3. Demokracja bezpośrednia i pośrednia - Demokracja w Rzeczypospolitej Polskiej

R1czW9FetCq0k

Demokracja bezpośrednia i pośrednia

Nauczysz się

przedstawiać sprawy, które mogą być poddane pod referendum;
wymieniać referenda ogólnokrajowe;
rozpoznawać, kiedy referenda lokalne są ważne;
porównywać zasady demokracji pośredniej i bezpośredniej;
wskazywać zalety i wady referendum.

Polecenie 1

Przeczytaj podane informacje.

Grupa uczniów z klasy VIIc jest wyraźnie podenerwowana.
— Zobaczcie, co tu zostało napisane! — mówi Kasia. — Nie możemy się na to zgodzić. Dlaczego klasa VIId ma mieć czterech przedstawicieli w Radzie Samorządu Uczniowskiego, a my tylko dwóch?
Wojtek poparł koleżankę:
— To jest niesprawiedliwe! To jest niezgodne z zasadami demokracji!

ZAŁĄCZNIK DO REGULAMINU RADY SAMORZĄDU UCZNIOWSKIEGO
(przydział miejsc w Radzie Samorządu Uczniowskiego dla poszczególnych klas)


Klasa	Liczba uczniów	Liczba miejsc w Radzie SU
VIIa	29	3
VIIb	19	2
VIIc	17	2
VIId	32	4

Czy Kasia i Wojtek mają rację?
Wymień argumenty na poparcie punktu widzenia uczniów, a także twórców podanego załącznika. Przeprowadź krótką dyskusję w klasie.

RL3b2YyovU41G

Czym jest demokracja?

Kapitalizm, socjalizm, demokracjaJ. A. Schumpeter

J. A. Schumpeter Kapitalizm, socjalizm, demokracja
Istotą demokracji są rywalizacyjne i cykliczne wybory rządzących, a rola ludu polega na wyłonieniu rządu, albo też jakiegoś ciała pośredniego, które z kolei wyłoni władzę wykonawczą na szczeblu krajowym lub rząd centralny.
CART14 Źródło: J.A. Schumpeter, Kapitalizm, socjalizm, demokracja, s. 67–68.

Homo politicus. Społeczne podstawy politykiS. M. Lipset

S. M. Lipset Homo politicus. Społeczne podstawy polityki
Demokrację można określić jako „system polityczny posiadający konstytucyjne możliwości regularnej zmiany osób u władzy oraz mechanizm społeczny zapewniający możliwie największej części ludności wpływ na podstawowe decyzje za pomocą wyboru, spośród osób ubiegających się o stanowiska polityczne”.
CART15 Źródło: S.M Lipset, Homo politicus. Społeczne podstawy polityki., s. 79.

Czym jest demokracja… i czym nie jestP. C. Schmitter, T. L. Karl

P. C. Schmitter, T. L. Karl Czym jest demokracja… i czym nie jest
Współczesna demokracja polityczna to ustrój, w którym „sprawujący władzę odpowiedzialni są na forum publicznym przed obywatelami, którzy działają za pośrednictwem obieralnych przedstawicieli, współzawodniczących i współpracujących zarazem ze sobą”.
CART16 Źródło: T.L Karl, P.C Schmitter, Czym jest demokracja...i czym nie jest, s. 98.

Ćwiczenie 1

Wyjaśnij, w jaki sposób autorzy tekstów przedstawiają pojęcie demokracja.

R1NSxHseDjIuf

W historycznym rozwoju społeczeństw ukształtowały się dwie formy demokracji: bezpośrednia i pośrednia (przedstawicielska).

Demokracja bezpośrednia

Rodowód demokracji bezpośredniej wiąże się z systemem politycznym starożytnych Aten. Każdy obywatel ateński osobiście brał udział w rządzeniu państwem, uczestnicząc w obradach zgromadzenia ludowego. Demokracja bezpośrednia, jako sposób sprawowania władzy politycznej, była możliwa w warunkach niedużej powierzchni państwa‑miasta (polis) i małej liczby obywateli. We współczesnych państwach demokratycznych zachowały się elementy bezpośrednich form rządzenia. Jedną z nich jest referendumreferendumreferendum.

