Od demokracji do sanacji – przemiany ustrojowe w Polsce w okresie międzywojennym
Od demokracji do autorytaryzmu. Podsumowanie
W dwudziestoleciu międzywojennym kryzys przeżywały idee demokratyczne i tym samym upadały systemy oparte na demokratycznej formie rządów. W Polsce konstytucja marcowa zapoczątkowała stosowanie zasad demokratycznych w życiu politycznym. Zamach majowy zakończył okres rządów demokracji parlamentarnej i rozpoczął czas sprawowania władzy w sposób autorytarny, a wprowadzenie konstytucji kwietniowej stało się potwierdzeniem tego stanu.
Konstytucja marcowa
Nadrzędnym celem Sejmu Ustawodawczego, powołanego do życia na początku 1919 r., było uchwalenie konstytucji, określającej ustrój państwa polskiego. Tak zwana mała konstytucja mogła stanowić jedynie tymczasowe rozwiązanie. Prace nad nową ustawą zasadniczą opóźniały się ze względu na walki prowadzone o granice państwa, a także brak porozumienia wśród licznych ugrupowań politycznych znajdujących się w parlamencie. W Sejmie dominowały dwa poglądy na przyszły ustrój państwa polskiego: zwolennicy republiki ludowej z jednoizbowym parlamentem i prezydentem wybieranym w wyborach powszechnych spierali się ze zwolennikami dwuizbowego parlamentu, w którym Senat miał dawać przewagę prawicy. Po dwuletnich pracach Komisji Konstytucyjnej (pod przewodnictwem Władysława Seydy, a następnie Macieja Rataja i Edwarda Dubanowiczora) i wielu debatach parlamentarnych pierwsza ustawa zasadnicza została uchwalona 17 marca 1921 r. (stąd jej nazwa: konstytucja marcowa).
Zgodnie z nowo przyjętą konstytucją państwo polskie było Rzecząpospolitą, czyli republiką, a władza zwierzchnia należała do narodu, w imieniu którego sprawował ją dwuizbowy parlament (Sejm złożony z 444 posłów oraz Senat w składzie 111 senatorów, wybieranych w powszechnych, równych, tajnych, bezpośrednich i proporcjonalnych wyborach). Struktura państwa oparta została na zasadzie trójpodziału władzy: ustawodawczej wykonawczej i sądowniczej. Sejm stanowił główny organ państwa, miał nie tylko pełnię władzy ustawodawczej, ale także kontrolę nad Radą Ministrów (rządem).
Na czele władzy wykonawczej stał prezydent, wybierany na siedmioletnią kadencję przez Zgromadzenie Narodowe. Reprezentował państwo na arenie międzynarodowej i był zwierzchnikiem sił zbrojnych w czasie pokoju. Wprawdzie powoływał i odwoływał premiera, ale robił to zgodnie z wolą Sejmu. Ponadto zwoływał, zamykał i odraczał sesje Sejmu oraz Senatu. Prezydent nie posiadał inicjatywy ustawodawczej ani prawa weta wobec uchwalanych ustaw. Ponadto każdy akt prawny nabierał mocy po podpisaniu go przez prezydenta oraz przez premiera i odpowiedniego ministra (tzw. kontrasygnata). Obok prezydenta władzę wykonawczą sprawował rząd, który określał najważniejsze zadania polityki wewnętrznej i zagranicznej. Był to przykład rządów parlamentarno‑gabinetowych, gdzie kluczową rolę odgrywał parlament. To on wybierał uzależniony od siebie gabinet (rząd), na czele którego stał premier. Rola prezydenta była marginalna, sprowadzająca się do pełnienia czynności ceremonialnych. Władzę sądowniczą z kolei sprawować miały niezawisłe sądy, podzielone na sądy powszechne, administracyjne i wojskowe. Sędziów mianował Prezydent.
