Totalitaryzm w ZSRS w okresie międzywojennym

Po rewolucji październikowej w 1917 r. i pokonaniu swoich przeciwników w wojnie domowej bolszewicy stworzyli państwo, w którym ich partia nie tylko miała monopol na sprawowanie władzy, lecz także sama stała się władzą państwową. Komunistyczne komórki partyjne tworzono we wszystkich instytucjach publicznych i zakładach pracy. Najwyższym organem władzy w Związku Sowieckim stały się Komitet Centralny (KC) partii i kilkuosobowe Biuro Polityczne.

Na gruzach carskiej Rosji

Twórcą Rosji Sowieckiej był Włodzimierz Lenin. To on stworzył podstawy ideologiczne oraz umożliwił bolszewikom zdobycie i ugruntowanie władzy w państwie. Pomocne okazały się przede wszystkim dekrety: o pokoju i o ziemi.

• Dekret o pokoju doprowadził do zawarcia pokoju separatystycznego z Niemcami i wycofania się Rosji z wojny, a tym samym zrealizowania postulatów większości rosyjskiego społeczeństwa, zmęczonego działaniami wojennymi i kryzysem.

• Dekret o ziemi umożliwił, przy przyzwoleniu bolszewików, samowolne zagarnięcie przez chłopów majątków ziemskich i doprowadził do likwidacji warstw posiadających oraz zniszczenia „starego porządku”.

Na gruzach carskiej Rosji nie powstało automatycznie socjalistyczne państwo, na co liczyli twórcy rewolucji październikowej.  Również kształtująca się nowa rzeczywistość nie uzyskała akceptacji znacznej części społeczeństwa. Wówczas  bolszewicy, korzystali z różnych metod i środków (często spoza granic prawa), aby zdobytej władzy już nie oddać.

RpDQHa1xHxCdX

Na ilustracji przedstawiona jest kula ziemska. Na samej górze siedzi na niej Włodzimierz Lenin, trzyma w rękach miotłę, którą strąca z globu dwóch królów, bankiera i duchownego. Na dole jest napis w języku rosyjskim "Towarzysz Lenin oczyszcza ziemię z nieczystości".

RQBGGxHwAXSTC1

Zdjęcie przedstawia pomieszczenie, w którym za biurkiem siedzi Włodzimierz Lenin i czyta gazetę. Na biurku są kartki, lampka, przybory do pisania. Za biurkiem widać regał z książkami.

Początki władzy bolszewików

Przypomnijmy: w listopadzie 1917 roku w głosowaniu powszechnym wybrano Zgromadzenie Konstytucyjne. Ku zdziwieniu bolszewików w przeprowadzonych wyborach zdobyli oni tylko 25% głosów. Ponad 40% oddano na Partię Socjalistów Rewolucyjnych (eserów). Bolszewicy nie zamierzali jednak uznać tego faktu i kolejny raz przy pomocy marynarzy Floty Bałtyckiej rozpędzili ciało ustawodawcze. Lenin obrazowo to podsumował, stwierdzając, że skoro konstytuanta stanęła w poprzek rewolucji, należało ją zlikwidować. Bolszewicy utworzyli rząd: Radę Komisarzy Ludowych z Włodzimierzem Leninem na czele i rozpoczęli „przekonywanie” do swojej władzy. Pomocny w tym okazał się aparat terroru. Już pod koniec 1917 roku z inicjatywy Lenina powołana została Wszechrosyjska Nadzwyczajna Komisja do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem, tzw. Czeka. Na jej czele stał bliski współpracownik Lenina, wcześniej jeden z przywódców SDKPiL, Feliks Dzierżyński.

Aparat terroru miał przede wszystkim uniemożliwić oddanie władzy przez bolszewików. Wrogiem rządzących mógł się okazać każdy i każdego mogły dotknąć represje. Do więzień trafiali „przestępcy” gospodarczy (nazywani „burżujami”
i  „spekulantami”), a także „polityczni” występujący przeciwko ustrojowi bądź za występujących uznani lub nieakceptujący nowej władzy. Bardzo często o losie człowieka decydowało jego pochodzenie społeczne. Wrogami klasowymi przewidzianymi do unicestwienia stali się ziemianie, przemysłowcy, przedstawiciele inteligencji. Szczególnie złą sławę wśród licznych placówek więziennych miało moskiewskie więzienie na Łubiance.