R1Cx1QQUsLtWw

Na fotografii przedstawiano tłum ludzi, którzy stoją na placu, w centrum miejscowości. Po lewej stronie placu i jego tylnej części znajdują się domy. Za domami widoczne są góry. — W Szwajcarii odbywa się więcej referendów niż we wszystkich pozostałych państwach łącznie
Źródło: Marc Schlumpf, dostępny w internecie: www.icarus-design.ch, licencja: CC BY-SA 3.0.

Referendum - przykład demokracji bezpośredniej

Najbardziej rozpowszechnioną współcześnie instytucją demokracji bezpośredniej jest referendum. Jest to powszechne głosowanie, w którym obywatele rozstrzygają merytorycznie określoną kwestię, np. przyjęcie określonego aktu prawnego. Referenda organizowane są zarówno na poziomie lokalnym, jak i ogólnokrajowym. Mogą być przeprowadzane z inicjatywy władz lub na żądanie określonej w konstytucji danego kraju liczby obywateli. Wynik takiego głosowania może być wreszcie dla rządzących obligatoryjny lub też stanowić jedynie niewiążącą opinię.

R1LJWocNENT2e1

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 2

R19wQMHPOnZuu

Zalety referendów	Wady referendów
Umożliwiają obywatelom bezpośrednie wyrażenie swojej woli, co istotnie wzmacnia suwerenność ludu w państwie demokratycznym.	Mogą powstrzymywać istotne zmiany, kiedy społeczeństwo nie jest przygotowane do podejmowania merytorycznych rozstrzygnięć i nie uczestniczy w referendach.
Dają mieszkańcom poczucie wpływu na losy swojego kraju – dzięki temu mogą czuć się podmiotami, nie zaś przedmiotami decyzji politycznych.	Sprowadzają złożone kwestie do nadmiernie prostych pytań, uniemożliwiając przeprowadzenie wieloaspektowej dyskusji nad określonym zagadnieniem. Sposób formułowania pytań stwarza także możliwość manipulacji opinią publiczną.
Wzmacniają świadomość obywatelską oraz mają charakter edukacyjny – uczestnicy referendów zdobywają wiedzę niezbędną do decydowania w rozstrzyganej w referendum kwestii.	Stanowią niebezpieczeństwo powstania niespójności, a nawet wewnętrznych sprzeczności w systemie prawnym – zwłaszcza gdy takie referenda odbywają się często.
Pozwalają przełamać oligarchiczne struktury w państwie oraz przeforsować określoną inicjatywę wbrew woli wyalienowanych polityków i partii.	Wykorzystywane są przez obywateli jako narzędzie zamanifestowania swojej aprobaty lub niechęci wobec aktualnie rządzących, nie zaś wyrażenia swojego stanowiska w sprawie będącej przedmiotem głosowania.

Inne formy demokracji bezpośredniej

Referenda nie są jedynymi formami demokracji bezpośredniej. We współczesnych państwach można spotkać również inne rozwiązania prawne, które dają obywatelom pewną władzę polityczną, poza wyborem organów przedstawicielskich. Należą do nich: ludowa inicjatywa ustawodawczaludowa inicjatywa ustawodawczainicjatywa ustawodawcza, skarga konstytucyjnaskarga konstytucyjnaskarga konstytucyjna oraz zgromadzenie ludowezgromadzenie ludowezgromadzenie ludowe.

