Napoleon Bonaparte - od konsula do cesarza

Kariera, która stała się udziałem Napoleona Bonapartego, niezamożnego Korsykanina, była możliwa tylko w społeczeństwie odmienionym przez rewolucję. Jednak zdecydowały o tym talenty militarne i polityczne człowieka, który świadomie związał swoje losy z Francją i w wieku zaledwie 24 lat uzyskał stopień generała. Umiał dostrzec to, że rewolucja francuska nie była wydarzeniem, lecz procesem historycznym, w którym dopiero po zwycięstwie zaczyna się walka, jak twierdził wybitny pisarz francuski, Wiktor Hugo [czyt.: Igo]. Napoleon potrafił wykorzystywać nadarzające się okazje do awansu. Był człowiekiem o szerokich horyzontach i genialnym umyśle. W czasie rządów jakobińskich Bonaparte obronił port w Tulonie, przełamując oblężenie Brytyjczyków, a także krwawo stłumił powstanie rojalistów, czyli zwolenników monarchii Burbonów, w Paryżu.

Z Korsyki przez Włochy i Egipt na szczyt władzy

Pięć ostatnich lat rewolucji francuskiej (1789–1799) to rządy tzw. dyrektoriatu. Nastąpiły one po obaleniu jakobinów z Robespierre’em na czele, a zakończył je zamach stanu Napoleona Bonaparte.

RvhwkbgNxl3Pm

Ilustracja przedstawia plac. Na pierwszym planie znajduje się armia francuska w niebieskich mundurach. W rękach trzymają broń. Z lewej strony jest kolumna a przy niej żołnierze z armatą. W tle na podwyższeniu znajduje się szubienica. Na platformie są ludzie. Przed nią na ziemi leży mężczyzna. Dalej są powozy wypełnione ludźmi. W tle są zabudowania miasta.

W 1796 roku Napoleon stanął na czele armii francuskiej we Włoszech, gdzie odniósł  wiele ważnych zwycięstw i doprowadził do zawarcia korzystnego układu pokojowego z Austrią w Campo Formio. Następnie, w 1798 roku ruszył z kampanią egipską. Opanowanie kraju nad Nilem oznaczało wówczas osłabienie ekonomicznej pozycji wrogiej Anglii. Bonaparte zwyciężył w Egipcie i triumfalnie wkroczył do Kairu, ale jednocześnie Francuzi musieli uznać dominację „Wyspiarzy” na morzu, przegrywając bitwę w zatoce Abukir (przy ujściu Nilu). W wyprawie oprócz 38 tys. marynarzy i żołnierzy francuskich, wzięło też 175 uczonych oraz artystów, którzy badali kulturę i historię starożytnego Egiptu, odkrywając ją dla Europejczyków na nowo.

Antyrewolucyjna koalicja się rozpadła, a Anglia ściągnęła całą flotę do ochrony wybrzeży, obawiając się, że Francja podejmie inwazję na wyspy. Było to jednak nierealne, Dyrektoriat postanowił więc zorganizować wyprawę do Egiptu, tureckiej prowincji, w której rządzili Mamelukowie, uznający zwierzchnictwo sułtana. Francuzi chcieli w ten sposób zagrozić wpływom brytyjskim na Bliskim Wschodzie, a nawet zachwiać pozycją Kompanii Wschodnioindyjskiej. Członkom Dyrektoriatu dało to okazję do pozbycia się z kraju Bonapartego, który korzystając z narastającego niezadowolenia ludności, mógłby w drodze zamachu stanu sięgnąć po władzę. Wreszcie pomysłodawca egipskiej awantury, minister spraw zagranicznych Karol Talleyrand, kierował się także interesem osobistym, Anglicy bowiem sowicie wynagrodzili go za oddalenie widma francuskiej inwazji.

R1193o2JmVQyA

Obraz przedstawia Napoleona w Egipcie. Mężczyzna znajduje się na pustyni. Ubrany w mundur trzyma kapelusz za plecami. Wparuje się w rzeźbę Sfinksa oraz pustynię. Nieopodal niego stoją trzy osiodłane konie.