Kształt ustrojowy państwu bolszewików nadała Konstytucja Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Rad z lipca 1918 roku. Przede wszystkim wprowadzała wspomnianą nazwę państwa. Zakładała, że władzę ustawodawczą w państwie miał sprawować Wszechrosyjski Zjazd Rad Delegatów Robotniczych, Chłopskich i Żołnierskich. Miał być zwoływany co najmniej raz na dwa lata. Kiedy nie obradował, rządził Wszechrosyjski Centralny Komitet Wykonawczy. Do jego zadań należało wydawanie ustaw, administrowanie państwem, kontrolowanie go. Mógł również odwoływać lub zawieszać wszelkie decyzje Zjazdu Rad. Z Wszechrosyjskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego wyłaniany był rząd, czyli Rada Komisarzy Ludowych. Mocno ograniczone były prawa polityczne. Najbardziej uprzywilejowaną grupę stanowili robotnicy (konstytucja gwarantowała np. wolność prasy, słowa, zgromadzeń, ale tylko klasie robotniczej), mniej uprzywilejowaną – chłopi
(w wyborach do rad jeden głos robotniczy równał się pięciu chłopskim), a grupami całkowicie pozbawionymi wszelkich praw byli duchowni, carscy urzędnicy i przedstawiciele warstw posiadających (nazywano ich liszeńcami od słowa „liszat” – pozbawiać).

W ugruntowaniu władzy bolszewikom przeszkadzali również zwolennicy poprzedniego ustroju. Przeciwko próbom tworzenia nowej rzeczywistości politycznej wystąpili dawni carscy generałowie, czyli biali. Wymordowanie carskiej rodziny
(na mocy decyzji Lenina) w lipcu 1918 roku tylko ich umocniło w oporze przeciwko bolszewikom. Do walki z białymi utworzono Armię Czerwoną. Powstała na mocy ochotniczego „robotniczo‑chłopskiego” zaciągu. Zgodnie z ideą równości – zlikwidowano w niej stopnie wojskowe. Żołnierzy wyróżniały obejmowane stanowiska, ale bez dystynkcji. Na straży dyscypliny i odpowiedniego poziomu ideologicznego stali komisarze polityczni. Armii Czerwonej brakowało jednak uzbrojenia, mundurów, wyszkolenia. Aby to zmienić, zdecydowano się zachęcić do wstępowania do niej dawnych oficerów armii carskiej. „Zachęcano ich”, internując na przykład ich rodziny. Armia Czerwona najbardziej zacięte walki toczyła na Ukrainie z siłami gen. Antona Denikina, Aleksandra Kołczaka na Syberii i gen. Nikołaja Judenicza na terenie Estonii.

Dodatkowym utrudnieniem dla bolszewików, dążących do ugruntowania władzy, była konieczność walki z oddziałami interwencyjnymi wysłanymi przez państwa ententy oraz wojna polsko‑bolszewicka, która okaże się nie tylko konfliktem granicznym, ale też początkiem „ogólnoświatowej rewolucji”. Wojna domowa zakończyła się sukcesem Armii Czerwonej, podobnie jak zmagania z siłami interwencyjnymi ententy. Jedynie konflikt z Polską nie przebiegał zgodnie z planami bolszewików.

Sukces bolszewików w wojnie domowej w Rosji umożliwiło kilka czynników:

• Rywalizacja pomiędzy generałami białych i tym samym brak koordynacji ich działań.

• Zatrzymanie ofensywy Piłsudskiego.

• Właściwa propaganda: Armia Czerwona w dużej mierze rekrutowała się z chłopów, bolszewicy pozwolili im (początkowo!) przejąć ziemię, a biali głosili powrót przedrewolucyjnych stosunków własnościowych.

• Wojska ententy udzieliły zbyt małego wsparcia białym. Społeczeństwo Zachodu było zmęczone I wojną światową i opinia publiczna w większości krajów była przeciwna interwencji w Rosji.

Komunizm wojenny oraz NEP

Kolejnym problemem, z którym musieli poradzić sobie bolszewicy, był kryzys ekonomiczny, wywołany zarówno prowadzonymi wojnami, jak i ich własną polityką gospodarczą.

