Kultura polska w okresie dwudziestolecia międzywojennego

Kultura dwudziestolecia międzywojennego jest bogata i różnorodna, Powstały wówczas wybitne dzieła literackie,  oraz  filmy  dokumentujące poziom ówczesnej kultury masowej. Istnienie własnego suwerennego państwa wpłynęło pozytywnie na rozwój życia kulturalnego .

Ważną rolę w upowszechnieniu kultury  radio, które od 1936 roku emitowało stały program. Przed wybuchem II wojny światowej było w  Polsce ponad  milion abonentów radiowych. Prasa, radio i film ułatwiały docieranie wzorów kultury  do polskiego społeczeństwa.

Literatura okresu międzywojennego w Polsce

W 1920 roku powstał Związek Zawodowy Literatów Polskich, a w 1924 roku – polska sekcja Pen Clubu reprezentująca rodzimą literaturę na forum międzynarodowym. Literaturę międzywojenną można podzielić na dwa okresy. Pierwszy, przypadający na lata dwudzieste XX wieku, cechowały optymizm i euforia z powodu zakończenia wojny i odzyskania niepodległości. Twórcy wierzyli w świetlaną przyszłość Polski i pragnęli być jej częścią. Twórczość tego okresu była pochwałą radości życia i witalności. W drugim okresie – w latach trzydziestych – zaczął dominować nurt pesymistyczny. Pojawiło się poczucie zawodu, zaczęto dostrzegać narastający kryzys cywilizacyjny. .

Literatura odkryła nowe tematy, stała się mniej podniosła niż w okresie Młodej Polski, a bliższa codziennym problemom. Ostry rozrachunek z rzeczywistością odrodzonego państwa podjęli Stefan Żeromski w Przedwiośniu oraz Juliusz Kaden‑Bandrowski w powieści Generał Barcz. Ważne problemy społeczne, takie jak ubóstwo, nierówności społeczne czy aborcja poruszyła Zofia Nałkowska w książce Granica. Głębią psychologiczną postaci imponuje pisarstwo Marii Dąbrowskiej, przede wszystkim kilkutomowe dzieło Noce i dnie. Wielką popularność w czasach międzywojnia zyskały książki Tadeusza Dołęgi Mostowicza, mocno osadzone w ówczesnych realiach, takie jak Znachor oraz Kariera Nikodema Dyzmy. .

R8i7t3RyiJj0P

Zdjęcie przedstawia mężczyznę w średnim wieku. Ma wysokie czoło, duży nos, wąsy oraz krótką brodę w szpic. Włosy ma zaczesane do tyłu. Ubrany jest w marynarkę, białą koszulę z kołnierzykiem, krawat.

Wybitne tłumaczenia dzieł literatury francuskiej tworzył natomiast Tadeusz „Boy” Żeleński (np. Pieśń o Rolandzie). Tłumaczeniami zajmował się także znakomity poeta Leopold Staff, który przełożył na język polski chociażby Cierpienia młodego Wertera Johanna Wolfganga Goethego oraz Kwiatki świętego Franciszka z Asyżu.  Mistrzem reportażu był Melchior Wańkowicz, autor relacji z Rosji Sowieckiej (Opierzona rewolucja) oraz niemieckich Prus Wschodnich (Na tropach Smętka).  Stanisław Ignacy Witkiewicz tworzył dzieła eksperymentalne  (dramat Szewcy) oraz Brunona Schulza (opowiadania Sklepy cynamonowe). Polska literatura znajdowała uznanie poza granicami kraju, czego dowodzi literacka Nagroda Nobla z 1924 r. dla Władysław Reymonta za przedwojenną powieść Chłopi.

Poezja w II Rzeczypospolitej

Lata dwudzieste to okres dominacji poezji, a zwłaszcza dwóch jej dwóch nurtów: skamandryckego i awangardowego.  Poeci Skamandra: Julian Tuwim, Jan Lechoń, Antoni Słonimski, Kazimierz Wierzyński, Jarosław Iwaszkiewicz – dążyli do związania poezji z teraźniejszością, codziennością, powszednim konkretem i do zbliżenia języka poetyckiego do mowy potocznej.

