„Feniks powstaje z popiołów”. Od sporu orientacyjnego 1908‑1914, walki zbrojnej i dyplomacji do odrodzenia państwa polskiego po I wojnie światowej 1918‑1919
Polski czyn zbrojny podczas I wojny światowej
Po wybuchu wojny Józef Piłsudski otrzymał od władz austriackich pozwolenie na mobilizację oddziałów strzeleckich w Galicji. Jego celem było wzniecenie,
za wiedzą Austrii, powstania narodowego w Królestwie Polskim.
Galicja: narodziny Legionów Polskich
W nocy z 5 na 6 sierpnia 1914 roku o godzinie 3.30 (na kilka godzin przed wypowiedzeniem przez Austro‑Węgry wojny Rosji) Kompania Kadrowa, składająca się z ponad 100 tysięcy słabo uzbrojonych żołnierzy, przekroczyła granicę Królestwa Polskiego. Symbolicznym gestem było usunięcie przez nią słupów granicznych.Po niecałym tygodniu, 12 sierpnia, dotarła do Kielc. Jednak społeczeństwo polskie pozostało nieporuszone. Poza tym – chociaż na to liczono – Rosjanie nie wycofali się za Wisłę. Wobec fiaska powstania i w obliczu oczywistej przewagi Rosjan Józef Piłsudski i strzelcy wrócili po kilku dniach do Galicji. Los formacji strzeleckich zawisł na włosku, groziło im rozwiązanie lub wcielenie do armii austriackiej.
Z terenów, przez które przechodziliśmy, uciekali ludzie do swoich, do rosyjskiego wojska. Wielkie dwory są bezwzględnie wrogie; po wsiach panuje zabobonny strach i ślepe przywiązanie do istniejącego dotąd panowania.
Cyt. za: A. Garlicki, Józef Piłsudski 1867–1935, Znak, Kraków 2017.
Wskaż różnicę między tymi dwoma źródłami. Zwróć uwagę na stosunek ludności cywilnej do strzelców. Która z tych wizji jest bliższa prawdzie historycznej?
W Galicji tymczasem po wybuchu wojny odżyła idea monarchii trialistycznej. Przedstawiciele głównych sił politycznych (zarówno działacze powołanego przed wojną przez ruch niepodległościowy KSSN czyli Komisji Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, jak i endecy) utworzyli wspólnie:
Naczelny Komitet Narodowy (NKN). Na jego czele stanął demokrata Juliusz Leo. Dzięki staraniom NKN pod koniec sierpnia – po fiasku inicjatywy Józefa Piłsudskiego – udało się przekonać władze Austro‑Węgier do utworzenia Legionów Polskich u boku armii austriackiej. W ich składzie znaleźli się strzelcy Piłsudskiego,
ale dowodzeni przez narzuconych przez Austriaków wojskowych. Polacy chętnie zaciągali się do tworzących się oddziałów, toteż w krótkim czasie z niewielkiego pułku rozrosły się one do trzech brygad. Jesienią 1915 roku Legiony Polskie liczyły
już 25 tysięcy żołnierzy, wraz z formacjami pomocniczymi i zapasowymi: I Brygada operowała pod rozkazami brygadiera Józefa Piłsudskiego, II – pułkownika
Józefa Hallera, a III – pułkownika Stanisława Szeptyckiego.
Jeszcze w 1914 roku Piłsudski powołał Oddział Wywiadowczy I Brygady Legionów. Służyło w nim 46 kobiet. Wiele spośród nich zostało później odznaczonych Orderem Virtuti Militari i Krzyżem Walecznych. Kobiety służyły także w Oddziale Lotnym Wojsk Polskich, który do 1915 roku prowadził akcje dywersyjne na tyłach wojsk rosyjskich.
Na podstawie powyższej ilustracji opisz umundurowanie polskich legionistów w czasie I wojny światowej. Wykorzystaj informacje umieszczone w internecie lub w książkach i albumach poświęconych tej tematyce.
Opisz umundurowanie polskich legionistów w czasie I wojny światowej. Wykorzystaj informacje umieszczone w dostępnych Ci wiarygodnych źródłach lub w książkach i albumach poświęconych tej tematyce.
Carat a sprawa polska
Pomnik legionistów poległych w bitwie pod Laskami w 1914 w Pionkach.
