Rozwój monarchii stanowej i przywilejów szlacheckich w Polsce w XIV- XV w.
Rozwój monarchii stanowej i przywilejów szlacheckich w Polsce w XIV- XV wieku
W okresie wczesnego średniowiecza nie było jeszcze szlachty tylko rycerstwo. Szlachta pojawiła się później. Czy miała dużą pozycję w Koronie? Dzięki czyjej pomocy stała się znaczącą siłą polityczną?
1374 przywilej koszycki,
1422 przywilej czerwiński,
1430 - 1433 przywileje jedleńsko-krakowskie,
1454 przywileje cerekwicko-nieszawskie,
1501 przywilej mielnicki,
1505 przywilej radomski.
Fundament nowego społeczeństwa
U schyłku średniowiecza poddani króla Polski tworzyli społeczność o zbliżonym kształcie do tych znanych w zachodniej Europy. Rysujące się w XV wieku kierunki zmian doprowadziły wiek później do ukształtowania się specyficznego społeczeństwa, z bardzo silną polityczną i gospodarczą pozycją szlachty i podporządkowaną rolą pozostałych grup społecznych. Czy jednak przekształcenia, które nastały w późnym średniowieczu, zadecydowały o tym w sposób nieodwołalny? Czy średniowiecze określiło całą przyszłość Polski?
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RbaNonlqUpFKx
Nagranie video. Na początku plansza z tytułem: „Średniowieczne Królestwo Polskie. Jego struktura i przemiany”. Następnie pojawia się prof. dr hab. Przemysław Wiszewski – historyk z Uniwersytetu Wrocławskiego. Mężczyzna o krótkich włosach w okularach siedzi w jasnym pomieszczeniu. W tle biała ściana, fragment grafiki, biała kanapa, regał, kwiaty. Film kończy plansza z napisami: wystąpił prof. dr hab. Przemysław Wiszewski, muzyka licencja istockphoto.com, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego", wrzesień 2015.
Rycerstwo na drodze do demokracji szlacheckiej
Przez wieki miejsce polskich rycerzy w społeczeństwie regulowały normy tradycji i zwyczajów poszczególnych ziem. Jednak rycerstwo nie uzyskało pisemnego potwierdzenia swoich uprawnień politycznych.
Kazimierz Wielki wprowadził znaczące zmiany w sytuacji rycerstwa. Przede wszystkim określił dla wszystkich członków tej grupy wspólne normy prawa, wydając dwa odrębne przywileje:
dla Wielkopolski (Piotrków)
dla Małopolski (Wiślica).
Te tak zwane statuty wiślicko‑piotrkowskie wskazywały między innymi, kto może być rycerzem. Odnotować trzeba różnice między obiema prowincjami:
w Wielkopolsce wyraźnie dążono do podkreślenia odrębności rycerstwa, a w jego obrębie – zamożniejszych rycerzy od uboższych,
w Małopolsce do rycerstwa włączano także członków grup społecznych stojących niżej w hierarchii: sołtysów i wszystkich wojowników służących władcy. Pozostawiono nawet możliwość wejścia mieszczan do stanu rycerskiego.
Kształtowanie się rycerstwa - szlachty
Statuty Kazimierza Wielkiego po raz pierwszy w polskim średniowieczu określały sposób, w jaki należało dowieść bycia rycerzem zgodnie z procedurą prawną.
Nie wystarczyło już mieć majątek ziemski, zbroję i miecz.
Przeczytaj poniższy tekst i dokończ poprawnie zdanie. Według prawa zatwierdzonego przez króla Kazimierza szlachcicem był ten, kto...
- przedstawił świadków tego faktu z rodziny matki i ojca do dwóch pokoleń wstecz.
- miał wsparcie w tym zakresie wszystkich rodzin z okolicy.
- prowadził cnotliwe życie i miał dwoje dzieci.
Teksty źródłowe do ćwiczeń z historii średniowiecza Polski, Wrocław 1975, s. 184 – uwspółcześnienie języka – P.W.)O dowiedzeniu swego szlachectwa. Ustanawiamy, że gdyby komuś zakwestionowano szlachectwo lub szlachetne urodzenie, ten ma przedstawić przed sądem dwóch starszych świadków z rodziny i pokolenia ojca oraz dwóch z rodziny i pokolenia matki, a także dwóch świadków z drugiego pokolenia [wstecz, którzy zaświadczą o jego szlachectwie - przyp. aut.].
