Powstanie listopadowe i Wielka Emigracja
Skutki powstania listopadowego
Uczestników powstania listopadowego, którzy nie wyemigrowali, skazywano na wiele lat więzienia lub ciężkich robót, wcielano do wojska i wysyłano na odległe fronty. Armia carska obsadziła miasta. Wprowadzono stan wojenny. Przeprowadzono konfiskatę majątków uczestników powstania. Zamknięto Uniwersytet Warszawski. Zamiast konstytucji wprowadzono Statut Organiczny, który dawał większą niż dotąd władzę carowi rosyjskiemu, a mniejszą Polakom.
Represje po powstaniu
W 1831 r., po dziesięciu miesiącach walk, Rosjanom udało się stłumić powstanie listopadowe. Car Mikołaj chciał przykładnie ukarać przywódców zrywu. Represje spotkały zarówno tych, którzy wyemigrowali, jak i tych, którzy pozostali w kraju. Rosjanie wykorzystali swoje zwycięstwo również do ograniczenia względnej swobody Królestwa Polskiego. Namiestnikiem cara został rosyjski dowódca Iwan Paskiewicz. Represyjny charakter jego rządów spowodował, że okres ten nazywany jest nocą paskiewiczowską.
Większość uczestników powstania listopadowego została objęta amnestią, dzięki czemu uniknęli oni konsekwencji, jednak wszystkich przywódców i organizatorów zrywu osądzono. Inne kary czekały powstańców, którzy uciekli za granicę, inne zaś tych, którzy dobrowolnie oddali się w ręce Rosjan. Uciekinierom zasądzono zaocznie karę śmierci, a oficerów i przywódców, którzy zostali w kraju, skazano na więzienie lub ciężkie roboty. Wszystkich uczestników powstania czekała natomiast konfiskata majątków, które przekazano Polakom wiernym Rosji oraz rosyjskim urzędnikom.
Wysłuchaj nagrania. Uzasadnij, dlaczego okres rządów Paskiewicza jako namiestnika Królestwa Polskiego nazywany jest nocą paskiewiczowską.
Zapoznaj się z nagraniem. Uzasadnij, dlaczego okres rządów Paskiewicza jako namiestnika Królestwa Polskiego nazywany jest nocą paskiewiczowską.
Po powstaniu listopadowym Królestwo Polskie i Polaków spotkał szereg represji. Tak czasy paskiewiczowskie wspominał lekarz i patriota Ignacy Baranowski w wydanych pamiętnikach:
Po rozegranej partii wista i po skromnej kolacji, rozpoczynała się rozmowa, najczęściej półgłosem prowadzona. […] Dopiero po paru kieliszkach stołowego wina […] otwierały się usta i wszczynała rozmowa, początkowo o urodzajach, o cenach zbóż, kto się żeni, kto bankrutuje, kto wioskę kupił; później narzekanie na złe czasy, wzmianka cichym głosem, że kogoś wywieziono do cytadeli warszawskiej, a dalej wspomnienia z przeszłości, które zwykle najbardziej ożywiały rozmowę. […] Zdaje mi się, że głośniej i śmielej mówiono, wspominając Legiony i wojny napoleońskie, ciszej i oględniej, gdy poruszano wypadki z 1830 - 1831 roku - a wtedy ojciec nieraz na mnie wołał „idź spać smarkaczu", co najczęściej nie skutkowało. Wtedy to wpadały mi do ucha nazwy „Austerlitz, Jena, Olszynka, Bem", a także wyrazy takie, jak „powrócił do kraju cichaczem lub za amnestią" - „emigrant" - „oddany do wojska" itp. A coś z tych słów wpadało w duszę dziecka, budząc nieokreślony niepokój czy przestrach. Były wyrazy, które szczególnem przejmowały dziecko przerażeniem: „kantonista" - „pobór do wojska" - „szpieg". Prawdopodobnie nie zawsze rozumiałem znaczenia słów usłyszanych, nie zawsze wiedziałem w jakim są związku z ciągiem rozmowy.