Decyzje bolszewików po zdobyciu władzy:

• Likwidacja prywatnej własności i przejęcie pełnej kontroli nad gospodarką.

• Znacjonalizowanie banków i dużych zakładów przemysłowych.

• Anulowanie długów zagranicznych.

• Wprowadzenie kontroli fabryk przez rady robotnicze, co okazało się przedsięwzięciem niszczącym sowiecką gospodarkę. Nieposiadający odpowiednich kwalifikacji członkowie rad nadzorowali proces produkcji, ponadto dopuszczali się defraudacji i kradzieży.

Ciężka zima w 1918 roku pogłębiła jeszcze bardziej zapaść gospodarczą. Nie bez znaczenia był fakt, że zgodnie z traktatem brzeskim od Rosji odpadły tereny Ukrainy z rozwiniętym przemysłem i produkcją rolną.

Chcąc zapewnić aprowizację armii i zaspokoić potrzeby państwa, wprowadzono komunizm wojenny. Państwo przejęło na własność także małe zakłady przemysłowe, nawet rzemieślnicze (faktycznie zlikwidowano wszelkie elementy wolnorynkowe). Wprowadzono także centralizację gospodarki. Poszczególne gałęzie przemysłu były zarządzane przez główne komitety, które wyznaczały zakładom przemysłowym, fabrykom wskaźniki produkcyjne. Zaplanowana wysokość produkcji często zdecydowanie przekraczała możliwości zakładu, w efekcie dochodziło do dezorganizacji produkcji. Jeszcze gorzej przedstawiała się sytuacja na wsi. Również i tutaj próbowano ograniczyć własność prywatną, tworząc państwowe gospodarstwa rolne (sowchozy), kolektywne, oraz spółdzielnie rolnicze. Chłopi, zwłaszcza ci, którzy dopiero co zagarnęli ziemię, nie byli zainteresowani „propozycjami” bolszewików. Odgórnie ustalono stałą cenę skupu zboża przez państwo (poniżej ceny rynkowej) oraz obowiązkowe kontyngenty. Jeśli chłopi nie wywiązywali się z nich, groziła im rekwizycja: powstały specjalne komisje rekwizycyjne (składające się przede wszystkim z pracowników fabryk), których członkowie byli wynagradzani częścią zabranych płodów rolnych. Bardzo często zabierano wszystko, nie zwracając uwagi na potrzeby rodzin chłopskich. Chłopi ukrywali więc produkty rolne, mimo że groziła za to nawet kara śmierci. Nie zawsze jednak istniała taka możliwość, toteż w latach 1920–1921 w wielu rejonach kraju zapanował głód. Zasady komunizmu wojennego stosowane przez państwo (zwłaszcza konfiskata ziemi i dobytku oraz przymusowe dostawy towarów rolnych) wywołały bunty chłopów (do największego doszło w guberni tambowskiej).

Trudna sytuacja gospodarcza, brak żywności w miastach, reglamentacja większości produktów żywnościowych, a zwłaszcza zmniejszanie przydziałów doprowadzały z kolei do strajków robotniczych. Przeciwko władzy bolszewików wystąpili także marynarze w bazie w Kronsztadzie (ci, od których rewolucja się zaczęła). Bunty stłumiono, ale Lenin dostrzegł potrzebę zastąpienia komunizmu wojennego inną formą gospodarowania. Potraktował bunt marynarzy jako ostrzeżenie dla władzy bolszewików, tym bardziej że obok haseł poprawy sytuacji gospodarczej pojawiły się w nim postulaty „demokratyzacji życia” społecznego i politycznego. W marcu
1921 roku na X Zjeździe Rosyjskiej Komunistycznej Partii (bolszewików) ogłosił wprowadzenie Nowej Ekonomicznej Polityki (NEP), zakładającej funkcjonowanie elementów wolnego rynku i prywatnej inicjatywy. Większość zakładów pozostała państwową własnością, ale pozwolono na pewną samodzielność w zakresie dystrybucji, zaopatrzenia. Pojawiła się możliwość dzierżawy zakładów od państwa. Chłopi mogli po uiszczeniu podatku w naturze sprzedawać nadwyżki produktów rolnych na wolnym rynku. Za przyzwoleniem Lenina pisarz Maksym Gorki zwrócił się o pomoc międzynarodową dla ofiar głodu. Wsparcia udzieliły organizacje charytatywne krajów zachodnich (m.in. założona przez Herberta Clarka Hoovera [czyt.: huwera], późniejszego prezydenta USA) czy międzynarodowe. Udało się także pozyskać kapitał zachodni, który rozpoczął inwestowanie w państwie sowieckim. Cudzoziemcom gwarantowano preferencyjne warunki. Efektem była poprawa warunków życia. Niemniej bolszewicy zdawali sobie sprawę, że NEP stanowi przyznanie się do porażki idei „szybkiego skoku w socjalizm” oraz uniezależnia społeczeństwo i niweluje kontrolę władzy państwowej nad gospodarką.

