego. Polska w dalszym ciągu nie miała dostępu do morza. Krzyżacy zaś pobierali wysokie cła za eksport polskiego zboża za pośrednictwem portu w Gdańsku. Inaczej przedstawiała się sprawa z zakonem z punktu widzenia Litwy. Ta po odzyskaniu Żmudzi straciła zainteresowanie dalszymi walkami z Krzyżakami. Dla możnych Wielkiego Księstwa Litewskiego rycerze zakonni mogli być nawet sprzymierzeńcami w konfliktach z królem Polski. Jednocześnie zakon nie ustawał w dążeniach do odbudowania swojej pozycji względem Korony. Wielcy mistrzowie próbowali stworzyć koalicję z Luksemburgami, a później Habsburgami. Ich posłowie w drugiej połowie XV wieku podróżowali aż do Moskwy, by stworzyć sojusz obejmujący zakon, Wielkie Księstwo Moskiewskie i Habsburgów.

Przyciśnięci „wielką niedolą”

Wybuch wojny trzynastoletniej (1454–1466) związany był z wewnętrznymi konfliktami w państwie zakonnym. Mieszczanie i rycerze byli zniechęceni do polityki zakonu. Walki z Koroną narażały ich na ogromne straty, a wielcy mistrzowie nie ustawali w podnoszeniu podatków. Konflikt między władzą zakonną a mieszkańcami Prus narastał już od dłuższego czasu. Klęska poniesiona w kampanii grunwaldzkiej była początkiem wielkiego kryzysu politycznego i ekonomicznego zakonu. Coraz mniej rycerzy przybywało z zachodu Europy i coraz mniejszy był napływ środków materialnych. Sposobem na zapobieżenie załamaniu finansowemu było podniesienie podatków. Polityka taka musiała prędzej czy później doprowadzić do wzrostu niezadowolenia stanów pruskich. Szlachta coraz śmielej formułowała żądania większego udziału w rządzeniu państwem, a na to zgodzić się nie chciały władze zakonne. Dążyła ona do uzyskania takich samych przywilejów politycznych, ekonomicznych i sądowych, jakie posiadała szlachta polska. Większych swobód domagało się także mieszczaństwo. Dalszy rozwój miast pruskich zależał od kontaktów handlowych z państwem polskim, a temu na przeszkodzie stały wysokie bariery celne nałożone na towary polskie przez władze zakonne.

W 1440 r. na ziemiach państwa zakonnego powstał tzw. Związek Pruski. Zrzeszał on przedstawicieli szlachty i mieszczan, a celem jego była obrona własnych interesów członków. Początkowo Związek nie występował otwarcie przeciwko zakonowi. Zmieniło się to jednak pod wpływem polityki samych Krzyżaków, którzy obawiając się wzrostu wpływów organizacji, zaczęli dążyć do jej likwidacji. Gdy nieskuteczne okazały się odwołania do mediacji papieskiej i cesarskiej, Związek postanowił wypowiedzieć wielkiemu mistrzowi posłuszeństwo, czego następstwem był wybuch powstania antykrzyżackiego w Prusach.  Związek Pruski zwrócił się do króla Polski, Kazimierza Jagiellończyka z prośbą o pomoc. Ostatecznie oficjalnie poproszono o wcielenie ziem zakonnych do Królestwa. Uczyniło to poselstwo na czele z Janem Bażyńskim, które przybyło w 1454 r. do Krakowa.

Przebieg wojny trzynastoletniej

Wcielenie ziem pruskich do Korony przez Kazimierza Jagiellończyka oznaczało wybuch wojny z zakonem krzyżackim, zwanej trzynastoletnią (1454–1466). Krzyżacy, przystępując do wojny, znajdowali się w bardzo trudnej sytuacji militarnej i finansowej. Usunięcie ich z Prus nie powinno było zatem sprawić zbyt dużych trudności. Nikt nie przypuszczał, że konflikt, który miał się zakończyć w ciągu kilku najwyżej miesięcy, potrwa niemal 13 lat. Działania armii polskiej na początku wojny były bardzo powolne. Rycerstwo polskie uznało, że nie poprze władcy, dopóki on nie zatwierdzi dotychczasowych przywilejów. Ale nawet gdy rycerze ruszyli do walki, to przegrali bitwę pod Chojnicami (1454 r.) . Okazało się, że rycerstwo przestało być skuteczną siłą na polu walki. O wynikach wojny decydowały działania wojsk zaciężnych, zwłaszcza piechoty i artylerii w trakcie oblężeń twierdz. Ostatecznie jednak wojna zakończyła się zwycięstwem króla Polski.