Przed monumentem widoczni Członkowie Związku Legionistów. Bitwa ta została stoczona przez I Brygadę Legionów Polski pod dowództwem Józefa Piłsudskiego. Mimo bohaterskiej obrony pozycji żołnierze polscy musieli się wycofać z obawy przed oskrzydleniem przez wojska rosyjskie., 2. Jastków. Ilustracja przedstawia biegnących żołnierzy. Są uzbrojeni. Część pada zastrzelona. Nad bitwą unosi się dym. Domena publiczna, Wikimedia Commons.
Atak „Czwartaków” pod Jastkowem 31 lipca 1915 r., obraz Józefa Ryszkiewicza (syna).
Bitwa jastkowska należała do największych starć Legionów Polskich na terenie Królestwa Polskiego. Była to pierwsza bitwa, podczas której polskie oddziały miały dużą samodzielność i o samym przebiegu walk decydowali dowódcy pułków oraz Józef Piłsudski jako głównodowodzący. Był to pierwszy większy bój 4 pułku piechoty Legionów Polskich, uważany za swoisty chrzest bojowy tej formacji., 3. Kostiuchnówka. Mapa przedstawia bitwę pod Kostiuchnówką 4–6.07.1916. Ukazane są rozmieszczenia wojsk. Wojska węgierskie i polskie są na zachodzie. Na wojska polskie składają się pierwsza, druga i trzecia linia obrony wojsk polskich. Wojska rosyjskie są na północy, które następnie posuwają się na południe i atakują wojska polskie i węgierskie od wschodu. Na południu znajduje się linia kolejowa. Na wschodzie płynie rzeka Styr. Przy miejscowości Kostiuchnówka płynie rzeka Garbach oraz umieszczony jest sztab Józefa Piłsudskiego. Lonio17, CC BY-SA 4.0, Wikimedia Commons.
Plan bitwy pod Kostiuchnówką.
Bitwa ta miała na celu opóźnienie natarcia wojsk rosyjskich podjętego w ramach tzw. ofensywy Brusiłowa. 5,5 tys. żołnierzy polskich stawiało opór ok. 13 tys. żołnierzy rosyjskich. Największe boje stoczyła I Brygada Legionów Polskich pod dowództwem Józefa Piłsudskiego. Straty polskie wyniosły 2 tys. żołnierzy. Siły austro-węgierskie wycofały się z zajmowanych pozycji.
Władze rosyjskie po wybuchu wojny z Japonią wystosowały do swoich polskich poddanych odezwę. 14 sierpnia 1914 roku głównodowodzący armią rosyjską, wielki książę Mikołaj Mikołajewicz, ogłosił manifest, w którym nawoływał do wspólnej walki, obiecując zjednoczenie ziem polskich pod berłem cara oraz zapewnienie Polakom swobody religijnej i językowej. Treść manifestu nie wyszła jednak poza ogólniki.Nie było w nim wzmianki o przyszłej niepodległości dla Polski, za to wielki książę wspominał o bitwie pod Grunwaldem i germanizacji. Największą bolączką władz carskich było to, że – w sytuacji konfliktu wojennego o zasięgu międzynarodowym – nie dało się już utrzymać sprawy polskiej jako wewnętrznej sprawy Rosji.
Opisz umundurowanie oficerów Legionu Puławskiego.
W odpowiedzi na odezwę wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza w Warszawie powstał Komitet Narodowy Polski (KNP). Jego prezesem został Zygmunt Wielopolski, a szefem władz wykonawczych – Roman Dmowski. Poparły go wpływowe polityczne środowiska antyniemieckie: endecja, konserwatyści i wileńscy ziemianie. Komitet wysłał do cara listy wzywające do zagwarantowania Polakom szerokiej autonomii,ale pozostały one bez odpowiedzi. Ważnym elementem jego działalności w Królestwie Polskim i na Ziemiach Zabranych była organizacja (za pośrednictwem komitetów obywatelskich) polskiego szkolnictwa i zaopatrywanie ludności cywilnej w niezbędne i pilnie potrzebne lekarstwa, koce i żywność. Uformowany dzięki uporowi Polaków Legion Puławski został wkrótce wcielony do armii rosyjskiej. Carat nie był zainteresowany tworzeniem polskich sojuszniczych formacji wojskowych.
Kto był przywódcą Komitetu i w jaki sposób zostało to zaznaczone na zdjęciu?
