Między koncepcją Cavoura i koncepcją Bismarcka – zjednoczenie Włoch i Niemiec
Zjednoczenie Niemiec
Decyzją kongresu wiedeńskiego w 1815 r. państwa niemieckie, zorganizowane w Związku Niemieckim pod przewodnictwem Austrii, miały pozostać niegroźnym organizmem politycznym na mapie XIX‑wiecznej Europy. Były za słabe, by zagrozić Francji, ale za silne, żeby paść jej łupem (jak za rządów Napoleona I). Jednak rywalizacja Austrii i Prus o hegemonię zachwiała kruchą równowagą sił w państwach niemieckich. Nabrała ona rozpędu w połowie XIX wieku z powodu pogłębiających się różnic ekonomicznych między oboma państwami. Związek Celny, ustanowiony pod przewodnictwem Prus w 1834 r. sprzyjał wzrostowi ich potęgi gospodarczej.
Jak hartowały się Prusy, a Austria tonęła
U progu lat 60. XIX wieku Prusy przeprowadziły reformę wojskową. Armia pruska była „oczkiem w głowie” Wilhelma I Hohenzollerna i premiera rządu Prus Ottona von Bismarcka (czyt.: bismarka). Został on powołany na stanowisko szefa rządu we wrześniu 1862 roku. Prusy przeżywały wówczas kryzys konstytucyjny, gdyż Izba Deputowanych pruskiego parlamentu odrzuciła budżet zaproponowany przez króla Wilhelma I, nie godząc się na dalszą kosztowną reformę wojska. Walka o rozbudowę armii wielokrotnie narażała Bismarcka na konflikt z parlamentem.
Otto von Bismarck słynął z lekceważącego stosunku do konstytucji i władz przedstawicielskich. Narzucał swoją politykę za pomocą dekretów, bagatelizując wymóg praworządności. Interesowało go wyłącznie skuteczne realizowanie interesów dynastii Hohenzollernów. Jednak jego relacje z królem Prus nie zawsze były harmonijne. Bismarck uważał, że król jest uparty i pozbawiony wyobraźni, a Wilhelma przerażał czasami brak skrupułów u premiera. Zdarzało się, że Bismarck groził królowi dymisją, aby osiągnąć swoje cele, a czasami nawet krzyczał w rozmowie z władcą Prus. Pewnego dnia rzucił mu pod nogi w ferworze kłótni ozdobną wazę. Zdenerwowany król opadł na szezlong i wybuchł płaczem… Niemniej Bismarck pozostał u władzy przez niemal 30 lat, dokonując trudnego dzieła zjednoczenia Niemiec pod rządami dynastii Hohenzollernów.
Tymczasem wielonarodowa Austria, kontrolująca utworzony na kongresie wiedeńskim Związek Niemiecki, a zarazem pozostająca poza granicami Związku Celnego, stała na straży konserwatywnego porządku w Europie. Prowadziła kosztowną politykę interwencji w ramach Świętego Przymierza, tłumiąc wybuchające na kontynencie rewolucje i śledząc spiski. Jednocześnie zaniedbywała przemysłową modernizację państwa, na przykład nie rozbudowywała sieci kolejowej. Wiosna Ludów (1848‑1849) i ujawnione wówczas aspiracje wchodzących w jej skład narodów bardzo osłabiły jej spójność. Powrót do absolutyzmu pozornie tylko przywrócił państwu stabilność. Kilka lat później utrata wpływów we Włoszech (w 1859 roku Lombardii, a w 1866 roku Wenecji) postawiła je na granicy bankructwa. Już wkrótce miało się okazać, że stanowiło to główną przeszkodę na drodze do zjednoczenia Niemiec pod prymatem Habsburgów.
Wojna niemal domowa
Plan odgórnie narzuconego Niemcom zjednoczenia był konsekwencją statusu Prus które, w przeciwieństwie do Piemontu we Włoszech, były traktowane przez wiele państw niemieckich jako zagrożenie, a nie jako naturalny lider. Pruski militaryzm nie budził sympatii polityków liberalnych. Zapamiętano Prusom, że po upadku Wiosny Ludów, na prośbę wielu niemieckich monarchów, przystąpiły one do tłumienia oporu i usuwania śladów rewolty.