Zachodziły fakta budzące w dziecku dziwne uczucia niepokoju, obawy: ks. Ściegienny z Wilkołaza, wsi, przez którą przejeżdżałem nieraz z ojcem w drodze do wuja Czarneckiego, wysłany na Sybir; później nieco, gdym rozpoczął naukę czytania i pisania, Aleksander Karpiński, młody prawnik, praktykujący przy ojcu moim jako starszym juryście a zarazem pierwszy mój nauczyciel, wywieziony do cytadeli. Opowiadanie, jak kibitka z żandarmami przed dom zajechała, jak żandarmi przetrzęśli mieszkanie, okropnem dziecko przejmowały przerażeniem. Brat młodszy wywiezionego, kończący podówczas szkoły lubelskie, objął po bracie obowiązek uczenia mnie. Nauka nie trwała długo, i jego bowiem aresztowano i skazano na dożywotnią służbę wojskową. Podobny los spotkał w lat parę później trzeciego mego nauczyciela Przewłockiego, który szereg lat przeżył na Syberii. Odbijały się też o uszy moje jakieś aresztowanie i wysłanie na Sybir - Grossa, młodego prawnika i złotnika Gałeckiego. Nazwiska te niewiele dziś mówią i wówczas mało były znane; znaczenia i rozgłosu nabierały dopiero przez fakt aresztowania, wywiezienia, i fakt ten utrwalił je po dziś dzień w pamięci. […]
Na tle szarego życia o bardzo ubogiej treści, tego rodzaju wydarzenia nabierały szczególnej wyrazistości, przerażały, przejmowały terrorem jakimś. Istotnie społeczeństwo było wówczas, rzec można, całe sterroryzowane. Powieszenie Pantaleona Potockiego nie potrzebowało wszak być sekretem. Podał o niem do wiadomości publicznej dziennik urzędowy; a jednak ojciec obawiał się, że wymówione głośno nazwisko powieszonego za sprawę polityczną może na dom sprowadzić następstwa fatalne. Szpiegostwo, zakradające się nawet do domów prywatnych, było widocznie wówczas rozwinięte w sposób przerażający. Snać bano się, że słowa dziecka usłyszy domownik, służący; a i jemu nie ufano. Opowiadano sobie, że syn starszy zamieszkałego w Lublinie pułkownika Zdzitowieckiego, urzędujący w Warszawie, zaśpiewał półgłosem wobec narzeczonej i jej matki jakąś piosenkę patriotyczną. Innych osób nie było podobno w mieszkaniu; a jednak na drugi dzień aresztowany, jako karę poniesie 2-letnie więzienie w Zamościu. W tejże twierdzy, Zamościu, odsiadywał kilkonastoletnie więzienie syn wspomnianego wyżej Jakóba Zagórowskiego, ożenionego ze stryjeczną siostrą ojca mego. Co zawinił, nigdy się nie dowiedziałem. Do więzienia dostał się ze szkół krakowskich, porwany w 16-ym roku życia. Aby zasłużyć na taką karę, nie trzeba było popełnić zbrodni. Wszak za tomik poezyj Mickiewicza, przywieziony ukradkiem z zagranicy, za „Odę do młodości", przepisaną ręką 14-letniego ucznia lub pensjonarki, srodze bywało karane i dziecko i jego rodzice.
Określ, które represje wobec Polaków były twoim zdaniem najbardziej dotkliwe. Uzasadnij swój wybór.
Skutki powstania
Rosyjskie represje, które uderzyły w Królestwo Polskie po upadku powstania, miały charakter polityczny, społeczny i ekonomiczny. Mikołaj I zniósł w 1832 roku znienawidzoną przez siebie konstytucję, zastępując ją Statutem Organicznym, który gwarantował Polakom ograniczoną autonomię. W rzeczywistości nie był on jednak przestrzegany, gdyż na obszarze Królestwa wprowadzono stan wojenny. Mieszkańców obłożono kontrybucją w wysokości 22 milionów rubli.