Inne postanowienia konstytucji marcowej
Ustrój terytorialny II Rzeczypospolitej oparty był na zasadach samorządu terytorialnego - samorząd wyższego stopnia (województwa) nadzorował samorządy niższego stopnia (powiaty). Samorządy terytorialne miały prawo inicjatywy ustawodawczej w zakresie m.in. administracji i kultury.
Konstytucja marcowa gwarantowała też wolności i prawa obywatelskie. Każdemu obywatelowi, bez różnicy pochodzenia, wyznania, narodowości czy języka, przysługiwały prawa wyborcze. Obowiązywały również równość wobec prawa oraz prawo do ochrony życia, wolność słowa, wyznania, pracy, nauki i pobytu, własność prywatna była nienaruszalna. Mniejszości narodowe i etniczne miały zapewnioną ochronę grupową – każdy miał prawo do zachowania swej narodowości i pielęgnowania swej mowy i właściwości narodowych
. Żaden obywatel nie mógł też być ograniczany w prawach z powodu swojego wyznania.
Ustawa z dnia 17 marca 1921 rokuArtykuł 44
Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawy wraz z odpowiednimi ministrami i zarządza ogłoszenie ich w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej.
Prezydent Rzeczypospolitej, celem wykonania ustaw i z powołaniem się na upoważnienie ustawowe, ma prawo wydawać rozporządzenia wykonawcze, zarządzenia, rozkazy i zakazy i przeprowadzenie ich użyciem przymusu zapewnić. Takież prawo w swoim zakresie działania mają ministrowie i władze im podległe.
Każdy akt rządowy Prezydenta Rzeczypospolitej wymaga dla swej ważności podpisu Prezesa Rady Ministrów i właściwego ministra, którzy przez podpisanie aktu biorą zań odpowiedzialność.
Źródło: Ustawa z dnia 17 marca 1921 roku, [w:] Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, dostępny online [w:] wikisource.org.
Konstytucja marcowa przetrwała w niezmienionej formie jedynie pięć lat, do 1926 roku. Po zamachu majowym Józefa Piłsudskiego wprowadzono zmiany w postaci tzw. noweli sierpniowej, a całkowicie zastąpiła ją konstytucja kwietniowa uchwalona w 1935 r.
Zmiany ustrojowe – uchwalenie konstytucji kwietniowej
Konstytucja marcowa obowiązująca od 1921 r. od początku znalazła się w ogniu krytyki po wszystkich stronach politycznego sporu. Nie ulegało wątpliwości, że przy nadarzającej się okazji zostanie zastąpiona. Po przewrocie majowym w 1926 r. Józef Piłsudski i jego zwolennicy niemal natychmiast rozpoczęli prace nad nową ustawą. Już w sierpniu uchwalono nowelę sierpniową, która zwiększała przede wszystkim prawa Prezydenta RP. Dopiero dziewięć lat później, w kwietniu 1935 r., wprowadzono nową konstytucję, nazwaną Konstytucją kwietniową.
Uchwalenie nowej ustawy zasadniczej było jednym z celów sanacji, ale prace nad nią szły bardzo powoli - trwały ok. 7 lat i zakończyły się dopiero pod koniec 1933 r. W grudniu BBWR przyjął projekt konstytucji, który został przedłożony sejmowej komisji konstytucyjnej. Jeden z autorów nowej ustawy zasadniczej, Stanisław Car, w styczniu 1934 r. przedstawił jej tezy w Sejmie. Dzięki temu, że opozycja na znak protestu opuściła salę obrad, BBWR uzyskał wymaganą większość 2/3 głosów. Prace nad uchwaleniem nowej konstytucji znowu jednak spowolniły. Tym razem to Józef Piłsudski oświadczył, że pośpiech nie jest wskazany. Projekt ustawy trafił do Senatu w marcu 1934 r. , który dopiero 16 stycznia 1935 r. ją uchwalił (uwzględniając senackie poprawki). Tekst w nowym kształcie wrócił do Sejmu i 23 marca 1935 r. został przegłosowany. Miesiąc później, 23 kwietnia, Ignacy Mościcki podpisał oryginał Ustawy Konstytucyjnej.
