Kultura polska pod zaborami

Rd2ql1FnnKn9l

WeseleStanisław Wyspiański

Stanisław Wyspiański Wesele
POETA
Po całym świecie
możesz szukać Polski, panno młoda,
i nigdzie jej nie najdziecie.
PANNA MŁODA
To może i szukać szkoda
POETA
A jest jedna mała klatka –
o, niech tak Jagusia przymknie
rękę pod pierś.
PANNA MŁODA
To zakładka
gorseta, zeszyta trochę przyciaśnie.
POETA
– A tam puka?
PANNA MŁODA
I cóz za tako nauka?
Serce – !–?
POETA
A to Polska właśnie.
CART1 Źródło: Wesele, Stanisław Wyspiański, dostępny w internecie: https://pl.wikiquote.org/wiki/A_to_Polska_w%C5%82a%C5%9Bnie [dostęp 21.07.2021].

Postać poety z dramatu Stanisława Wyspiańskiego Wesele wskazuje, że o polskości nie decydują czynniki zewnętrzne – to, czy Polska jest niepodległa, czy też nie, ani to, kto sprawuje w niej rządy. Polskość wynika z przekonania samych Polaków, z tego, co dziś mało poetycko nazwalibyśmy świadomością narodową. W tworzeniu i podtrzymywaniu tej świadomości wielką rolę odegrali w XIX wieku ludzie kultury – pisarze, poeci, malarze, kompozytorzy. Przyjrzyjmy się najwybitniejszym – jak działali i tworzyli, żyjąc pod zaborami.

R18TxWA6dgMLH

Oś czasu – a to Polska właśnie – kultura Polska pod zaborami

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Stanisław Moniuszko

Masz przygotować notatkę na temat: kim był i czym zajmował się Stanisław Moniuszko. W internetowym wydaniu Encyklopedii PWN, pod hasłem „Moniuszko Stanisław”, pojawiał się następujący tekst:

RFijHUxNTLYM3

Zdjęcie portretowe młodego mężczyzna. Ubrany w garnitur, koszulę, muchę. Włosy ma krótkie, zaczesane na lewy bok, małe usta. Mina poważna. — Stanisław Moniuszko
Źródło: a. nn., domena publiczna.

Moniuszko Stanisław

Moniuszko Stanisław
ur. 5 V 1819, Ubiel k. Mińska, zm. 4 VI 1872, Warszawa, kompozytor, dyrygent, organista i pedagog muzyczny.
Od 1840 organista, dyrygent teatru i nauczyciel gry fortepianowej w Wilnie; odbywał podróże do Warszawy, Petersburga, Weimaru, Paryża; od 1858 dyrektor opery, 1864–72 wykładał w Instytucie Muzycznym w Warszawie. Moniuszko był najwybitniejszym kompozytorem polskim 2. połowy XIX w. i po F. Chopinie głównym przedstawicielem stylu narodowego w muzyce polskiej; stał się twórcą polskiej opery narodowej i głównym reprezentantem liryki wokalnej; o narodowym charakterze jego dzieł zdecydowały elementy folkloru polskiego (stylizacje polskich tańców ludowych w operach) oraz wątki tematyczne tekstów, do których tworzył muzykę – obrona sprawy chłopskiej w stosunkach społecznych (Halka), utrwalanie tradycji patriotycznych i piękna polskiego obyczaju (Hrabina, Straszny dwór); opery Moniuszki cechuje bogactwo inwencji melodycznej, trafność muzycznej charakterystyki postaci i barwność scen rodzajowych; opery: Halka (libretto W. Wolskiego, wersja 2‑aktowa wystawiona w Wilnie 1848, wersja 4‑aktowa wystawiona w Warszawie 1 I 1858), Flis (1858), Hrabina (1860), Verbum nobile (1861), Straszny dwór (1865), Paria (1869); operetki i wodewile: Nocleg w Apeninach (1839), Karmaniol (1840), Nowy Don Kichot (1841), Loteria (1843), Jawnuta (1852); balety: Monte Christo (1866), Na kwaterunku (1868); Moniuszkę inspirowały utwory polskich poetów, zwłaszcza A. Mickiewicza; skomponował ponad 300 pieśni solowych publikowanych głównie w Śpiewnikach domowych (zeszyty 1–6 1844–59, zeszyty 7–12 wydanie pośmiertne 1876–1910); najpopularniejsze z nich: Dziad i baba, Pieśń wieczorna, Znaszli ten kraj, O matko moja, Stary kapral, Prząśniczka; kantaty: Milda (1848), Nijoła (1852), Widma (1865, wykonywana jako muzyczna ilustracja do II części Dziadów), Sonety krymskie (1868); ballada Pani Twardowska (1869); msze, 4 Litanie Ostrobramskie, Requiem; uwertura fantastyczna Bajka (1848), 2 kwartety smyczkowe, utwory fortepianowe, prace teoretyczne (Pamiętnik do nauki harmonii, 1871). Od 1965 ukazują się zamierzone na 34 tomy Dzieła Moniuszki; Listy zebrane (1969); od 1992 w Warszawie odbywa się Międzynarodowy Konkurs dla Młodych Wokalistów jego imienia.
CART2 Źródło: Stanisław Moniuszko, dostępny w internecie: https://encyklopedia.pwn.pl/ [dostęp 21.07.2021].

