Rusyfikacja, germanizacja, autonomia – różne sposoby organizowania się Polaków wokół idei niepodległościowych
Zmiany społeczne pod zaborami
Józef Petryla był wójtem jednej z galicyjskich wsi na przełomie XIX i XX wieku. Uchodził za człowieka inteligentnego i był ogólnie poważany. Ponoć za młodu jako rekrut przebywał na dworze w Wiedniu, gdzie miał nawet kilkakrotnie okazję rozmawiać z samym cesarzem Franciszkiem Józefem I i gdzie nabrał ogłady oraz manier dworskich. Los obdarzył go pięcioma synami. Każdego z nich trzeba było wykształcić i wyposażyć na przyszłość. Kiedy więc nadarzyła się okazja, dwóch najstarszych zdecydowało się na wyjazd do Ameryki. Szybko dostali pracę w kopalni węgla, a wysyłanymi pieniędzmi wspomagali rodzinę. Tęsknili za domem i długo nie mogli się przyzwyczaić do życia w wielkim mieście, ale bieda w rodzinnej Galicji sprawiła, że nie mieli wyboru. Obaj bracia chcieli nawet osiedlić się na stałe za oceanem, ale wypadek w kopalni, z którego ledwie uszli z życiem, spowodował, że zdecydowali się na powrót. Los pokolenia Patrylów stał się udziałem milionów Polaków na przełomie XIX i XX wieku. Opuszczali oni rodzinne strony, poszukując dla siebie lepszych perspektyw. Wielu już nigdy nie powróciło z emigracji.
Kontrasty społeczne i cywilizacyjne
W gospodarczo zacofanej Rosji ziemie Królestwa Polskiego należały do najbardziej uprzemysłowionych. Jedynie w tym zaborze ziemie polskie zaczęły w II połowie XIX wieku wchodzić w epokę rewolucji przemysłowej. Różniła się ona jednak dość istotnie od zachodnioeuropejskiej, zwłaszcza brytyjskiej. Tempo wzrostu dochodu narodowego było tu mniejsze od tempa przyrostu ludności, odwrotnie niż w silnie uprzemysłowionej Wielkiej Brytanii. Poza tym proces industrializacji w Królestwie był uzależniony od sytuacji ekonomicznej i polityki gospodarczej Rosji. Okręgi przemysłowe i duże ośrodki miejskie wyrastały wśród wielkich obszarów przestarzałego rolnictwa i zacofanego cywilizacyjnie społeczeństwa. Nowoczesne urządzenia techniczne – importowane z Wielkiej Brytanii i Niemiec – instalowano tylko w niektórych fabrykach. Dotyczyło to głównie cukrownictwa i (w mniejszym stopniu) przemysłu tekstylnego. Brakowało inżynierów i techników, toteż specjalistów sprowadzano z Zachodu. Aż do I wojny światowej postęp techniczny nie przekształcił Królestwa w kraj przemysłowy.
Jak myślisz, dlaczego postać prządki jest pozbawiona charakterystycznych rysów twarzy?
O czym świadczy fakt, że na pocztówce przedstawiono taki widok? Jakie pejzaże ukazuje się głównie na współczesnych pocztówkach?
Jednocześnie przemiany kapitalistyczne zachodzące w Królestwie Polskim zmieniały jego strukturę społeczną na modłę zachodnioeuropejską, gdyż wyraźnie wyodrębniły się nowe warstwy: burżuazja (wieloetniczna, polska, żydowska i niemiecka) i wielkoprzemysłowy proletariat. Wzorce kulturowe i koneksje towarzyskie oraz posiadane kapitały sprawiały, że burżuazja ciążyła ku polskiemu ziemiaństwu, tworząc wraz z nim specyficzne środowisko burżuazyjno‑arystokratyczne. W nowej rzeczywistości szczególną rolę zaczęła odgrywać inteligencja. Przejęła ona po szlachcie przywództwo ideowe i polityczne w polskim społeczeństwie. Zarazem w życiu społeczno‑ekonomicznym inteligenci uczestniczyli już na nowych – właściwych dla kapitalizmu – zasadach, jako pracownicy najemni. Drobnomieszczaństwo na ziemiach polskich, przeciwnie niż na zachodzie Europy, nie odgrywało większej roli. Było to konsekwencją przedrozbiorowych uwarunkowań społecznych i dużego w tej warstwie udziału mniejszości narodowych, zwłaszcza Żydów.