Konstytucja kwietniowa zmieniała relacje pomiędzy władzą ustawodawczą a wykonawczą. Najistotniejszą zmianą było nadanie znacznie większych uprawnień Prezydentowi RP kosztem Sejmu. To prezydent stanowił władzę nadrzędną wobec sejmu, senatu, sił zbrojnych, sądownictwa, administracji. Odpowiadał tylko przed „Bogiem i historią”. De facto wprowadzono więc w Polsce system prezydencki o charakterze autorytarnym. Kadencja prezydenta nadal trwała 7 lat, a kandydata na ten urząd wskazywało Zgromadzenie Elektorów (składające się z 50 posłów, 25 senatorów oraz 5 wirylistów, czyli tzw. mężów zaufania). Sejm, pełniący w państwie władzę ustawodawczą, wybierany był na 5 lat w powszechnym, tajnym i bezpośrednim głosowaniu, liczba posłów zmniejszyła się z 444 do 208. Senat składał się z 96 senatorów. Aby odrzucić senacką poprawkę, potrzebne było 3/5 głosów w Sejmie. Władzę wykonawczą pełnił natomiast rząd, mianowany przez prezydenta, a władze sądowniczą niezawisłe sądy złożone z sędziów, których również nominował prezydent.
wybór przez Zgromadzenie Elektorów
7-letnia kadencja
posiada jednolitą i niepodzielną władzę
nadrzędna władza wobec parlamentu, sił zbrojnych, sadownictwa i administracji
władza ustawodawcza (możliwość wydawania dekretów z mocą ustaw)
władza wykonawcza
zwierzchnik sił zbrojnych, 2. PARLAMENT Sejm:
208 posłów, wybieranych w powszechnych wyborach na 5-letnią kadencję
Senat:
96 senatorów, 2/3 wybierane w wyborach, w których obowiązywał cenzus wykształcenia, zasług i zaufania; 1/3 mianowana przez Prezydenta RP
Kompetencje parlamentu:
uchwalanie ustaw
uchwalanie budżetu
funkcje kontrolne nad rządem, 3. RZĄD -mianowany przez Prezydenta RP
wykonuje dekrety, ustawy, rozporządzenia
posiada inicjatywę ustawodawczą
odpowiada przed Prezydentem RP i parlamentem, 4. SĄDY -powszechne
od grodzkich (najniższych) do najwyższego
sędziowie niezawiśli, mianowani przez Prezydenta RP
Zmianie uległa także ordynacja wyborcza do parlamentu, która znacząco zmieniła układ sił w Sejmie i Senacie. Wg nowej ordynacji wyborczej partie polityczne straciły prawo do wystawiania kandydatów na posłów i senatorów. Listy wyborcze ustalane miały być przez zgromadzenia przedstawicieli samorządu terytorialnego, gospodarczego i zawodowego. Na ich czele stał komisarz mianowany przez ministra spraw wewnętrznych.
Konstytucja marcowa a konstytucja kwietniowa - podsumowanie
Art. 2. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. Organami Narodu w zakresie ustawodawstwa są Sejm i Senat, w zakresie władzy wykonawczej — Prezydent Rzeczypospolitej łącznie z odpowiedzialnymi ministrami, w zakresie wymiaru sprawiedliwości — niezawisłe Sądy.
Konstytucja kwietniowa
Art. 1. Państwo Polskie jest wspólnem dobrem wszystkich obywateli.
Na czele Państwa stoi Prezydent Rzeczypospolitej. Na Nim spoczywa odpowiedzialność wobec Boga i historji za losy Państwa. Jego obowiązkiem naczelnym jest troska o dobro Państwa, gotowość obronną i stanowisko wśród narodów świata. W Jego osobie skupia się jednolita i niepodzielna władza państwowa.
