Koniec Polski szlacheckiej
Rzeczpospolita Obojga Narodów przestaje istnieć. III rozbiór Polski
W dniu 26 stycznia 1797 r. władcy Austrii, Prus i Rosji przypieczętowali upadek Rzeczpospolitej. Podpisali wówczas w Petersburgu konwencję, w której „uznana została konieczność uchylenia wszystkiego, co może nasuwać wspomnienie istnienia Królestwa Polskiego”. Zaborcy zobowiązali się, że nie będą używać w swojej tytulaturze określenia „Królestwo Polskie”, a zagarnięte w trzech rozbiorach ziemie staną się integralnymi częściami ich państw.
Sąsiedzi Rzeczypospolitej w XVIII wieku
W XVIII wieku Rzeczpospolita Obojga Narodów otoczona była przez trzech potężnych sąsiadów.
Od wschodu graniczyła z Cesarstwem Rosyjskim, rządzonym przez Katarzynę II.
Na południu znajdowało się rosnące w siłę Cesarstwo Austriackie, w którym panowała cesarzowa Maria Teresa i jej syn Józef II. Od zachodu i północy państwo polsko‑litewskie graniczyło z Prusami. Kraj ten był o wiele mniejszy od Rzeczypospolitej, ale miał olbrzymią armię. Jego władca Fryderyk II był najbardziej zainteresowany zagarnięciem części ziem polskich. Chciał w ten sposób powiększyć swój niewielki kraj i poprzez większy pobór do wojska rozbudować armię. Jedynym sąsiadem, który wówczas nie zagrażał polskim granicom, była Turcja.
III rozbiór Rzeczypospolitej
Mieszkańcy Rzeczypospolitej nie chcieli się pogodzić z utratą większości ziem. Potężny niegdyś kraj został okrojony do niewielkiego państewka, na którego terenie stacjonowały wojska zaborcze. W 1794 roku Polacy pod wodzą Tadeusza Kościuszki jeszcze raz porwali się do walki. Mimo bohaterskiej postawy części szlachty, mieszczan, a nawet chłopów, powstanie zakończyło się klęską. Los Rzeczypospolitej został przesądzony. Po długich targach trzy kraje zaborcze postanowiły w 1795 roku dokonać trzeciego, ostatniego rozbioru. Rzeczpospolita Obojga Narodów przestała istnieć. Król Stanisław August Poniatowski abdykował i został wywieziony do Rosji, gdzie wkrótce zmarł. Dla wielu obywateli Rzeczypospolitej rozbiory były wielką tragedią, dlatego w następnych latach podejmować będą działania w celu odbudowania niepodległego państwa polskiego. Uda się to dopiero po 123 latach.
Jeszcze w trakcie walk z powstańcami rozpoczęły się negocjacje w sprawie ostatecznego podziału Rzeczypospolitej. W 1795 r. podpisano traktaty rozbiorowe. Tak w zawartym na początku stycznia 1795 r. porozumieniu zaborcy tłumaczyli konieczność ostatecznego podziału Rzeczypospolitej:
Traktat między Rosją a Austrią podpisany 3 stycznia 1795 r. w Sankt Petersburgu[…] J. M. Cesarzowa […] porozumiała się ze swoimi obu sprzymierzeńcami, tj. z J. M. Cesarzem Rzymskim i J. M. Królem Pruskim, co do tego, jakich sposobów należy użyć, aby zapobiec ponowieniu się zamieszek, podobnych do tych, jakie już stanowiły groźbę dla słusznych ich praw, a których zarodki, wiecznie kiełkując w umysłach, przepojonych najbardziej przewrotnymi zasadami, niewątpliwie wystąpią ponownie […]. Owi dwaj Monarchowie, nabrawszy z doświadczenia przeszłości przekonania o zupełnej niezdolności Rzeczypospolitej do wytworzenia takiego dla siebie rządu i do spokojnego życia pod własnymi prawami przy zatrzymaniu jakiejkolwiek niepodległości, uznali w swej mądrości i w swej miłości pokoju i dobra swych poddanych, że jest rzeczą konieczną przystąpić do zupełnego podziału owej Rzeczypospolitej między trzy sąsiednie mocarstwa. [...]
Źródło: Traktat między Rosją a Austrią podpisany 3 stycznia 1795 r. w Sankt Petersburgu, [w:] Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S. B. Lenard, Warszawa 1999, s. 458.