Jaka warstwa szlachty mieszkała w tego typu dworkach?
W XIX w. w architekturze pojawiły się kierunki historyzujące (naśladujące style minionych epok), m.in. neoromanizm i neogotyk. Rozstrzygnij, do architektury jakiego okresu nawiązuje pałac: renesansu, gotyku, klasycyzmu czy architektury romańskiej?
Określ, w jaki sposób artysta ukazał na portrecie pozycję i rangę księcia. Wskaż dwa elementy.
O jakim statusie materialnym świadczy ukazana budowla?
Ułóż hasło reklamowe, które mogłoby się pojawić na plakacie.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RwgGMzXMNJb96
Nagranie video. Na początku pojawia się plansza z tytułem „Zmiany tożsamościowe i zmiany konstrukcji społecznej po reformach uwłaszczeniowych”. Następnie pojawia się prof. dr hab. Włodzimierz Mędrzecki z Uniwersytetu Warszawskiego. Mężczyzna siedzi na kanapie w jasnym pokoju. W tle zasłona, lampa, fragment obrazu na ścianie. Film kończy się planszą z napisami: wystąpił prof. dr hab. Włodzimierz Mędrzecki, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego”.
Nowy świat społeczny przeplatał się ze starym, reprezentowanym przez tradycyjnie skonfliktowanych i nadal mocno osadzonych w feudalnej tradycji warstw chłopów i panów. Pod koniec stulecia przybrało na sile zjawisko chłopskiej migracji do miast i ośrodków przemysłowych. W poszukiwaniu lepszych warunków życiowych na początku XX wieku do miast co roku przyjeżdżało ponad 100 tysięcy emigrantów. Większość stanowili ludzie stanu wolnego, bez rodzin.
Na ziemiach zaborów rosyjskiego i austriackiego mieszkała większość europejskich Żydów. Pod koniec XIX wieku około 50% populacji żydowskiej na ziemiach polskich stanowili mieszkańcy Królestwa Polskiego i Galicji. Pozostała część zamieszkiwała głównie w tak zwanej strefie osiedlenia (obszarze Imperium Rosyjskiego, na którym nakazano osiedlanie się Żydów wypędzonych z Rosji), znikoma mniejszość na ziemiach zaboru pruskiego.
Opisz, jak wygląda macewa – nagrobek żydowski.
Przeważająca część ludności żydowskiej wyróżniała się językiem i strojem, a także strukturą zawodową, związaną z życiem miejskim. Żydzi dbali o zachowanie charakterystycznej odrębności religijnej i obyczajowej. Ortodoksyjni (czyli konserwatywni czyli sprzeciwiający się wszelkim zmianom w judaizmie) Żydzi, unikając dostosowywania się do obyczajów lokalnych społeczności, jako „obcy”, budzili niechęć, podsycaną przez rywalizację ekonomiczną oraz antysemityzm, w wyniku którego doszło w grudniu 1881 roku do pierwszego pogromu żydowskiego w Warszawie. Przez większość XIX wieku w różnym stopniu w państwach zaborczych – przeciwnie niż w krajach zachodniej Europy – ludność żydowska była prawnie dyskryminowana. Sytuacja uległa zmianie w Królestwie Polskim w roku 1862 a w Galicji w roku 1867, kiedy zniesiono niemal wszystkie ograniczenia nakładane na Żydów. Szczególnie groźna w skutkach okazała się polityka rządu rosyjskiego, który do roku 1917 nie tylko prowadził politykę dyskryminacyjną wobec Żydów ale od lat 80. XIX wieku kierował przeciw nim niezadowolenie społeczne, obarczając winą za wstrząsające Rosją problemy społeczne i gospodarcze oraz organizując krwawe pogromy ludności żydowskiej. W ich efekcie do Królestwa Polskiego schyłku XIX wieku napłynęła fala żydowskich emigrantów, zwanych Litwakami. Przykładowo w tym czasie w Warszawie i Łodzi Żydzi stanowili blisko 1/3 ludności, a w wielu miasteczkach wschodniej części Królestwa - około 2/3 mieszkańców. Więcej informacji o polskich Żydach uzyskasz na stronie internetowej Muzeum Historii Żydów Polskich Polin.