Art. 3. Organami Państwa, pozostającemi pod zwierzchnictwem Prezydenta Rzeczypospolitej, są:
Rząd,
Sejm,
Senat,
Siły Zbrojne,
Sądy,
Kontrola Państwowa., 2. Uprawnienia Prezydenta RP Konstytucja marcowa
Art. 26. Sejm może się rozwiązać mocą własnej uchwały, powziętej większością 2/3 głosów, przy obecności połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent Rzeczypospolitej może rozwiązać Sejm za zgodą 3/5 ustawowej liczby członków Senatu.
Równocześnie w obu przypadkach z samego prawa rozwiązuje się Senat.
Wybory odbędą się w ciągu 90 dni od dnia rozwiązania […].
Art. 39. Prezydenta Rzeczypospolitej wybierają na lat siedem bezwzględną większością głosów Sejm i Senat połączone w Zgromadzenie Narodowe […].
Art. 43. Prezydent sprawuje władzę wykonawczą przez odpowiedzialnych przed Sejmem ministrów i podległych im urzędników.
Art. 44. […] Każdy akt urzędowy Prezydenta Rzeczypospolitej wymaga dla swej ważności podpisu Prezesa Rady Ministrów i właściwego ministra, którzy przez podpisanie aktu biorą zań odpowiedzialność.
Art. 51. Za czynności urzędowe Prezydent Rzeczypospolitej nie jest odpowiedzialny ani parlamentarnie, ani cywilnie.Za zdradę kraju, pogwałcenie konstytucji lub przestępstwa karne Prezydent Rzeczypospolitej może być pociągnięty do odpowiedzialności tylko przez Sejm uchwałą powziętą większością 3/5 głosów, przy obecności połowy ustawowej liczby posłów. Sprawę rozpatruje i wyrok wydaje Trybunał Stanu […].
Konstytucja kwietniowa
Art. 12. Prezydent Rzeczypospolitej:
a) mianuje według swego uznania Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek mianuje Ministrów;
b) zwołuje i rozwiązuje Sejm i Senat;
c) zarządza otwarcie, odroczenie i zamknięcie sesji Sejmu i Senatu;
d) jest Zwierzchnikiem Sił Zbrojnych;
e) reprezentuje Państwo na zewnątrz, przyjmuje przedstawicieli państw obcych i wysyła przedstawicieli Państwa Polskiego;
f) stanowi o wojnie i pokoju;
g) zawiera i ratyfikuje umowy z innemi państwami;
h) obsadza urzędy państwowe, Jemu zastrzeżone.
Art. 13. Prezydent Rzeczypospolitej korzysta z uprawnień osobistych, stanowiących Jego prerogatywy.
Do prerogatyw tych należy:
a) wskazywanie jednego z kandydatów na Prezydenta Rzeczypospolitej i zarządzanie głosowania powszechnego;
b) wyznaczanie na czas wojny następcy Prezydenta Rzeczypospolitej;
c) mianowanie i odwoływanie Prezesa Rady Ministrów, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i Prezesa Najwyższej Izby Kontroli;
d) mianowanie i zwalnianie Naczelnego Wodza i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych;
e) powoływanie sędziów Trybunału Stanu;
f) powoływanie senatorów, piastujących mandat z wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej;
g) mianowanie i zwalnianie Szefa i urzędników Kancelarji Cywilnej;
h) rozwiązywanie Sejmu i Senatu przed upływem kadencji;
i) oddawanie członków Rządu pod sąd Trybunału Stanu;
j) stosowanie prawa łaski.
Art. 28. Prezes Rady Ministrów i Ministrowie są odpowiedzialni politycznie przed Prezydentem Rzeczypospolitej i mogą być przez Niego w każdym czasie odwołani., 3. Sejm Konstytucja marcowa
Art. 3. Zakres ustawodawstwa państwowego obejmuje stanowienie wszelkich praw publicznych i prywatnych i sposobu ich wykonania. Nie ma ustawy bez zgody Sejmu, wyrażonej w sposób regulaminowo ustalony. Ustawa, uchwalona przez Sejm, zyskuje moc obowiązującą w czasie, przez nią samą określonym. Rzeczpospolita Polska, opierając swój ustrój na zasadzie szerokiego samorządu terytorjalnego, przekaże przedstawicielstwom tego samorządu właściwy zakres ustawodawstwa, zwłaszcza z dziedziny administracji, kultury i gospodarstwa, który zostanie bliżej określony ustawami państwowemi. Rozporządzenia władzy, z których wynikają prawa lub obowiązki obywateli, mają moc obowiązującą tylko wtedy, gdy zostały wydane z upoważnienia ustawy i z powołaniem się na nią.
