Władysław Łokietek - król niezłomny
Władysław Łokietek- walka o zjednoczenie Polski
Kiedy Władysław Łokietek wyszedł zwycięsko z rywalizacji z Henrykiem głogowskim o spadek po królu Przemyśle II, stanął na początku trudnej drogi do odnowienia królestwa. Łokietka czekała m.in. batalia z władcą czeskim Wacławem II, krakowskim biskupem Janem Muskatą, królem Janem Luksemburskim oraz państwem zakonnym. W końcu jednak, po ponad 100 latach rozbicia dzielnicowego pojawiła się realna szansa na zjednoczenie królestwa.
Zakończenie rządów czeskich na ziemiach polskich
Król Czech w ciągu kilku lat zjednoczył prawie wszystkie ziemie należące niegdyś do Bolesława Krzywoustego. W 1300 r. arcybiskup Jakub Świnka koronował Wacława II na króla Polski, która stała się jednocześnie lennemlennem cesarstwa. Tuż po koronacji, aby wzmocnić prawa do korony polskiej, Wacław II ożenił się z jedyną córką Przemysła II, Elżbietą Ryksą. Krajem rządził za pośrednictwem (urzędnicy wykonujący w imieniu króla wszystkie uprawnienia władzy królewskiej). Stabilność monetarną zapewniało wprowadzenie do obiegu nowej monety srebrnej (grosz praski).
Władysławowi Łokietkowi zaczęło sprzyjać szczęście. Śmierć w 1305 r. Wacława II, a rok później jego syna Wacława III oznaczała wygaśnięcie rodu Przemyślidów i walki o tron czeski, co pozwoliło księciu kujawskiemu odnieść sukces w Polsce. Sojusz Piastów z Andegawenami został przypieczętowany w 1320 r. małżeństwem Karola Roberta z córką Władysława, Elżbietą Łokietkówną. Władysław coraz śmielej mógł dążyć do zjednoczenia Polski, stworzenia spójnego państwa i zdobycia polskiej korony. Opanował swoje dawne ziemie (Sandomierz, Sieradz i Kujawy) oraz Pomorze Gdańskie, ale w Małopolsce musiał walczyć z biskupem krakowskim Janem Muskatą, zwolennikiem rządów czeskich. Tymczasem Wielkopolskę objął Henryk głogowski, a w 1308 r., nastąpiła utrata Pomorza – najpierw na rzecz Brandenburgii, potem zaś Krzyżaków. Jan Muskata w 1309 r. został uwięziony przez Władysława Łokietka i wyrokiem arcybiskupa Jakuba Świnki pozbawiony biskupstwa.
W 1310 r. tron czeski objął Jan Luksemburski, który natychmiast zgłosił pretensje do korony polskiej. W związku z tym w 1311 r. przeciw Władysławowi zbuntowalizbuntowali się krakowscy mieszczanie z wójtem Albertem na czele, a do miasta przybył starosta Luksemburczyka. Dopiero po roku Łokietek zdobył Kraków. W konsekwencji przywódcy rebelii ponieśli śmierć, a miasto straciło samorząd. Z kolei w 1314 r. w Wielkopolsce wybuchł bunt rycerstwa przeciw synom zmarłego pięć lat wcześniej Henryka głogowskiego. Buntownicy wezwali Władysława, który po złamaniu oporu miast opanował dzielnicę.
O wystąpieniu mieszczan Małopolski przeciw Łokietkowi (bunt wójta Alberta 1311‑1312) wiemy bardzo niewiele. Przypuszcza się, że sprowokowali je zwolennicy władzy Jana Luksemburskiego w Krakowie. Jednak jedynym władcą, który przybył buntownikom na pomoc, był książę opolski.
Rocznik kapituły krakowskiejW roku Pańskim [...] 1312 mieszczanie krakowscy, przyjaciele podstępu, pokoju wrogowie jawni i potajemni, w szale swej niemieckiej zaciekłości sprzysięgli się przeciwko [...] Władysławowi [...], panu całego królestwa polskiego, nie dbając o bojaźń boską [...]. [...] powołali [na tron krakowski] Bolesława, księcia opolskiego. Ten wreszcie pogodził się ze wspomnianym Łokietkiem [...], a wójta Alberta, sprawcę owej nieprawości, uwięził i, ustąpiwszy z miasta, do domu wrócił. Bezpośrednio po nim wszedł do miasta najjaśniejszy książę Władysław i pochwycił kilku obywateli i wtrącił ich do więzienia. Tych [...] przez całe miasto końmi włóczył i [...] za miastem na szubienicy nędznie powiesił. Tam trupy długo wisiały, aż zgniłe członki nie zaczęły od ciała odpadać.
Źródło: Rocznik kapituły krakowskiej, [w:] Teksty źródłowe do ćwiczeń z historii średniowiecznej Polski, wybór L. Matusik, Wrocław 1972.
Przeczytaj najbliższą wydarzeniom relację pochodzącą z Rocznika kapituły krakowskiej. Wypisz z tekstu fragment poświęcony zemście księcia Władysława. Czy była ona krwawa?