Powstanie ZSRS

Jeszcze w okresie władzy Lenina 30 grudnia 1922 roku doszło do utworzenia
Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich. W leninowskiej koncepcji miał być
to federacyjny organizm państwowy, składający się z równoprawnych republik – początkowo sowieckiej, białoruskiej, ukraińskiej i zakaukaskiej. Warto zauważyć,
że tereny ostatniej z wymienionych republik zostały przyłączone w wyniku agresji zbrojnej. Dosyć specyficznie była więc traktowana idea samostanowienia głoszona przez bolszewików.

Kres rządów Lenina

Lenin był zwolennikiem urzędów kolegialnych. Uważał, że po jego śmierci władza powinna przejść w ręce gremium złożonego z kilku osób. Wśród nich wymieniano: Grigorija Zinowiewa, Lwa Kamieniewa, a przede wszystkim Lwa Trockiego.

R1eTLTxoEassa

Zdjęcie przedstawia Włodzimierza Lenina, który siedzi na wózku inwalidzkim. Ubrany jest w koszulę, na którą założony ma sweter, spodnie. Na głowie ma czapkę. Jego lewa ręka opiera się o poręcz wózka i dotyka twarzy. Za nim widać schody i podstawę filaru.

W swoim testamencie przestrzegał przed oddaniem władzy w ręce Józefa Stalina, pełniącego od 1922 roku funkcję sekretarza generalnego Rady Komisarzy Ludowych.

Po śmierci Lenina w 1924 roku większość jego dawnych współpracowników uznała, że największym dla nich zagrożeniem jest Lew Trocki, toteż Stalina pozostawiono na stanowisku sekretarza. A ten stopniowo, bez rozgłosu, dokonywał zmian w strukturze partii, obsadzając ważne stanowiska oddanymi sobie ludźmi.

R1DalLkm9nU1r

Na zdjęciu stoi drewniana mównica. Za nią stoi Włodzimierz Lenin i przemawia do zebranych ludzi. W oddali widać budynek.

RBY3GPCUAtZy4

Na fotografii widać mężczyzn niosących na ramionach trumnę. Pierwszym z przodu jest Feliks Dzierżyński. Obok trumny idą żołnierze, w prawej ręce trzymają karabiny.

Stalin chwilowo sprzymierzył się z Zinowiewem i Kamieniewem. Wspólnie zmusili Trockiego do opuszczenia kraju. Po pozbyciu się najgroźniejszego przeciwnika Stalin zaczął podejmować działania, które doprowadziły go do przejęcia pełni władzy. Zawierał „przyjaźnie” i „sojusze”, które umożliwiały mu eliminowanie kolejnych przeciwników. Do perfekcji opanował posługiwanie się kłamstwem. W 1927 roku odsunął Zinowiewa i Kamieniewa, posądzając ich o ustawiczne sprzeciwianie się polityce partii. Oskarżono ich również o działalność kontrrewolucyjną. Bucharina, redaktora bolszewickiego czasopisma „Prawda”, który wspomógł go w walce przeciwko wspomnianym działaczom, odsunął ze względu na „inne spojrzenie” na problemy kolektywizacji. Niektórych przeciwników unicestwiał w dosłownym tego słowa znaczeniu, m.in. zmuszając do samobójstwa. Feliks Dzierżyński, stojący przez pierwsze lata na czele aparatu bezpieczeństwa, bliski współpracownik Lenina, zmarł… z przepracowania. W 1929 roku Stalin mógł powiedzieć, że jest jedynowładcą.