Art. 10. Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje Rządowi i Sejmowi. Wnioski i projekty ustaw, pociągające za sobą wydatki ze Skarbu Państwa, muszą podawać sposób ich zużycia i pokrycia.
Konstytucja kwietniowa
Art. 29. Sejm, w wykonaniu prawa kontroli parlamentarnej nad działalnością Rządu, może zażądać ustąpienia Rządu lub Ministra.
Art. 31. Sejm sprawuje funkcje ustawodawcze i kontrolę nad działalnością Rządu; nadto do Sejmu należy ustalanie budżetu i nakładanie ciężarów na obywateli.
Kontrola nad działalnością Rządu wyraża się w prawie Sejmu:
a) żądania ustąpienia Rządu lub Ministra;
b) pociągania wespół z Senatem Prezesa Rady Ministrów lub Ministra do odpowiedzialności konstytucyjnej;
c) interpelowania Rządu;
d) zatwierdzania corocznie zamknięć rachunków państwowych i udzielania Rządowi absolutorjum;
e) udziału w wykonywaniu kontroli nad długami Państwa.
Funkcje rządzenia Państwem nie należą do Sejmu., 4. Senat Konstytucja marcowa
Art. 35. Każdy projekt ustawy, przez Sejm uchwalony, będzie przekazany Senatowi do rozpatrzenia. Jeżeli Senat nie podniesie w ciągu 30 dni od dnia doręczenia mu uchwalonego projektu ustawy żadnych przeciwko niemu zarzutów — Prezydent Rzeczypospolitej zarządzi ogłoszenie ustawy. Na wniosek Senatu Prezydent Rzeczypospolitej może zarządzić ogłoszenie ustawy przed upływem 30 dni. Jeżeli Senat postanowi projekt, uchwalony przez Sejm, zmienić lub odrzucić, powinien zapowiedzieć to Sejmowi w ciągu powyższych 30 dni, a najdalej w ciągu następnych dni 30 zwrócić Sejmowi z proponowanemi zmianami. Jeżeli Sejm zmiany, przez Senat proponowane, uchwali zwykłą większością, albo odrzuci większością 11/20 głosujących — Prezydent Rzeczypospolitej zarządzi ogłoszenie ustawy w brzmieniu, ustalonem ponowną uchwałą Sejmu.
Konstytucja kwietniowa
Art. 46. Senat, jako druga Izba Ustawodawcza, rozpatruje budżet i projekty ustaw, uchwalone przez Sejm, oraz uczestniczy w wykonywaniu kontroli nad długami Państwa. Nadto Senat na równi z Sejmem, choć bez prawa początkowania, bierze udział w rozstrzyganiu następujących spraw:
a) o wniosku żądającym ustąpienia Rządu lub Ministra;
b) o ustawach, zwróconych Izbom Ustawodawczym przez Prezydenta Rzeczypospolitej do ponownego rozpatrzenia;
c) o zmianie Konstytucji;
d) o uchylaniu zarządzeń, wprowadzających stan wyjątkowy., 5. Wybory Konstytucja marcowa
Art. 12. Prawo wybierania ma każdy obywatel polski bez różnicy płci, który w dniu ogłoszenia wyborów ukończył lat 21, używa w pełni praw cywilnych i zamieszkuje w okręgu wyborczym przynajmniej od przedednia ogłoszenia wyborów w Dzienniku Ustaw. Prawo głosowania może być wykonywane tylko osobiście. Wojskowi w służbie czynnej nie mają prawa głosowania.