Stanisław Wyspiański

R16ko7cHEHigx

Polecenie 1

Poszukaj w Internecie lub innych źródłach informacji o Stanisławie Wyspiańskim. Następnie napisz, jakie informacje mogłyby być umieszczone na:

okładce lektury szkolnej Wesele;
tablicy pamiątkowej przy ul. Krowoderskiej 79 w Krakowie;
we wstępie do albumu malarstwa Stanisława Wyspiańskiego;
w reklamie książki o dzieciństwie i młodości artysty.

R14hV9Jkalocm

Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.

Henryk Sienkiewicz

R16ObjpGmhFwU

Polecenie 2

Spośród poniższych pytań wybierz te, które Cię najbardziej interesują (co najmniej pięć), poszukaj odpowiednich informacji i zapisz odpowiedzi.

Kiedy żył Henryk Sienkiewicz?
Co lubił robić w dzieciństwie?
Do jakiej szkoły chodził i jak się uczył?
Kiedy zaczął pisać książki?
O czym pisał?
Czy dobrze na tym zarabiał?
Gdzie mieszkał?
Dokąd podróżował?
Czy miał rodzinę?
Jakie nagrody zdobył za swoją twórczość?
Z jakiego powodu umarł?
Gdzie znajduje się jego grób?

R14hV9Jkalocm

Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.

Jan Matejko

R3uBNsgvEPWWE

Zdjęcie portretowe starszego mężczyzny. Z włosami do ramion, zaczesanymi gładko do tyłu. Na twarzy wąsy i długa broda. — Jak Matejko - portret
Źródło: a. nn. Biblioteka Narodowa, domena publiczna.

Oto fragment tekstu na temat malarza Jana Matejki, zamieszczonego w internetowej Encyklopedii PWN:

Matejko Jan

Matejko Jan
ur. 24 VI 1838, Kraków, zm. 1 XI 1893, tamże, malarz; jeden z najwybitniejszych przedstawicieli polskiego malarstwa historycznego XIX w. Od połowy lat 50. tworzył głównie obrazy z dziejów ojczystych, poprzedzone wnikliwymi studiami historycznymi i zabytkoznawczymi. Większość z nich to ogromnych rozmiarów kompozycje o wielkiej sile wyrazu, które cechuje połączenie realistycznej obserwacji i dokumentalnej precyzji szczegółów z przejaskrawioną gestykulacją i dynamicznymi układami kompozycyjnymi całości obrazu. Za swoje prace, jak też w uznaniu twórczości, otrzymał wiele nagród i wyróżnień. Dzieła Matejki, stanowiące swoisty wykład historiozoficzny, przesycone głębokim patriotyzmem ukazywały społeczeństwu polskiemu wizję przeszłości i miały duży wpływ na umacnianie świadomości narodowej.
CART3 Źródło: Jan Matejko, dostępny w internecie: https://encyklopedia.pwn.pl/ [dostęp 21.07.2021].

