Zasady etyczne w życiu publicznym

RjA971VvH9v3q

Na ilustracji słowo "ETYKA" zapisane pisakiem oraz ręka trzymająca flamaster.

EpikurEpikurEpikur powiedział, że nie można żyć szczęśliwie, nie żyjąc godnie, moralnie i uczciwie.

Zasady etyczne - normy moralne

Etyka (z greckiego ethos [czyt. etos] – „zwyczaj”, „obyczaj”) to dział filozofii zajmujący się badaniem moralności i tworzeniem systemów myślowych, z których można wyprowadzać zasady moralne. Etyka bywa też nazywana filozofią moralną. ArystotelesArystotelesArystoteles,  jeden z ojców kultury europejskiej, zaliczył ją do filozofii praktycznej. W jego przekonaniu etyka ma sens, gdy pozostaje w bliskim związku z życiem, gdy pomaga kierować postępowaniem człowieka w konkretnych, realnych sytuacjach.

ROBmprxtzXGNi

Na zdjęciu znajduje się posąg Arystotelesa. Jest on ukazany jako mężczyzna z włosami zachodzącymi na czoło i brodą, ubrany w togę.

Etyki nie należy mylić z moralnością.
MoralnośćmoralnośćMoralność to z formalnego punktu widzenia zbiór zasad postępowania w formie zdań rozkazujących w rodzaju: „nie zabijaj”, których słuszności nie da się dowieść ani zaprzeczyć.

Czym jest moralność?

Moralność obejmuje zachowania ludzi ujmowane z punktu widzenia dobra i zła. Wskazuje na normy i wzory postępowania panujące w danej kulturze czy grupie społecznej. Może być rozpatrywana na poziomie indywidualnym oraz na poziomie społecznym, grupy zawodowej czy społeczności. Działanie moralne rodzi się z przekonania o tym, co jest dobre, a co złe.

Można powiedzieć, że moralność to zbiór praktykowanych przez ludzi norm, etyka natomiast to uporządkowana refleksja nad tymi normami. Z tego powodu ma sens wyraźne odróżnianie na przykład etyki urzędniczej od moralności urzędnika, bądź etyki przedsiębiorczości od moralności przedsiębiorców. Zadaniem etyki może być wyznaczanie norm postępowania, moralność z kolei może podlegać rzetelnemu opisowi i diagnozie.

R4wAfOI36fruH

Grafika przedstawia kobietę i mężczyznę. Mężczyzna otwiera przed kobietą drzwi i przepuszcza ją przodem.

Należy też odróżniać zasady etyczne od norm moralnych.
Zasady etyczne są ogólnymi twierdzeniami wynikającymi ze światopoglądu, kultury, religii, a także z charakteru pracy i zawodu. Na ich bazie tworzone są normy moralne, które wyznaczają konkretne obowiązki, powinności, nakazy i zakazy. Stosowanie lub niestosowanie się do norm moralnych jest podstawą do oceny zachowania człowieka. W ten sposób przesądza się również o jego intencji względem drugiej osoby, społeczeństwa, państwa czy świata przyrody.
Zasady i normy odgrywają ważną rolę w życiu, gdyż ulegają uwewnętrznieniu, stając się standardami postępowania.
Przykład: nie zabijaj, nie kradnij, nie kłam − to normy, które są zarówno w kodeksach etycznych, jak i obyczajowych, religijnych, prawnych oraz zasadach zwyczajowych:

• jeżeli norma (np. nie kradnij) jest przestrzegana ze względu na to, co ludzie (dana społeczność) powiedzą, wtedy jest ona normą obyczajową i moralną;

• jeżeli ze względu na karę bożą - jest wówczas normą religijną;

• jeżeli ze względu zaś na karę policyjną i sądową - jest normą prawną;

• jeżeli jednak ta norma jest przestrzegana z uwagi na sankcję wewnętrzną, wyrzuty sumienia to wówczas jest ona normą moralną.

