Konflikt z Krzyżakami i Czechami

W centralnej części obrazu widać Władysława Łokietka jako dowódcę zwycięskich wojsk. Wiekowy król został przedstawiony w otoczeniu swoich dowódców wśród dziesiątków wznoszących się chorągwi i proporców. U jego stóp leżą rycerze zakonni, którzy jeszcze z rana uchodzili za niepokonanych.

Tak bitwę, która rozegrała się na polach w pobliżu wsi Płowce 27 września 1331 r. między wojskami pod dowództwem Władysława Łokietka a armią krzyżacką, przedstawił znany XIX‑wieczny malarz Juliusz Kossak. Tematyka jego malowideł nawiązywała do wielkich wydarzeń historycznych, o których pamięć mogła wzmocnić poczucie tożsamości Polaków pozostających w tym czasie pod zaborami. Bitwa pod Płowcami, choć nie zakończyła się definitywnym zwycięstwem armii króla polskiego, odegrała ważną rolę propagandową - stała się dowodem na to, że zakon jednak nie był niezwyciężony. A tak niewiele brakowało do klęski. Sprzymierzone armie krzyżacka i czeska Jana Luksemburczyka planowały wspólne uderzenie na Polskę.

Zajęcie Pomorza Gdańskiego przez Krzyżaków

Droga księcia kujawskiego Władysława Łokietka do zjednoczenia kraju i koronacji była długa i pełna trudności. Wciąż przychodziło mu walczyć z konkurentami do władzy i nieraz wydawało się, że zostanie on wyeliminowany z gry. Nagła śmierć Wacława III w 1306 r. otworzyła przed Łokietkiem drogę do tronu i uczyniła z niego głównego pretendenta do korony. Wtedy spotkał go ogromny cios: utrata Pomorza Gdańskiego. Obszar ten miał duże znaczenie strategiczne oraz gospodarcze i od dłuższego już czasu toczyła się walka o ujście Wisły między Polską, Brandenburgią a zakonem krzyżackim. Krzyżacy sprowadzeni na ziemię chełmińską w 1226 r. przez Konrada Mazowieckiego zdołali od tego czasu umocnić się w regionie, podbijając pogańskich Prusów i znacznie powiększając obszar swojego państwa.

Stan ciągłego zagrożenia ze strony Brandenburczyków i Krzyżaków zmusił księcia pomorskiego Mściwoja II do szukania oparcia wśród książąt piastowskich. W 1282 r. zawarł on układ z księciem Wielkopolski Przemysłem II, na mocy którego Pomorze Gdańskie weszło w skład jego państwa (1294 r.). Prawdopodobnie to właśnie przeciwni wzrastającym wpływom polskim u ujścia Wisły margrabiowie brandenburscy byli odpowiedzialni za zbrodnię w Rogoźnie i zabójstwo młodego króla Przemysła II w 1296 roku. Po krótkim okresie zamętu ostatecznie Pomorze Gdańskie wraz z Wielkopolską dostało się pod panowanie zasiadającego już od kilku lat na tronie krakowskim króla czeskiego Wacława II. Kolejną szansę na opanowanie tego obszaru dostrzegli Brandenburczycy po wymarciu dynastii Przemyślidów, w czasie następującego po tym okresu zamętu wewnętrznego. W 1308 r. wojska brandenburskie zajęły Pomorze Gdańskie. Interwencję tę poparło lokalne rycerstwo skupionego wokół najpotężniejszego jeszcze niedawno rodu pomorskiego – Święców.

RoPHQzOUxZVCj

Zdjęcie przedstawia trzy drewniane rzeźby. Pierwsza od lewej to figura kobiety w długiej sukni z peleryną. W lewym ręku trzyma różaniec, a w prawej dłoni malutkiego ptaka. U jej stóp stoi dziecko. Środkowa rzeźba przedstawia mężczyznę w wysokich butach, spodniach i kurtce, na głowie ma czapkę. Nosi brodę i długie włosy. Ostatnia po prawej to postać mężczyzny w zbroi z dużym mieczem opartym o ziemię.