Syjonizm
Ideologia syjonizmu, której twórcą był Teodor Herzl, powstała na przełomie XIX i XX w. w związku z ogólnoeuropejskim procesem kształtowania się świadomości narodowej. W 1897 r. w Bazylei na I Kongresie Syjonistycznym przyjęto program polityczny powstałej wówczas Światowej Organizacji Syjonistycznej. Podkreślano, że Żydzi stanowią naród, nie tylko wspólnotę religijną i kulturową, więc powinni stworzyć własne państwo – w Palestynie. Ponadto celem syjonizmu było zahamowanie asymilacji mniejszości żydowskich w poszczególnych krajach. Syjonizm zwalczali zarówno ortodoksyjni Żydzi, jak i żydowscy zwolennicy asymilacji.
W zaborze pruskim pod wpływem przemian kapitalistycznych, zainicjowanych przez władze pruskie, doszło do całkowitej zmiany struktury społecznej ludności polskiej w porównaniu z rokiem 1795. Społeczeństwo polskie upodobniło się do zachodnich kapitalistycznych społeczeństw. Świadczyła o tym silna pozycja ludności miejskiej zatrudnionej poza rolnictwem. Szlachta w Poznańskiem unowocześniła swoje majątki i dobrze radziła sobie w zmienionych warunkach gospodarczych. Polsko‑niemiecki konflikt narodowy zmusił całe społeczeństwo do solidarnego współdziałania i podjęcia walki ekonomicznej. Prowadzono ją – w zaawansowanych cywilizacyjnie i potężniejących gospodarczo Niemczech – pod patronatem szlachty. Pod względem gospodarczym zabór pruski zmierzał w kierunku wysoko rozwiniętego regionu rolniczego, a także zaplecza surowcowego dla Rzeszy Niemieckiej.
Wysoko uprzemysłowione były: Śląsk Cieszyński, pozostający pod władzą Habsburgów (władców Austro‑Węgier) i Górny Śląsk w Prusach.
Rewolucja przemysłowa ledwie musnęła wegetującą gospodarczo Galicję, która pod konserwatywnymi polskimi rządami stała się bazą surowcową i rynkiem zbytu dla uprzemysłowionych prowincji Austrii, Węgier i Czech. W strukturze społecznej zaboru austriackiego przeważała ludność rolnicza, zamieszkała jak dawniej na wsi. Właściciele ziemscy i szlachta zachowali dominującą pozycję, a konflikt chłopsko‑ziemiański pozostał tutaj problemem społecznym aż do odzyskania niepodległości.
Okruszyny z GręboszowaPożywienie ludności Gręboszowa odpowiadało jego domostwu i strojom. Było proste, a zwykle i takiego brakowało. Piękna nasza Wisełka, a z nią roztrzepany Dunajec, wylewały nieraz kilka razy do roku, a zniszczywszy plony rolnika, sprowadzały na bezradny lud głody i ciężkie przednówki. […] Gdy zboże przepadło, gdy ziemniaki zgniły, gdy zboże było bardzo drogie i wokół nie można go było za żadną cenę kupić, gdy gospodarz obszedł okoliczne miasteczka z pieniędzmi, a nie kupiwszy ani otrąb, rzucił pieniądze na ziemię i rzekł żałośnie: jedzcie, dzieci, pieniądze, bo chleba nie ma! […]. Gdy przecierpiano długą zimę i wiosenne słoneczko wygnało mieszkańców ciemnych nor na świat boży, poczęto szukać jakiegoś pożywienia. Zbierano więc na polu wyorane perczaki, kopano korzenie „szmułu”, którego korzeń przypomina z wyglądu pietruszkę, potem zbierano liście pszonaku i łobody, i z tego chwastu, którego się dziś nie każde bydlę ima, gotowano niby kapustę, zwaną saładychą lub sałamachą. Szczęśliwy był ten, kto miał jaką taką kapkę mleka, biedacy gotowali te chwasty na wodzie, rzadziej na serwatce wyproszonej od zamożniejszych. Zbierano perz na roli, rżnięto w skrzynkach od sieczki, suszono w piecach i z tego chleb pieczono. Mielono suszoną korę drzewną i liście lipowe i tym się biedny lud karmił, czekając niecierpliwie „nowego”. Ludziska wyglądali jak cienie, dzieciom popuchły brzuszki i tyfus głodowy zmiatał je bez litości.
Źródło: J. Bojko, Okruszyny z Gręboszowa, [w:] Wiek XIX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych,, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk,, Warszawa 1998, s. 424–425.