Art. 13. Prawo wybieralności ma każdy obywatel, mający prawo wybierania do Sejmu, nie wyjmując wojskowych w służbie czynnej, niezależnie od miejsca zamieszkania, o ile ukończył lat 25.
Konstytucja kwietniowa
Art. 32. Sejm składa się z posłów, wybranych w głosowaniu powszechnem, tajnem, równem i bezpośredniem.
Kadencja Sejmu trwa lat pięć, licząc od dnia zwołania.
Rozwiązanie Sejmu przed upływem kadencji wymaga wskazania powodu.
Nowe wybory zarządza Prezydent Rzeczypospolitej w ciągu trzydziestu dni od rozwiązania Sejmu.
Głosowanie odbędzie się nie później niż sześćdziesiątego dnia po zarządzeniu wyborów.
W głosowaniu nie biorą udziału wojskowi, należący do zmobilizowanej części wojska lub marynarki wojennej.
Art. 33. Prawo wybierania ma każdy obywatel bez różnicy płci, który przed dniem zarządzenia wyborów ukończył lat 24 oraz korzysta w pełni z praw cywilnych i obywatelskich.
Prawo wybieralności ma każdy obywatel, mający prawo wybierania, jeżeli ukończył lat 30.
Ordynacja wyborcza do Sejmu ustali podział Państwa na okręgi wyborcze, określi liczbę posłów, unormuje postępowanie wyborcze tudzież oznaczy kategorie osób, pozbawionych prawa wybierania i wybieralności z braku dostatecznych przymiotów moralnych lub umysłowych., 6. Obywatele Konstytucja marcowa
Art. 96. Wszyscy obywatele są równi wobec prawa. Urzędy publiczne są w równej mierze dostępne, na warunkach prawem przepisanych.
Art. 104. Każdy obywatel ma prawo swobodnego wyrażania swoich myśli i przekonań, o ile nie narusza to przepisów prawa.
Art. 105. Poręcza się wolność prasy. Nie może być wprowadzona cenzura ani system koncesyjny na wydawanie druków. […] Ustawa osobna określi odpowiedzialność za nadużycie tej wolności.
Art. 119. Nauka w szkołach państwowych i samorządowych jest bezpłatna. Państwo zapewni uczniom wyjątkowo zdolnym, a niezamożnym stypendia na utrzymanie w szkołach średnich i wyższych.
Konstytucja kwietniowa
Art. 7.1. Wartością wysiłku i zasług obywatela na rzecz dobra powszechnego mierzone będą jego uprawnienia do wpływania na sprawy publiczne.
2. Ani pochodzenie, ani wyznanie, ani płeć, ani narodowość nie mogą być powodem ograniczenia tych praw.
Art. 5.2. Państwo zapewnia obywatelom możność rozwoju ich wartości osobistych oraz wolność sumienia, słowa i zrzeszeń.
3. Granicą tych wolności jest dobro powszechne., 7. Zmiana konstytucji Konstytucja marcowa
Art. 125. Zmiana Konstytucji może być uchwalona tylko w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, względnie członków Senatu, większością ⅔ głosów.
Wniosek o zmianę Konstytucji winien być podpisany co najmniej przez ⅓ ustawowej liczby posłów, a zapowiedziany co najmniej na 15 dni.
Drugi z rzędu na zasadzie tej Konstytucji wybrany Sejm może dokonać rewizji Ustawy Konstytucyjnej własną uchwałą, powziętą większością 3/5 głosujących, przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Co lat 25 po uchwaleniu niniejszej Konstytucji ma być Ustawa Konstytucyjna poddana rewizji zwyczajną większością Sejmu i Senatu, połączonych w tym celu w Zgromadzenie Narodowe.
Konstytucja kwietniowa
Art. 80. Zmiana Konstytucji może być dokonana z inicjatywy Prezydenta Rzeczypospolitej, Rządu lub ¼ ustawowej liczby posłów.
Wniosek, postawiony przez Prezydenta Rzeczypospolitej, może być głosowany tylko w całości i bez zmian lub ze zmianami, na które Rząd imieniem Prezydenta Rzeczypospolitej wyrazi zgodę.