Wielki terror

Objęcie pełni władzy przez Stalina nie zahamowało procesu pozbywania się przeciwników politycznych. Stalin głosił teorię prawną, że wraz z rozwojem komunizmu wzrasta liczba wrogów klasowych i zgodnie z nią likwidował każdego, kto budził cień podejrzenia. Służył mu do tego świetnie rozbudowany aparat terroru, a przede wszystkim wszechobecna i wszechwładna policja polityczna. Od 1934 roku strach budziło NKWD (Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych), następca Czeki. Do największych czystek doszło w drugiej połowie lat 30. Przede wszystkim przeprowadzono je w partii. W trzech procesach moskiewskich (1936, 1937, 1938) skazano członków partii, którzy cieszyli się zbyt dużą popularnością, m.in. Siergieja Kirowa. Oskarżycielem we wszystkich procesach był Andriej Wyszyński.

RLsJjZo8kPuH3

Zdjęcie przedstawia sześciu mężczyzn, którzy stoją przy długim stole. Mężczyźni mają poważne miny, są ubrani w garnitury. Mężczyzna trzeci od lewej trzyma w dłoniach kartkę i odczytuje jej treść. Przed nim na stole na podwyższeniu stoi mikrofon. Na stole stoi dzbanek.

Oprócz Feliksa Dzierżyńskiego życie stracili też Gienrich Jagoda czy Nikołaj Jeżow, którzy stali na czele policji politycznej, czyli nadzorowali aparat terroru. Nikt zatem nie mógł być pewien swojego losu.

RJKAh9SFUtF3C

Zdjęcie przedstawia sylwetki czterech mężczyzn. Wśród nich jest Józef Stalin. Ubrany jest w płaszcz, prawą rękę trzyma włożoną między zapięcia płaszcza, na wysokości klatki piersiowej. Pozostali mężczyźni są ubrani: pierwszy od lewej jest w wojskowy płaszcz, drugi w płaszcz. Ostatni niski mężczyzna, którym jest Nikołaj Jeżow, ubrany jest w mundur wojskowy a ręce ma założone do tyłu. Obok przepływa woda, w tle widać zabudowania i most.

RWHG211l8yQfj

Zdjęcie przedstawia sylwetki trzech mężczyzn. Wśród nich jest Józef Stalin. Ubrany jest w płaszcz, prawą rękę trzyma włożoną między zapięcia płaszcza, na wysokości klatki piersiowej. Pozostali mężczyźni są ubrani: pierwszy od lewej jest w wojskowy płaszcz, drugi w płaszcz. Obok przepływa woda, w tle widać zabudowania i most.

Osoby, które Stalin likwidował, znikały też „z kart historii”. Na pierwszym zdjęciu pierwsza osoba z prawej strony to Nikołaj Jeżow.

Czystka objęła przede wszystkim stare kierownictwo partyjne – członków partii, którzy współpracowali z Leninem. Stalin tworzył swoje elity, jemu wszystko zawdzięczające i od niego zależne. Także w ruchu międzynarodowym zlikwidował kierownictwo III Międzynarodówki, przywódców komunistycznych partii w krajach europejskich, m.in. Komunistycznej Partii Polski. Po czystkach liczba członków partii spadła o ponad 500 tys., a podobno przyjęto około 1 mln nowych.

R11h0HDNymCo2

Zdjęcie przedstawia stronę ze starych akt. Strona napisana jest na maszynie, w języku rosyjskim. Na górze i na dole widnieją odręczne podpisy.

Beria był kolejnym szefem NKWD. Jego zadanie polegało na wydawaniu nakazów egzekucji.

Czystka dotknęła też wojsko. Stalin pozbył się jeszcze wodzów rewolucyjnych. Pretekstem było oskarżenie marszałka Michaiła Tuchaczewskiego o szpiegostwo na rzecz Niemiec. W 1937 roku skazano Tuchaczewskiego, a następnie kolejnych dwóch marszałków, 15 wyższych dowódców armii, blisko 40 tys. oficerów.