Ćwiczenie 1

R135vfmCM68WV1

Zaznacz słowa i wyrażenia zawierające ocenę.

najwybitniejszych
polskiego malarstwa
wnikliwymi
całości obrazu
za swoje prace
w uznaniu twórczości
przesycone głębokim patriotyzmem

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Odrębność polskiej kultury szlacheckiej

Duża liczebność polskiej szlachty w stosunku do pozostałych stanów była w nowożytnej Europie zjawiskiem wyjątkowym, porównywalnym jedynie z sytuacją szlachty kastylijskiej i węgierskiej. Etos wolnościowy polskiej szlachty ukształtowany na sejmikach był nie do pogodzenia z urzędniczo‑wojskowym charakterem szlachty w Prusach, Austrii i Rosji. Pod koniec XIX stulecia ok. 80% stanu szlacheckiego Rzeczypospolitej wskutek represji i zubożenia uległo deklasacji. Wielu szlachciców stało się chłopami, część pełniła funkcję administratorów cudzych majątków, inni musieli szukać zatrudnienia w miastach jako nauczyciele, urzędnicy i robotnicy fabryczni. W Warszawie zubożałą szlachtę nazywano wysadzonymi z siodła. Poczucie wyższości i krzywdy skutecznie zniechęcały ich do współpracy z zaborcami. Podczas gdy w pozostałych krajach Europy szlachta była warstwą konserwatywną, w Polsce pod zaborami – często rewolucyjną.

RxPVRhttdeblT

Zdjęcie przedstawia wnętrze pomieszczenia. Pod ścianą znajduje się pianino z ciemnego drewna, na ścianach wiszą obrazy oraz kinkiety. Sufit oraz podłoga jest pokryta jasnobrązowym drewnem. — Dworek Wincentego Pola, polskiego poety i geografa, autora poematu *Mohort*, w którym wprowadził pojęcie Kresów. Wyjaśnij rolę szlachty jako grupy społecznej pielęgnującej kulturę i polskie tradycje.
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Odrębność wyznaniowa Polaków

Wśród państw zaborczych jedynie Austria była katolicka. W Rosji przeważało prawosławie, a w Prusach – protestantyzm. Rosjanie po powstaniu styczniowym utożsamiali polskość z katolicyzmem. Za konwersję z prawosławia na katolicyzm groziło zesłanie. Dzieci z małżeństw mieszanych musiały przyjąć prawosławie. Polscy ziemianie mieszkający na wschodzie dawnej Rzeczypospolitej, odróżniający się od Rusinów wyznaniem katolickim, nie mogli sprzedawać majątków innym Polakom, pozostawiono im tylko prawo do dziedziczenia. Wielu biskupów i księży znalazło się na zesłaniu, m.in. arcybiskup warszawski Zygmunt Feliński i biskup wileński Adam Krasiński. W ramach represji popowstaniowych skasowano większość zakonów, a księża musieli często zajmować się jednocześnie kilkoma parafiami. Jeszcze gorzej potraktowano grekokatolików. Kościół unicki został zlikwidowany, a jego wyznawcy zostali przymusowo włączeni do Cerkwi prawosławnej.

R17eqtbvZ8osG

Ilustracja przedstawia stronę z czasopisma, widnieje na niej duży napis „KATOLIK”. Są nie niej narysowane trzy postacie znajdujące się na polu uprawnym. Mężczyzna trzyma kosę.. — Fragment pierwszej strony czasopisma „Katolik", powstałego w 1868 r. w Chełmnie koło Bydgoszczy. Początkowo było to pismo religijno‑obrazkowe, mające na celu edukowanie ludu, od kwietnia 1869 r. wydawał je Karol Miarka, polski działacz społeczny na Górnym Śląsku, i wówczas stało się dziennikiem politycznym o patriotycznym charakterze.
Źródło: E-ncyklopedia wiedzy o Kościele katolickim na Śląsku, dostępny w internecie: https://silesia.edu.pl/, tylko do użytku edukacyjnego.

W zjednoczonych Niemczech kanclerz Otto von Bismarck rozpoczął politykę kulturkampfu skierowaną przeciw katolikom w całym państwie. W więzieniach znaleźli się księża polscy i niemieccy, arcybiskup gnieźnieński Mieczysław Ledóchowski i arcybiskup koloński z Nadrenii Paulus Melchers. W zaborze pruskim walka z katolicyzmem łączyła się, tak jak w zaborze rosyjskim, z walką z polskością. Kulturkampf sprzyjał utożsamieniu się z polskością katolickich Kaszubów, Ślązaków i poznańskich Bambrów, potomków niemieckich osadników z katolickiej Bambergii. Ostatnim przedmiotem w szkołach, którego uczono po polsku, była religia. W 1901 r. we Wrześni uczniowie wystąpili przeciw wprowadzeniu na lekcjach religii języka niemieckiego. Kara chłosty, której poddano strajkujące dzieci, wywołała powszechne wzburzenie. Wyznanie katolickie stało się też kryterium odróżniającym Polaków od greckokatolickich i prawosławnych Ukraińców oraz prawosławnych Białorusinów. Katolicyzm był wyznacznikiem polskości na prawie wszystkich ziemiach polskich, wyjątek stanowili ewangeliccy Mazurzy w Prusach i Ślązacy w austriackim Księstwie Cieszyńskim.