Przeczytaj powyższy fragment wspomnień chłopskiego działacza Jakuba Bojki:
wymień problemy życia codziennego galicyjskich chłopów w II połowie XIX wieku,
odpowiedz czym żywili się najubożsi chłopi?
zapisz, które okresy roku były dla nich szczególnie trudne?
Bogaci i biedni. Ustawodawstwo społeczne
W Królestwie Polskim wraz ze spadkiem znaczenia ekonomicznego szlachty i arystokracji rosła pozycja burżuazji. W końcu XIX wieku najbogatszych ludzi na ziemiach polskich szukać należało już właśnie wśród niej, a nie ziemiaństwa. Także mieszcząca się na przeciwległym biegunie społecznym biedota wyglądała już nieco inaczej niż na początku stulecia. Nadal liczne były przypadki śmierci z głodu lub wycieńczenia. Jednak liczba osób żyjących w skrajnej nędzy w stosunku do liczby całej ludności ziem polskich była mniejsza. Oznaczało to, że dystans dzielący najbogatszych od najbiedniejszych nieco zmalał. O ile w I połowie XIX wieku kryzysy gospodarcze obejmowały całe gałęzie przemysłu i całe regiony, o tyle pod koniec XIX wieku bezrobocie dotykało robotników wybiórczo, choć nie mniej boleśnie. Bezrobocie w ich życiu przeplatało się z okresami pełnego zatrudnienia.
W kapitalistycznej rzeczywistości sytuacja ekonomiczna jednostki stała się istotnym wyznacznikiem pozycji społecznej, ważniejszym niż „odpowiednie” pochodzenie społeczne czy wyznanie. Przedsiębiorca, który utracił majątek, przestawał się liczyć, ale też bankrutując, tracił prestiż. Równocześnie malała rola dawnych ograniczeń stanowych. Specyfiką ówczesnego kapitalizmu było sprzężenie patriarchalnego (na dawną modłę) stosunku do robotników z ich uzależnieniem ekonomicznym. Przepisy policyjne uprawniały przedsiębiorców do kontroli osobistych dokumentów robotnika, zatrzymania go czy nawet przymusowego doprowadzenia do pracy. Zbiorowe wystąpienia robotników były w Królestwie Polskim zakazane, natomiast fabrykanci mogli zawierać porozumienia.
Na ziemiach polskich przepisy prawne regulujące w nowy sposób warunki pracy i stosunki robotników z przedsiębiorcami były uzależnione od rozwoju przemysłowego państw zaborczych, a nie od lokalnych polskich warunków. Dlatego też Królestwo Polskie, z przemysłem znacznie silniej rozwiniętym niż Galicja (która mogła się pochwalić tylko wydobyciem ropy w Borysławiu), otrzymało takie przepisy znacznie później. Niemniej na początku XX wieku we wszystkich trzech zaborach – niezależnie od stopnia rozwoju przemysłu – obowiązywały przepisy w sprawach robotniczych, działały inspekcje fabryczne, kontrolujące ich realizację i pośredniczące w sporach między fabrykantami a robotnikami.
Większe miasta u schyłku XIX wieku oferowały ubogim rozmaite formy pomocy, począwszy od miejsc w przytułkach po prostą opiekę lekarską, dostęp do darmowych czytelni, skromnych zasiłków i dożywiania. Rzesza Niemiecka od lat 80. XIX wieku dysponowała jedynym w świecie systemem obowiązkowych ubezpieczeń. W Galicji istniały samorządowe i prywatne instytucje pomocy, dofinansowywane przez instytucje autonomiczne. Tylko w Królestwie Polskim, gdzie po powstaniu styczniowym zlikwidowano struktury państwowej opieki społecznej, organizacja opieki nad ubogimi w całości spoczywała na barkach polskiego społeczeństwa, a była realizowana przez prywatne świeckie stowarzyszenia filantropijne i wyznaniowe.
Na własną rękę. Emigracja z Polski
W 1914 roku poza granicami dawnej Rzeczypospolitej mieszkało około 1/6 ogólnej liczby Polaków. Wśród polskich emigrantów przeważali chłopi. Powody emigracji były różne, zarówno ekonomiczne, jak i polityczne. Najłatwiej było wyemigrować z Galicji, gdzie aż do przełomu XIX i XX wieku panowały bardzo liberalne przepisy, które dopiero później zaostrzono. Natomiast Rosja utrudniała wyjazd z Królestwa Polskiego.