W maju 1798 r. wojska ekspedycyjne rozbiły siły Mameluków w bitwie pod piramidami. Napoleon opanował Egipt, ale okręty brytyjskie pod wodzą admirała Horatia Nelsona zniszczyły flotę francuską u przylądka Abukir. Francuzi znaleźli się w pułapce, a próba przedarcia się przez Syrię spełzła na niczym. Na domiar złego z początkiem 1799 r. Wielka Brytania, Austria i Rosja przy współudziale Turcji i Neapolu zawiązały II koalicję antyfrancuską. Wspierane przez Rosjan wojska austriackie doprowadziły do wyparcia Francuzów z Italii. Odpowiedzialność za losy republiki podjął wówczas gen. André Masséna. Rozbił on siły koalicji w bitwie pod Zurychem i zmusił armię gen. Aleksandra Suworowa do wycofania się do Bawarii. Car Paweł I winą za klęskę obarczył Austriaków i odwołał swe wojska do kraju. Rewolucyjna Francja jeszcze raz została uratowana, chociaż zmęczenie społeczeństwa wojną i niechęć do rządów dyrektoriatu owocowały kolejnymi rojalistycznymi spiskami.

R1JPwQbEENZ5o

Obraz przedstawia Napoleona. Znajduje się on z lewej strony. Siedzi w mundurze na brązowym koniu. Z prawej strony jest głowa Sfinksa. Wszędzie wokół jest pusta piaszczysta przestrzeń. W tle są wydmy.

Ciekawostka

R1FtaHhtiwaKj

Zdjęcie przedstawia pomnik w formie ogromnej płaskiej czarnej kamiennej płyty z wyrytym na nim pismem hieroglificznym leżący na dziedzińcu budynku.

Oficjalnym celem wyprawy podjętej z polecenia Dyrektoriatu było dokonanie inwazji na Egipt, który formalnie należał do Turcji i przecięcie drogi lądowej łączącej Wielką Brytanię z Indiami i Bliskim Wschodem. Mniej jawnym jej powodem była troska rządu francuskiego o wysłanie zwycięskiego i ambitnego wodza możliwie daleko od Paryża. Na pokładach flotylli dowodzonej przez Napoleona przypłynęło do Egiptu nie tylko kilkadziesiąt tysięcy marynarzy i żołnierzy, ale także blisko dwustu uczonych. Dla zamieszkujących Egipt muzułmanów inwazja Francuzów — uważanych przez nich za niewiernych — była kulturowym szokiem. Pod względem politycznym wyprawa zakończyła się niepowodzeniem, ale przyczyniła się do wzrostu zainteresowania Europejczyków starożytnymi cywilizacjami. Najsłynniejszym egipskim odkryciem Francuzów okazał się kamień z Rosetty. Dzięki temu znalezisku Jean François Champollion [czyt.: żan fransłe szampolion] w 1822 roku odczytał pismo hieroglificzne. Ilustracja prezentuje pomnik dokonań Champolliona znajdujący się w jego rodzinnej miejscowości Figeac [czyt.: fiżak] we Francji - nadnaturalnej wielkości kopię kamienia, którego oryginał przechowuje się w British Museum [czyt.: britisz miuzeum].

Konsulat, czyli kres rewolucji

Zdobyta we Włoszech ogromna popularność pozwoliła mu na przejęcie władzy we Francji i usunięcie skompromitowanych nieudolnością polityków Dyrektoriatu. Dnia 9 listopada 1799 roku (w siódmym roku istnienia republiki francuskiej) Bonaparte przeprowadził w Paryżu udany zamach stanu. Specjalnie w tym celu powrócił z kolonialnej wyprawy egipskiej, na którą został wysłany przez władze francuskie ponad rok wcześniej, w połowie 1798 roku.

Rl3HFUAQBiBFm

Obraz przedstawia Napoleona Bonaparte. Stoi on na środku obrazu. Ma czarny mundur oraz białe spodnie. Jest otoczony przez gestykulujących w jego stronę mężczyzn w pomarańczowych pelerynach. Za nimi jest podwyższenie z balkonem. Stoją na nim mężczyźni pochylający się w stronę Napoleona. Z lewej strony są strażnicy unoszący broń. W tle są okna a pomiędzy nimi ozdobne kolumny.

Prawne ramy dyktatury Bonapartego tworzyła nowa konstytucja i powołany specjalnie dla niego urząd konsula, który miał sprawować razem z dwoma innymi konsulami. Jednak już po niespełna dwóch latach od zamachu stanu udało mu się (w drodze plebiscytu) uczynić ten urząd dożywotnim i odsunąć od władzy pozostałych polityków.