Źródło: Teksty źródłowe do ćwiczeń z historii średniowiecza Polski, Wrocław 1975, s. 184 – uwspółcześnienie języka – P.W.).
Ludwik Węgierski: zapewnić córce tron Polski
17 września 1374 r. do węgierskich Koszyc z niedalekiego Krakowa zjechała się reprezentacja szlachty polskiej, by spotkać się z rezydującym na stałe w Budzie królem Ludwikiem. Cel tego spotkania był wiadomy. Władca chciał zapewnić po swojej śmierci panowanie na tronie polskim jednej ze swoich córek (a miał ich trzy). Problem polegał na tym, że objęcie przez kobietę tronu w Polsce było niezgodne z prawem. Szlachta była skłonna pójść na kompromis, ale w zamian za pewne ustępstwa ze strony króla. W tych okolicznościach został wydany pierwszy w dziejach Polski przywilej generalny – obejmujący cały stan szlachecki.
Wydany w 1374 roku przywilej koszycki zawiera zarówno specjalne przywileje dla rycerstwa, jak i uzasadnienie ich ogłoszenia.
Teksty źródłowe do ćwiczeń z historii Polski średniowiecznej (do roku 1492)Przywilej króla Ludwika Andegaweńskiego dla szlachty
My, Ludwik, z Bożej łaski król węgierski, polski, dalmacki [...] chcemy, aby doszło do wiadomości wszystkich, [...] że [...] zobowiązaliśmy niegdyś [...] szlachtę tegoż Królestwa [Polskiego], że po zejściu naszym z tego świata będzie miała sobie za spadkobiercę i następcę naszego na tronie polskim potomstwo nasze tylko płci męskiej, nie zaś żeńskiej; następnie jednak z zezwolenia i woli panów, szlachty oraz wszystkich innych – gdy potomstwa męskiego nie ma – córki nasze [...] za panów i dziedziców królestwa tego dobrowolnie zostały przyjęte. [...] Ponieważ zaś rzeczona szlachta nasza w szczególnej swej do nas miłości przyjęła [...] i potomstwo nasze żeńskie, tak samo jak męskie, sobie za księcia i pana, przeto, wynagradzając szczególną łaską naszą zasługi, wierności i dobrą wolę [...] zwalniamy i wyjmujemy od składania wszelakich danin, podatków i opłat, tak ogólnych, jak i szczególnych, jakimkolwiek mianem by się zwały, wszystkie miasta, grody, posiadłości, miasteczka i wsie [należące], [oraz] mieszkańców wsi [...] należących do panów i wszelkiej szlachty [...]. Chcemy się zadowolić tylko tym, aby corocznie na św. Marcina nam i następcom naszym [...] płacono po dwa grosze [...] z każdego osiadłego i dzierżonego łanu lub jego części.
Źródło: Teksty źródłowe do ćwiczeń z historii Polski średniowiecznej (do roku 1492), red. L. Matusik, Wrocław 1972, s. 193–195.
Władysław Jagiełło: zapewnić dynastii tron Polski
Jagiełło nie był władcą dziedzicznym w Polsce. Takie uprawnienia przysługiwały mu wobec Litwy. Przez lata nie miał syna i dążył raczej do zapewnienia Witoldowi i swoim braciom odziedziczenia władzy na Litwie. Ale gdy narodził mu się pierworodny syn, również Władysław (1424), rozpoczął starania o zagwarantowanie potomkowi władzy nad Koroną. Zgodnie z zapisami unii w Horodle jako król byłby też zwierzchnikiem Litwy. Jagiełło uważał, że władza powinna należeć się jego synowi w sposób naturalny. Ale temu mocno sprzeciwiali się panowie polscy. Dla nich oczywistym było, że syn Jagiełły nie ma żadnych praw dziedzicznych do korony polskiej i że toni zadecydują, kto ma zostać królem.