Pozytywizm

Po upadku powstania styczniowego część polskiej inteligencji uznała, że jednym z czynników, które doprowadziły do klęski, był światopogląd romantyczny. Spiskom i powstaniom przeciwstawiali pracę organiczną i pracę u podstaw, mające zlikwidować zapóźnienie cywilizacyjne Polaków. Głoszący te hasła nazywali siebie pozytywistami, nawiązując do filozofii Auguste’a Comte’a. Najważniejsze środowisko pozytywistów tworzyli absolwenci Szkoły Głównej, m.in. Aleksander Świętochowski i Bolesław Prus.

Rev0UQQVnL6Fm

Zdjęcie przedstawia portret Bolesława Prusa. Został on ukazany jako mężczyzna w średnim wieku. Ma on siwy zarost oraz włosy. Nosi okulary z okrągłymi szkłami. Ubrany jest w białą koszulę i czarny płaszcz. — Bolesław Prus, właśc. Aleksander Głowacki (1847– 1912), polski pisarz i publicysta okresu pozytywizmu, działacz społeczny.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Polecenie 3

Zapoznaj się z filmem i wykonaj kolejne polecenia.

RTStdSKsXnse4

Czynniki integrujące Polaków. Ośrodek Rozwoju Edukacji.

Polecenie 4

Wymień czynniki integrujące Polaków pod zaborami.

R77uAj81OFTae

Twoja odpowiedź

Polecenie 5

Przedstaw działania w nurcie pracy organicznej i pracy u podstaw.

R77uAj81OFTae

Twoja odpowiedź

Ćwiczenia

Ćwiczenie 2

Jan Matejko - kochany i odrzucanyPiotr Sarzyński

Piotr Sarzyński Jan Matejko - kochany i odrzucany
Wprawdzie paryscy akademicy nagradzali go medalami, ale tamtejsi krytycy nie mieli już takiego szacunku dla historycznych scen. Kolejnym wielkim pracom, które prezentowano nad Sekwaną, zarzucali ciągle to samo: nadmierny patos, pretensjonalność i melodramatyzm, przedkładanie szczegółów ponad całościowy efekt, ale też błędy w rozkładzie światła i układzie kolorów. Francuzi się nie patyczkowali, pisząc: „to nie obraz, lecz muzeum” (Bitwa pod Grunwaldem), „oglądającym grozi chorobą oczu” i „stara makata objedzona przez mole” (Hołd pruski) czy „japońska sałata” (Dziewica orleańska).
CART5 Źródło: Jan Matejko - kochany i odrzucany, dostępny w internecie: https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kultura/1546787,1,jan-matejko---kochany-i-odrzucany.read#ixzz2jVYW1urf. [dostęp 21.07.2021].

R12HSjrs8Tmef1

Zaznacz fragment hasła z Encyklopedii PWN kwestionowany w artykule Piotra Sarzyńskiego.

przesycone głębokim patriotyzmem
ogromnych rozmiarów kompozycje
o wielkiej sile wyrazu

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 3

R1ZkOqkRlNpQw1

Wskaż dziedziny twórczości poszczególnych artystów. Niektóre z postaci były aktywne w więcej niż jednej dziedzinie.

Imię i nazwisko twórcy	Teatr	Malarstwo	Literatura	Muzyka
Stanisław Moniuszko	□	□	□	□
Stanisław Wyspiański	□	□	□	□
Henryk Sienkiewicz	□	□	□	□
Jan Matejko	□	□	□	□

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 4

Zapoznaj się z mapą przedstawiającą rozmieszczenie ludności polskiej na ziemiach polskich pod zaborami w 1912 r., a następnie na podstawie informacji zawartych na niej i własnej wiedzy pozaźródłowej wybierz właściwe odpowiedzi.