W obliczu zagrożenia załoga Gdańska pod dowództwem sędziego Boguszy zwróciła się o pomoc militarną do księcia Władysława Łokietka. Ten, ze względu na trudności w innych dzielnicach, nie był w stanie jej udzielić, zaproponował więc, by obrońcy zwrócili się o pomoc do Krzyżaków. Wojska krzyżackie w 1308r. przybyły z odsieczą, lecz następnie same zajęły gród gdański i dokonały rzezi części jego mieszkańców, co zostało propagandowo wykorzystane przez stronę polską. W ciągu następnych miesięcy Krzyżacy opanowali całe Pomorze Gdańskie.

Zajęcie Pomorza przez Krzyżaków znacznie umocniło zakon i umożliwiło mu przejęcie pełnej kontroli nad handlem w dolnym biegu Wisły. W ten sposób rozpoczął się trwający długie dziesięciolecia konflikt o te ziemie między zakonem a państwem polskim.

Fiasko dyplomacji

Krzyżacy chcieli wykupić od księcia polskiego prawa do Pomorza, ale Łokietek nie zgadzał się na żaden kompromis. Nie zamierzał zrzekać się tych terenów. W pierwszym okresie panowania musiał się jednak zmierzyć z szeregiem trudności, które odsuwały na dalszy plan ideę interwencji zbrojnej przeciwko Krzyżakom (np. bunt wójta Alberta w Krakowie w 1312 r.). Nie dysponował też odpowiednią siłą militarną, by odebrać sporne terytorium zakonowi, którego bracia cieszyli się opinią znakomitych rycerzy.

Z tych powodów książę zdecydował się odwołać do dyplomacji. Oskarżył Krzyżaków w kurii papieskiej o bezprawny zabór Pomorza i zażądał procesu kanonicznego, jako że zakon był instytucją kościelną i podlegał papiestwu. Klimat międzynarodowy sprzyjał polskiemu władcy. We Francji inny zakon rycerski – templariuszy – został rozwiązany w 1312 r. Decyzję tę poprzedził długotrwały proces, podczas którego zarzucano zakonnikom najróżniejsze zbrodnie. W tej sytuacji wielki mistrz zakonu krzyżackiego postanowił przenieść swoją siedzibę z Wenecji do Malborka i usunąć się na peryferie Europy.

R172FQA3VNG1K

Na zdjęciu przedstawione są zabudowania zamkowe z czerwonej cegły otoczone murem obronnym. Na pierwszym planie znajduje się rzeka, za nią pas zieleni oraz drzewa. Widoczny jest mur z okrągłymi basztami ze szpiczastymi dachami. Dalej widać budynki zamku. Są to prostopadłościenne budynki ze spadzistym dachem z czerwonej dachówki.

Proces w sprawie zagarnięcia Pomorza odbył się w Inowrocławiu w 1320 roku. Na sędziów zostali powołani polscy hierarchowie kościelni, m.in. arcybiskup gnieźnieński. Przesłuchano wielu świadków i po wysłuchaniu ich zeznań wydano wyrok 21 lutego 1321 roku. Na jego mocy zakon miał zwrócić stronie polskiej Pomorze Gdańskie, wypłacić odszkodowanie w wysokości 30 tys. grzywien srebra oraz pokryć koszta procesowe.

Było to jednak tylko połowiczne zwycięstwo króla polskiego. Krzyżacy bowiem nie mieli zamiaru zastosować się do wyroku. Oskarżyli świadków o stronniczość. Konflikt o Pomorze Gdańskie nie tylko nie został zażegnany, ale przybrał jeszcze na sile. Zagrożenie ze strony zakonu Łokietek starał się zrównoważyć sojuszami z innymi sąsiadami: pogańską Litwą oraz chrześcijańskimi Węgrami. Oba układy zostały przypieczętowane małżeństwami: córki Elżbiety Łokietkówny z królem Węgier Karolem Robertem w 1320 r. i następcy tronu, Kazimierza, z córką litewskiego władcy Giedymina, Aldoną, w 1325 roku.

Kolejne zagrożenie: Czechy Luksemburgów

Tymczasem obok zagrożenia krzyżackiego Polsce wyrósł nowy wróg i pojawiło się kolejne niebezpieczeństwo, tym razem ze strony króla czeskiego Jana Luksemburskiego.