Organizacją wyjazdu kolejnych śmiałków zajmowali się osiadli już za granicą krewni, a także agenci wyspecjalizowanych firm polskich i zagranicznych. Emigrującym zagrażali jednak oszuści i stręczyciele. Ostrzegano przed nimi, starając się informować osoby przybywające do miejsc przelotowych, zwłaszcza młode dziewczęta ze wsi. Zadania takie stawiały sobie specjalnie powoływane misje dworcowe. Rządy austriacki i niemiecki organizowały pomoc dla opuszczających ich kraje emigrantów, informując o ewentualnych niebezpieczeństwach i czasem regulując z rządami państw docelowych sposób traktowania przybywających. Część z nich po odłożeniu pieniędzy wracała, przyczyniając się do unowocześnienia swoich wsi i lokalnej społeczności.
Ważnym zjawiskiem w dziejach polskich była przymusowa emigracja na Syberię. Pod koniec XIX wieku prawie co dziesiąty więzień z Królestwa odbywał tam karę. Poprzedzała ją wielomiesięczna, niezwykle uciążliwa podróż, podzielona na „etapy”, czyli rozmieszczone od siebie o dzień marszu przystanki. Dopiero pod koniec XIX wieku zaczęto podróżować na Syberię koleją. Zesłańcom na miejscu katorgi często towarzyszyła rodzina – w teorii dobrowolnie, choć najczęściej na takiej decyzji ważył przymus ekonomiczny, zwłaszcza w przypadku kobiet pozbawionych środków do życia.
Zapoznaj się z poniższym filmem i opowieścią prof. Andrzeja Chwalby, a następnie wykonaj polecenie.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RhDDh5HZVUSiV
Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Zmiany społeczne pod zaborami.
Określ, w którym zaborze przemiany społeczne były najgłębsze i zaszły najszybciej. Uzasadnij, dlaczego tak się działo.
Ćwiczenia
Przyporządkuj warstwy społeczne do obiektów, które są dla nich charakterystyczne.
chłopstwo, robotnicy, szlachta, inteligencja, mieszczaństwo, burżuazja
| dwór szlachecki | |
| chłopska zagroda | |
| Uniwersytet Jagielloński w Krakowie | |
| pałac łódzkiego przemysłowca | |
| kamienica pod Gutenbergiem na ulicy Piotrkowskiej w Łodzi | |
| fabryka Scheiblera w Łodzi |
Przeczytaj fragment wspomnień działacza ruchu ludowego Wincentego Witosa. Zaznacz w tekście treści wskazujące, w jaki sposób emigranci radzili sobie z działaniami władz. Z jakiego powodu utrudniały one wyjazd mieszkańcom Królestwa Polskiego? Jak postrzegano wówczas Amerykę?
pomaranczowy
Mimo wprost szalonych trudności robionych przez władze, jak i przeszkód piętrzących się na każdym kroku, emigracja ta zaczęła zmieniać się w falę niedającą się niczym powstrzymać. Władze, idące na rękę wielkiej własności obawiającej się braku robotnika i podrożenia pracy, przez długi czas nie wydawały zupełnie zezwoleń na wyjazd. Ogólny brak gotówki stanowił także bardzo poważną przeszkodę, toteż wielu zawziętych śmiałków maszerowało piechotą nie tylko do pruskiej granicy, ale nawet nieraz do samego Hamburga. Nie mając dokumentów podróży, przemycani byli przez różnych podróżników, którym się musieli bardzo suto płacić. Przewodnicy odbierali też od nich gotówkę, jaką posiadali, niby dla bezpieczeństwa i dla odwrócenia uwagi władz od nich, przy czym ich niejednokrotnie sami do ostatniego grosza okradali. Nauczeni doświadczeniem emigranci, idąc powtórnie, zaszywali sobie pieniądze w ubranie, w cholewach do butów, chowali pod zelówki i obcasy. Bardzo często byli łapani przez władze na granicy i odstawiani policyjnie do miejsca zamieszkania, jeżeli o nim te władze poinformowali. Tym się jednak nie zrażali, szli na nowo po raz drugi i trzeci, aż wreszcie granicę przechodzili i wszystkie trudności pokonali. Ci szczęśliwcy nie tylko że opisywali w listach, co to za raj ta Ameryka, ale w krótkim czasie przysyłali zarobione dolary jako wymowne świadectwo panującego tam dobrobytu. Zazdrośni bliżsi i dalsi sąsiedzi obliczali skwapliwie czas zarobku i pieniądze przysłane i dochodzili do wniosku, że odsyłający albo te pieniądze znalazł, albo też je ukradł, bo przecież nie mógł ich tak szybko zarobić.