R1Va89hoRC8tX

Ludowa inicjatywa ustawodawcza Instytucja ludowej inicjatywy ustawodawczej pozwala określonej prawem grupie mieszkańców wnieść do parlamentu projekt ustawy. Rozwiązanie takie stosowane jest m.in. w Polsce, Hiszpanii i we Włoszech. Legislatywa zobowiązana jest rozpatrzyć złożony projekt oraz przeprowadzić głosowanie w sprawie jego przyjęcia. Wpływ obywateli na ostateczny kształt takiego aktu prawnego jest więc ograniczony, choć nieraz parlamentarzyści muszą liczyć się z opinią publiczną, co może zniechęcać ich do lekceważenia woli inicjatorów. Pewien wariant tego rozwiązania funkcjonuje w Unii Europejskiej. Obywatele UE mogą zwrócić się do Komisji Europejskiej z propozycją zmian prawnych. Jeśli pod stosownym wnioskiem podpisze się co najmniej milion mieszkańców Unii, z co najmniej siedmiu krajów członkowskich, Komisja ma obowiązek zająć się złożoną propozycją., Skarga konstytucyjna Oddolne kreowanie ładu prawnego przez mieszkańców kraju możliwe jest również za pomocą skargi konstytucyjnej. Rozwiązanie to polega na tym, że obywatel może zaskarżyć do sądu konstytucyjnego akt prawny, jeśli na jego podstawie zapadł w jego sprawie wyrok naruszający gwarantowane przez konstytucję wolności lub prawa. Organ rozpatrujący skargę może w efekcie unieważnić ustawę lub rozporządzenie. Instytucja skargi konstytucyjnej funkcjonuje w Polsce, Niemczech, a od września 2019 roku również na Litwie., Zgromadzenie ludowe W niektórych krajach – choć w ograniczonym stopniu – praktykowana jest wreszcie klasyczna forma demokracji bezpośredniej: zgromadzenie ludowe, zwane również wiecem. Jest to organ prawodawczy składający się ze wszystkich pełnoletnich obywateli mieszkających na danym obszarze. Dziś można go spotkać już tylko w niewielkich społecznościach lokalnych. Przykładowo w dwóch kantonach szwajcarskich raz w roku zbiera się Landsgemeinden – ogół dorosłych obywateli kantonu – by uchwalać lokalne prawa, decydować o podatkach oraz obsadzać stanowiska w administracji i sądach.

Skarga konstytucyjna
Oddolne kreowanie ładu prawnego przez mieszkańców kraju możliwe jest również za pomocą skargi konstytucyjnej. Rozwiązanie to polega na tym, że obywatel może zaskarżyć do sądu konstytucyjnego akt prawny, jeśli na jego podstawie zapadł w jego sprawie wyrok naruszający gwarantowane przez konstytucję wolności lub prawa. Organ rozpatrujący skargę może w efekcie unieważnić ustawę lub rozporządzenie. Instytucja skargi konstytucyjnej funkcjonuje w Polsce, Niemczech, a od września 2019 roku również na Litwie.

Zgromadzenie ludowe
W niektórych krajach – choć w ograniczonym stopniu – praktykowana jest wreszcie klasyczna forma demokracji bezpośredniej: zgromadzenie ludowe, zwane również wiecem. Jest to organ prawodawczy składający się ze wszystkich pełnoletnich obywateli mieszkających na danym obszarze. Dziś można go spotkać już tylko w niewielkich społecznościach lokalnych. Przykładowo w dwóch kantonach szwajcarskich raz w roku zbiera się Landsgemeinden – ogół dorosłych obywateli kantonu – by uchwalać lokalne prawa, decydować o podatkach oraz obsadzać stanowiska w administracji i sądach.

Polecenie 3

RT9k6dQs8qj24

Formy demokracji bezpośredniej w Polsce

Rc4QYW9mjpM8w

Przedstawiona prezentacja podaje informacje o czterech referendach krajowych w naszym państwie. W 2023 r. odbyło się jednak kolejne referendum, które dotyczyło wyprzedaży majątku państwowego podmiotom zagranicznym, podniesienia wieku emerytalnego, likwidacji bariery na granicy Rzeczypospolitej Polskiej z Republiką Białorusi oraz przyjęcia tysięcy nielegalnych imigrantów z Bliskiego Wschodu i Afryki, zgodnie z przymusowym mechanizmem relokacji. Ze względu na niską frekwencję w głosowaniu referendalnym, jego wynik nie jest dla władzy wiążący.

Polecenie 4

R1Vh2kinr784p

RwFnmrEki0dlF

Ćwiczenie 2

Polecenie 5

RblwRBRuzE3sG

Demokracja pośrednia (przedstawicielska)

Demokracja pośredniademokracja pośredniaDemokracja pośrednia jest typowa dla większości współczesnych państwa demokratycznych, w tym także Polski. Ponieważ liczba mieszkańców współczesnych państw przekracza wielokrotnie liczbę obywateli starożytnych Aten, demokracja o charakterze bezpośrednim nie mogłaby w nich skutecznie funkcjonować.