W trakcie ofensywy państw centralnych wiosną 1915 roku wycofujący się Rosjanie spustoszyli Królestwo, stosując taktykę spalonej ziemi. Ziemie polskie były bowiem dla nich ważnym gospodarczo obszarem. Do Rosji ewakuowano większość fabryki ludzi: blisko milion osób (!), w tym również prorosyjskich działaczy politycznych. Rosjanie opuścili także zajętą jeszcze we wrześniu 1914 roku Galicję Wschodnią(na początku wojny armia rosyjska z łatwością radziła sobie z austriackim przeciwnikiem). Na początku sierpnia 1915 roku wojska niemieckie weszłydo Warszawy. Blisko stuletnia obecność władzy rosyjskiej na ziemiach polskich dobiegła końca.
Na podstawie mapy i uzyskanych informacji wyjaśnij, w jakich okolicznościach doszło do opuszczenia Królestwa Polskiego przez Rosjan w 1915 roku.
Na podstawie informacji z dostępnych źródeł wyjaśnij, w jakich okolicznościach doszło do opuszczenia Królestwa Polskiego przez Rosjan w 1915 roku. Zapisz odpowiedź.
Pod rządami państw centralnych
Po opuszczeniu Warszawy przez Rosjan swoje rządy w Królestwie Polskim rozpoczął niemiecki generał‑gubernator Hans von Beseler. Wówczas to Niemcy po raz pierwszy od wybuchu wojny zdecydowali się zająć sprawą polską, przy czym wiele z ich działań raczej jej szkodziło niż pomagało. Beseler, zawiadujący znacznie większą częścią zajętych ziem niż Austriacy, zaczął wprowadzać język niemiecki do sądów i administracji Królestwa. Wyjątek zrobił tylko dla szkolnictwa – pozostało polskie, a po pewnym czasie udało się Polakom wywalczyć zgodę na otwarcie polskiego uniwersytetu i politechniki w Warszawie oraz na utworzenie samorządu miejskiego (ustawę w tej sprawie zdążyli przed swoim odejściem wydać Rosjanie, lecz nie weszła w życie).
Zwolenników współpracy z państwami centralnymi nazywano aktywistami. Zaliczał się do nich także Józef Piłsudski. Natomiast polityków o orientacji prorosyjskiej, którzy zajmowali bierną postawę wobec prób wciągnięcia ich do współpracy z okupacyjnymi władzami niemieckimi i austriackimi, takich jak Zdzisław Lubomirski lub Roman Dmowski, określano mianem pasywistów. W ostatnich latach wojny aktywiści będą stopniowo dążyć do zaniechania współpracy z Austrią, a pasywiści
po rewolucji lutowej 1917 roku w Rosji w większości zmienią orientację polityczną, opowiadając się po stronie mocarstw zachodnioeuropejskich.
Na przełomie października i listopada 1915 roku wojska państw centralnych wyparły siły rosyjskie z Galicji i front ustabilizował się na linii dawnego drugiego rozbioru Rzeczypospolitej, a wówczas większość ziem polskich znalazła się w rękach Austrii i Niemiec. Polskie komitety obywatelskie – mimo zmiany władz – nie zaprzestały działalności. Szczególnie aktywny był warszawski Centralny Komitet Obywatelski z księciem Zdzisławem Lubomirskim na czele.
Legiony Polskie od jesieni 1915 roku walczyły na Wołyniu. Pod niemiecką okupacją Józef Piłsudski rozpoczął starania o usamodzielnienie się polskiego ruchu niepodległościowego. Ograniczył werbunek do I Brygady, nie chcąc dłużej angażować polskich sił po stronie państw centralnych (z jego wizją nie zgadzał się proaustriacki Władysław Sikorski i galicyjski NKN) i skupił siły na rozbudowie tajnej Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). Organizacja ta, powołana przez Piłsudskiego specjalnie w celu przygotowania antyrosyjskiego powstania zbrojnego, wkrótce liczyła 13 tysięcy ludzi.
Królestwo Polskie powraca na mapy
Sukcesy militarne Legionów Polskich i rosnąca w siłę POW zrobiły wrażenie
na Niemcach, którzy obawiali się wybuchu antyniemieckiego powstania. Toteż zdecydowali się wreszcie zająć bardziej konkretne stanowisko w sprawie polskiej. W listopadzie 1916 roku do Polaków dotarł ogólnikowy manifest Wilhelma II i Franciszka Józefa I, zapowiadający stworzenie państwa polskiego. Odrodzona Polska miała stać się w przyszłości jednym z państw zależnych od Niemiec (koncepcja Mitteleuropy). Był to tak zwany Akt 5 listopada 1916 roku, który – jak się z czasem okazało – miał dużo poważniejsze konsekwencje międzynarodowe, niż się początkowo mogło wydawać. Z jego wymową nie zgadzali się ani Józef Piłsudski, ani też (przebywający wówczas w Lozannie) Roman Dmowski.