Pierwszym krokiem do realizacji koncepcji „Małych Niemiec” stał się konflikt z Danią w 1864 roku. Jego powodem było wcielenie przez nią do swojego terytorium prowincji Szlezwik (niem. Schleswig ) i Holsztyn (niem. Holstein) z tytułu związków dynastycznych, chociaż formalnie należały one do Związku Niemieckiego. Wzbudziło to protesty zamieszkujących je Niemców. W rzeczywistości sprawa dwóch księstw została zaogniona przez samego Bismarcka. Miała mu dostarczyć od dawna wyczekiwanego pretekstu do przyszłej wojny przeciw Habsburgom, celem wypchnięcia ich ze struktur Związku Niemieckiego. Wspólna interwencja Prus i Austrii – zgodnie z oczekiwaniami Bismarcka – zakończyła się sukcesem: po pokonaniu Duńczyków podzieliły one łup między siebie. Prusy wzięły Szlezwik, Austria – Holsztyn. Działania te nie spotkały się z żadną reakcją ze strony państw europejskich, choćby pozostałych członków Świętego Przymierza. Rosja była zajęta tłumieniem powstania styczniowego. Napoleon III nie zadeklarował poparcia Danii lub Prus i pozostał bierny. Swoją uwagę cesarz Francuzów skupił na realizacji interesów wewnętrznych.
Bismarck potrafił sprawnie wykorzystywać konflikty w stosunkach między mocarstwami, a także ich wewnętrzne problemy. Zapewnił sobie neutralność Rosji w spodziewanym konflikcie wewnątrzniemieckim, popierając jej działania przeciw Polakom w trwającym wówczas powstaniu styczniowym. W lutym 1863 roku zawarł z Imperium Rosyjskim układ, na mocy którego armie obu państw mogły przekraczać granicę w celu ścigania polskich oddziałów powstańczych (nazywany konwencją Alvenslebena, od nazwiska pruskiego generała- Gustava von Alvenslebena- podpisującego porozumienie z inicjatywy Bismarcka).
Po zakończeniu konfliktu o Szlezwik i Holsztyn Bismarck przystąpił do działań wymierzonych w Austrię. Pretekstem stała się sprawa administrowania zajętymi prowincjami, dzięki której udało się Bismarckowi pogorszyć dotychczasowe stosunki z południowym sąsiadem. Zdołał także zapewnić sobie poparcie większości państw niemieckich i Włoch. Po stronie Habsburgów stanęły: Hanower, Saksonia i państwa północnoniemieckie. Rosja i Francja pozostały neutralne, jednak z różnych powodów. Car Aleksander II uważał się za sojusznika Prus. Napoleon III natomiast nie wierzył w ich zwycięstwo. Za brak reakcji spodziewał się korzyści terytorialnych, obiecanych mu przez Bismarcka. Z upływem czasu okazało się w jak wielkim błędzie był utwierdzony francuski monarcha.
Habsburgowie, którzy część sił musieli utrzymywać we Włoszech, nie mieli szans na zwycięstwo z trzema armiami pruskimi. Austria została pokonana 3 lipca 1866 roku w bitwie pod Sadową. Szybkie zwycięstwo Prus zaskoczyło większość obserwatorów. Rolę rozjemcy w negocjacjach pokojowych między Austrią i Prusami Bismarck zaoferował Napoleonowi III.
W wyniku pokoju podpisanego w Pradze w 1866 roku monarchia habsburska zwróciła Prusom Holsztyn, a Włochom – Wenecję. Została też zmuszona do opuszczenia Związku Niemieckiego, a następnie wyrażenia zgody na jego rozwiązanie. W jego miejsce Bismarck utworzył Związek Północnoniemiecki, zrzeszający pod przewodnictwem dziedzicznego króla Prus państwa niemieckie leżące na północ od rzeki Men. Austria została zmuszona do wypłaty odszkodowania wojennego w wysokości 40 milionów talarów pruskich.