Władysław Jagiełło już w 1422 roku nadał rycerstwu przywilej czerwiński, gwarantujący nietykalność majątkową bez wyroku sądowego. W 1427 roku Jagiełło uzyskał zgodę szlachty na dziedziczenie korony przez jego syna. Miał w zamian zobowiązać się do dalszych przywilejów politycznych i gospodarczych na rzecz szlachty. Dwukrotnie król wydawał daleko idące przywileje dla szlachty. Najpierw ogłosił je w Jedlni (1430), po czym oficjalnie odmówił ich uznania. W odwecie reprezentanci szlachty raz jeszcze sprzeciwili się dziedziczności tytułu królewskiego. Po kolejnych latach rozmów w atmosferze wzajemnego braku zaufania król raz jeszcze ogłosił przywileje dla szlachty w Krakowie (1433). Te tak zwane przywileje jedlneńsko‑krakowskie miały podstawowe znaczenie dla ograniczenia władzy królewskiej na rzecz sądów szlacheckich. Król oficjalnie deklarował, że jedynie rycerz uznany za winnego przez sąd może być przez niego uwięziony.
Kolejne przywileje Jagiellonów
Kazimierz Jagiellończyk przez lata nie chciał potwierdzić przywilejów wydanych przez swoich poprzedników. Zmienił zdanie dopiero w obliczu wybuchu wojny z zakonem, przyczyniając się do największego uprzywilejowania szlachty. Rycerstwo, które stanęło na wezwanie króla pod bronią, odmówiło bowiem wzięcia udziału w walkach bez zatwierdzenia przywilejów. Król wydał w 1454 roku przywileje cerekwicko‑nieszawskie, które bardzo mocno zwiększyły uprawnienia zjazdów szlachty z prowincji (sejmików).
Przywileje cerekwicko‑nieszawskie dotyczyły przede wszystkim kwestii gospodarczych, obsady godności urzędniczych w Królestwie i porządku postępowań sądowych. Ale znalazł się tam również zapis dotyczący porządku życia politycznego w Polsce.
Teksty źródłowe do ćwiczeń z historii średniowiecza Polski, Wrocław 1975Dalej przyrzekamy, że kanclerstwo, wicekanclerstwo, marszałkostwo i inne urzędy dworskie przydzielać będziemy bez żadnej różnicy mężom odpowiednim, czy będą pochodzić z ziemi wielkopolskiej, czy krakowskiej. Dalej, ponieważ dobra i posiadłości naszego stołu królewskiego [to jest majątek króla złożony z nieruchomości – przyp. aut.] początkowo wyznaczone zostały nie tylko dla osoby naszej, lecz także dla obrony i zachowania całego królestwa, przyrzekamy, że nie będziemy zastawiać za pieniądze zamków i ziem książęcych czy głównych, w których są starostowie [...]. Dalej przyrzekamy, że odtąd od ziemian lub ich ludzi nie będziemy żądać żadnych opłat lub danin czterech lub sześciu groszy, lecz poprzestaniemy zgodnie z dawnym zwyczajem na pobieraniu opłaty dwóch groszy od każdego łanu. [...] Dalej przyrzekamy, że nie będziemy uchwalać żadnych nowych ustaw i nie będziemy nakazywać ziemianom, aby wyruszyli na wojnę bez zgody ogólnych zjazdów, które winny odbywać się w poszczególnych ziemiach.
Źródło: Teksty źródłowe do ćwiczeń z historii średniowiecza Polski, Wrocław 1975, s. 207–213.
Zaznacz w tabeli zdania prawdzie i fałszywe
| Według przywilejów cerekwicko-nieszawskich | Prawda | Fałsz |
| Król mógł pobierać podatek od ziemian tylko w wysokości czterech groszy z łana | □ | □ |
| Król nie może sam oddawać w zastaw dóbr królewskich | □ | □ |
| Król nie może żądać od szlachty udziału w wojnie bez zgody zjazdów szlacheckich | □ | □ |
| Król powinien mianować urzędników dworskich tylko spośród możnych Kujaw i Pomorza | □ | □ |
Gdyby król i jego następcy wiernie trzymali się tych przywilejów, to już w II połowie XV wieku ustrój polityczny Korony byłby bliski demokracji szlacheckiej, mimo braku sejmu- ten formalnie powstał pod koniec tego wieku. Tak się jednak nie stało, ze względu na utratę przez rycerstwo znaczenia militarnego w czasie wojny trzynastoletniej, co ukazała klęska w bitwie pod Chojnicami. Kazimierz Jagiellończyk by zaciągnąć wojsko zawodowe zaczął szukać wsparcia finansowego możnych. W konsekwencji tych przemian:
z jednej strony powstała wąska grupa uprzywilejowanej elity związanej z dworem królewskim i zarządem Korony,
z drugiej natomiast coraz większego znaczenia ekonomicznego nabierała średniozamożna szlachta, której członkowie stanęli na czele ruchów politycznych kwestionujących uprzywilejowaną pozycję możnowładców.