Powierzchnia i liczba mieszkańców ziem objętych III rozbiorem | ||
|---|---|---|
Zabór | Powierzchnia | Ludność |
austriacki | 47 | 1,5 |
pruski | 48 | 1,0 |
rosyjski | 120 | 1,2 |
Na mocy podpisanych traktatów Prusy zajęły Warszawę, północne Mazowsze i Podlasie, z których utworzono prowincję o nazwie Nowe Prusy Wschodnie; Austria przyłączyła Kraków i rozszerzyła swą północną granicę aż do linii Pilicy i Bugu; a Rosji przypadło Wilno oraz tereny Wołynia, Polesia, Żmudzi i Kurlandii. Państwo polsko‑litewskie znikło z mapy Europy, co symbolicznie przypieczętowała 25 listopada 1795 r. abdykacja Stanisława Augusta Poniatowskiego, wymuszona na królu. Półtora roku później, w styczniu 1797 r., zaborcy podpisali w Petersburgu konwencję, zgodnie z którą Rzeczpospolita miała się już nigdy nie odrodzić.
Przyczyny upadku kraju
Władcy Rosji, Prus i Austrii tłumaczyli w całej Europie, że rozbiory Rzeczypospolitej były konieczne, ponieważ w kraju panował chaos, bałagan i anarchia. Zdaniem zaborców dopiero rozbiory miały wprowadzić na ziemiach polskich ład i porządek. Było jednak zupełnie odwrotnie. Dopóki Rzeczpospolita była słaba i bezbronna, sąsiedzi nie próbowali dzielić się jej ziemiami. Co więcej, przez wiele lat, przekupując posłów sejmowych, nie pozwalali na przeprowadzenie żadnych reform. Dopiero gdy Polacy i Litwini rozpoczęli naprawianie kraju, zaborcy przystąpili do dzieła. Poczuli się bowiem zagrożeni. Zreformowana Rzeczpospolita, ze sprawnym rządem i dużą armią, mogła być dla nich niebezpieczna. Za próbę unowocześnienia swojego państwa Polacy zapłacili najwyższą cenę.
Rozbiory Rzeczypospolitej wywołały w Europie duże poruszenie. Francuski rysownik Nicolas Noël Le Mire [czytaj: nikola noel lemir] wykonał rysunek przedstawiający pierwszy rozbiór i władców targujących się o zajmowane ziemie. Niemal w tym samym czasie (zapewne pod wpływem władz z krajów zaborczych) powstała nieco zmieniona kopia tego rysunku, stworzona przez Johannesa Nilsona [czyt.: johanes nilson], która miała na celu usprawiedliwić władców rozbiorowych.
Ćwiczenia
Rzeczpospolita graniczyła w XVIII wieku zaledwie z czterema państwami.
Wypisz te państwa.
Na podstawie mapy uzupełnij tabelę, przeciągając do niej prawdziwe informacje.
Austria, Prusy, Rosja
| Kraj rozbiorowy | Ziemie zabrane Rzeczypospolitej |
|---|---|
| Austria | |
| Prusy | |
| Rosja |
Na podstawie opisu drugiego rysunku wymień narysowanych na nim władców.
Porównaj oba rysunki. Poniższe informacje przyporządkuj do pierwszego lub drugiego rysunku. Pozwolą one rozpoznać, który rysunek jest dziełem Le Mire’a krytykującego rozbiory, a który zmienioną kopią wykonaną przez Nilsona usprawiedliwiającego zaborców.
Fryderyk II, wskazujący szpadą zabierane ziemie, symbolizuje to, że rozbiory dokonywane są przemocą., Żaden z władców rozbiorowych nie używa broni, co ma oznaczać, że rozbiory odbyły się w sposób pokojowy., Król Stanisław August podtrzymuje spadającą mu koronę, co jest symbolem utraty państwa., Król Stanisław August nie patrzy na mapę i nie akceptuje podziału swego kraju., Król Stanisław August nie ma na głowie korony., Król Stanisław August, spoglądając na mapę, pokazuje carycy Katarzynie, które ziemie dobrowolnie jej oddaje.
| Rysunek 1. | |
|---|---|
| Rysunek 2. |
Wskaż, który rysunek stworzył Nicolas Noël Le Mire, a który Johannes Nilson.
rysunku 1., rysunku 2.
Nicolas Noël Le Mire jest autorem ...................., a Johannes Nilson ....................
Słownik
(z gr. anarchia – bezrząd, brak władzy) w potocznym znaczeniu chaos organizacyjny panujący w państwie czy organizacji, rozkład instytucji państwowych
(z łac. abdicatio – zrzeczenie się) dobrowolne zrzeczenie się władzy przez monarchę