Futuryści chcieli zerwania z przeszłością (Anatol Stern, Bruno Jasieński i Aleksander Wat).  Awangarda krakowska miała hasło: miasto, masa, maszyna (Julian Przyboś, Jalu Kurek). Inne istotne grupy poetyckie tego okresu to Awangarda Lubelska (Józef Czechowicz), Żagary (Czesław Miłosz) oraz nurty zapoczątkowane w latach wcześniejszych: ekspresjonistów (Stanisław Przybyszewski) i symbolistów (Bolesław Leśmian).

Rozwój sztuki – malarstwa, muzyki i teatru

Na świecie rozwijały się nurty takie jak: kubizm, abstrakcjonizm, dadaizm, surrealizm, ekspresjonizm, a ich wpływy wyraźnie widać w polskiej sztuce. Najwybitniejsi malarze to Witkacy, Leon Chwistek i Władysław Strzemiński oraz mieszkający we Francji Józef Pankiewicz i Tadeusz Makowski.

W muzyce, wśród kompozytorów najbardziej znanym był Karol Szymanowski, autor wystawianej do dziś opery Król Roger i baletu Harnasie.  Ważną postacią był również Feliks Nowowiejski (m.in. Opera Bałtyku) i Ludomir Różycki (m.in. opera Diabelski młyn).

Prężnie rozwijał się teatr, choć nadal pozostawał rozrywką elitarną. Tworzyli  Leon Schiller i Wilam Horzyca, obaj popularyzujący teatr monumentalny. Najwybitniejszymi aktorami polskich scen byli: Irena Eichlerówna, Stefan Jaracz, Juliusz Osterwa, Józef Węgrzyn i Aleksander Zelwerowicz, a głównymi ośrodkami życia teatralnego: Warszawa, Wilno i Lwów. Najsłynniejszą sceną odrodzonej Polski stał się eksperymentalny teatr Juliusza Osterwy Reduta, działający w Warszawie, Wilnie i Grodnie. W Warszawie działały również teatry dramatyczne: Teatr Polski Arnolda Szyfmana powołany w 1913 roku i przodujący w widowiskach monumentalnych oraz finansowany przez Związek Zawodowy Kolejarzy Teatr Ateneum, kierowany przez Stefana Jarcza. Obydwa teatry istnieją do dziś.

RGrvtQF1w1u1f

Obraz przedstawia nierzeczywistą scenę. Widoczne są różne fantastyczne istoty. Ich kształty przenikają przez siebie. Istoty mają twarze przypominające ludzkie i dzioby ptaków. Zarówno tło, jak i postaci są kolorowe. Można rozpoznać kobietę w żółtej sukni, bawoła, za którym idzie rolnik, inne postaci ludzkie w tle. Barwy te dynamicznie przenikają się wzajemnie.

Polska kinematografia w dwudziestoleciu międzywojennym świetnie spełniała wymogi przeciętnego widza. Przed wojną nakręcono aż 267  filmów. Kinematografia najszybciej rozwijała się w Warszawie. Polskie produkcje filmowe nie wyróżniały się walorami artystycznymi czy technicznymi, ale w rodzimych kinach biły rekordy popularności. Najczęściej poruszały tematy miłosne bądź patriotyczne.

Sport w okresie międzywojennym

Sport bardzo szybko stał się ogromnie ważną sferą życia. W 1932 roku istniało w Polsce już 5,2 tysięcy stowarzyszeń sportowych, a pięć lat później – niemal 10 tysięcy! W 1937 roku sport można było uprawiać na 1,6 tys. boiskach piłkarskich, 1,2 tys. halach gimnastycznych i 340 pływalniach.

W promocję sportu angażowali się politycy. Nad PKOl protektorat objął Józef Piłsudski.. Sporym zainteresowaniem cieszył się futbol – pierwszy oficjalny mecz reprezentacja Polski rozegrała z Węgrami w 1921 roku.

Na pierwsze sukcesy olimpijskie nie trzeba było jednak długo czekać– na igrzyskach w Paryżu w 1924 roku Polacy zdobyli srebro w kolarstwie torowym, które wywalczyli: Józef Lange, Jan Łazarski, Tomasz Stankiewicz, Franciszek Szymczyk. Pierwsze polskie tytuły mistrzów olimpijskich także przypadają na okres II RP: Halina Konopacka – rzut dyskiem (Amsterdam 1928), Janusz Kusociński – bieg na 10 000 metrów (Los Angeles 1932), Stanisława Walasiewiczówna – bieg na 100 m kobiet (Los Angeles 1932). Łącznie polscy olimpijczycy w dwudziestoleciu międzywojennym zdobyli 20 medali, a w latach 1924–1936 w Igrzyskach Olimpijskich wzięło udział 327 Polaków.