Klęska Krzyżaków i II pokój toruński

R1AAz6yGI8XeS1

Mapa przedstawiająca Królestwo Polskie w czasie Wojny Trzynastoletniej. Królestwo Polskie i jego lenna 1454 r. na północnej granicy sięgało Cerekwicę, Bydgoszcz, Nieszawę oraz lenno od Ciechanowa do Wizny. Państwo zakonu krzyżackiego 1454 r. obejmowało Księstwo Pomorskie, Prusy Królewskie, Prusy Zakonne. Miasta Związku Pruskiego: Puck, Gdańsk, Tczew, Starogard, Gniew, Nowe, Chojnice, Kwidzyn, Prabuty, Elbląg, Brunsberg (Braniewo), Lubawa, Chełmno, Brodnica, Toruń, Orneta, Lidzbark, Olsztyn, Rastembork (Kętrzyn), Królewiec. Miasta oblegane przez wojska polskie: Chojnice, Nowe, Starogard, Malbork, Sztum, Łasin. Ważniejsze bitwy: Puck (1462), Chojnice (1454), Brunsberg (Braniewo) (1463, bitwa morska), Iława (1455). W 1466 r. zwarto pokój toruński. Granice obszarów przyłączonych do Królestwa Polskiego w 1466 r.: Prusy Królewskie. Granice ziem lennych Królestwa Polskiego pozyskane po wojnie trzynastoletniej: ziemie wokół Lęborka i Bytowa, Prusy Zakonne.

Trwająca trzynaście lat wojna zakończyła się zwycięstwem Kazimierza Jagiellończyka. Ale zaniedbania pierwszego roku walk zadecydowały o kształcie układu pokojowego. Gdy wojna się zaczynała, Polacy zajęli niemal wszystkie większe miasta państwa zakonnego. Gdy się kończyła, w ich rękach były głównie miasta i twierdze na Pomorzu. Dlatego też pokój przyznawał Polsce ziemie, które w większości wcześniej, za czasów Przemysła II i Władysława Łokietka, należały do Królestwa. Został on podpisany w 1466 roku w Toruniu. Na jego mocy Polska odzyskała Pomorze Gdańskie i ziemię chełmińską, otrzymała Elbląg, Malbork i Warmię. Ziemie te odtąd nazywano Prusami Królewskimi. Reszta terenów, które pozostały w rękach krzyżackich nazwana została Prusami Zakonnymi. Polska miała nad nimi zwierzchnictwo, a wielcy mistrzowie mieli obowiązek składania hołdu królom Polski.

R15tphe2CFKOx

Zdjęcie przedstawia statek trójmasztowy w porcie. Jest to drewniany okręt z podwyższoną, mocno zabudowana rufą. Za nim, na drugim planie na nabrzeżu widać murowaną z czerwonej cegły okrągłą basztę zwieńczoną dachem w formie ostrego stożka. Obok baszty wznoszą się stare kamienice mieszkalne oraz budynek o nowoczesnym szklano‑ceglanej fasadzie frontalnej. .

Podpisanie układu pokojowego nie tylko zakończyło długą i niezwykle kosztowną wojnę, ale też – mimo pozostawienia okrojonych Prus Zakonnych – zamknęło okres w polskiej polityce zagranicznej, w którym problem krzyżacki zajmował naczelne miejsce. Pod władzę króla polskiego i Korony przechodziła zamożna i ważna prowincja. Polska odzyskiwała po wielu latach dostęp do Bałtyku, a to otwierało przed nią nowe możliwości rozwoju gospodarczego. Gdańsk w ciągu kilku najbliższych lat stał się bramą, przez którą polskie zboże było wywożone na zachód.

Ćwiczenia

Słownik