„Feniks powstaje z popiołów”. Od sporu orientacyjnego 1908‑1914, walki zbrojnej i dyplomacji do odrodzenia państwa polskiego po I wojnie światowej 1918‑1919
Odrodzenie państwa polskiego
Powróciłem z Magdeburga 10 listopada […] Byłem przerażony tym, co zastałem, i chciałem – wyznam – najbardziej tchórzliwie uciec
– tak po latach wspominał swój przyjazd do Warszawy w listopadzie 1918 r. Józef Piłsudski. Na wieść o odzyskaniu niepodległości polskie społeczeństwo ogarnęły radość i nadzieja, ale jednocześnie pogrążone było ono w głębokich podziałach, które odzwierciedlały się w powstających w różnych częściach kraju lokalnych ośrodkach władzy. 11 listopada Piłsudski przejął władzę wojskową, a następnie cywilną i rozpoczął proces konsolidacji sił politycznych. Czy udało się zjednoczyć wszystkie stronnictwa? Jakie wyzwania stanęły przed państwem? Dlaczego to właśnie 11 listopada stał się symboliczną datą odzyskania niepodległości?
Wolność! Niepodległość! Zjednoczenie! Własne państwo!
Podpisanie rozejmu w Compiègne 11 listopada 1918 r. pomiędzy ententą a Cesarstwem Niemieckim (co ilustruje zdjęcie poniżej) formalnie zakończyło I wojnę światową i rozpoczęło nowy etap w dziejach Europy. Dla Polski stanowiło nadzieję na pełne wyzwolenie ziem polskich po 123 latach zaborów.
Dzień wcześniej, 10 listopada, o godzinie 7.30, do Warszawy przybył Józef Piłsudski. Został uwolniony z twierdzy w Magdeburgu, w której przebywał od połowy 1917 r. po tzw. kryzysie przysięgowym. Kolejnego dnia, na wieść o przyjeździe marszałka oraz podpisaniu rozejmu w Compiègne, ludność stolicy ogarnęła euforia. Niepodległość stała się faktem. Na ulicach panował powszechny entuzjazm; wywieszano polskie flagi i zdejmowano ślady niemieckiej obecności. Późniejszy premier Jędrzej Moraczewski tak wspominał ten moment w swoich pamiętnikach z Galicji:
Przewrót w Polsce, cz. 1, Rządy ludoweNiepodobna oddać tego upojenia, tego szału radości, jaki ludność polską w tym momencie ogarnął. Po 120 latach prysły kordony (granice)! Nie ma „ich”! Wolność! Niepodległość! Zjednoczenie! Własne państwo! Na zawsze! Chaos? To nic! Będzie dobrze. Wszystko będzie, bo jesteśmy wolni od pijawek, złodziei, rabusiów, od czapki z bączkiem, będziemy sami sobą rządzili. W ciągu dwóch dni nie było śladu po symbolach panowania Austriaków. Kto tych krótkich dni nie przeżył, kto nie szalał z radości w tym czasie wraz z całym narodem, ten nie doznał w swym życiu najwyższej radości. Cztery pokolenia nadaremno na tę chwilę czekało, piąte doczekało. Od rana do wieczora gromadziły się tłumy na rynkach miast; robotnik, urzędnik porzucał pracę, chłop porzucał rolę i leciał do miasta, na rynek dowiedzieć się, przekonać się, zobaczyć wojsko polskie, polskie napisy, orły na urzędach, rozczulano się na widok kolejarzy, ba – na widok polskich policjantów i żandarmów.
Źródło: Jędrzej Moraczewski, Przewrót w Polsce, cz. 1, Rządy ludowe, Kraków–Warszawa 1919.
Druga połowa 1918 r. przyniosła nie tylko koniec I wojny światowej. W listopadzie w Rosji doszło do przewrotu bolszewickiego, a w Niemczech do wybuchu rewolucji. W połowie października 1918 Czesi i Słowacy ogłosili utworzenie niepodległej Czechosłowacji, nieco później w Zagrzebiu własne państwo proklamowali wspólnie Chorwaci, Serbowie i Słoweńcy, a 30 października parlament Austrii uchwalił powstanie samodzielnego państwa austriackiego. Austro‑Węgry rozpadły się. Oznaczało to, że każde z trzech państw zaborczych na jakiś czas musiało zająć się wewnętrznymi problemami, co sprzyjało polskiej walce o niepodległość.