Na Polakach szczególnie złe wrażenie zrobiło to, że nie upłynął nawet tydzień,
a już generał‑gubernator von Beseler wezwał ich do zaciągania się do armii polskiej (Polnische Wehrmacht), powstającej u boku państw centralnych. Odezwa
ta całkowicie zrujnowała dobre wrażenie, jakie w pierwszej chwili wywołało proklamowanie Królestwa Polskiego. Chociaż nie zostało ono uznane przez państwa ententy, jednak państwo polskie powróciło na mapy Europy.
W grudniu 1916 roku car Mikołaj II – pod naciskiem ententy – także ocknął się z letargu politycznego i ogłosił, że jego celem jest utworzenie wolnej Polski, złożonej z wszystkich zaborów, w unii personalnej z Rosją. Mimo nalegań państw zachodnich nie skonkretyzował jednak swoich planów. Toteż pod koniec 1916 roku jedyną „poważną” ofertą pozostał Akt 5 listopada. Już wkrótce jednak miało się to zmienić: licytacja mocarstw w sprawie polskiej dopiero się rozpoczynała.
Ćwiczenia
Przeczytaj tekst źródłowy i wyjaśnij, w jakim celu Piłsudski chciał doprowadzić do utworzenia polskiej siły zbrojnej? Czemu służyła wymiana odznak? W jaki sposób można było awansować w szeregach Kompanii Kadrowej?
zielony
Józef Piłsudski, Przemówienie do I Kompanii Kadrowej
Odtąd nie ma Strzelców ani Drużyniaków. Wszyscy, co tu jesteście zebrani, jesteście żołnierzami polskimi. Znoszę wszelkie odznaki specjalnych grup. Jedynym waszym znakiem jest odtąd orzeł biały. Dopóki jednak nowy znaczek nie zostanie wam rozdany, rozkazuję, abyście zamienili ze sobą wasze dawne oznaki jako symbol zupełnej zgody i braterstwa, jakie muszą wśród żołnierzy polskich panować. Niech Strzelcy przypną do czapek blachy Drużyniaków, a oddadzą im swoje orzełki. Wkrótce może pójdziecie na pola bitew, gdzie, mam nadzieję, zniknie najlżejszy nawet cień różnicy między wami. Żołnierze!... Spotkał was ten zaszczyt niezmierny, że pierwsi pójdziecie do Królestwa i przestąpicie granicę rosyjskiego zaboru, jako czołowa kolumna wojska polskiego, idącego walczyć za oswobodzenie ojczyzny. Wszyscy jesteście równi wobec ofiar, jakie ponieść macie. Wszyscy jesteście żołnierzami. Nie naznaczam szarż, każę tylko doświadczeńszym wśród was pełnić funkcje dowódców. Szarże uzyskacie w bitwach. Każdy z was może zostać oficerem, jak również każdy oficer może znów zejść do szeregowców, czego oby nie było... Patrzę na was jako na kadry, z których rozwinąć się ma przyszła armia polska, i pozdrawiam was jako pierwszą kadrową kompanię.
Przeczytaj tekst źródłowy i zaznacz w nim fragment określający granice i ustrój przyszłego państwa polskiego.
niebieski
Akt 5 listopada
Przejęci niezłomną ufnością w ostateczne zwycięstwo ich broni i życzeniem powodowani, by ziemie polskie, przez waleczne ich wojska ciężkimi ofiarami panowaniu rosyjskiemu wydarte, do szczęśliwej wywieść przyszłości, Jego Cesarska i Królewska Mość Cesarz Austrii i Apostolski Król Węgier oraz jego Cesarska Mość Cesarz Niemiecki ułożyli się, by z ziem tych utworzyć państwo samodzielne z dziedziczną monarchią i konstytucyjnym ustrojem. Dokładniejsze oznaczenie granic zastrzega się. Nowe Królestwo znajdzie w łączności z obu sprzymierzonymi mocarstwami rękojmię, potrzebną do swobodnego sił swych rozwoju. We własnej armii nadal żyć będą pełne sławy tradycje wojsk polskich dawniejszych czasów i pamięć walecznych polskich towarzyszy broni w wielkiej obecnej wojnie. Jej organizacja, wykształcenie i kierownictwo uregulowane będą we wspólnym porozumieniu.