Ustawa, zmieniająca Konstytucję z inicjatywy Prezydenta Rzeczypospolitej, wymaga zgodnych uchwał Sejmu i Senatu, powziętych zwykłą większością głosów; z inicjatywy zaś Rządu lub Sejmu — zgodnych uchwał, powziętych większością ustawowej liczby posłów i senatorów.
Prezydent Rzeczypospolitej może w ciągu trzydziestu dni od otrzymania projektu ustawy, zmieniającego Konstytucję zwrócić go Sejmowi z żądaniem ponownego rozpatrzenia, które może nastąpić nie wcześniej niż na następnej kadencji.
Jeżeli Izby Ustawodawcze uchwalą ponownie projekt bez zmian, Prezydent Rzeczypospolitej, stwierdziwszy podpisem moc ustawy, zarządzi jej ogłoszenie, chyba że rozwiąże Sejm i Senat.
Ćwiczenia 1
Przyporządkuj kompetencje do poszczególnych organów władzy.
wybór prezydenta, mianowanie sędziów, uchwalanie ustaw, odwoływanie rządu, zmiana konstytucji, reprezentacja na arenie międzynarodowej, otwieranie sesji sejmu, prowadzenie polityki wewnętrznej oraz zagranicznej, prawo inicjatywy ustawodawczej, prawo inicjatywy ustawodawczej
| Władza ustawodawcza – sejm | |
|---|---|
| Władza wykonawcza – prezydent | |
| Władza wykonawcza – rząd |
II Rzeczpospolita była państwem niejednolitym narodowo. Ukraińcy, Żydzi, Białorusini, Niemcy, a także inne narody stanowiły ok. 1/3 ludności Polski. Na podstawie fragmentu konstytucji marcowej oceń, czy dokument uprzywilejowuje jakąś narodowość lub wyznanie. Czy tworzy ograniczenia wobec innych narodowości oraz religii? Uzasadnij odpowiedź.
PreambułaW Imię Boga Wszechmogącego!
My, Naród Polski, dziękując Opatrzności za wyzwolenie nas z półtorawiekowej niewoli, wspominając z wdzięcznością męstwo i wytrwałość ofiarnej walki pokoleń, które najlepsze wysiłki swoje sprawie niepodległości bez przerwy poświęcały, nawiązując do świetnej tradycji wiekopomnej Konstytucji 3‑go Maja – dobro całej, zjednoczonej i niepodległej Matki‑Ojczyzny mając na oku, a pragnąc Jej byt niepodległy, potęgę i bezpieczeństwo oraz ład społeczny utwierdzić na wiekuistych zasadach prawa i wolności, pragnąc zarazem zapewnić rozwój wszystkich Jej sił moralnych i materjalnych dla dobra całej odradzającej się ludzkości, wszystkim obywatelom Rzeczypospolitej równość, a pracy poszanowanie, należne prawa i szczególną opiekę Państwa zabezpieczyć – tę oto Ustawę Konstytucyjną na Sejmie Ustawodawczym Rzeczypospolitej Polskiej uchwalamy i stanowimy.
Artykuł 109.
Każdy obywatel ma prawo zachowania swej narodowości i pielęgnowania swojej mowy i właściwości narodowych.
Osobne ustawy państwowe zabezpieczą mniejszościom w Państwie Polskim pełny i swobodny rozwój ich właściwości narodowościowych przy pomocy autonomicznych związków mniejszości o charakterze publiczno‑prawnym w obrębie związków samorządu powszechnego. […]
Artykuł 110.
Obywatele polscy, należący do mniejszości narodowościowych, wyznaniowych lub językowych, mają równe z innymi obywatelami prawo zakładania, nadzoru i zawiadywania swoim własnym kosztem zakładów dobroczynnych, religijnych i społecznych, szkół i innych zakładów wychowawczych, oraz używania w nich swobodnie swej mowy i wykonywania przepisów swej religii.
Artykuł 114.