R6GTZTt6NMgTc

Mapa etnograficzno‑statystyczna rozsiedlenia ludności polskiej
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

R14XfXacT8AjY

Największy procent Polaków zamieszkiwał ziemie:

Królestwa Polskiego.
zaboru niemieckiego.
Galicji.

R1MHoS7MEZKns

Najwięcej osób posługiwało się językiem polskim jako rodzimym na obszarze zaboru:

austriackiego.
rosyjskiego.
niemieckiego.

RHAe8A5LPCwCZ

Ludność zamieszkująca tzw. ziemie zabrane była w większości wyznania:

protestanckiego.
katolickiego.
prawosławnego.

R1JM7YVDJI5Io

Państwem zaborczym, z którym Polacy w większości mogli czuć wspólnotę wyznaniową, była/były:

Niemcy.
Rosja.
Austro-Węgry.

Ćwiczenie 4

RnXn15f2dNpKF

Ćwiczenie 5

W 1910 r. w krakowskiej dzielnicy Stare Miasto na Placu Jana Matejki stanął pomnik konny króla Władysława Jagiełły upamiętniający jego zwycięstwo pod Grunwaldem w 500. rocznicę bitwy z zakonem krzyżackim. Ufundował go Ignacy Paderewski, światowej sławy pianista. Napis na pomniku brzmi: „Praojcom na chwałę – braciom na otuchę”. Zredaguj krótką informację na temat znaczenia pojawienia się tego pomnika dla integracji narodu polskiego pod zaborami.

R18N3gZG9Z5fM

Zdjęcie przedstawia pomnik grunwaldzki na Placu Matejki w Krakowie. Na jego szczycie znajduje się król siedzący na koniu, jest ubrany w zbroję i ma koronę na głowie. Poniżej znajdują się rycerze w trakcie walki – także ubrani są w zbroje, mają broń w rękach. Jeden z nich leży zabity. Na pomniku widnieje napis „Grunwald”. Pomnik znajduje się w centrum miasta. — Pomnik grunwaldzki na Placu Matejki w Krakowie, widok po renowacji
Źródło: Mach240390, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 4.0.

R1J8Gn5jPKBzg

Ćwiczenie 6

Wyobraź sobie, że uczestniczysz w polemice na temat znaczenia czynników integracyjnych społeczeństwa polskiego w XIX w. Do podanych po lewej argumentów dopasuj kontrargumenty w kolumnie po prawej.