Wskaż właściwe dokończenia zdań.
Najliczniejsza grupa społeczna na ziemiach polskich w XIX w. to…
- burżuazja.
- ziemiaństwo.
- chłopi.
- robotnicy.
W ostatnich dekadach XIX w. najwięcej Polaków decydowało się na emigrację z ziem…
- zaboru niemieckiego.
- zaboru rosyjskiego.
- Królestwa Polskiego.
- zaboru austriackiego.
Główną przyczyną licznych wyjazdów Polaków poza granice kraju, celem czasowego lub stałego osiedlenia się, w latach 1880–1910 był/była…
- ucisk narodowy.
- chęć poznania nowych ziem i nowych kultur.
- potrzeba kształcenia się.
- bieda i poszukiwanie lepszych perspektyw życia.
Wśród ludności żydowskiej zamieszkującej ziemie polskie najmniej było przedstawicieli…
- chłopstwa.
- robotników.
- burżuazji.
- inteligencji.
Grupą, która mimo swojej niewielkiej liczebności odgrywała ważną rolę społeczną i wyznaczała wzorce cieszące się dużą popularnością,…
- byli magnaci.
- była szlachta drobna.
- była burżuazja.
- było ziemiaństwo.
Większość robotników zatrudnionych w przemyśle na ziemiach polskich pochodziła z warstwy…
- wyznawców religii judaistycznej.
- robotników.
- drobnomieszczaństwa.
- chłopów.
Zapoznaj się z zamieszczonymi niżej fragmentami, a następnie dopasuj je do ilustracji odnoszących się do różnych grup społecznych, które zamieszkiwały ziemie polskie w XIX w.
[…] zachowali [oni] pozycję towarzyską i wpływy niewspółmierne do liczebności tej warstwy. Obecni byli na stołecznych salonach politycznych i w ciałach prawodawczych. Coraz chętniej sprawowali też dworskie urzędy, co gwarantowało im m.in. świeży dopływ informacji i potwierdzenie dotychczas zajmowanej pozycji społecznej. Przedstawiciele [tej grupy] byli aktywni w pracy na rzecz kraju, bliźnich, w dziedzinie kultury, oświaty, dobroczynności. Łożyli nieraz znaczne środki na polską naukę, wydawnictwa, instytucje społeczne i kulturalne, gromadzili dzieła sztuki i książki. Nazwa warstwy społecznej: (tu wybierz) 1. arystokracja, 2. robotnicy, 3. chłopi.
W nowo powstających ośrodkach […] Królestwa, takich jak Łódź, Częstochowa, Zagłębie Dąbrowskie, [grupa ta] wywodziła się w zasadniczej części z chłopów i robotników rolnych; w starych takich jak Warszawa – przede wszystkich z rzemieślników, a nawet ze środowisk drobnoszlacheckich. […] W Galicji większość przywędrowała ze wsi, zwłaszcza w okręgach górniczych, spora ich część pochodziła z rodzin mieszczańskich […]. Dzięki uporczywemu wysiłkowi […], dzięki poparciu, jakie otrzymali ze strony ludzi dobrej woli, organizacji społecznych i instytucji wyznaniowych, ich pozycja społeczna uległa zasadniczej zmianie na korzyść. Nazwa warstwy społecznej: (tu wybierz) 1. arystokracja, 2. robotnicy, 3. chłopi.
Poszukaj informacji o obiekcie sakralnym, którego fotografia znajduje się powyżej. Kiedy i w jakich okolicznościach został zbudowany, a kiedy – rozebrany.
Zapisz dla kogo wybudowana została cerkiew prawosławna św. Michała Archanioła Archistratega w Warszawie?
Zapoznaj się z zamieszczonym niżej tekstem źródłowym, a następnie wskaż, którego zaboru i panującej w nim sytuacji gospodarczej w drugiej połowie XIX w. dotyczy. Uzasadnij odpowiedź na podstawie własnej wiedzy.