Wojska niemieckie nadal jednak okupowały Polskę, ale w nowej sytuacji najważniejszym wyzwaniem stała się bezpieczna ich ewakuacja do Niemiec. Obawy przed wybuchem rewolucji w Polsce, która mogła utrudnić całą sytuację, skłoniły Niemców do zwolnienia Józefa Piłsudskiego z więzienia. Już 10 listopada 1918 r. znalazł się on w Warszawie, następnego dnia Rada Regencyjna przekazała mu władzę wojskową. Tego samego dnia w kwaterze marszałka Ferdynanda Focha w Compiegne Niemcy podpisały kapitulację. Jednak w zaborze pruskim pruskie ośrodki władzy trzymały się aż do grudnia 1918 roku. Gdy 26 grudnia 1918 r. do Poznania przybył Ignacy Paderewski, przedstawiciel Komitetu Narodowego Polskiego, przywitały go tłumy Polaków. Na fali patriotycznych nastrojów dzień później doszło do wybuchu powstania wielkopolskiego.
W styczniu 1919 r. Ignacy Paderewski stanął na czele nowego polskiego rządu, popieranego przez główne siły polityczne, a także uznanego przez KNP, a co za tym idzie – także przez państwa ententy. Polska została oficjalnie uznana niepodległym państwem, a jej przedstawiciele – Roman Dmowski i Ignacy Paderewski – wzięli udział w konferencji pokojowej w Paryżu, mającej ustalić powojenny ład w Europie. Jednym z największych wyzwań było uzgodnienie granic nowo powstałych państw, w tym również Polski, zwłaszcza granicy polsko‑niemieckiej. Konieczne było rozstrzygnięcie przynależności spornych terenów m.in. Wielkopolski, Górnego Śląska, Pomorza Gdańskiego i Kujaw, jak również Warmii i Mazur.
W czerwcu 1919 r. zawarty został traktat pokojowy w Wersalu, na którego mocy Polska otrzymała Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie (bez samego Gdańska, który stał się wolnym miastem). Natomiast na Górnym Śląsku, Warmii i Mazurach odbyć się miały plebiscyty. Na Śląsku Polacy zbrojnie wystąpili przeciwko władzy niemieckiej i stosowanemu wobec Polaków terrorowi w trzech powstaniach śląskich (1919–1921), w wyniku których Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa na Górnym Śląsku zdecydowała się na korzystniejsze dla Polski rozwiązania terytorialne. W lipcu 1920 r. przeprowadzono plebiscyt na Warmii i Mazurach, przegrany przez Polskę – większość tamtejszych ziem, oprócz nielicznych pogranicznych wsi, pozostała częścią Niemiec.
Precz z zaborcami! Ewakuacja armii niemieckiej
Symbolem tego dnia stało się również masowe rozbrajanie Niemców wciąż znajdujących się w stolicy (co prezentuje zdjęcie poniżej). Odbywało się to nie tylko siłami żołnierzy z Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), ale także mieszkańców miasta. Nie wszędzie przejęcie władzy ze strony okupantów w Warszawie przebiegało spokojnie. Emocje towarzyszące ludności nierzadko wymykały się spod kontroli i prowadziły do aktów przemocy. Doszło m.in. do walk o ratusz i Cytadelę, a wymiana ognia trwała cały dzień. Józef Piłsudski podjął próbę załagodzenia sytuacji poprzez wydanie odezwy:
Obywatele i obywatelki! […] Okupacja w Polsce przestaje istnieć. Żołnierze niemieccy opuszczają naszą Ojczyznę. Rozumiem w pełni rozgoryczenie, jakie we wszystkich kołach społeczeństwa obudziły rządy okupantów. Pragnę jednak, abyśmy nie dali się porwać uczuciom gniewu i zemsty. Wyjazd władz i wojsk niemieckich musi odbyć się w najzupełniejszym porządku. […] Obywatele! Wzywam was wszystkich do zachowania zimnej krwi, do równowagi i spokoju, jaki powinien panować w narodzie pewnym swej wielkiej i świetnej przyszłości.