Sprzymierzeni monarchowie, biorąc należyty wgląd na ogólne warunki polityczne Europy jako też na dobro i bezpieczeństwo własnych krajów i ludów, żywią niepłonną nadzieję, że obecnie spełnią się życzenia państwowego i narodowego rozwoju Królestwa Polskiego.
Wielkie zaś, od zachodu z Królestwem Polskim sąsiadujące, mocarstwa z radością ujrzą u swych granic wschodnich wskrzeszenie i rozkwit wolnego, szczęśliwego i własnym narodowym życiem cieszącego się państwa.
Józef Piłsudski stworzył Polską Organizację Wojskową (POW) w celu...
- militarnego wsparcia sił niemieckich.
- podporządkowania jej Naczelnemu Komitetowi Narodowemu w Galicji.
- usamodzielnienia polskiego ruchu niepodległościowego.
Na podstawie powyższej mapy i wiadomości wyniesionych z lekcji omów wysiłek zbrojny Polaków w latach 1914–1916.
Na podstawie opisu powyższej mapy napisz jak przebiegały linie frontu na ziemiach polskich w czasie I wojny światowej.
Na podstawie dostępnych źródeł opisz następujące epizody:
szarżę bitwy pod Rokitną w 1915 roku,
bitwa pod Kostiuchnówką w 1916 roku.
Zapoznaj się ze źródłami i wykonaj polecenie.
[Popularna pieśń wojskowa do melodii ludowej. Powstała w sierpniu 1914 r.]
Raduje się serce, raduje się dusza,
Gdy pierwsza kadrowa na wojenkę rusza.
Oj da, oj da dana, kompanio kochana,
Nie masz to jak pierwsza, nie!
Chociaż do Warszawy mamy długą drogę,
Ale przejdziem migiem, byle tylko w nogę.
(...)
Kiedy wybijemy po drodze Moskali,
Ładne warszawianki będziem całowali.
Oj da, oj da dana…
Dopasuj poniższe nastroje i emocje do danych piosenek:
A, B, grozy i strachu, spokój i błogość, powaga i wzniosłość
| Tekst | Nastrój |
|---|---|
| A | |
| B |
Wyjaśnij pojęcie: ententa.
Przeanalizuj poniższe ilustracje i określ, która z nich przedstawia mundur żołnierza Legionów Polskich, żołnierza Legionu Puławskiego i żołnierza polskiego wchodzącego w skład polskich sił zbrojnych formowanych we Francji. Uzasadnij odpowiedź.
Słownik
polska formacja wojskowa utworzona przez stronnictwa galicyjskie 27 sierpnia 1914 r., walczyła u boku armii austro‑węgierskiej podczas I wojny światowej
polska formacja zbrojna utworzona w czasie I wojny światowej pod auspicjami Komitetu Narodowego Polskiego, jej nazwa pochodzi od miejsca formowania; liczyła ona ok. tysiąca ochotników, walczyła w składzie armii rosyjskiej przeciwko Niemcom na froncie wschodnim, została rozwiązana w 1915 r.
polska organizacja polityczna powstała w Krakowie 16 sierpnia 1914 r. w wyniku porozumienia środowisk konserwatywnych ze środowiskiem niepodległościowym, na jej czele stanął Juliusz Leo
polska organizacja polityczna założona przez działaczy endecji na czele z Romanem Dmowskim na terenach zaboru rosyjskiego (działał w Warszawie, a później w Piotrogrodzie), wyniku braku porozumienia władzami rosyjskimi rozwiązał się i został reaktywowany we Francji, gdzie działał do 1919 r. reprezentując interesy polskie wobec państw zwycięskiej ententy
inaczej Armia Polska we Francji, zwana Błękitną od koloru mundurów; była to polska ochotnicza formacja wojskowa powstała w czasie I wojny światowej w roku 1917, powołał ją prezydent Francji Raymond Poincaré dekretem z dnia 4 czerwca 1917 z inicjatywy Romana Dmowskiego oraz Komitetu Narodowego Polskiego, na czele jej stanął Józef Haller
stworzona w drugiej połowie XIX w. koncepcja polityczna, która głosiła ideę przekształcenia istniejącej dualistycznej monarchii Austro‑Węgier w monarchię składającą się z trzech równo traktowanych członów; trzecim członem miałaby być Polska, Polska i Czechy albo ogólnie narody Słowian południowych
utworzony w sierpniu 1914 r. przez Józefa Piłsudskiego pododdział piechoty; w jej skład wchodzili członkowie Polskich Drużyn Strzeleckich oraz Związku Strzeleckiego