R1XvBFEcKdu8Z

Zdjęcie przedstawia pięciu mężczyzn, w dwóch rzędach. Ubranych w mundury, do których są przypięte odznaczenia wojskowe. W pierwszym rzędzie od lewej siedzi Michaił Tuchaczewski, Kliment Woroszyłow, Aleksandr Jegorow. W drugim rzędzie od lewej stoi Siemion Budionny, Wasilij Blücher. Zdjęcie wykonane na tle ściany w pomieszczeniu.

Wymordowano 90% generałów i 80% pułkowników. Na ich miejsce przyszli ludzie szybkiego awansu, niedouczeni, karierowicze.

Także kierownicza kadra w gospodarce została poddana represjom. NKWD wykryło w przemyśle kontrrewolucjonistów, sabotażystów. Wyniki zakładane w kolejnych planach były niemożliwe do osiągnięcia, należało więc znaleźć winnych. Życie stracił (podobno popełnił samobójstwo) komisarz przemysłu Sergo Ordżonikidze. Posady tracili dyrektorzy fabryk, inżynierowie zatrudnieni na ważnych stanowiskach. Bardzo często w ramach kary trafiali do łagrów. Niszczono również grupy narodowe, w tym Polaków, których masowo zsyłano do łagrów, głównie do Kazachstanu.

W latach 1937–1938 NKWD aresztowało ponad 1,5 mln osób. Skazano ok. 1,3 mln, a rozstrzelano 700 tys.

Oblicza się, że ok. 9% dorosłego społeczeństwa ZSRS pod koniec lat 30. znalazło się w obozach GUŁagu. System obozów przymusowej pracy (łagrów), powstał w 1918 roku dla „wrogów ludu”, „odszczepieńców”. Do łagru mogli też trafić nieprawomyślni członkowie partii bolszewickiej. Rozbudowa GUŁagu nastąpiła w okresie stalinowskim, ale o jego rozroście już w pierwszych latach może świadczyć fakt, że w 1920 roku było 85 obozów, a w 1923 r. – 355. Przez łagry przewinęło się 30–50 mln osób. Więźniów traktowano jako darmową siłę roboczą i wykorzystywano ich przy budowie np. wielkich stalinowskich przedsięwzięć przemysłowych i komunikacyjnych
(m.in. kanałów Białomorsko‑Bałtyckiego czy Wołga‑Don). Kierowano ich do najtrudniejszych inwestycji. Pracowali w trudno dostępnych rejonach, w ciężkich warunkach klimatycznych: w kopalniach złota i uranu na Kołymie czy węgla w basenie rzeki Peczory.

R1bgHLs69asYQ

Mapa Gułagów w ZSRS. Zawiera informacje o rozmieszczeniu łagrów i pracach wykonywanych przez więźniów. Terytorium ZSRS zaznaczono kolorem zielonym, wskazano obszary więzień : Moskwa Pietropawłowsk, Peczora, Uchta, Workuta, Norylsk, Krasnojarsk, Magadan, Chabarowsk.

W ZSRS obowiązywało od 1934 roku prawo odpowiedzialności zbiorowej: skazanie jednej osoby w rodzinie pociągało za sobą ukaranie pozostałych członków rodziny.
Co gorsza, dziecko powyżej 12. roku życia mogło być skazane na karę śmierci.

Terror stał się podstawą utrzymania nieograniczonej władzy przez Stalina i pozwolił na stworzenie jednego z najbardziej zbrodniczych systemów na świecie.

Zmiany w gospodarce

Jedną z pierwszych zmian, którą Stalin wprowadził w życiu gospodarczym, była likwidacja NEP, czyli tym samym jakiejkolwiek inicjatywy prywatnej. Została wprowadzona gospodarka centralnie planowana, będąca pod pełnym nadzorem państwa. Opracowywano 5‑letnie plany gospodarcze. Stalin planował przede wszystkim rozbudowę przemysłu ciężkiego, zwłaszcza na tych terenach, gdzie do tej pory w ogóle nie istniał, przede wszystkim na azjatyckich obszarach ZSRS. Budowa od podstaw wielu zakładów przemysłowych wymagała ogromnych kosztów, należało więc zdobyć na to finanse. Stalin postanowił powrócić do pomysłu kolektywizacji rolnictwa, wierząc, że powstające państwowe i spółdzielcze gospodarstwa, czyli sowchozy i kołchozy, z kolektywną pracą, mechanizacją i wykwalifikowanymi pracownikami, pozwolą na zwiększenie produkcji rolnej. Nadwyżki będzie można przeznaczyć na eksport, a zdobyte w ten sposób fundusze na nowe inwestycje oraz na sprowadzenie zagranicznych fachowców i zakup nowych licencji przydatnych w rozwoju fabryk. Przyszłość jednak pokaże, że znacznie częściej zakupione egzemplarze maszyn starano się kopiować, oczywiście bez zgody twórców.