Zbiór zasad i standardów tworzy fundament wartości moralnych. Powstają, opierając się na wyobrażeniu tego, co jest dobre, godne, ważne. Wartości te są swoistym drogowskazem postępowania. Z reguły tworzą system wartości, hierarchię wartości według ich ważności.

RXN6m4mq5PVgp

Film pod tytułem Cel a sens życia.

Film pod tytułem Cel a sens życia.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RXN6m4mq5PVgp

Film pod tytułem Cel a sens życia.

Kodeksy etyczne

Historia kodeksów etycznych sięga kilku tysięcy lat – powstawały one wcześniej, niż ugruntowało się pojęcie etyki. Część uczonych przyznaje palmę pierwszeństwa Hammurabiemu i jego słynnemu kodeksowi, wydanemu w Babilonie w XVIII wieku p.n.e. Inni uznają za pierwszy kodeks etyczny przysięgę Hipokratesa, składaną przez starożytnych lekarzy, która zawierała podstawy dzisiejszej etyki lekarskiej.

Rxn34At5hfsJA

Ilustracja przedstawia stary papirus z zapisanym tekstem.

Kodeks etyczny to katalog standardów zachowań etycznych określających sposób postępowania i zachowania pracowników. Stanowi on uporządkowany logicznie zbiór zasad etycznych, jego celem nie jest tworzenie nowych norm, tłumaczenie odstępstw od etyki ogólnej, zastępowanie własnych etycznych odczuć, lecz dostosowywanie norm etyki ogólnej do specyfiki danego zawodu.

Kodeksy etyczne dzielą się na dwa rodzaje:

• ogólne, adresowane do przedstawicieli jakiejś grupy zawodowej, np. kodeks etyki lekarskiej, kodeks etyki służby cywilnej itp.;

• szczegółowe - normują działalność grupy organizacyjnej wyspecjalizowanej w danej dziedzinie, np. kodeks etyki weterynarza, kodeks etyki pracowniczej urzędu skarbowego, urzędu miasta.

Etyka zawodowa stanowi zespół zasad i norm określających, jak z moralnego punktu widzenia powinni zachowywać się przedstawiciele danego zawodu. W edukacji etycznej można wyróżnić dwie drogi:

• próba zdyscyplinowania pracowników przez wprowadzenie odpowiednich regulacji (np. kodeksów etycznych, kodeksów dobrych praktyk);

• rozszerzenie wrażliwości etycznej decydentówdecydentdecydentów (np. przez propagowanie wzorców i nagrody fair play [czyt. fer plej]).

Jeśli chcesz wiedzieć więcej - zasada fair play

Fair play [czyt. fer plej]– „czysta, jasna, uczciwa gra” – wywodzi się ze sportu. Jest wyrazem postawy reprezentowanej na boisku, gdzie zwycięstwo nie jest celem, który należy osiągnąć za wszelką cenę. Postawa ta cechuje się przestrzeganiem przepisów gry i odrzuceniem korzyści wynikających z błędów sędziego oraz różnych oszustw sportowych. Sportowca przestrzegającego zasad fair play [czyt. fer plej] można poznać po godnym zachowaniu zarówno w wypadku zwycięstwa, jak i porażki.

R2VqSzLAe69Nr

Na zdjęciu ujęcie z boiska w trakcie gry - gracz leżący na boisku po upadku, trzymający się z bólu za głowę. W tle znajdują się inni gracze na boisku.

Historia fair play [czyt. fer plej] sięga starożytnej Grecji. Prawa startu w igrzyskach nie mieli zabójcy oraz wszyscy ci, którzy naruszali pokój boży. W zawodach nie mogli uczestniczyć także sędziowie igrzysk. Zawodnicy biorący udział w starożytnych igrzyskach olimpijskich zobowiązywali się do przestrzegania etyki w czasie rywalizacji. Przed każdymi zawodami startujący składali przysięgę przed posągiem Zeusa Horkiosa („Strzegącego przysięgi”). Już wtedy Grecy karali zawodników za próby przekupstwa sędziów lub przeciwników. Najczęściej były to kary grzywny.