Do wieczora stolica była wolna od władz okupacyjnych. Kolejnego dnia dotychczasowy generalny gubernator gen. Hans von Beseler uciekł w przebraniu z Warszawy, a do 19 listopada z terenów byłego Królestwa Polskiego ewakuowano wszystkie jednostki niemieckie. Tak opisywał w pamiętnikach te wydarzenia ich świadek, Stanisław Dzierzbicki, polski inżynier, ekonomista i działacz społeczno‑polityczny:
Pamiętnik z lat wojny 1915-1918Przy rozbrajaniu odbywały się sceny wprost komiczne: grupki chłopaków kilkunastoletnich rozbrajały całe oddziały żołnierzy. Pękła zupełnie dyscyplina niemiecka i w gruzy rozsypała się ich siła. Rozbrajanie odbywało się wprost żywiołowo – bez żadnego zdaje się planu, ale spokojnie i z pewną kurtuazją. Chłopaki polowali na przechodzących oficerów, którzy zwykle dobrowolnie oddawali broń – bez oporu. […] Może najdłużej trzymały się warty przed pałacem Namiestnikowskim, gdzie zasiadała Rada Żołnierska. Ale i tu rozbrojenie odbyło się bez oporu i tak szybko, że gdy szedłem Krakowskim Przedmieściem w stronę Zamku, aby zobaczyć, co się dzieje, stały jeszcze przy byłym pomniku Paskiewicza warty niemieckie złożone z czterech żołnierzy – w kwadrans później, gdy wracałem, warty niemieckie były już zastąpione przez polskie.
Źródło: Stanisław Dzierzbicki, Pamiętnik z lat wojny 1915-1918, Warszawa 1983, s. 322.
Koniec wojny – początek problemów?
Polska Komisja Likwidacyjna Obszar działania. Celem Polskiej Komisji Likwidacyjnej było przejęcie władzy nad całym zaborem austriackim, jednak nie udało się dojść do pełnego porozumienia z politykami ze Śląska Cieszyńskiego i ostatecznie PKL istniało jednocześnie z Radą Narodową Śląska Cieszyńskiego
Ugrupowania polityczne. Polskie Stronnictwo Ludowe, Narodowa Demokracja, Polska Partia Socjalistyczna. Postaci. Wincenty Witos, Ignacy Daszyński, Jędrzej Moraczewski Wspomnienie. Wincenty Witos: Niebawem odbyło się posiedzenie przedstawicieli wszystkich parlamentarnych stronnictw polskich. Na tym posiedzeniu upoważniono mnie jako przewodniczącego najliczniejszego klubu parlamentarnego do zwołania wszystkich posłów polskich z Galicji, celem powzięcia postanowień wobec wypadków, jakie zaszły i jakich należało się spodziewać. Posiedzenie to zostało zwołane na 28 października 1918 r. w Krakowie, do Sali magistratu […]. Obrady były bardzo gorące, niekiedy nawet burzliwe. Główny powód stanowiła różnica poglądów na utworzony przez Radę Regencyjną rząd Świeżyńskiego w Warszawie […]. Nie było również jednomyślności co do wyboru siedziby utworzyć się mającego ciała o charakterze tymczasowego rządu dla Galicji. Po długich sporach, już bardzo późną nocą, uchwalono rezolucję stwierdzającą, że ziemie polskie znajdujące się dotąd w obrębie monarchii austro-węgierskiej należą do państwa polskiego. Dla tych ziem postanowiono utworzyć Polską Komisję Likwidacyjną i jednego przedstawiciela Śląska Cieszyńskiego […]. Spory w łonie samych polskich stronnictw, niezdecydowanie socjalistów, zbytnie oglądanie się na Warszawę narodowych demokratów i konserwatystów ogromnie opóźniły i utrudniły pracę. Rok 1918 we wspomnieniach mężów stanu, polityków i wojskowych, wybrał i oprac. J. Borkowski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1987, s. 29–30.