Napisz co mogło być słabym punktem średniowiecznego zamku?
Aleksander Jagiellończyk postanowił oprzeć się na możnych. Wydając
w 1501 roku w Mielniku przywilej, przekazał im w praktyce rządy nad Koroną. A sam wrócił na Litwę, by walczyć z księciem moskiewskim. Zmienił swą politykę dopiero wobec kompletnej bezradności możnych, którzy nie potrafili zabezpieczyć kraju przed najazdem Tatarów. Na sejmie w Radomiu w 1505 roku anulowano przywileje Senatu z 1501 r. i przyjęto za zgodą króla wiele uchwał, które ukształtowały podstawy specyficznego polskiego ustroju politycznego. Konstytucja Nihil novi (1505 r.) postanawiała, że żadne nowe prawa nie zostaną ustanowione bez zgody senatu i posłów (izby poselskiej) reprezentujących ogół szlachty. Choć rycerstwo utraciło swą wartość militarną, której nie odzyska już do końca istnienia Rzeczypospolitej, stało się jako szlachta najważniejszym czynnikiem politycznym i ekonomicznym w społeczeństwie Korony.
Droga do demokracji szlacheckiej
Od przywilejów cerekwicko‑nieszawskich znaczącą rolę w państwie odgrywały sejmiki ziemskie i sejmy prowincjonalne. Z upływem czasu zjazdy szlachty zaczęły się odbywać także pod nieobecność władcy. Przyczyniły się do tego zwłaszcza bezkrólewia po śmierci Ludwika Węgierskiego czy Władysława III Warneńczyka. Szlachta na sejmach prowincjonalnych i zjazdach całego stanu podejmowała wtedy decyzje dotyczące całego kraju. Od czasów Ludwika Andegaweńskiego król musiał prosić o zgodę stan rycerski, jeśli chciał uzyskać zwiększenie podatków płaconych przez rycerzy. Z biegiem czasu szlachta zaczęła domagać się regularnych spotkań z królem w celu omówienia najważniejszych spraw kraju. Władcy byli temu przeciwni. Wprowadzenie prawnego obowiązku regularnych konsultacji ze szlachtą oznaczało ograniczenie kompetencji króla. Władcy woleli szukać wsparcia u możnych tworzących radę królewską, której skład stawał się coraz bardziej stabilny.
W II połowie XV wieku (przed rokiem 1480) Jan Długosz napisał traktat o znakach i herbach polskich ziem i rodów rycerskich. Opisał w nim także herb Orła Białego.
Wybór źródełOrzeł. Orzeł biały, niosący na głowie złotą koronę, skrzydła rozciągnięte wszerz, ozdobione złotym pasmem, w polu czerwonym. Jest to znak samego monarchy i króla Polski. Za godło wziął je bowiem pierwszy władca Polski, Lech, gdy przybył do tego miejsca Polski, Gniezna, gdzie pierwsze zarzucił podwaliny mieszkania i znalazłszy wiele gniazd orlich, z pomyślnych wróżb orła przybrał je sobie jako znak. A to godło do tego czasu królowie polscy noszą, a będą potomkowie ich i ci, którzy się z nich urodzą, nosili.
Źródło: Wybór źródeł do historii Polski średniowiecznej (do połowy XV wieku), t. 2, opr. G. Labuda, B. Miśkiewicz, Poznań 1967, s. 182.
Herb, który dziś uznajemy za herb Polski, w II połowie XV wieku był znakiem monarchy. Mimo że również współcześni traktowali go jako symbol Korony Królestwa Polskiego.
Zaznacz zdanie, które uważasz za prawdziwe.
- Król Polski był dziedzicem godności wszystkich poprzednich władców. Miał prawo jako jedyny posługiwać się herbem Orła Białego, ponieważ był głową całego Królestwa.
- Król Polski był członkiem tej samej dynastii królewskiej, która od praprzodka Lecha aż po Kazimierza Jagiellończyka posługiwała się herbem Orzeł Biały.
- Herbem Orzeł Biały mógł się posługiwać wyłącznie król, sejm i sejmiki, bo tylko łącznie reprezentowali pełnię władzy nad krajem.