Zawody zaufania publicznego

W sferze społecznej mamy do czynienia z wieloma przykładami współistnienia aspektów etycznych z wykonywaną pracą. Jednym z nich jest zawód zaufania publicznego.

Określenie „zawody zaufania publicznego” pojawiło się w Konstytucji RP (art. 17 ust. 1). Jest to zawód polegający na wykonywaniu zadań o szczególnym charakterze z punktu widzenia zadań publicznych, troski o realizację interesu publicznego, który przede wszystkim:

• wiąże się z przynależnością do samorządu zawodowego;

• tworzy szczególną więź zaufania między osobą wykonującą zawód i świadczącą usługi na rzecz klienta, a klientem;

• wiąże się z dostępem do informacji dotyczących sfery prywatności osoby fizycznej lub tajemnicy przedsiębiorcy;

• gwarantuje, że te informacje stanowią, w zakresie wynikającym z przepisów właściwych dla danego zawodu, tajemnicę zawodową, której ujawnienie może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w przepisach ustawowych.

Jakie są to zawody?
Do zawodów zaufania publicznego zaliczymy, m.in.: adwokatów, notariuszy, lekarzy, aptekarzy, pielęgniarki, psychologów, doradców podatkowych i architektów.

Dylematy etyczne

Wielu ludziom wydaje się, że problemy etyczne przynależą do świata filozofii i nie mają nic wspólnego z codziennością. Jest to myślenie całkowicie błędne. Nasze życie codzienne jest przesiąknięte dylematami etycznymi, jednak często ich zwyczajnie nie zauważamy. Dylemat taki pojawia się, gdy w konkretnej sytuacji życiowej dochodzi do konfliktu między dwiema różnymi wartościami moralnymi. Jednostka ma trudności w podjęciu decyzji, którą z wartości wybrać.

Czy to etyczne?

Z dylematami etycznymi mogą być m.in. związane takie pojęcia, jak „szara strefa” lub „korupcja”.

Szara strefa - powszechnie stosowany termin na określenie zjawiska prowadzenia działalności gospodarczych poza oficjalnym obiegiem podlegającym kontroli państwa. Inne określenia to: „gospodarka drugiego obiegu”, „gospodarka ukryta”, „gospodarka podziemna”, „gospodarka gotówkowa”, „czarna gospodarka”, „gospodarka nieformalna”.

Mianem szarej strefy (lub gospodarki nieformalnej) określa się tę część produkcji, która jest niezarejestrowana i często nielegalna, bez uiszczania należnych podatków i opłat na rzecz państwa. Elementami szarej gospodarki są: praca „na czarno” niezarejestrowanego pracownika, funkcjonowanie uchylającej się od płacenia podatków małej firmy, nielegalna sprzedaż towarów i usług (bez odprowadzania należnych podatków pośrednich) lub wykonywane odpłatnie – ale bez zgłoszenia do odpowiednich organów i spełnienia wymogów podatkowych – usługi na rzecz sąsiadów (np. naprawy domowe lub sprzątanie).

Przyczyn powstawania i istnienia szarej strefy upatruje się w nadmiernej uciążliwości regulacji nakładanych przez państwo. Jest to ważna przyczyna systemowa, jednak istotne są także postawy części przedsiębiorców wyrażające się niską tzw. moralnością podatkową i skłonnością do uzyskiwania dochodów, które można ukryć przed państwem. Niektóre działalności w szarej strefie gospodarczej mają charakter przestępczy.