R1EwHUES3u5wr

Obraz przedstawia młodego mężczyznę, stojącego przy stole w pokoju. Młodzieniec ubrany jest w czerwony, aksamitny strój składający się z marynarki z przedłużonym tyłem, zapinanej na dwa rzędy złotych guzików oraz wąskich spodni za kolano. Szeroki kołnierz marynarki oraz krawędzie przy guzikach i zakończenia nogawek są bogato zdobione złotym, roślinnym haftem. W pierwszym rzędzie guzików zapięte są tylko dwa pierwsze od góry i dwa ostatnie. W miejscu, w którym marynarka jest nie zapięta, mężczyzna ma schowaną dłoń lewej ręki, która jest zgięta w łokciu. Łydki opinają białe męskie pończochy, na stopach czarne wsuwane buty. Przy pasie ma przypięty długi miecz. Drugą rękę trzyma na stoliczku stojącym obok niego. Stolik okryty jest sięgającym ziemi ciężkim, ciemnym obrusem, zakończonym ozdobną taśmą z frędzlami. Palec wskazujący prawej ręki trzyma na papierowym, odręcznie spisanym dokumencie. Obok rozwiniętego rulonu stoi pojemnik z dwoma gęsimi piórami. Za mężczyzną stoi fotel obity granatowym welurem, z rzeźbionymi i malowanymi w złoty wzór nogami i podłokietnikami. W tle okno, przysłonięte rozsuniętymi kotarami, za oknem widać kompleks zamkowych zabudowań.

Napoleon rozpoczął proces zrywania z zwyczajami republikańskimi np. powołał tajną policję. Z punktu widzenia rewolucjonistów krokiem wstecz było zniesienie w 1801 r. konstytucji cywilnej duchowieństwa i zawarcie konkordatu ze Stolicą Apostolską, co unormowało stosunki państwo – Kościół, a także przywrócenie kalendarza gregoriańskiego cztery lata później. Zmianom towarzyszyły znamienne gesty, takie jak ogłoszenie amnestii i zaproszenie emigrantów do powrotu, bez prawa jednak do odszkodowań za utracony majątek. Dawało to monarchistom nadzieję, że konsulat będzie tylko etapem przejściowym ku restauracji ancien régime’u.

R1Qe117wUni16

Rysunek przedstawia scenę dworską w pałacu w Wersalu. Młody mężczyzna siedzi w fotelu przy okrągłym stole, przykrytym ciężkim obrusem. Prawą dłoń wyciąga po pióro, które podaje mu stojący po lewej stronie młody mężczyzna. Obaj ubrani są w marynarki z przedłużanym tyłem, haftowane i bogato zdobione oraz przylegające, wąskie spodnie sięgające do kolan. Przy pasie mają długie, wąskie szable. Po prawej stronie od opisywanych postaci stoi czworo starszych mężczyzn. Wszyscy mają dłuższe, siwe włosy zaczesane do tyłu. Jeden z nich ma niewielką czapeczkę w kształcie koła na czubku głowy, dodatkowo w lewej dłoni trzyma ciemny kapelusz z zawiniętym rondem. Ubrany jest w ciemną pelerynę. Pozostała trójka ma stroje podobne do młodych mężczyzn. Zgromadzeni stoją na tle wiszących na ścianach arrasów.

Ustanowienie Konsulatu uznaje się za symboliczny koniec rewolucji francuskiej. Bonaparte nie skreślał jednak całego jej dorobku i np. w dziedzinie legislacji był kontynuatorem jej dzieła. Wprowadzone we Francji w 1804 r. prawo cywilne, zwane Kodeksem Napoleona, ugruntowało wolność zawierania umów oraz równość wobec prawa i zniesienie przywilejów stanowych, a także nienaruszalność własności.

W okresie swych rządów Napoleon Bonaparte:

• utrwalił podstawowe zdobycze rewolucji, zwłaszcza przekazanie chłopom ziemi na własność i liberalne prawo cywilne,

• wprowadził własny kodeks cywilny - tak zwany Kodeks Napoleona,

• w 1801 roku zawarł konkordat z papieżem Piusem VII. Oznaczało to normalizację stosunków z Kościołem katolickim,

• zreorganizował administrację państwa i system finansowy,

• nadał tylko sobie inicjatywę ustawodawczą,

• tylko on miał prawo decydowania o wojnie i pokoju,

• mianował ministrów i urzędników, a także przedstawicieli narodu z list ustalonych w wyborach powszechnych.

Ćwiczenia

RpFWZ6BOjOO2C

Film opowiadający o reformach Napoleona.

Film opowiadający o reformach Napoleona.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RpFWZ6BOjOO2C

Film opowiadający o reformach Napoleona.

Tytuł konsula to dla Bonapartego było za mało. W marcu 1804 r. Senat zwrócił się do niego z prośbą, by koronował się na cesarza. Przeprowadzono ogólnokrajowy plebiscyt, którego wyniki okazały się dla Napoleona korzystne. Z woli ludu 2 grudnia 1804 r. został koronowany w paryskiej katedrze Notre Dame, przyjmując tytuł cesarza.

Słownik