Rada królewska
Na miniaturze z XIV wieku przedstawiono króla – domyślnie: Kazimierza Wielkiego – w otoczeniu swoich doradców. Podkreślono z jej pomocą harmonijną jedność w sprawowaniu władzy przez świeckich i duchownych w Polsce.
Napisz, który władca Polski musiał prosić stan rycerski o zgodę, jeśli chciał uzyskać zwiększenie podatków płaconych przez rycerzy?
Zaznacz w tabeli te elementy, które pomagają podkreślić wspominany wyżej przekaz miniatury.
| Gest | Zaznacz, jeśli występuje na miniaturze | Zaznacz, jeśli sprzyja podkreślaniu na miniaturze jedności władzy w Polsce |
| Podobne gesty postaci świeckich i duchownych | □ | □ |
| Odmienne nakrycia głowy osób na miniaturze | □ | □ |
| Równa pozycja zasiadania świeckich i duchownych | □ | □ |
| Zwierzęta symbolizujące cnoty władzy urzędników | □ | □ |
| Jednakowa liczba dostojników świeckich i duchownych | □ | □ |
| Bardzo podobne ubrania świeckich i duchownych | □ | □ |
Powstanie sejmu walnego
Spory między możnymi i średniozamożną szlachtą utrudniały powołanie stałego ciała politycznego złożonego z przedstawicieli stanów. Nawet na ogólnokrajowych zjazdach szlachty (sejmach walnych) spotykały się trzy grupy reprezentujące różne interesy szlachty. Stanowisko dworu reprezentowali członkowie rady królewskiej, urzędnicy ziemscy wspierali interesy swoich ziem, a ogół szlachty podążał za głosem swoich liderów. Od połowy XV wieku sejmy walne zbierały się co roku, najczęściej w Piotrkowie. W 1468 r. po raz pierwszy na sejmie pojawili się posłowie - przedstawiciele szlachty wybrani na sejmikach. W 1493 r. na sejmie w Piotrkowie po raz pierwszy przedstawiciele szlachty stworzyli zgromadzenie odrębne od rady królewskiej - tak zwaną izbę poselską. Rola szlachty na sejmie przez długi czas nie była sprecyzowana. Nadal najistotniejszą rolę odgrywali członkowie rady królewskiej. Wraz z urzędnikami wypracowywali oni stanowisko, które szlachta przyjmowała przez aklamację (jednogłośnie). Średniozamożna szlachta, nie godząc się z rolą biernego obserwatora, dążyła do wprowadzenia zasady uczestnictwa swoich przedstawicieli w obradach możnych. Ostateczny kształt obradom sejmu nadał król Aleksander Jagiellończyk. Sejm składać się miał z reprezentantów szlachty, z rady królewskiej – późniejszego senatu, oraz króla. Dla przedstawicieli miast przewidziano jedynie rolę obserwatorów.
Ćwiczenia
O czym świadczyło przyjęte rozwiązanie?
- o sile miasta Oleśnicy, które potrafiło wypromować swojego obywatela na głównego doradcę króla.
- o dążeniu do wyrównania pozycji politycznej najważniejszych członków rady, by nie mogli zdominować swoim zdaniem całej wspólnoty.
- o sile posłów ziemskich w parlamencie, którzy chcieli osłabić radę królewską.
Napisz, w jaki sposób w średniowieczu mierzono ważność pozycji w parlamencie Korony?
Przynajmniej dwa elementy łączyły Polaków w Koronie Królestwa Polskiego:
- zamiłowanie do bigosu i literatury narodowej.
- język polski i przekonanie o powszechnej gotowości do obrony Rzeczpospolitej.
- częste sięganie do literatury w języku polskim i niechęć do wojen.