Naczelna Rada Ludowa w Poznaniu. Obszar działania. Wielkopolska, Kujawy, Pomorze, Śląsk. Ugrupowania polityczne. Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne. Postaci. Wojciech Korfanty, Władysław Seyda. Wspomnienie. Marian Seyda:Nie mniej gorące i przełomowe tygodnie przeżywało społeczeństwo zaboru pruskiego. Skoro tylko wieść o rewolucji w Berlinie dotarła do Poznańskiego, stała się hasłem przewrotu. Wojskowi niemieccy chcieli go skierować na tory ruchu czysto społecznego, ale ludność polska, wiedziona silnym instynktem narodowym i poczuciem solidarności, a zarazem postępując wobec Niemców zręcznie, w chwili zaś właściwej stanowczo, opanowała szybko ferment społeczny i dokonała na ziemi piastowskiej przewrotu politycznego, biorąc władzę w swe ręce. […] Komitet Obywatelski – ażeby „iść duchowi czasu na rękę” – przybrał nazwę Rady Ludowej m. Poznania. Dążono do tego, by analogiczne organizacje powstały na prowincji. Na ich czele miała stanąć Naczelna Rada Ludowa jako tymczasowa władza polityczna dla wszystkich Polaków wyzwalających się ziem zaboru pruskiego.Rok 1918 we wspomnieniach mężów stanu, polityków i wojskowych, wybrał i oprac. J. Borkowski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1987.
Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego. Obszar działania. Śląsk Cieszyński. Ugrupowania polityczne. Polskie Zjednoczenie Narodowe, Polska Partia Socjalno-Demokratyczna Galicji i Śląska Cieszyńskiego, Związek Śląskich Katolików. Postaci. Józef Kiedroń, Józef Londzin. Wspomnienie. I poseł Londzin i poseł dr. Michejda na zgromadzeniu wspólnym polsko-czeskim, zwołanym do Polskiej Ostawy, dnia 17 lutego 1918, wypowiedzieli jasno, dobitnie i niedwuznacznie wobec posłów i czeskich mężów zaufania, że nasze drogi się rozchodzą, że ludność polska na Śląsku żąda przyłączenia do Polski. Sama zaś ludność już dnia 12 października 1918 wyłoniła Radę Narodową Księstwa Cieszyńskiego, która na podstawie uchwał ludowych, powziętych na wiecach, dnia 30 października 1918 proklamowała uroczyście przynależność państwową Księstwa Cieszyńskiego do Polski. Ks. Józef Londzin, Polskość Śląska Cieszyńskiego, Cieszyn 1924, s. 122.
Rada Regencyjna. Członkowie Rady Regencyjnej. Obszar działania. Królestwo Polskie. Postaci. Ks. Zdzisław Lubomirski, Józef Ostrowski, abp Aleksander Kakowski. Wspomnienie. Ks. Zdzisław Lubomirski:W rzeczywistości całe społeczeństwo polskie było wyraźnie wrogo usposobione dla państw centralnych i kierowało sympatie swe ku Francji i Entencie, Rada Regencyjna, w szczególności ja, była również przeciwna Niemcom i pragnęła zwycięstwa Aliantów. Względy oportunistyczne, obecność obcej władzy na naszej ziemi, powodzenia państw centralnych na froncie, konieczność współżycia z Niemcami dla zmniejszenia rygorów okupacyjnych (ograniczenia aprowizacyjne), zmuszały nas do polityki aktywistycznej, sprzecznej z naszymi uczuciami. Wskutek tego Rada Regencyjna nie cieszyła się bynajmniej popularnością. Władza nasza opierała się na okupantach, z którymi musieliśmy prowadzić walkę dyplomatyczną, aby uzyskać ich zezwolenia na wszelkiego rodzaju instytucje polskie w kraju. Rok 1918 we wspomnieniach mężów stanu, polityków i wojskowych, wybrał i oprac. J. Borkowski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1987, s. 201–202.
Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej. Ignacy Daszyński. Obszar działania. Lublin; pretendował do roli ogólnopolskiego. Ugrupowania polityczne. Polska Partia Socjalistyczna, Polska Partia Socjalno-Demokratyczna, Polskie Stronnictwo Ludowe „Wyzwolenie”, Stronnictwo Niezawisłości Narodowej. Postaci. Ignacy Daszyński. Wspomnienie. Ignacy Daszyński: Ten skład gabinetu był wiernym wyrazem sił, które go tworzyły: 5 socjalistów, 5 przedstawicieli chłopskich i 4 przedstawicieli grup inteligenckich, a obok nich żołnierz bezpartyjny. […] Pismo rządu lubelskiego zapowiada dalej bardzo daleko sięgające reformy społeczne w interesie ludu pracującego na wsi i w mieście, począwszy od ośmiogodzinnego dnia pracy, aż do upaństwowienia przedsiębiorstw przemysłowych i górniczych, na wsi zaś przyrzeka wywłaszczenie wielkiej własności na rzecz małorolnych i bezrolnych wieśniaków. […] Zadanie nasze było jasne: opanować koleje, rozbroić załogi, zabrać wojskowe magazyny i dać krajowi administrację. Rok 1918 we wspomnieniach mężów stanu, polityków i wojskowych, wybrał i oprac. J. Borkowski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1987, s. 355–356.
Podaj trzy główne powody, dla których Polacy od razu nie utworzyli jednego ośrodka władzy dla wszystkich ziem. Oceń, czy rolę centralnego ośrodka mogła sprawować Rada Regencyjna.
Uzupełnij tabelę podanymi wyrażeniami.
austriacki, austriacki, rosyjski, Polska Komisja Likwidacyjna, Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej, 19.10.1918, 12.09.1917, 10.11.1918, Cieszyn (Śląsk Cieszyński), Kraków (Galicja Zachodnia), Warszawa (Królestwo Polskie), Poznań (Wielkopolska, Pomorze, Kujawy, Śląsk), Józef Kiedroń, Józef Londzin, Wincenty Witos, Jędrzej Moraczewski, Ignacy Daszyński, Stanisław Thugutt
| Zabór | Nazwa | Data | Miejsce | Postacie |
|---|---|---|---|---|
| austriacki | 19.10.1918 | Cieszyn (Śląsk Cieszyński) | Józef Kiedroń, Józef Londzin | |
| austriacki | Polska Komisja Likwidacyjna | Kraków (Galicja Zachodnia) | Wincenty Witos, Jędrzej Moraczewski | |
| 12.09.1917 | Warszawa (Królestwo Polskie) | |||
| rosyjski | Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej | Ignacy Daszyński, Stanisław Thugutt | ||
| 10.11.1918 | Poznań (Wielkopolska, Pomorze, Kujawy, Śląsk) |
Wskaż, które stwierdzenia są prawdziwe, a które fałszywe.
| Stwierdzenie | Prawda | Fałsz |
| Rada Regencyjna była niezależna od zaborców. | □ | □ |
| Lokalne ośrodki polityczne nie potrafiły dojść do porozumienia, mimo że zmierzały do tego samego celu: odzyskania przez Polskę niepodległości. | □ | □ |
| Rząd Świerzyńskiego był efektem porozumienia wszystkich lokalnych ośrodków politycznych. | □ | □ |
| Polska Komisja Likwidacyjna nie zdołała przejąć władzy na całym terenie zaboru austriackiego. | □ | □ |
| Komitet Narodowy Polski uznany został przez państwa Ententy za oficjalną reprezentację interesów Polski, | □ | □ |
Koniec I wojny światowej to jednak nie tylko radość związana z odzyskaniem niepodległości. Wydarzenia te zapoczątkowały proces żmudnego jednoczenia podzielonego przez dziesiątki lat społeczeństwa. Przed odrodzonym państwem polskim stanęły poważne wyzwania, wymagające pilnego rozwiązania. Głównym problemem bezpośrednio dotykającym ludność były katastrofalna sytuacja gospodarcza i wszechobecna bieda, spowodowane nie tylko działaniami wojennymi, ale także wcześniejszą eksploatacją ziem polskich przez państwa zaborcze. Na przeszkodzie do unormowania sytuacji stał choćby fakt, że tereny dotychczas podzielone przez zaborców posiadały odrębne waluty czy systemy prawne. Karol Wędziagolski, polski rewolucjonista i polityk, pisze w swoich pamiętnikach:
PamiętnikiWidokowo Warszawa zrobiła na mnie przygnębiające wrażenie. Na każdym kroku w oczy rzucała się powszechna bieda. Drożyzna. Artykuły pierwszej potrzeby były niesłychanie drogie, i droższe z każdym dniem, zaś rzeczy i przedmioty wartościowe sprzedawano i kupowano za psi grosz. Kilo masła było w cenie dziennego zarobku inteligenta, dochody stróża kamienicy przekraczały pobory profesora uniwersytetu […] Pieniądzem obiegowym była wciąż „marka” galopująca nieprzytomnie w dół. Na rynkach, gdzie chłopi sprzedawali żywność, panowała zupełna samowola cen, podniecana przez głupotę, i przez chciwość bez umiaru. Pomimo jednak tej dziwaczności gospodarczej, pomimo powszechnej troski o jutro, nastroje były dobre, odświętne i uroczyste.