System oświatowy i nauka

W dniu 7 lutego 1919 r. wydano dekret o obowiązku szkolnym, który wprowadził obowiązkową 7‑letnią szkołę powszechną dla wszystkich dzieci od 7. do 14. roku życia. Zmiany w organizacji szkolnictwa II RP zapoczątkowała ustawa Stanisława Grabskiego z 31 lipca 1924 r. . Regulowała ona kwestię szkolnictwa dla mniejszości narodowych, wprowadzając m.in. szkoły dwujęzyczne jako podstawowy typ szkół.

W 1932 r. Janusz Jędrzejewicz, minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego, przeprowadził kolejną reformę edukacji, która tym razem scaliła system szkół podstawowych z ponadpodstawowymi. Szkoła podstawowa trwała siedem lat. Po sześciu latach uczeń, który chciał kształcić się dalej, mógł zdawać do gimnazjum, a później do liceum, po którym zdawano egzamin maturalny. Powstały też gimnazja i licea zawodowe.

Rozwijało się również szkolnictwo wyższe. W latach 1919–1923, powstało wiele nowych uczelni, m.in.: Katolicki Uniwersytet Lubelski, Uniwersytet Poznański, Uniwersytet Wileński, Akademia Górnicza w Krakowie, oraz wyższych szkół zawodowych, m.in.: szkoła inżynierska im. Wawelberga i Rotwanda w Warszawie, Państwowa Szkoła Techniczna w Wilnie, czy Wyższe Szkoły Pedagogiczne.

W II RP sukcesami szczycili się także znakomici inżynierzy, m.in. Stefan Bryła (konstruktor budynku Prudentialu i pierwszego na świecie mostu spawanego), czy konstruktorzy lotniczy (twórcy serii kilkunastu udanych modeli samolotów sportowych RWD czy najnowocześniejszego w Europie bombowca PZL‑37 „Łoś”). W 1937 r. Polacy skonstruowali też pierwszy na świecie parowóz pośpieszny Pm36 (zwany „Piękną Heleną”). Za ten projekt otrzymali złoty medal na Wystawie Techniki i Sztuki w Paryżu. W okresie międzywojennym działalność rozpoczęło też Polskie Radio, które regularnie zaczęło nadawać 18 kwietnia 1926 roku.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 2

Zapoznaj się z fragmentem opisu filmu będącego ekranizacją powieści Marii Dąbrowskiej Noce i dnie. Następnie wykonaj polecenie.

RevOD28cuOnEE

Zdjęcie przedstawia tytuł na czarnym tle. Brzmi on: Nocne i dnie.

Opis filmu „Noce i dnie” (reż. Jerzy Antczak, 1975)

Saga rodzinna dwóch pokoleń rodziny Niechciców, ukazana na tle przemian społeczeństwa polskiego w latach 1865−1914. Podczas ucieczki z zajętego przez Niemców i płonącego Kalińca (I wojna światowa) Barbara wspomina swoje życie... Niespełnioną miłość do Józefa Tolibowskiego, małżeństwo z Bogumiłem, człowiekiem pełnym energii, gospodarnym, ale nie obytym towarzysko; trudy budowania wspólnego życia w Serbinowie, dużym majątku, którym mąż administrował; śmierć pierwszego dziecka, narodziny następnych; kłopoty z wychowaniem syna Tomasza; opuszczenie męża; romanse Bogumiła; sprzedaż Serbinowa; chorobę i śmierć Bogumiła. Ekranizacja powieści.

CART1 Źródło: Opis filmu „Noce i dnie” (reż. Jerzy Antczak, 1975), dostępny w internecie: filmweb.pl.

RwPuzuqNpe6eE

Zaznacz kwestie dotyczące historii społeczeństwa polskiego, które Maria Dąbrowska najprawdopodobniej poruszyła w swojej powieści. Możliwe odpowiedzi: 1. powstanie styczniowe, 2. wielki kryzys, 3. wzrost znaczenia mieszczaństwa, 4. odzyskanie niepodległości, 5. wojna polsko-bolszewicka, 6. industrializacja, rozwój kapitalizmu, 7. stopniowa deklasacja ziemiaństwa

Słownik