Okres, w którym Paskiewicz sprawował funkcję namiestnika (1831–1856), nazywany jest inaczej nocą paskiewiczowską. Dlaczego? Był to okres, w którym stopniowo ograniczano swobody Królestwa Polskiego. Każdy najmniejszy spisek stawał się pretekstem do odbierania kolejnych praw. Już w 1833 r. wprowadzono stan wojenny, w wyniku którego zawieszono przepisy Statutu Organicznego.
Jakie elementy stroju Paskiewicza wskazują na to, że był on przywódcą wojskowym?
Armia Królestwa i sejm zostały zlikwidowane, z czasem usunięto także Radę Stanu i Sąd Najwyższy. Ostała się tylko całkowicie podporządkowana Paskiewiczowi Rada Administracyjna. Na barki społeczeństwa polskiego złożono obowiązek utrzymywania stutysięcznej armii rosyjskiej. W administracji Królestwa rozpoczęto stopniowe wprowadzanie języka rosyjskiego, a województwa wkrótce przemianowano na gubernie. Zlikwidowano Bank Polski, a złoty polski zastąpiono rublem. Wprowadzono rosyjski system miar i wag. Rosjanie wybudowali Cytadelę Warszawską (w jej X pawilonie powstało osławione z czasem więzienie polityczne) oraz twierdze Modlin i Dęblin. Piotra Wysockiego i Wincentego Niemojowskiego oraz kilkuset innych uczestników powstania skazano na więzienie, zesłanie lub katorgę. Żołnierze, którzy nie zdążyli schronić się za granicami Polski, zostali wcieleni do armii rosyjskiej. Wyznaczono im miejsce służby na Kaukazie lub na Syberii. Majątki skazanych i emigrantów skonfiskowano. Dzieci osób biorących udział w powstaniu listopadowym, a także powstańcze sieroty wcielano do specjalnych dziecięcych batalionów i rusyfikowano.
Represje dotknęły także polską kulturę. Władze carskie zamknęły polskie placówki edukacyjne, zarówno szkoły średnie, jak i wyższe (uniwersytety Warszawski i Wileński, Liceum Krzemienieckie), a także zlikwidowały Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Księgozbiory tych instytucji wywieziono do Rosji.
Społeczeństwo polskie na Ziemiach Zabranych doświadczyło jeszcze ostrzejszych prześladowań. Blisko 50 tysięcy rodzin przesiedlono w głąb Rosji, a kilka tysięcy majątków polskiej szlachty zostało skonfiskowanych. Represje dotknęły też Kościół katolicki: wiele klasztorów zostało zlikwidowanych, a ich majątki - przekazane Cerkwi prawosławnej. Unitów (grekokatolików) zmuszano do przejścia na prawosławie.
Wszystkie decyzje Paskiewicza miały na celu ograniczenie działalności konspiracyjnej oraz rusyfikację społeczeństwa polskiego. Pod rządami silnej ręki nie było mowy o stworzeniu silnego ruchu narodowowyzwoleńczego. Dopiero po śmierci namiestnika w 1856 r. oraz klęsce Rosjan w wojnie krymskiej pojawiła się iskierka nadziei na walkę o niepodległość Polski i Polaków.
Emigracja po upadku powstania
Emigracja popowstaniowa miała charakter spontaniczny, chociaż już w trakcie wojny polsko‑rosyjskiej w 1831 roku przewidywano możliwość opuszczenia kraju. Władze francuskie w marcu 1831 roku zadeklarowały rządowe zasiłki i schronienie w specjalnie utworzonych zakładach dla polskich uchodźców politycznych. Także Wielka Brytania i Belgia zgodziły się ich przyjąć. Dla liberałów i demokratów europejskich Polacy byli bohaterami walki z despotyzmem monarchów. Toteż na szlakach przemarszu z Prus i Austrii do Francji, zwłaszcza w Saksonii, emigranci witani byli entuzjastycznie: na ich spotkanie wylegały tłumy z transparentami, organizowano dla nich uroczyste przyjęcia, zapraszano do domów, oferowano gościnę w najlepszych hotelach. W atmosferze sympatii i poparcia europejskiej opinii publicznej Polacy utwierdzali się w przekonaniu, że upadek powstania listopadowego jest tylko zakończeniem pewnego etapu walki z zaborcą, która jednak musi trwać nadal. Większość emigrantów była przekonana, że wkrótce znów przyjdzie im wystąpić zbrojnie, a jeśli tylko sytuacja międzynarodowa będzie sprzyjająca, wybuchnie wojna europejska lub rewolucja.