Pod wsią Sadowa między nurtami Bystrzycy i Łaby w Czechach Prusy rozstrzygnęły starcie z Austriakami w ramach jednej walnej bitwy. Było to możliwe dzięki wykorzystaniu najnowszych osiągnięć techniki (kolej, telegraf) i doskonale wyszkolonej, zdyscyplinowanej armii. Głównym atutem uzbrojenia pruskich wojsk były karabiny iglicowe - forma odtylcowej broni palnej (niem. Zündnadelgewehr). W przeciwieństwie do karabinów austriackich żołnierz pruski oddawał w ciągu minuty kilka salw więcej. Ponadto mógł ładować ją w pozycji leżącej, unikając w ten sposób wystawiania się na cel. Żołnierz austriacki, nabijając swój karabin od przodu lufy, musiał zachować pozycję stojącą lub klęczącą.
Mieszkający w Austrii malarz Rudolf Otto Ottenfeld na obrazie z 1897 roku przedstawił scenę unicestwienia austriackiej artylerii w bitwie pod Sadową (patrz wyżej).
Odszukaj na mapie granice Związku Niemieckiego z 1815 roku.
Na podstawie uzyskanych informacji wymień ziemie Związku Niemieckiego z 1815 roku.
Upadek Napoleona III
Zwycięstwo Prus spowodowało polityczną izolację Francji. Napoleon III nie mógł liczyć na pomoc Austrii, gdyż w 1859 roku swoimi działaniami wojennymi częściowo usunął ją z Włoch, a neutralnością w 1866 roku – z Niemiec. Poza tym Austria przestała być zainteresowana odzyskaniem dawnej pozycji w Niemczech i wolała skupić się na odbudowie cesarstwa jako monarchii dualistycznej z pomocą swojej najsilniejszej mniejszości narodowej, czyli Węgrów (rok po klęsce przyjęła nazwę Austro‑Węgry). Z kolei dyplomatyczne wsparcie powstania styczniowego poróżniło Francję z Rosją. Bismarck po wygranej w 1866 roku nie widział już potrzeby nakłaniania Francji do akceptacji swojej polityki. Miał świadomość, że już tylko II Cesarstwo stoi na drodze do pełnego zjednoczenia Niemiec. Napoleon III zdawał się nie dostrzegać rosnącego zagrożenia.
Pretekstem do wojny Prus z Francją stała się sprawa pustego tronu w Hiszpanii (po wygaśnięciu tamtejszej linii Burbonów). Napoleon III zażądał zapewnienia od pruskiego władcy, że ród Hohenzollernów nie będzie się starał o jego obsadzenie. Żądanie to miało charakter arogancki, mimo to Wilhelm cierpliwie odmawiał wydania takiego oświadczenia. Poinformował o tym posła francuskiego i 13 lipca 1870 roku wysłał z Ems depeszę (tzw. depeszę emską) do Bismarcka z oceną całej sprawy. Napoleonowi, upokorzonemu przez Bismarcka, chodziło bardziej o własny prestiż niż o sprawy hiszpańskiej sukcesji. Bismarck potrzebował natomiast pretekstu do kolejnej wojny. W takiej sytuacji wystarczyło wywołać dyplomatyczny skandal, aby taka prowokacja trafiła na podatny grunt. Kanclerz przygotował tekst królewskiej depeszy tak, że „sprawiała wrażenie horrendalnego lekceważenia wobec Francji”, a następnie pozwolił jej „przeciec” do prasy. Wzburzona francuska opinia publiczna zażądała wojny.
Francja posiadała doświadczoną w bojach, lecz źle zorganizowaną armię i dużo lepszą od pruskiej flotę. Jednak jej cesarz nie miał talentów dowódczych swojego genialnego wuja, Napoleona I, a wojsku brakowało lekarstw i amunicji. Poza tym wojna została rozstrzygnięta na lądzie, gdzie Francuzi nie mieli szans w starciu z doskonale wyszkoloną armią pruską, sprawnie dowożoną koleją na front. Na czele pruskiego sztabu generalnego stał generał Helmuth von Moltke. Ani Austria, ani Włochy nie przyszły Francji z pomocą. Prusy natomiast miały poparcie Związku Północnoniemieckiego oraz państw południowoniemieckich. Już na początku wojny zyskały przewagę i szybko zmusiły główne siły francuskie do zamknięcia się w twierdzy Sedan. Francja ogłosiła kapitulację na początku września 1870 roku. Napoleon III dostał się do niewoli, a Cesarstwo upadło.