Źródło: Karol Wędziagolski, Pamiętniki, Londyn 1972, s. 363–364.
Mimo że 11 listopada stał się symboliczną datą odzyskania przez Polskę niepodległości, nie było to równoznaczne z przejęciem władzy we wszystkich częściach kraju i ustaleniem granic państwa. Centrum wydarzeń stała się Warszawa, natomiast w wielu kluczowych miastach sytuacja wciąż była niepewna: Lwów od 1 listopada pogrążony był w walkach z Ukraińcami, Wilno znajdowało się pod okupacją niemiecką, a w Poznaniu niebawem doszło do antyniemieckiego powstania. Również Śląsk, kontrolowany przez Niemców, miał przed sobą niepewną przyszłość. Na dodatek w składzie ziem uważanych za bezspornie polskie jedna trzecia ludności identyfikowała się z inną narodowością.
Trudności stanowiło także zaakceptowanie polskich władz na arenie międzynarodowej. 16 listopada Józef Piłsudski przesłał notę do obcych państw, informując o powstaniu niepodległego państwa polskiego. Jednak większość państw zachodnich nie uznała tego faktu, uważając, że ośrodkiem reprezentującym państwo wciąż jest Komitet Narodowy Polski w Paryżu. Tak wspomina tę sytuację pisarka Maria Czapska: „Prowincje zachodnie jeszcze niewyzwolone, granice państwa nieustalone. Paryski Komitet Narodowy nie ufa Piłsudskiemu, mając go za bolszewizanta i germanofila; nie uznaje rządu Moraczewskiego”. Faktycznie, jeszcze przed wybuchem I wojny światowej zarysował się podział, zgodnie z którym Roman Dmowski należał do orientacji prorosyjskiej (przypomnijmy, że Rosja należała do państw ententy wraz z Wielką Brytanią i Francją), natomiast Piłsudski uważał, że ewentualny sojusz należy zawrzeć z Austro‑Węgrami. Mimo zmiany sytuacji międzynarodowej w 1918 r. podział ten wciąż miał znaczenie.
W kierunku konsolidacji. Formowanie się centralnego ośrodka władzy
Jednym z kluczowych wyzwań stojących przed państwem polskim u progu odzyskania niepodległości było utworzenie centralnego ośrodka władzy, który nie tylko uzyskałby poparcie ugrupowań politycznych, ale zostałby także uznany na arenie międzynarodowej. Po przybyciu do Warszawy Józef Piłsudski zastał wszystkie siły polityczne pogrążone w głębokich podziałach, których nie potrafiły przezwyciężyć. Jego celem stała się więc konsolidacja tych środowisk oraz doprowadzenie do powstania ogólnonarodowego rządu.
Pierwszym krokiem było złożenie na ręce Józefa Piłsudskiego władzy wojskowej przez rządzącą dotychczas Radę Regencyjną, a po trzech dniach – władzy cywilnej. Pełnia jego władzy została przypieczętowana ostatecznie Dekretem z 22 listopada 1918 r. o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej, poprzez nadanie mu stanowiska Tymczasowego Naczelnika Państwa.
Jeszcze 7 listopada powstał Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej z Ignacym Daszyńskim na stanowisku premiera. Na wieść o powrocie Piłsudskiego Daszyński złożył na jego ręce dymisję, ale ponownie otrzymał misję utworzenia nowego rządu. Daszyński nie mógł jednak stanąć na jego czele, ponieważ jako osoba związana z lewicą wzbudzał zbyt wiele kontrowersji w środowisku narodowo‑demokratycznym.