Akcja kolektywizacji zaczęła się w 1929 roku, a zakończyła w 1934. Mieszkańcy wsi nie chcieli jednak pozbywać się ziemi. Polityka NEP doprowadziła do częściowego odrodzenia się wsi i nie chciano utraty i tak niewielkich gospodarstw. W efekcie niecałe 2% ludności wsi dobrowolnie lub w ramach akcji rozkułaczania (bogaci chłopi z zasady mieli obowiązek oddać ziemię) przystąpiło do spółdzielni. Stalin zachęcał do odbierania ziemi bogatszym chłopom, obiecując zyski tym, którzy będą w tym procederze uczestniczyć. Kułaków wraz z rodzinami zsyłano do najcięższych obozów na północy Syberii, a także do innych rejonów ZSRS.

R1HEfUnoIsiuR

Na zdjęciu jest kobieta z małą dziewczynką. Ubrane są skromnie, na głowach mają chustki. Kobieta w jednej ręce trzyma wypchaną torbę, w drugiej dyszel od drewnianej taczki. Na taczce leżą rzeczy przykryte materiałem, na tym leży krzesło. Obok kobiety dyszel trzyma dziewczynka. W tle widać budynek. W jego drzwiach stoi osoba. Przed drzwiami stoi mężczyzna.

Kiedy i to nie przyniosło spodziewanych efektów, w 1929 roku wprowadzono dekret o oddaniu przez właścicieli ziemi całego posiadanego ziarna. Oddziały służb porządkowych, ale też robotników odpowiednio nastawionych przez władzę, przeczesywały wsie i szukały pozostawionych płodów. Ratując się przed głodem, chłopi oddawali ziemię, ale też masowo wybijali zwierzynę hodowlaną, aby nie została przejęta przez tworzone kołchozy. Szacunkowo podaje się, że wybito wówczas ponad 4 mln koni i prawie 15 mln sztuk bydła. W efekcie pierwsze lata nie tylko nie przyniosły nadwyżek, ale wręcz jeszcze obniżenie produkcji. Zapanował też głód.

Rygo6G6Z740IA

Zdjęcie przedstawia leżącą w łóżku, w pościeli osobę. Przykryta jest kołdrą od pasa w dół. Ubrana jest w koszulę, jednak klatka piersiowa jest odkryta. Na niej przez skórę widać żebra. Twarz jest chuda, oczy zapadnięte.

W najgorszej sytuacji znalazła się Ukraina. Klęski nieurodzaju doprowadziły tam do głodu, a ponieważ był to rejon wyjątkowo oporny na kolektywizację, a przy tym obdarzony bardzo dobrymi glebami, w ramach kary odcięto go od jakiejkolwiek pomocy z zewnątrz. W efekcie pozwolono na unicestwienie kilku milionów mieszkańców. W wyniku Wielkiego Głodu na Ukrainie dziennie umierało do 25 tys. ludzi. Wymierały całe wsie. Dochodziło do przypadków kanibalizmu. Według ukraińskich historyków sztucznie wywołany w czasach stalinowskich głód doprowadził do śmierci co najmniej 3,5 mln osób. Niektórzy naukowcy wymieniają liczbę siedmiu, a nawet 10 mln ofiar.

Kult jednostki

Przywódca WKP(b), Józef Stalin, był obecny wszędzie. Jego wizerunek na plakatach, portretach towarzyszył obywatelowi ZSRS w domu, pracy, w środkach masowego przekazu, w literaturze, sztuce. Dodatkowo zawsze prezentowany był jako postać genialna, przywódca narodu, dobry ojciec, który dba o społeczeństwo i który wszystko robi w interesie mieszkańców ZSRS, a nawet całej ludzkości. Przedstawiano go jako postać wyjątkową, która odnosi sukcesy na arenie międzynarodowej.