O czym może świadczyć spotkanie obu polityków po bitwie? Napisz swoją odpowiedź.
Rozpoznaj na obrazie Wilhelma I i Ottona von Bismarcka. Wyjaśnij, dlaczego zdecydowano się na ogłoszenie powstania cesarstwa w stolicy Francji, a nie w stolicy Prus.
W maju 1871 roku republika francuska i Prusy zawarły pokój. Francja utraciła Alzację i Lotaryngię oraz zobowiązała się zapłacić Niemcom kontrybucję w wysokości 5 miliardów franków w złocie. Rozmiary i szybkość klęski Napoleona III były szokiem dla Europy. Społeczeństwo niemieckie na fali entuzjazmu dokończyło za Bismarcka proces jednoczenia. W grudniu 1870 roku do Związku Północnoniemieckiego przystąpiły kraje z południa Niemiec. 18 stycznia 1871 roku w Wersalu proklamowano powstanie II Rzeszy. Była to federacja 22 państw niemieckich, trzech wolnych miast oraz Alzacji i Lotaryngii. Austria pozostała poza zjednoczonymi Niemcami. Cesarzem nowego państwa został Wilhelm I, a jego pierwszym kanclerzem - Bismarck.
Wyjaśnij i napisz, w jakim celu Bismarck zagarnął Alzację i Lotaryngię?
Ćwiczenia
Odpowiedz na pytanie.
Jak nazywało się nakrycie głowy, charakterystyczne dla okresu pruskiego militaryzmu, będące hełmem stosowanym w tamtejszym wojsku w XIX wieku?
Zapoznaj się z fragmentem mowy, którą Bismarck wygłosił przed komisją budżetową parlamentu pruskiego 30 września 1862 roku. Chociaż nie zachowała się ona w całości, lecz jedynie jej krótkie streszczenie zamieszczone w ówczesnej prasie, przeszła do historii. Bismarck wyznaczył w niej kierunek przyszłej polityki Prus.
Po przeczytaniu fragmentu wykonaj polecenie zamieszczone poniżej tekstu.
Fragment przemówienia Ottona von Bismarcka z 30 września 1862 roku
Jeśli chodzi o nasz naród: mamy za gorącą krew, mamy upodobanie do zakładania na wątłe ciało zbyt ciężkiego rynsztunku, teraz powinniśmy go użyć. Niemcy nie patrzą na liberalizm Prus, lecz na ich potęgę. Być może Bawaria, Wirtembergia, Badenia tolerują liberalizm, ale nikt im z tego powodu nie przypisze roli Prus; Prusy zaś muszą skupić swoje siły i trzymać je na dogodny moment, kilkakrotnie już przegapiony. Granice Prus po kongresie wiedeńskim nie sprzyjają zdrowej egzystencji państwa; problemów współczesności nie rozstrzyga się przemówieniami i uchwałami większości — to był wielki błąd lat 1848 i 1849 — tylko żelazem i krwią.Źródło: Fragment przemówienia Ottona von Bismarcka z 30 września 1862 roku, [w:] Wiek XIX w źródłach. Wybór tekstów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S. Lenard, Warszawa 2001, s. 259.
Zapoznaj się z fragmentem mowy, którą Bismarck wygłosił przed komisją budżetową parlamentu pruskiego 30 września 1862 roku. Chociaż nie zachowała się ona w całości, lecz jedynie jej krótkie streszczenie zamieszczone w ówczesnej prasie, przeszła do historii. Bismarck wyznaczył w niej kierunek przyszłej polityki Prus. Scharakteryzuj go, zaznaczając poniżej właściwe sformułowania.
- Zmiana granic Prus ustanowionych na kongresie wiedeńskim.
- Zachowanie granic Prus z 1815 roku.
- Powrót do liberalnego projektu zjednoczenia Niemiec, wysuwanego przez parlament frankfurcki w latach 1848–1849.
- Odrzucenie liberalnych projektów z okresu Wiosny Ludów, czyli lat 1848–1849.
- Potęga Prus pozwoli zjednoczyć Niemcy.
- Liberalizm Prus pozwoli zjednoczyć Niemcy.
- Najlepszym środkiem do osiągnięcia politycznego celu jest działanie zgodnie z konstytucją.