Słownik
sposób prowadzenia działań wojennych polegający na powołaniu pod broń ludności danego państwa, zobowiązanej do takiego rodzaju służy; powszechny w średniowieczu
(łac. privilegium - prawo wyjątkowe) dokument o znaczeniu prawnym, na mocy którego nadawano specjalne uprawnienia grupie społecznej
prawo nadawane przez władcę całemu stanowi szlacheckiemu; najczęściej zawierał zrzeczenie się pewnych kompetencji czy uprawnień na rzecz szlachty
grupa społeczna w średniowiecznej Europie, której zadaniem była służba wojskowa, wytworzyła ona specyficzny styl życia i obyczajowość
(od psł. stati, stanǫ) grupa społeczna wyodrębniona pod względem prawnym; przynależność do niego (poza duchowieństwem) była dziedziczona
(niem. slahta - ród) warstwa społeczna wywodząca się w społeczeństwie feudalnym ze stanu rycerskiego, wyróżniona pod względem prawnym, politycznym i ekonomicznym (przywileje nadawane przez władców, dziedziczne prawo do ziemi)
przygotowane na polecenie króla Kazimierza Wielkiego i opublikowane pod jego imieniem kodyfikacja zwyczajowego prawa, jakim posługiwało się rycerstwo Małopolski i Wielkopolski
w 1374 roku król Ludwik Węgierski wydał przywilej obejmujący całe rycerstwo polskie. W zamian za uznanie prawa swoich córek do korony polskiej przyznał całemu stanowi rycerskiemu między innymi prawo do jednolitego, niskiego podatku (2 grosze od łana posiadanej ziemi). Uzależnił pobór wyższych podatków od zgody rycerstwa
wydany w 1422 roku przez króla Władysława Jagiełłę przywilej dla całego stanu rycerskiego. Król zobowiązał się między innymi, że uwięzi rycerza tylko w przypadku uzyskania sądowego wyroku potwierdzającego jego winę. Dokument został wydany w obozie w Czerwińsku, w czasie wyprawy wojennej przeciw Krzyżakom
przywileje wydane przez Władysława II Jagiełłę, króla Polski w czasie zabiegów o zgodę szlachty na wybór syna władcy na króla po jego śmierci. Król oficjalnie deklarował, że jedynie rycerz uznany za winnego przez sąd może być przez niego uwięziony (łacińska zasada neminem captivabimus non nisi iure victum). Dotąd król mógł z mocy swej władzy sądowniczej sam decydować o pozbawieniu wolności szlachcica. Odtąd to nie król, lecz sąd stawał się strażnikiem prawa. Ponadto król akceptował wszystkie dotychczasowe przywileje polityczne, prawne i gospodarcze szlachty
przywilej wydany na sejmie w Radomiu przez króla Aleksandra Jagiellończyka w 1505 roku, pod wpływem nacisków szlachty niechętnej możnym; król nie mógł wprowadzać nowych praw bez zgody sejmu i senatu - tak zwana konstytucja Nihil novi – nic nowego o nas bez nas
wystawiony w 1501 roku przez króla Aleksandra Jagiellończyka gwarantował senatorom niemal pełnię władzy w Królestwie. Król jedynie przewodniczył senatowi i wykonywał jego uchwały. Jeśli tego nie czynił, mogło mu zostać wypowiedziane posłuszeństwo. Nie mógł już mianować zaufanych ludzi na wyższe stanowiska w senacie. Dostać można się było do niego tylko w wyniku żmudnej wspinaczki po szczeblach administracyjnej kariery
w średniowiecznej Polsce był zjazdem rycerstwa danej ziemi. Poprzednikami sejmików ziemskich były organizowane w XIII wieku przez książąt wiece jako spotkania z rycerstwem księstwa. Kompetencje sejmików rosły od XV wieku, podejmowano na nich najistotniejsze decyzje dotyczące podatków pobieranych przez króla
w średniowiecznej Polsce zjazdy rycerstwa, później szlachty całej Wielkopolski lub Małopolski
przywileje te dotyczyły konkretnych zagadnień prawa, przybrały formę wyliczenia norm prawnych – statutów. Statuty dla Wielkopolski podkreślały znaczenie sejmików ziemskich, ale wersja dla Małopolski, a później także Rusi tego zapisu nie zawierała. Natomiast we wszystkich wersjach ograniczano prawa monarchy do mianowania urzędników, mocno podkreślając zakaz łączenia wyższych stanowisk administracyjnych (np. wojewody, kasztelana i starosty)
w średniowiecznej Polsce początkowo grupa możnych wspierających władcę. U schyłku epoki jej skład został określony zwyczajem. W skład rady mieli wchodzić najwyżsi rangą duchowni polskiego Kościoła (arcybiskupi i biskupi) oraz urzędnicy dworu króla (kanclerz, podkanclerzy, marszałek i podskarbi) oraz związani z poszczególnymi ziemiami (wojewodowie i kasztelanowie)