[…] to był kraj nędzy i niedorozwoju społecznego olbrzymiej większości jej nieszczęśliwych mieszkańców. Traktowana przez rząd […] jako kolonia, która dostarczała surowców i żywności, a kupować musiała wyroby przemysłowe zachodnich krajów […], pod względem politycznym [kraj ten był] wydzierżawionym szlachcie polskiej folwarkiem.
Cytat za: Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 43, […] w latach 1864–1914, oprac. J. Buszko, Warszawa 1959, s. 13.
Przeanalizuj mapę przedstawiającą emigrację z ziem polskich w XIX w. (do 1914 r.), a następnie przyporządkuj podane poniżej stwierdzenia do poszczególnych krajów.
Zapoznaj się z opisem mapy przedstawiającej emigrację z ziem polskich w XIX w. (do 1914 r.), a następnie przyporządkuj podane poniżej stwierdzenia do poszczególnych krajów.
| Państwo | Stwierdzenie |
|---|---|
2. W drugiej połowie XIX w. kraj ten stał się głównym celem podróży milionów chłopów galicyjskich, którzy znajdowali tu zatrudnienie m.in. w kopalniach węgla kamiennego. Początkowo wielu Polaków przybywało do tego kraju ze względów politycznych, jednym z pierwszych i najlepiej zapamiętanych był Tadeusz Kościuszko. Największa fala polskiej imigracji przypadła na początek wieku XX. Według oficjalnych danych między rokiem 1820 a 1914 przybyło tu ponad 2,2 mln imigrantów z Polski. Państwo: (tu wybierz) 1. Rosja, 2. Australia, 3. Francja, 4. Brazylia, 5. Stany Zjednoczone.
3. Pierwsi polscy imigranci przybyli do tego kraju na początku drugiej połowy XIX w., choć były to raczej pojedyncze osoby. Pierwsze zorganizowane grupy pojawiły się w 1869 r. w stanach Santa Catarina i Parana, a kilka lat później również w stanie Rio Grande do Sul. Prawdziwa fala imigrantów miała jednak dopiero nadejść. Spowodowała ją tzw. gorączka złota. Do roku 1914 przybyło tu ponad 100 tys. osób pochodzących z ziem polskich. Państwo: (tu wybierz) 1. Rosja, 2. Australia, 3. Francja, 4. Brazylia, 5. Stany Zjednoczone.
4. Kraj ten stał się głównym celem polskich migrantów w pierwszej połowie XIX w. ze względu na przyjazne Polakom nastroje społeczne i pełnił funkcję ważnego centrum myśli niepodległościowej w tym okresie. Państwo: (tu wybierz) 1. Rosja, 2. Australia, 3. Francja, 4. Brazylia, 5. Stany Zjednoczone.
5. Duża grupa mieszkających w tym kraju Polaków przybyła tu pod przymusem, w wyniku represji nakładanych po klęsce powstań narodowowyzwoleńczych. Państwo: (tu wybierz) 1. Rosja, 2. Australia, 3. Francja, 4. Brazylia, 5. Stany Zjednoczone.
Słownik
(z łac. feudum – lenno) stosunki w jakiejś instytucji lub grupie społecznej polegające na całkowitej zależności osób stojących niżej w hierarchii od tych, które mają władzę
(z łac. industria – pilność, przemyślność) rozwój gospodarczy kraju polegający na zwiększeniu udziału przemysłu w gospodarce narodowej
(z łac. assimilatio – upodobnienie, zrównanie, od similis – podobny) proces zmian, którym podlega jednostka przystosowująca się do innego środowiska, kultury
warstwa ziemiańska wykształcona ze szlachty w XIX w., charakteryzująca się specyficznym trybem życia i obyczajowością; kryterium przynależności do niej był majątek
(z gr. aristokratia – panowanie najlepszych, od aristos – najlepszy + kratos – władza) najwyższa warstwa społeczna, wyróżniająca się majątkiem i tytułami arystokratycznymi
(z franc. bourgeoisie – mieszczaństwo) górna warstwa mieszczaństwa, osoby zamożne, przedsiębiorcy, bankierzy, finansiści
(z łac. intelligentia – zdolność pojmowania, rozum) grupa społeczna ukształtowana na przełomie XVIII i XIX w., charakteryzująca się wykształceniem i zainteresowaniem sprawami publicznymi
(z łac. migratio – wędrowanie, przesiedlenie) proces, w wyniku którego następuje zmiana stała lub czasowa miejsca pobytu