- Najlepszym środkiem do osiągnięcia politycznego celu jest wojna („żelazem i krwią”).
Wyjaśnij i napisz, z jakiego względu wybrano Wersal na miejsce proklamacji II Rzeszy Niemieckiej.
Odpowiedź: Miało to na celu podkreślenie potęgi Niemiec względem silnego sąsiada i jego upokorzenie.
Uzupełnij poniższe zdania, wykorzystując podane sformułowania i daty.
Niemiecki, Austrii, Niemieckiego Związku Celnego, 1866, 1871, Prusy, parlament we Frankfurcie, wiedeński
Kongres .......................................................... powołał do życia Związek .......................................................... w 1815 roku. Pozostawał on pod hegemonią .........................................................., w granicach zbliżonych do dawnej Rzeszy. W pierwszej połowie XIX wieku Niemcy były jeszcze krajem przeważnie rolniczym. Dopiero utworzenie .......................................................... przyspieszyło rozwój nowoczesnego przemysłu na obszarze Niemiec. Po wydarzeniach z lat 1848–1849 i nieudanej próbie zjednoczenia Niemiec, podjętej przez ogólnoniemiecki .........................................................., w Prusach nastąpił wzrost dążeń do zjednoczenia Niemiec. Po wojnie austriacko-pruskiej w roku .......................................................... hegemonię w Niemczech uzyskały zwycięskie ........................................................... Po wojnie francusko-pruskiej z 1870 roku proklamowano cesarstwo niemieckie z Wilhelmem I jako dziedzicznym cesarzem. Odbyło się to w .......................................................... roku.
Przeczytaj tekst i zaznacz właściwe informacje.
Zapoznaj się z tekstem i zaznacz właściwe informacje.
Ogłoszenie powstania Cesarstwa Niemieckiego nastąpiło w roku {1866}/{1870}{#1871}, po wojnie Prus z {#Francją}/{Austrią}/{Danią}. Dużą rolę w zjednoczeniu Niemiec odegrał {Franciszek Józef I}/{#Otto von Bismarck}/{Leopold Hohenzollern}, który pragnął zjednoczenia ziem niemieckich, ale zdawał sobie sprawę, że nie obędzie się bez starć zbrojnych. Dlatego też rozpoczął reformy i dążył do unowocześnienia armii pruskiej. Twórcą potęgi armii pruskiej był {#Helmuth von Moltke}/{Otto von Bismarck}/{Leopold von Gerlach}. Po zjednoczeniu pierwszym cesarzem Niemiec został {Napoleon III}/{#Wilhelm I/}{Fryderyk Wilhelm IV}.
Wskaż właściwe dokończenia zdań.
Po kongresie wiedeńskim na terenie Niemiec utworzono…
- Związek Reński.
- Związek Niemiecki.
- Związek Północnoniemiecki.
- Związek Celny.
Bitwa pod Sadową została stoczona w czasie wojny między…
- Francją a Prusami.
- Prusami a Danią.
- Prusami a Austrią.
- Włochami a Austrią.
Jakie było polityczne znaczenie podanych niżej faktów? Dopasuj odpowiednie informacje.
pretekst do przyszłej wojny przeciw Habsburgom i do wypchnięcia ich ze struktur Związku Niemieckiego., wycofanie się Austrii z kręgu spraw niemieckich., usunięcie ostatniej przeszkody na drodze do zjednoczenia Niemiec.
| Wojna z Danią to… | |
| Zwycięstwo Prus pod Sadową to… | |
| Klęska Francji pod Sedanem to… |
Uzupełnij tabelę informacjami, które dotyczą wojen prowadzonych w czasie jednoczenia się Niemiec.