18 listopada doszło więc do zaprzysiężenia tymczasowego rządu Jędrzeja Moraczewskiego (na zdjęciu poniżej). Jego misją było przygotowanie ordynacji wyborczej do zaplanowanych na 26 stycznia 1919 r. pierwszych wolnych wyborów do Sejmu Ustawodawczego. Polska była jednym z pierwszych krajów świata, w którym czynne i bierne prawo wyborcze przyznano także kobietom. Ponadto rząd zaplanował szereg reform społecznych, wprowadzając m.in. ośmiogodzinny dzień pracy, płacę minimalną oraz ubezpieczenie społeczne.
Moraczewski, również związany z socjalistami, nie miał pełnego poparcia. Wciąż nie akceptowała go Narodowa Demokracja, która nie brała udziału w tworzeniu rządu. Krytyka ze strony prawicy nie ustawała i dopiero przybycie do Poznania wysłannika Komitetu Narodowego Polski w Paryżu Ignacego Jana Paderewskiego 26 grudnia doprowadziło do porozumienia z Józefem Piłsudskim. Ten ostatni zdawał sobie sprawę z potrzeby kompromisu, zarówno ze względu na dobro państwa, jak i konieczność uznania rządu na arenie międzynarodowej. Wiedział bowiem, że na zbliżającej się konferencji wersalskiej Polskę musiał reprezentować jeden ośrodek władzy. Ostatecznie 16 stycznia 1919 r. doszło do utworzenia rządu Ignacego Paderewskiego. Jego członków można zobaczyć na poniższym zdjęciu.
Rząd Paderewskiego był pierwszym rządem uznanym przez wszystkie ugrupowania polityczne, a także przez państwa zachodnie. Umożliwiło to rozpoczęcie poważnych zmian prowadzących do wyborów do Sejmu Ustawodawczego, a w dalszej kolejności do przygotowania konstytucji.
Ćwiczenia
Które z poniższych osób piastowały stanowisko premiera od momentu przybycia Józefa Piłsudskiego do Warszawy do wyborów do Sejmu Ustawodawczego?
- Jędrzej Moraczewski
- Wincenty Witos
- Józef Piłsudski
- Ignacy Daszyński
- Ignacy Jan Paderewski
- Roman Dmowski
Wskaż następujące wydarzenia na osi czasu.
Połącz wydarzenia z datami
11,
11,
12,
11,
11,
11
| przyjazd Józefa Piłsudskiego do Warszawy | |
| przejęcie władzy wojskowej przez Józefa Piłsudskiego z rąk Rady Regencyjnej | |
| przekazanie przez Radę Regencyjną pełni władzy cywilnej Józefowi Piłsudskiemu | |
| powołanie rządu Moraczewskiego | |
| objęcie stanowiska Tymczasowego Naczelnika Państwa przez Józefa Piłsudskiego | |
| przyjazd Ignacego Paderewskiego do Poznania |
Połącz w pary wydarzenia z datami.
10 listopada, 18 listopada, 26 grudnia, 11 listopada, 14 listopada, 22 listopada
| przyjazd Józefa Piłsudskiego do Warszawy | |
| przejęcie władzy wojskowej przez Józefa Piłsudskiego z rąk Rady Regencyjnej | |
| przekazanie przez Radę Regencyjną pełni władzy cywilnej Józefowi Piłsudskiemu | |
| powołanie rządu Moraczewskiego | |
| objęcie stanowiska Tymczasowego Naczelnika Państwa przez Józefa Piłsudskiego | |
| przyjazd Ignacego Paderewskiego do Poznania |
Połącz nazwiska z opisami.
Twórca obozu narodowo-demokratycznego; utworzył Armię Polską we Francji., Utworzył Legiony Polskie; 22 listopada 1918 r. został Tymczasowym Naczelnikiem Państwa., Przedstawiciel Komitetu Narodowego Polskiego w Stanach Zjednoczonych; premier rządu w momencie przeprowadzenia wyborów do Sejmu Ustawodawczego., Lider ruchu chłopskiego; stał na czele Polskiej Komisji Likwidacyjnej w Krakowie.
| Roman Dmowski | |
| Józef Piłsudski | |
| Ignacy Jan Paderewski | |
| Wincenty Witos |
Przestudiuj tekst źródłowy i odpowiedz na pytania.