R1EgazHoYoAcs

W Królestwie Polskim słuchaczy Uniwersytetu nazywano studentami, w Galicji określano tak uczniów czterech wyższych klas szkoły średniej, zaś studentów – akademikami; we Lwowie lekarza nazywano fizykiem. Możliwe odpowiedzi: 1. W każdym zaborze istniały inne przepisy, problemy i wyzwania, które często były wynikiem włączenia do państw zaborczych., 2. W Królestwie Polskim przemysł produkował głównie na potrzeby chłonnego rynku rosyjskiego, zaś ziemie zachodnie były podporządkowane gospodarce państwa niemieckiego (np. eksport wydobywanego węgla szedł głównie na potrzeby państwa niemieckiego)., 3. Powstania nie miały charakteru ponadzaborowego, w różnych zaborach istniały inne postawy wobec zaborcy, nie wszędzie idea powstania miała zwolenników; poza tym w powstaniu w niewielkim stopniu uczestniczyli przedstawiciele chłopstwa., 4. Między Polakami mieszkającymi pod różnymi zaborami istniały różnice w sposobie życia, w mentalności, w systemie wyznawanych wartości., 5. Istniał jeden wspólny, stale pielęgnowany i rozwijany język, którym posługiwali się wszyscy Polacy pomimo różnic regionalnych i naleciałości z państw zaborczych. Między dzielnicami istniała wymiana towarów, np. między Galicją a Królestwem Polskim; dochodziło też do migracji wewnętrznej z terenów wiejskich i ubogich do miast i na obszary lepiej uprzemysłowione, np. z Galicji. Możliwe odpowiedzi: 1. W każdym zaborze istniały inne przepisy, problemy i wyzwania, które często były wynikiem włączenia do państw zaborczych., 2. W Królestwie Polskim przemysł produkował głównie na potrzeby chłonnego rynku rosyjskiego, zaś ziemie zachodnie były podporządkowane gospodarce państwa niemieckiego (np. eksport wydobywanego węgla szedł głównie na potrzeby państwa niemieckiego)., 3. Powstania nie miały charakteru ponadzaborowego, w różnych zaborach istniały inne postawy wobec zaborcy, nie wszędzie idea powstania miała zwolenników; poza tym w powstaniu w niewielkim stopniu uczestniczyli przedstawiciele chłopstwa., 4. Między Polakami mieszkającymi pod różnymi zaborami istniały różnice w sposobie życia, w mentalności, w systemie wyznawanych wartości., 5. Istniał jeden wspólny, stale pielęgnowany i rozwijany język, którym posługiwali się wszyscy Polacy pomimo różnic regionalnych i naleciałości z państw zaborczych. Prasa polska szeroko informowała o tym, co działo się w innych zaborach, pomagano powstańcom i ich rodzinom, więźniom politycznym czy rewolucjonistom, emigrantom politycznym. Możliwe odpowiedzi: 1. W każdym zaborze istniały inne przepisy, problemy i wyzwania, które często były wynikiem włączenia do państw zaborczych., 2. W Królestwie Polskim przemysł produkował głównie na potrzeby chłonnego rynku rosyjskiego, zaś ziemie zachodnie były podporządkowane gospodarce państwa niemieckiego (np. eksport wydobywanego węgla szedł głównie na potrzeby państwa niemieckiego)., 3. Powstania nie miały charakteru ponadzaborowego, w różnych zaborach istniały inne postawy wobec zaborcy, nie wszędzie idea powstania miała zwolenników; poza tym w powstaniu w niewielkim stopniu uczestniczyli przedstawiciele chłopstwa., 4. Między Polakami mieszkającymi pod różnymi zaborami istniały różnice w sposobie życia, w mentalności, w systemie wyznawanych wartości., 5. Istniał jeden wspólny, stale pielęgnowany i rozwijany język, którym posługiwali się wszyscy Polacy pomimo różnic regionalnych i naleciałości z państw zaborczych. Odbywały się wspólne ponadzaborowe zjazdy lekarzy, architektów, nauczycieli, przemysłowców, historyków. Możliwe odpowiedzi: 1. W każdym zaborze istniały inne przepisy, problemy i wyzwania, które często były wynikiem włączenia do państw zaborczych., 2. W Królestwie Polskim przemysł produkował głównie na potrzeby chłonnego rynku rosyjskiego, zaś ziemie zachodnie były podporządkowane gospodarce państwa niemieckiego (np. eksport wydobywanego węgla szedł głównie na potrzeby państwa niemieckiego)., 3. Powstania nie miały charakteru ponadzaborowego, w różnych zaborach istniały inne postawy wobec zaborcy, nie wszędzie idea powstania miała zwolenników; poza tym w powstaniu w niewielkim stopniu uczestniczyli przedstawiciele chłopstwa., 4. Między Polakami mieszkającymi pod różnymi zaborami istniały różnice w sposobie życia, w mentalności, w systemie wyznawanych wartości., 5. Istniał jeden wspólny, stale pielęgnowany i rozwijany język, którym posługiwali się wszyscy Polacy pomimo różnic regionalnych i naleciałości z państw zaborczych. Polaków mieszkających pod wszystkimi zaborami łączyła wspólna kultura, wyznawany podobny system wartości, różny od mieszkańców państw zaborczych, pamięć o wspólnej historii i wspólna tradycja. Możliwe odpowiedzi: 1. W każdym zaborze istniały inne przepisy, problemy i wyzwania, które często były wynikiem włączenia do państw zaborczych., 2. W Królestwie Polskim przemysł produkował głównie na potrzeby chłonnego rynku rosyjskiego, zaś ziemie zachodnie były podporządkowane gospodarce państwa niemieckiego (np. eksport wydobywanego węgla szedł głównie na potrzeby państwa niemieckiego)., 3. Powstania nie miały charakteru ponadzaborowego, w różnych zaborach istniały inne postawy wobec zaborcy, nie wszędzie idea powstania miała zwolenników; poza tym w powstaniu w niewielkim stopniu uczestniczyli przedstawiciele chłopstwa., 4. Między Polakami mieszkającymi pod różnymi zaborami istniały różnice w sposobie życia, w mentalności, w systemie wyznawanych wartości., 5. Istniał jeden wspólny, stale pielęgnowany i rozwijany język, którym posługiwali się wszyscy Polacy pomimo różnic regionalnych i naleciałości z państw zaborczych.