Dla zainteresowanych

Także Lenina pośmiertnie otoczono kultem. Trumnę z jego zabalsamowanym ciałem wystawiono na widok publiczny i ustawiono w specjalnie zbudowanym mauzoleum na placu Czerwonym w Moskwie.

RlKXmBZSEvNMG

Zdjęcie przedstawia mauzoleum Lenina od strony frontowej - budowlę na planie prostokąta, podzieloną na trzy elementy: podstawę o wysokości około 3 metry, umiejscowionej ponad nią galerii oraz schodkowego zakończenia. Nad wejściem znajduje się napis w języku rosyjskim: Lenin.

Utrwaleniu kultu służyła także kultura. Zwłaszcza wszystkie dziedziny sztuki miały pokazywać Lenina, Stalina, szerzyć komunizm. Twórców mobilizowano do pokazywania życia codziennego w ZSRS w pozytywnym świetle, zadowolonych obywateli sowieckich, szczęśliwych, ponieważ żyją w ustroju komunistycznym. Najbardziej znanymi przedstawicielami realizmu socjalistycznego lub socrealizmu byli: Maksym Gorki, Władimir Majakowski, Michaił Szołochow. Nie mogło również zabraknąć dzieł sławiących wodzów rewolucji.

Socrealizm widoczny był w sztuce i architekturze. Obok popiersi, rzeźb, portretów wodzów rewolucji prezentowano także robotników, chłopów, żołnierzy. Sztandarowym dziełem tego gatunku jest rzeźba Wiery Muchiny - Robotnik i kołchoźnica.

Architekturę cechował monumentalizm, natomiast jeśli chodzi o formę, wzorowano się na klasycyzmie i neoklasycyzmie.

Po II wojnie światowej, kiedy powstaną państwa tzw. demokracji ludowej, socrealizm zostanie przez nie zaadaptowany.

Indoktrynacja

Podobnie jak w państwie faszystowskim również w ZSRS ogromną rolę odgrywały ideologia i propaganda. To one miały stworzyć człowieka, który będzie wiernie służył komunistycznemu państwu. Za odpowiedni przekaz informacji odpowiedzialny był Zarząd Propagandy i Agitacji WKP(b). W jego gestii leżał nadzór nad wszystkimi źródłami informacji (prasa, radio, kino) i dbałość, aby nie było możliwości korzystania z alternatywnych źródeł. Społeczeństwo miało obowiązek uczestniczenia w imprezach masowych podkreślających słuszność ideologii komunistycznej i wielkość państwa sowieckiego. Szczególną opieką otaczano młode pokolenie. Miejscem indoktrynacji była szkoła. Tutaj przekazywano wyselekcjonowaną wiedzę i prezentowano walory komunizmu. Szkoła miała także stanowić przeciwwagę dla wychowania rodzinnego, które było trudniejsze do kontroli, choć przy okazji stała się źródłem likwidacji analfabetyzmu w ZSRS. Dzieci należały do organizacji pionierskiej, młodzież do Komsomołu. Najczęściej przytaczanym przykładem działania indoktrynacji jest czyn Pawlika Morozowa, członka grupy pionierów, który pomagał NKWD w przymusowej kolektywizacji. Złożył on donos na własnych rodziców. W efekcie zostali aresztowani i rozstrzelani. Morozow stał się „wzorem komunistycznej moralności i rewolucyjnego oddania” – choć pośmiertnie. W akcie rozpaczy i zemsty zabił go inny członek rodziny. Niemniej chętnych do powielenia czynu nie brakowało.

Polityka zagraniczna

Polityka zagraniczna także miała pokazać wielkość ZSRS. Lenin marzył o eksporcie rewolucji poza własny kraj. Nie udało się tego zrealizować. Stalin postanowił zbudować komunizm w jednym kraju. Głównym założeniem jego polityki zagranicznej była poprawa wizerunku państwa na arenie międzynarodowej. Dowodem na to był układ z Polską w 1932 roku oraz przyjęcie ZSRS do Ligi Narodów w 1934 roku.

Ćwiczenia

Słownik