Depesza notyfikująca odrodzenie PolskiDo P. Prezydenta Stanów Zjednoczonych, Do Królewskiego Rządu Angielskiego, Do Rządu Rzeczypospolitej Francuskiej, Do Królewskiego Rządu Włoskiego, Do Cesarskiego Rządu Japońskiego,
Do Rządu Rzeczypospolitej Niemieckiej i do Rządów wszystkich Państw wojujących i neutralnych.
Jako Wódz Naczelny Armii Polskiej pragnę notyfikować rządom i narodom wojującym i neutralnym istnienie Państwa Polskiego Niepodległego, obejmującego wszystkie ziemie zjednoczonej Polski.
Sytuacja polityczna w Polsce i jarzmo okupacji nie pozwoliły dotychczas narodowi polskiemu wypowiedzieć się swobodnie o swym losie. Dzięki zmianom, które nastąpiły wskutek świetnych zwycięstw armii sprzymierzonych – wznowienie niepodległości i suwerenności Polski staje się odtąd faktem dokonanym.
Państwo Polskie powstaje z woli całego narodu i opiera się na podstawach demokratycznych. Rząd Polski zastąpi panowanie przemocy, która przez sto czterdzieści lat ciążyła nad losami Polski – przez ustrój, zbudowany na porządku i sprawiedliwości.
Opierając się na Armii Polskiej pod moją komendą, mam nadzieję, że odtąd żadna armia obca nie wkroczy do Polski, nim nie wyrazimy w tej sprawie formalnej woli naszej. Jestem przekonany, że potężne demokracje Zachodu udzielą swej pomocy i braterskiego poparcia Polskiej Rzeczypospolitej Odrodzonej i Niepodległej.
Źródło: Depesza notyfikująca odrodzenie Polski, https://muzeumpilsudski.pl/depesza-notyfikujaca-odrodzenie-polski/.
Uzupełnij tabelę.
Problemy gospodarcze, Problemy polityczne, Problemy społeczne, Problemy na arenie międzynarodowej
| Rodzaj problemów | Zagadnienie |
|---|---|
| Problemy gospodarcze | |
| Problemy polityczne | |
| Problemy społeczne | |
| Problemy na arenie międzynarodowej |
Słownik
odmowa złożenia przysięgi na wierność cesarzom niemieckiemu i austriackiemu przez część żołnierzy Legionów Polskich; legioniści, którzy odmówili złożenia przysięgi (z Józefem Piłsudskim na czele jako inspiratorem), zostali internowani, czyli przymusowo umieszczeni, w obozach
układ rozejmowy kończący I wojnę światową, podpisany 11 listopada 1918 r. pomiędzy ententą a Cesarstwem Niemieckim
tajna organizacja wojskowa utworzona przez Józefa Piłsudskiego po wybuchu I wojny światowej; żołnierze działający w jej ramach brali czynny udział w walkach o granice państwa polskiego od końca 1918 r.
przymierze Wielkiej Brytanii, Francji oraz Rosji, które swoje źródło miało jeszcze w XIX w.; podczas I wojny światowej do państw tworzących trzon ententy w różnych etapach dołączyło 25 krajów
polska organizacja polityczna założona w sierpniu 1917 r. w Lozannie, w neutralnej Szwajcarii, przez Romana Dmowskiego; później siedzibę przeniesiono do Paryża. Nowy KNP nawiązywał do swojego poprzednika z początku I wojny światowej. Jego celem była odbudowa państwowości polskiej przy wsparciu krajów ententy. Rządy Wielkiej Brytanii, Francji oraz Włoch uznawały KNP za rząd polski na obczyźnie.
a dokładniej konferencja pokojowa w Paryżu po zakończeniu I wojny światowej; trwała nieco ponad rok, od 18 stycznia 1919 r. do 21 stycznia 1920 r. W czasie konferencji podpisano traktat wersalski, czyli układ pokojowy kończący oficjalnie wojnę.
ruch polityczny o ideologii nacjonalistycznej, działający w trzech zaborach od końca XIX w., którego bazę stanowiła utworzona w 1893 r. z inicjatywy Romana Dmowskiego tajna organizacja – Liga Narodowa. Program endecji zakładał m.in. rozbudzenie i wzmocnienie wśród Polaków świadomości narodowej, pragmatyzm i wykorzystanie istniejących możliwości prawnych do stworzenia w państwach zaborczych powszechnej organizacji skupiającej Polaków.