Państwo | Przybliżona liczba emigrantów polskich |
|---|---|
Algier | 100 |
Francja | 5700 |
Wielka Brytania | 700 |
Belgia | 100 |
Hiszpania | 150 |
Stany Zjednoczone | 500 |
Zapoznaj się z danymi statystycznymi przedstawionymi w tabeli . Wymień, który kraj był najbardziej popularny wśród emigracji polskiej po 1831 roku?
Który kraj był najbardziej popularny wśród emigracji polskiej po 1831 roku?
Ćwiczenia
Spośród poniższych elementów niezależności Królestwa Polskiego zaznacz te, które zniesiono w wyniku wprowadzenia Statutu Organicznego.
- sejm
- administracja
- wojsko
- skarb
- kodyfikacja prawa
Dopasuj wybrane fragmenty Statutu Organicznego z 1832 r. do zasad, które faktycznie wprowadzały.
Ogłaszanie myśli za pośrednictwem druku ulegnie takiemu tylko ograniczeniu, jakie uznanem będzie za nieodbicie potrzebne do zapewnienia winnego uszanowania dla religii, nietykalności Władzy najwyższej, nieskazitelności obyczajów i osobistego honoru każdego.
, Wojsko Nasze w Imperium i Królestwie składa jedną całość bez rozróżnienia wojsk rosyjskich i polskich.
, Królestwo Polskie, przyłączone na zawsze do Państwa Rosyjskiego, stanowi nierozdzielną część tego Państwa.
, wolność słowa
| Fragmenty Statutu | Zasady |
|---|---|
Ogłaszanie myśli za pośrednictwem druku ulegnie takiemu tylko ograniczeniu, jakie uznanem będzie za nieodbicie potrzebne do zapewnienia winnego uszanowania dla religii, nietykalności Władzy najwyższej, nieskazitelności obyczajów i osobistego honoru każdego. |
|
Wojsko Nasze w Imperium i Królestwie składa jedną całość bez rozróżnienia wojsk rosyjskich i polskich. |
|
Królestwo Polskie, przyłączone na zawsze do Państwa Rosyjskiego, stanowi nierozdzielną część tego Państwa. |
Indeks dolny Źródło: Historia 2. Czasy nowożytne w tekstach źródłowych. Zakresy podstawowy i rozszerzony, oprac. K. Dumanowska, J. Dumanowski, Gdynia 2003, s. 71–72. Indeks dolny koniecŹródło: Historia 2. Czasy nowożytne w tekstach źródłowych. Zakresy podstawowy i rozszerzony, oprac. K. Dumanowska, J. Dumanowski, Gdynia 2003, s. 71–72.
Słownik
okres od 1831 do 1856 r., kiedy funkcję namiestnika sprawował Iwan Paskiewicz; okres ten charakteryzował się nasileniem represji wobec społeczeństwa polskiego i ograniczania swobód Królestwa
akt prawny z 1832 r. wprowadzony w Królestwie Polskim w miejsce konstytucji z 1815 r., regulujący formę sprawowania rządów w państwie
oficjalny reprezentant cara w Królestwie Polskim, który sprawował władzę w jego imieniu
wyznawcy katolickiego Kościoła wschodniego, który powstał na terenie Rzeczypospolitej Obojga Narodów pod koniec XVI w. w wyniku unii brzeskiej; na jej mocy prawosławna Cerkiew na ziemiach Rzeczypospolitej uznała zwierzchnictwo papieża, zachowano jednak wschodnią liturgię, a Kościołem zarządzał metropolita kijowski