R1bLaMeJxEtgc

Posiedzenie Sejmu RP. Na ścianie widoczna Flaga RP. Nad drzwiami wisi krzyż. Umieszczony telebim. W centralnej części sali sejmowej miejsce zajmuje marszałek Sejmu RP, sekretarze Sejmu, pracownicy Sekretariatu Posiedzeń Sejmu. Niżej znajduje się mównica dla osób niepełnosprawnych. Kolejna mównica. Miejsca dla stenografów. Widoczna loża prezydenta. Miejsca dla posłanek i posłów. Wyjście z sali obrad, nad którym znajduje się zegar. — Posiedzenie Sejmu RP
Źródło: Piotr VaGla Waglowski, domena publiczna.

Wybory są jednym z podstawowych sposobów wyłaniania osób, którym obywatele powierzają sprawowanie władzy w państwie. Mechanizm ten występuje w demokratycznych i niedemokratycznych systemach politycznych. Jednak o autentycznych wyborach można mówić tylko w odniesieniu do systemów demokratycznych.

R1T8q0IWGsOl11

Obywatele Polski wybierają:
a) Prezydenta RP, posłów, senatorów
b) posłów do parlamentu Europejskiego
c) radnych gminy (rada miasta, rady miejskiej), rady powiatu, sejmiku województwa, wójta, burmistrza, prezydenta miasta — Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Schemat: Wybory.

Schemat przedstawia wybory Polaków do władzy lokalnej, ogólnopolskiej i europejskiej.

Do władzy lokalnej Polacy wybierają radnych,wójta, burmistrza, prezydenta miasta.

Wybrani radni zasiadają w:

radzie gminy (rada miejska, rada miasta),
radzie powiatu,
sejmiku województwa.

Do władzy ogólnopolskiej Polacy wybierają swoich przedstawicieli, którzy zasiadają w parlamencie:

posłów i senatorów.

Wybierają także kandydata na Prezydenta RP.

Do władzy europejskiej Polacy wybierają posłów, którzy zasiadają w Parlamencie Europejskim.

Zasady wyborów

POWSZECHNOŚĆ
Każdy obywatel, który spełnia prawnie określone warunki, ma prawo czynnego (głosowanie na kandydatów) i biernego (kandydowanie do danego organu władzy) udziału w wyborach.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.
WOLNOŚCI I PRAWA POLITYCZNE
Art. 62.

Obywatel polski ma prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.

CART5 Źródło: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., dostępny w internecie: sejm.gov.pl [dostęp 28.02.2020].

Ćwiczenie 3

Na podstawie tekstu źródłowego wyjaśnij co to jest czynne prawo wyborcze.

R1PjIp0tE2I2j

Zasady biernego prawa wyborczego. Cenzus wieku uprawniający do kandydowania:

do rady gminy, rady powiatu, sejmiku województwa - 18 lat,
do Sejmu RP i do Parlamentu Europejskiego - 21 lat,
na wójta, burmistrza, prezydenta miasta - 25 lat,
do Senatu RP - 30 lat,
na Prezydenta RP - 35 lat.

Ćwiczenie 4

ReaCbA1cgzInc1

Określ, ile lat należy ukończyć, aby uzyskać bierne prawo wyborcze w Polsce.

25, 21, 18, 30, 35

Do rad gmin, powiatów i sejmików wojewódzkich
Do Sejmu i Parlamentu Europejskiego
Na urząd wójta, burmistrza, prezydenta miasta
Do Senatu
Na Prezydenta RP

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

BEZPOŚREDNIOŚĆ
Wybory są jednostopniowe, tzn. wyborcy głosując, dokonują wprost wyboru na stanowisko podlegające obsadzeniu w trybie głosowania. Odmiennie jest w wyborach dwustopniowych (wybory pośrednie) - obywatele wybierają swoich przedstawicieli, którzy w kolejnym głosowaniu decydują o ostatecznym składzie osobowym organu władzy.

Rrghi1b4IBUCP

Lokal wyborczy, w którym znajduje się: godło państwowe, przezroczysta urna, pomieszczenia zapewniające tajność głosowania. — Lokal wyborczy
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.

Głosowanie w lokalu wyborczym to tylko jeden ze sposobów oddania głosu w wyborach. Można to zrobić również drogą pocztową, a w niektórych państwach nawet elektroniczną.