Władca ten od początku panowania używał w oficjalnej tytulaturze określenia „król Polski” i jako następca Wacława II oraz Wacława III rościł sobie pretensje do ziem polskich. Zajęty konfliktami w Czechach i rywalizacją na terenie Rzeszy, Luksemburczyk długo nie upominał się o swoje prawa. Jednak w 1327 r. wyruszył na czele dużej armii na Kraków. Do ataku ostatecznie nie doszło, co należy przypisać interwencji posłów węgierskich i sile ich dyplomacji. Tę porażkę władca czeski powetował sobie w drodze powrotnej, doprowadzając do zhołdowaniazhołdowaćzhołdowania większości księstw śląskich. Książęta, zniechęceni zamętem panującym na ziemiach polskich i obawiając się antyniemieckiej polityki Łokietka, widocznej w stosunkach z Krzyżakami i Brandenburgią, dostrzegli we władcy czeskim szansę na spokój i rozwój handlu. W dodatku na Śląsku duże wpływy miała kultura niemiecka, a niemal cały patrycjat był pochodzenia niemieckiego. Natomiast Jan Luksemburski uzmysłowił sobie, że sposobem na osłabienie Polski jest współdziałanie z zakonem krzyżackim. W 1328 r. wraz z Krzyżakami wyruszył na wyprawę przeciw pogańskiej Litwie.

W odwecie za napad na ziemie sojusznika Władysław Łokietek najechał należącą do zakonu krzyżackiego ziemię chełmińską. Zostało to fatalnie odebrane na zachodzie, w dużej części za sprawą krzyżackiej propagandy. Polskiego króla przedstawiono jako tego, który walczy po stronie pogan przeciwko chrześcijanom. W efekcie Jan Luksemburski rok później (1329 r.) zawarł z Krzyżakami sojusz w Toruniu i jako tytularny król Polski nadał im Pomorze Gdańskie. Następnie wspólnie obie armie najechały i podbiły ziemię dobrzyńską w 1329r., a Luksemburczyk, wracając do Czech, przyjął hołd lenny od księcia płockiego.

R1MNUQ4RCR4LX

Na zdjęciu przedstawiony jest stary dokument, na pożółkniętym papierze. Cały jest zapisany drobnym, odręcznym pismem. Na dolnej krawędzi zawieszone są okrągłe pieczęcie. Pierwsza od lewej jest większa, kolejne sześć ma mniejsza średnicę.

Bitwa pod Płowcami

Wydarzenia z lat 1329–1330 stały się sygnałem do rozpoczęcia wojny. Krzyżacy stosowali taktykę szybkich, wyniszczających wypraw zbrojnych (tzw. rejz), których celem było zmuszenie króla do ustępstw i rezygnacji z Pomorza Gdańskiego. Obie strony nie przejawiały zresztą chęci do zawarcia kompromisu. W 1331 r. ruszyła wielka wyprawa czesko‑krzyżacka: Czesi od południa, a Krzyżacy od północy. Obu armiom zabrakło jednak koordynacji działań, a Jana Luksemburskiego na dłużej zatrzymały sprawy śląskie. Wycofujące się oddziały krzyżackie zostały zaatakowane i częściowo rozgromione przez Polaków w bitwie pod Płowcami 27 września 1331 roku.

R3HAUlE6kKyOW

Na fotografii widnieje kamienna płyta o nierównych krawędziach. Na płycie widnieją napisy w języku polskim. Poniżej płyty znajduje się opis muzealny umieszczony na białej kartce, przyklejonej do ściany poniżej eksponatu.

Porażkę tę Krzyżacy powetowali sobie w roku następnym (1332r.), najeżdżając i zajmując Kujawy. W efekcie długoletnich zmagań Władysław Łokietek, zawarłszy rozejm w 1332 r., nie tylko nie odzyskał Pomorza Gdańskiego, ale dodatkowo utracił Kujawy i ziemię dobrzyńską. Złamany poniesionymi klęskami zmarł w 1333 r., pozostawiając swojemu synowi w spadku niedokończony konflikt z zakonem krzyżackim i Czechami.

RDvy6aEIFBky8

Na zdjęciu za kolumnami widać biały, kamienny grobowiec. Na ścianach grobowca wyrzeźbione są postaci. Na płycie leży kamienna postać w długiej szacie z rękami złączonymi na piersiach. Pod głową ma kamienną poduszkę.

Polecenie 1

Zapoznaj się z animacją, a następnie wykonaj kolejne polecenia.

R9AHKX9BR7NFE

Film opowiadający o bitwie pod Płowcami.

Film opowiadający o bitwie pod Płowcami.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R9AHKX9BR7NFE

Film opowiadający o bitwie pod Płowcami.

Ćwiczenia

Słownik