Korupcja (łac. corruptio [czyt. koruptio])– według Słownika wyrazów obcych oznacza zepsucie, demoralizację, rozkład społeczny, zgniliznę, przekupstwo, łapownictwo, sprzedajność.
W praktyce za korupcję uważa się nadużywanie urzędu publicznego lub pozycji zawodowej w celu osiągnięcia prywatnych korzyści.
Konwencja o korupcji z 1999 r. określa ją jako „żądanie, proponowanie, wręczanie lub przyjmowanie bezpośrednio lub pośrednio łapówki lub jakiejkolwiek innej nienależnej korzyści lub jej obietnicy, które wypacza prawidłowe wykonywanie jakiegokolwiek obowiązku, lub zachowanie wymagane od osoby otrzymującej łapówkę nienależną korzyść lub jej obietnicę”.

R1OKuMb6RWKhW

Na zdjęciu banknoty chowane do kieszeni marynarki przez elegancko ubranego mężczyznę jako symbol korupcji.

Przyczyny korupcji:

• wadliwy/ niespójny system prawny;

• niesprawna administracja;

• możliwość szybszego i tańszego załatwienia sprawy;

• bieda, niskie zarobki, bezrobocie;

• nierówności społeczna;

• niedostatek dóbr w społeczeństwie;

• chęć uniknięcia kary.

Formy korupcji:

• łapówkarstwo – wręczanie, branie lub żądanie korzyści majątkowej lub osobistej;

• nepotyzm – nadużywanie zajmowanego stanowiska przez faworyzowanie krewnych;

• defraudacja – przywłaszczenie czyjejś własności, która została powierzona sprawcy na określony czas;

• płatna protekcja – przyjęcie korzyści materialnej w zamian za pośrednictwo w załatwieniu sprawy.

Skutki korupcji:

• zagrożenie dla rozwoju demokracji;

• negatywny wpływ na rozwój gospodarczy;

• obniżanie dochodów państwa – szkodliwość dla finansów publicznych;

• nierówna, nieuczciwa konkurencja;

• odstraszanie zagranicznych inwestorów;

• ograniczenie realizacji celów społecznych;

• ułatwienie funkcjonowania grup przestępczych;

• osłabianie zaufania obywateli do instytucji i polityków.

Zapobieganie korupcji:

• precyzyjne określenie kompetencji urzędników;

• zaostrzenie kar za przestępstwa korupcyjne;

• liczniejsze kontrole oraz inne działania prowadzące do wykrycia zjawiska;

• oświadczenia majątkowe, rejestr korzyści;

• nacisk na edukację antykorupcyjną (w tym kampanie społeczne).

Przykłady łamania praw pracowniczych

Przykłady nieetycznego postępowania odnaleźć można również w obszarze stosunków między pracodawcą a pracownikiem. W tym wypadku mamy do czynienia z łamaniem praw pracowników, ale także niewypełnianiem obowiązków przez zatrudnionych lub ignorowaniem obowiązków przez pracodawcę.

Nieterminowe wypłacanie wynagrodzenia, niewydanie świadectwa pracy czy nieprzestrzeganie przepisów BHPBHPBHP – to tylko niektóre z wykroczeń, jakich mogą dopuścić się pracodawcy przeciwko prawom pracownika.

Na straży przestrzegania przepisów i zasad BHP w polskich zakładach pracy stoi Państwowa Inspekcja PracyPaństwowa Inspekcja PracyPaństwowa Inspekcja Pracy (PIP).

Podsumowanie

Życie społeczne oznacza, że miejsca i czas dzielimy z innymi ludźmi, czyli zaspokajamy swoje potrzeby równocześnie z innymi osobami. Prawo, moralność, religia, obyczaje regulują nasze możliwości dzielenia wspólnego czasu i przestrzeni. Wpływają na to, co uznajemy za konieczne i pożądane lub niepożądane dla siebie oraz dla innych.  Jedną z dziedzin wiedzy, która od swojego zarania po dziś dzień służy kształtowaniu ludzkich uczuć, przekonań i działań, jest etyka. W doświadczeniu codziennym to, co określane jest jako etyczne, ma sporą moc perswazyjną.

Słownik