W Królestwie Polskim przemysł produkował głównie na potrzeby chłonnego rynku rosyjskiego, zaś ziemie zachodnie były podporządkowane gospodarce państwa niemieckiego (np. eksport wydobywanego węgla szedł głównie na potrzeby państwa niemieckiego)., Istniał jeden wspólny, stale pielęgnowany i rozwijany język, którym posługiwali się wszyscy Polacy pomimo różnic regionalnych i naleciałości z państw zaborczych., W każdym zaborze istniały inne przepisy, problemy i wyzwania, które często były wynikiem włączenia do państw zaborczych., Powstania nie miały charakteru ponadzaborowego, w różnych zaborach istniały inne postawy wobec zaborcy, nie wszędzie idea powstania miała zwolenników; poza tym w powstaniu w niewielkim stopniu uczestniczyli przedstawiciele chłopstwa., Między Polakami mieszkającymi pod różnymi zaborami istniały różnice w sposobie życia, w mentalności, w systemie wyznawanych wartości.

W Królestwie Polskim słuchaczy Uniwersytetu nazywano studentami, w Galicji określano tak uczniów czterech wyższych klas szkoły średniej, zaś studentów – akademikami; we Lwowie lekarza nazywano fizykiem.
Między dzielnicami istniała wymiana towarów, np. między Galicją a Królestwem Polskim; dochodziło też do migracji wewnętrznej z terenów wiejskich i ubogich do miast i na obszary lepiej uprzemysłowione, np. z Galicji.
Prasa polska szeroko informowała o tym, co działo się w innych zaborach, pomagano powstańcom i ich rodzinom, więźniom politycznym czy rewolucjonistom, emigrantom politycznym.
Odbywały się wspólne ponadzaborowe zjazdy lekarzy, architektów, nauczycieli, przemysłowców, historyków.
Polaków mieszkających pod wszystkimi zaborami łączyła wspólna kultura, wyznawany podobny system wartości, różny od mieszkańców państw zaborczych, pamięć o wspólnej historii i wspólna tradycja.

Słownik

etos

ogół wartości, norm i wzorów postępowania przyjętych przez daną grupę ludzi
(definicja wg Słownika języka polskiego PWN)

inteligencja

warstwa społeczna, która wykształciła się w XIX w., żyjąca z pracy umysłowej; jej przedstawiciele wywodzili się ze zubożałej szlachty i z części stanu mieszczańskiego, rzadziej z bogatego chłopstwa czy podupadłej arystokracji; obejmowała m.in. takie profesje, jak nauczyciele, lekarze, artyści, inżynierowie czy urzędnicy; obecnie w skład inteligencji wchodzą osoby wykonujące zawody wymagające wyższego wykształcenia

Kulturkampf

(niem. walka o kulturę) polityka prowadzona przez Bismarcka w latach 1871‑1878 w Niemczech przeciwko opozycji katolickiej

praca organiczna

praca służąca podniesieniu poziomu cywilizacyjnego ludności polskiej pod zaborami; propagatorzy pracy organicznej uważali, że do wzbogacenia i oświecenia społeczeństwa należy dążyć legalnymi metodami, wykorzystując możliwości, które daje aktualna sytuacja polityczna; część zwolenników pracy organicznej uznawała ją za program równoznaczny z rezygnacją z walki o niepodległość, część zaś – za przygotowanie do przyszłej walki; wszyscy jednak głosili zasadę solidaryzmu społecznego, traktując naród jako jeden organizm, który należy wspólnie budować, wzmacniać i chronić

praca u podstaw

postulat sformułowany przez Aleksandra Świętochowskiego i Leopolda Mikulskiego, zgodnie z którym należy zadbać o rozwój i edukację warstw biednych i niewykształconych, aby umożliwić sprawne funkcjonowanie całego społeczeństwa

Zmiany społeczne pod zaborami

Cele i metody działań zaborców wobec mieszkańców ziem dawnej Rzeczpospolitej – rusyfikacja, germanizacja i autonomia galicyjska