Dla zainteresowanych

R1GITFeTlTHO91

Na zdjęciu widoczna karta do głosowania z napisem: Karta do głosowania w wyborach Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Ponowne głosowanie w dniu 12 lipca 2020 r. Kandydaci na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Podane są dwa nazwiska: Duda Andrzej Sebastian i Trzaskowski Rafał Kazimierz, po lewej stronie nazwisk znajdują się pola do zaznaczenia X. Poniżej informacja: 1. Znajdź kandydata, na którego chcesz głosować. 2. Postaw znak "X" w kratce wyłącznie przy nazwisku tego kandydata. 3. Jeżeli postawisz znak "X" przy nazwisku obu kandydatów, Twój głos będzie nieważny. 4. Znak "X" to co najmniej dwie linie przecinające się wewnątrz kratki. U dołu kartki znajduje się pieczęć Obwodowej Komisji Wyborczej i pieczęć Państwowej Komisji Wyborczej.Pieczęć Obwodowej Komisji Wyborczej w Białymstoku nr 26 jest okrągła. Napis w kolorze czerwonym.Pieczęć Państwowej Komisji Wyborczej jest okrągła. W kolorze czarnym. Z godłem Rzeczypospolitej Polskiej. — Karta do głosowania w wyborach Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w głosowaniu z dnia 12 lipca 2020.
Źródło: wikimedia commons, domena publiczna.

Karty do głosowania w kraju mają ścięty prawy górny róg, zawierają wydrukowaną pieczęć Państwowej Komisji Wyborczej i odciśniętą pieczęć komisji obwodowej.

Ścięty prawy górny róg, jest niezbędny dla wyborców niepełnosprawnych, którzy głosują przy pomocy nakładki z alfabetem Braille’a.

Karta do głosowania za granicą nie ma ściętego rogu, różni się również pieczęciami; nie ma tam pieczęci PKW, tylko pieczęć przedstawicielstwa dyplomatycznego - ambasady lub konsula; pieczęć może być wydrukowana lub odciśnięta. Na karcie musi znajdować się również pieczęć obwodowej komisji wyborczej.

RÓWNOŚĆ
Każdy wyborca dysponuje taką samą liczbą głosów, tj. zwykle jednym głosem. Głosy wyborców powinny mieć porównywalną siłę.

RJmdfKZ2awffy

Lokal wyborczy. Widoczne godło RP. Dwie flagi: RP i UE. Przeźroczysta urna wyborcza, w której znajdują się koperty na kartę do głosowania. Przy urnie stoi kobieta, która wrzuca koperty z kartami do głosowania. Ma założoną maseczkę. Widoczny identyfikator. — II tura wyborów prezydenckich lipiec 2020
Źródło: wikimedia commons, licencja: CC BY 3.0.

TAJNOŚĆ GŁOSOWANIA
Każdy wyborca ma możliwość wypełniania kart wyborczych bez obecności i bezpośredniego wpływu innych osób. Lokale wyborcze powinny być więc tak wyposażone, aby wyborca mógł oddać głos anonimowo, tzn. by żadna z osób trzecich nie mogła poznać jego głosu, a tym bardziej na niego wpływać.

Ćwiczenie 5

R1eyOb6va21cE1

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Polecenie 6

Podzielcie się na dwie grupy.

Zadanie dla grupy 1.
Scharakteryzuj, czym kierujesz się, podejmując decyzję wyborczą podczas wyboru przewodniczącego samorządu uczniowskiego.

R115giLPcBXcs

Głosowałem/Głosowałam na (...), ponieważ ...

Zadanie dla grupy 2.
Scharakteryzuj się, czym należy kierować się, podejmując decyzję wyborczą podczas wyboru przewodniczącego samorządu uczniowskiego.

R1b3gqKpZWxgJ

Powinienem/Powinnam głosować na osobę, która...

Porównaj wyniki pracy. Jeżeli zauważyłeś/zauważyłaś istotne różnice wyjaśnij, czego są skutkiem. Przedyskutuj problem na forum klasy.