Wyznanie rzymsko‑katolickie, będące religią przeważającej większości narodu, zajmuje w Państwie naczelne stanowisko wśród równouprawnionych wyznań.
Źródło: Preambuła, [w:] Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. - Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej., dostepny online [w:] Strona Główna Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej.
Konstytucja kwietniowa została uchwalona stosunkiem głosów 260 do 139. Na podstawie fragmentu Konstytucji marcowej, której przepisy regulowały zmianę ustawy zasadniczej, rozstrzygnij, czy Konstytucja kwietniowa została wprowadzona zgodnie z prawem, czy nie. Uzasadnij odpowiedź.
Artykuł 35.
Każdy projekt ustawy, przez Sejm uchwalony, będzie przekazany Senatowi do rozpatrzenia. Jeżeli Senat nie podniesie w ciągu 30 dni od dnia doręczenia mu uchwalonego projektu ustawy żadnych przeciwko niemu zarzutów – Prezydent Rzeczypospolitej zarządzi ogłoszenie ustawy. Na wniosek Senatu Prezydent Rzeczypospolitej może zarządzić ogłoszenie ustawy przed upływem 30 dni.
Jeżeli Senat postanowi projekt, uchwalony przez Sejm, zmienić lub odrzucić, powinien zapowiedzieć to Sejmowi w ciągu powyższych 30 dni, a najdalej w ciągu następnych dni 30 zwrócić Sejmowi z proponowanemi zmianami.
Jeżeli Sejm zmiany, przez Senat proponowane, uchwali zwykłą większością, albo odrzuci większością 11/20 głosujących – Prezydent Rzeczypospolitej zarządzi ogłoszenie ustawy w brzmieniu, ustalonem ponowną uchwałą Sejmu.Artykuł 125.
Zmiana Konstytucji może być uchwalona tylko w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, względnie członków Senatu, większością 2/3 głosów.
Wniosek o zmianę Konstytucji winien być podpisany co najmniej przez ⅓ ustawowej liczby posłów, a zapowiedziany co najmniej na 15 dni.
Drugi z rzędu na zasadzie tej Konstytucji wybrany Sejm może dokonać rewizji Ustawy Konstytucyjnej własną uchwałą, powziętą większością 3/5 głosujących, przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Co lat 25 po uchwaleniu niniejszej Konstytucji ma być Ustawa Konstytucyjna poddana rewizji zwyczajną większością Sejmu i Senatu, połączonych w tym celu w Zgromadzenie Narodowe.
Słownik 1
system wartości oraz rządów, narzucanie poglądów, wymuszanie podporządkowania się normom i nakazom; system, w którym władza jest w rękach armii lub jednej partii
ustawa o zmianie Konstytucji z 17 marca 1921 r., wzmacniała władzę wykonawczą Prezydenta RP, przyznając mu prawo do rozwiązania parlamentu oraz prawo do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy
zbiór przepisów regulujący sposób przeprowadzania wyborów, wyłaniania zwycięzców czy podziału mandatów
najważniejsza ustawa sejmowa w państwie; dokument określający zasady ustroju państwa; pierwsza uchwalona w Polsce została Konstytucja 3 maja w 1791 r.; 20 II 1919 r. uchwalono Małą Konstytucję, która wprowadzała system rządów parlamentarno‑gabinetowych; jednak była to konstytucja niepełna i 17 III 1921 zastąpiono ją Konstytucją marcową; obecnie w Polsce obowiązuje Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r.; istnieje kilka rodzajów konstytucji, m.in. konstytucja czasowa, niepełna i konstytucja pełna, która posiada trwały charakter i reguluje wszystkie zagadnienia dotyczące ustroju państwa
ustawa zasadnicza uchwalona przez Sejm Ustawodawczy 17 III 1921 roku
według tej koncepcji władzę dzielimy na: ustawodawczą (wg konstytucji marcowej sprawował ją Sejm i Senat), wykonawczą (Prezydent i Rada Ministrów) oraz sądowniczą (sądy i trybunały)