1864, 1866, 1870, 1871, Francja
| Data | Przeciwnik Prus | Skutki |
|---|---|---|
| 1864 | ||
| 1866 | ||
| 1870 | Francja | |
| 1871 |
2. Data: 1866. Przeciwnik Prus: (tu wybierz) 1. Kapitulacja Francji; powstaje Cesarstwo Niemieckie, 2. Zwycięstwo Prus pod Sedanem; Napoleon III dostaje się do niewoli, 3. Zwycięstwo Prus w bitwie pod Sadową; utworzenie Związku Północnoniemieckiego, 4. Francja, 5. Austria, 6. Prusy zajmują ziemie Szlezwiku, 7. Dania. Skutki: (tu wybierz) 1. Kapitulacja Francji; powstaje Cesarstwo Niemieckie, 2. Zwycięstwo Prus pod Sedanem; Napoleon III dostaje się do niewoli, 3. Zwycięstwo Prus w bitwie pod Sadową; utworzenie Związku Północnoniemieckiego, 4. Francja, 5. Austria, 6. Prusy zajmują ziemie Szlezwiku, 7. Dania.
3. Data: 1870. Przeciwnik Prus: Francja. Skutki: (tu wybierz) 1. Kapitulacja Francji; powstaje Cesarstwo Niemieckie, 2. Zwycięstwo Prus pod Sedanem; Napoleon III dostaje się do niewoli, 3. Zwycięstwo Prus w bitwie pod Sadową; utworzenie Związku Północnoniemieckiego, 4. Francja, 5. Austria, 6. Prusy zajmują ziemie Szlezwiku, 7. Dania.
4. Data: 1871. Przeciwnik Prus: (tu wybierz) 1. Kapitulacja Francji; powstaje Cesarstwo Niemieckie, 2. Zwycięstwo Prus pod Sedanem; Napoleon III dostaje się do niewoli, 3. Zwycięstwo Prus w bitwie pod Sadową; utworzenie Związku Północnoniemieckiego, 4. Francja, 5. Austria, 6. Prusy zajmują ziemie Szlezwiku, 7. Dania. Skutki: (tu wybierz) 1. Kapitulacja Francji; powstaje Cesarstwo Niemieckie, 2. Zwycięstwo Prus pod Sedanem; Napoleon III dostaje się do niewoli, 3. Zwycięstwo Prus w bitwie pod Sadową; utworzenie Związku Północnoniemieckiego, 4. Francja, 5. Austria, 6. Prusy zajmują ziemie Szlezwiku, 7. Dania.
Zapoznaj się z wypowiedzią prof. Andrzeja Chwalby na temat zjednoczenia Niemiec, a następnie wykonaj kolejne polecenia.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R17hCqSAKXMd8
Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Zjednoczenie Niemiec w XIX wieku — część 1.
Opisz wizję zjednoczenia Niemiec według Ottona von Bismarcka.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RP3Ky6evJeP5V
Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Zjednoczenie Niemiec w XIX wieku — część 2.
Uzasadnij, że Prusom udało się zjednoczyć Niemcy nie drogą dyplomatycznych porozumień i dynastycznych umów, ale „krwią i żelazem”.
Słownik
(z franc. dépêche od dépêchee – wysyłać pospiesznie) dawniej wiadomość urzędowa, wysyłana listownie lub za pomocą telegrafu, tu: depesza wysłana przez Wilhelma I do Bismarcka, która spowodowała wybuch wojny pomiędzy Prusami a Francją w 1870 r.
(z łac. foederatio – sprzymierzenie, foedus – umowa, związek) kraj, który powstał przez połączenie kilku państw zachowujących autonomię w prawie wszystkich dziedzinach
(z łac. capitulatio od capitulum – nagłówek, główka, caput – głowa) poddanie się nieprzyjacielowi, a także określająca to umowa
(łac. natio - naród) ideologia, światopogląd, w którym interes narodu uznawany jest za najwyższą wartość
handlowo‑polityczna organizacja zrzeszająca państwa północnych i środkowych Niemiec
(niem. Reich) historyczna nazwa państwa niemieckiego; w latach 962–1808 istniała I Rzesza – Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego, w latach 1871–1918 II Rzesza – Cesarstwo Niemieckie, w latach 1918–1933 Republika Weimarska, w latach 1933–1945 III Rzesza
luźna konfederacja państw niemieckich, powołana do życia na kongresie wiedeńskim w 1815 r.; Związek istniał do 1866 r.
związek państw utworzony przez Prusy po wojnie austriacko‑pruskiej (1867 r.) oraz rozwiązaniu Związku Niemieckiego; w jego skład wchodziły 22 państwa niemieckie leżące na północ od linii Menu, a także Wielkie Księstwo Poznańskie (będące częścią Prus)