RsV5EBR38siW7

Podsumowanie

Demokracja to nie tylko system polityczny, ale to przede wszystkim aktywni, odpowiedzialni obywatele. Już w szkole poznajesz zasady i mechanizmy demokracji. Przez aktywny udział w działaniach podejmowanych przez społeczność szkolną uczysz się samodzielności, podejmowania decyzji, odpowiedzialności za siebie i innych. Samorząd szkolny to cała społeczność szkolna, to również TY. To także od ciebie zależy los szkoły, a w przyszłości państwa. Pamiętaj, że trwałość i jakość demokracji zależą od nas samych.

Powszechne, równe, bezpośrednie wybory, odbywające się w głosowaniu tajnym, są podstawowym sposobem wyłaniania organów władzy w państwach demokratycznych. Zwycięzcy głosowania uzyskują od wyborców legitymację (prawo) do rządzenia. Pamiętaj, że udział w wolnych wyborach to prawo decydowania o sobie i społeczeństwie, w którym żyjemy. Nie zawsze było ono powszechne i wiele grup społecznych, w tym pokoleń Polaków, musiało o nie walczyć. Od ponad 30 lat żyjemy w wolnej, demokratycznej Polsce. Udział w wyborach to wyraz odpowiedzialności za państwo, za własny los.

Polecenie 7

Na podstawie poniższej informacji przedstaw wady i zalety rozwiązań zaproponowanych przez dyrekcję szkoły w celu uzyskania opinii uczniów.

Dyrekcja szkoły pozyskała środki finansowe umożliwiające zorganizowanie dodatkowych zajęć z języków obcych dla wszystkich uczniów szkoły. Jaki język wybrać? Zdecydowano, że powinni wypowiedzieć się w tej sprawie sami zainteresowani, czyli uczniowie. Dyrekcja zastanawia się, w jaki sposób uzyskać ich opinię.
1. Czy zorganizować szkolne referendum? Każdy z uczniów na specjalnie przygotowanej kartce będzie mógł wymienić język obcy, którego chce się uczyć.
2. Czy spotkać się z przedstawicielami poszczególnych klas, np. przewodniczącymi samorządów klasowych, i po dyskusji, w drodze głosowania, podjąć decyzję?
R7ULahlkyGesb
(Uzupełnij) -.

Ćwiczenie 6

Zapoznaj się z tekstami i wykonaj polecenie.

Źródło I

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r
Art. 125
1. W sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa może być przeprowadzone referendum ogólnokrajowe.
2. Referendum ogólnokrajowe ma prawo zarządzić Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów lub Prezydent Rzeczypospolitej za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
3. Jeżeli w referendum ogólnokrajowym wzięła udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania, wynik referendum jest wiążący.
CART17 Źródło: Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r, dostępny w internecie: sejm.gov.pl [dostęp 18.05.2020].

Źródło II

Ustawa z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym
Art. 2
1. W referendum lokalnym, zwanym dalej „referendum”, mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego jako członkowie wspólnoty samorządowej wyrażają w drodze głosowania swoją wolę:
1) w sprawie odwołania organu stanowiącego tej jednostki;
2) co do sposobu rozstrzygania sprawy dotyczącej tej wspólnoty, mieszczącej się w zakresie zadań i kompetencji organów danej jednostki;
3) w innych istotnych sprawach, dotyczących społecznych, gospodarczych lub kulturowych więzi łączących tę wspólnotę.
2. Przedmiotem referendum gminnego może być również:
1) odwołanie wójta (burmistrza, prezydenta miasta);
2) samoopodatkowanie się mieszkańców na cele publiczne mieszczące się w zakresie zadań i kompetencji organów gminy. (…)
Art. 4
Referendum przeprowadza się, z zastrzeżeniem art. 5 ust. 1, z inicjatywy organu stanowiącego danej jednostki samorządu terytorialnego lub na wniosek co najmniej:
1) 10% uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy albo powiatu;
2) 5% uprawnionych do głosowania mieszkańców województwa. (…)
Art. 55
1. Referendum jest ważne, jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 30% uprawnionych do głosowania, z zastrzeżeniem ust. 2.
2. Referendum w sprawie odwołania organu jednostki samorządu terytorialnego pochodzącego z wyborów bezpośrednich jest ważne w przypadku, gdy udział w nim wzięło nie mniej niż $\frac{3}{5}$ liczby biorących udział w wyborze odwoływanego organu.
CART18 Źródło: Ustawa z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym, dostępny w internecie: prawo.sejm.gov.pl [dostęp 18.05.2020].

R19JFsIMYrExd

Wskaż dwie różnice między referendum ogólnokrajowym a referendum lokalnym.

Możliwe odpowiedzi:

referendum ogólnokrajowe może się odbyć w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa, a referendum lokalne w każdej sprawie mieszczącej się w granicach kompetencji organów samorządowych lub dotyczącej wspólnoty lokalnej;
referendum lokalne może doprowadzić do odwołania organu, a referendum ogólnokrajowe nie;
referendum lokalne może się odbyć na żądanie części mieszkańców, a referendum ogólnokrajowe tylko na wniosek organów państwa;
referendum ogólnokrajowe jest wiążące, gdy frekwencja wyniesie w nim co najmniej 50%, a referendum lokalne jest rozstrzygające, gdy frekwencja wyniesie w nim co najmniej 30% i gdy udział w nim wzięło nie mniej niż $\frac{3}{5}$ liczby biorących udział w wyborze odwoływanego organu.

Ćwiczenie 7

Przeanalizuj poniższe ilustracje i przyporządkuj informacje do odpowiednich kart do głosowania.

RL5kolTG4U7Of

R1U16SyWeWghe

Karta do głosowania

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 8

RSq9dvlyq6Lou1

Prawo wyborcze czynne w wyborach do organów władzy państwowej nabywa obywatel Polski wraz z ukończeniem…

16 lat.
18 lat.
20 lat.
22 lat.

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 9

Zapoznaj się z tekstem i wykonaj ćwiczenie.

Mirosław Matyja Prof. Matyja: Szwajcarska inicjatywa ludowa kontra polska inicjatywa ustawodawcza
Przedmiotem inicjatywy ludowej w Szwajcarii może być całkowita lub częściowa zmiana Konstytucji Federalnej, zaproponowana przez 100 tys. obywateli uprawnionych do głosowania, którzy w ciągu 18 miesięcy zbiorą wymagane podpisy. Mogą oni wystąpić o wprowadzenie poprawek albo uchylenie już funkcjonujących zapisów konstytucyjnych lub nawet zaproponować nowe rozwiązania. Celem inicjatywy – podkreślam – jest wprowadzenie nowych ustaw poprzez zmianę lub uzupełnienie zapisów w konstytucji. Oznacza to, że proces ten nie może doprowadzić bezpośrednio jedynie do zmiany danej ustawy lub rozporządzenia. Tak więc, pozytywne przegłosowanie danej inicjatywy w referendum zawsze prowadzi do nowego bądź modyfikacji już istniejącego zapisu w konstytucji. Podkreślmy przy tym, że każda inicjatywa w republice alpejskiej kończy się ogólnopaństwowym referendum, które jest bezprogowe i wiążące.
CART19 Źródło: Mirosław Matyja, Prof. Matyja: Szwajcarska inicjatywa ludowa kontra polska inicjatywa ustawodawcza, dostępny w internecie: dzienniknarodowy.pl [dostęp 9.09.2019].

R1TSe5mghHaAZ

Słownik

demokracja pośrednia

system, w którym decyzje w imieniu obywateli podejmują wybrani przez nich w drodze wolnych wyborów przedstawiciele (np. posłowie, radni)

legislatywa

organ stanowiący prawo; w państwie demokratycznym jest nim parlament

ludowa inicjatywa ustawodawcza

projekt ustawy wnoszony do parlamentu przez grupę obywateli

referendum

powszechne głosowanie, w którym obywatele wyrażają swoją wolę dotyczącą sprawy publicznej

skarga konstytucyjna

wniosek obywatela do sądu konstytucyjnego o stwierdzenie sprzeczności aktu prawnego z konstytucją

zgromadzenie ludowe

organ decyzyjny, w skład którego wchodzą wszyscy obywatele z prawem do głosowania

RyvBYShHL1m6E

2. Fundamentalne zasady demokracji

4. Życie polityczne w Polsce

Demokracja bezpośrednia i pośrednia

Czym jest demokracja?

Demokracja bezpośrednia

Referendum - przykład demokracji bezpośredniej

Inne formy demokracji bezpośredniej

Formy demokracji bezpośredniej w Polsce

Demokracja pośrednia (przedstawicielska)

Zasady wyborów

Podsumowanie

Słownik