Przez wiele dekad w podręcznikach historii znaleźć można było opowieść o tym, jak Łokietek mścił się na krakowianach po buncie Alberta. Miał rzekomo skazywać na śmierć wszystkich, którzy nie potrafili powiedzieć poprawnie „soczewica, koło, miele, młyn”. Jest to późna legenda, którą po raz pierwszy spotykamy w XVI wieku. Król nie był i nie mógł być zwolennikiem takiej krwawej rozprawy. Takie okrucieństwo ściągnęłoby na jego głowę tylko dalsze kłopoty. A zabitych nie miałby kto zastąpić.
Odnowienie królestwa
Porównaj terytorium państwa Łokietka z terytorium państwa Przemysła II. Określ różnice granic i wyjaśnij, z czego wynikały.
W ciągu kilkunastu lat udało się Władysławowi zjednoczyć Małopolskę, Wielkopolskę, Kujawy, a także ziemie łęczycką i sieradzką. Poza zasięgiem władzy Łokietka znalazły się księstwa śląskie (powiązane z Czechami), księstwa mazowieckie i Pomorze Gdańskie (zagarnięte przez Krzyżaków). Sukces ten zachęcił władcę do podjęcia starań o koronę królewską. Łokietek chciał uzyskać zgodę papieża na przyjęcie królewskiej godności. Sama koronacja nie wystarczała bowiem, by sąsiedzi uznali go za króla. Musiał mieć poparcie najwyższych autorytetów. Stolica Apostolska w obawie przed Janem Luksemburskim wyraziła tylko nieoficjalną zgodę i 20 stycznia 1320 r. w katedrze wawelskiej Władysław został koronowany na króla Polski.
Dokument papieża Jana XXII do księcia Władysława, 1319 r.(Papież oznajmia, że arcybiskup gnieźnieński prosił go o wyznaczenie króla, bez niego bowiem królestwo polskie cierpi ze strony najeźdźców. Arcybiskup prosił o to wraz z dostojnikami Kościoła) [...], zgodnie wymieniając umiłowanego syna, znakomitego męża Władysława, księcia i dziedzica, a także posiadacza Krakowa, Sandomierza, Sieradza, Łęczycy, Kujaw, Wielkopolski i Pomorza [...] usilnie błagaliście, abyśmy wspomnianego księcia raczyli zalecić jako króla tego królestwa polskiego [...]. Lecz gdy potem nadeszli posłowie od najdroższego w Chrystusie naszego syna Jana, znakomitego króla Czech [...], abyśmy raczyli wstrzymać się od popierania tego księcia polskiego, gdyż temu królowi przysługuje prawo w rzeczonym królestwie [...]. My więc, pragnąc każdemu zachować jego prawa, na razie wstrzymaliśmy się od takiego poparcia, o które nas proszono, gdyż nie mamy zamiaru czynić przez to żadnego uszczerbku waszemu prawu i innych wspomnianych proszących; możecie raczej z niego korzystać tak, jak i kiedy będziecie uważali to za stosowne, byleby jednak nie naruszać prawa kogokolwiek drugiego.
Źródło: Dokument papieża Jana XXII do księcia Władysława, 1319 r., [w:] Teksty źródłowe do ćwiczeń z historii średniowiecznej Polski, wybór L. Matusik, s. 117–118.
Wskaz poprawne dokończenie zdania: Papież Jan XXII...
- zakazał koronacji Łokietka.
- nie zakazał i nie poparł otwarcie koronacji.
- odmówił audiencji wysłannikom króla Jana.
Wyjaśnij, dlaczego Władysław Łokietek nawiązywał do kultu św. Stanisława.
Wkrótce potem polski władca rozpoczął starania o odzyskanie Pomorza Gdańskiego: Krzyżakom wytoczono proces przed sądem papieskim. Trybunał, działający w latach 1320–1321 w Inowrocławiu, wprawdzie nakazał im oddać Pomorze i zapłacić odszkodowanie, ale wyrok ten nie wszedł w życie. Dlatego Władysław Łokietek podjął próbę siłowego rozstrzygnięcia sporu. W tym celu sprzymierzył się z księciem litewskim Giedyminem i podczas wielkiej rejzy krzyżackiej na Litwę w 1329 r. dokonał dywersyjnej wyprawy na państwo zakonne. Doprowadziło to do wybuchu wojny między Polską a zakonem i sprzymierzonymi z nim Czechami. W 1330 r. Krzyżacy zajęli ziemię dobrzyńską, a w roku następnym dwie ich wyprawy spustoszyły ogromne połacie kraju Łokietka. Polskiego króla uratował tylko brak zaangażowania ze strony Jana Luksemburskiego, którego bardziej interesowały wewnętrzne konflikty w Czechach i spory w Niemczech niż sprawy polskie. Podczas drugiej wyprawy krzyżackiej, w 1331 r., Polacy odnieśli częściowy sukces w bitwie pod Płowcami, mimo to rok później wojska zakonne opanowały Kujawy.
Insygnia koronacyjne królów polskich
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RON0hVsSqQ348
Film o symbolice i historii polskich insygniów królewskich. Wyjaśnia, dlaczego berła, jabłka i korony nie ma ani na Wawelu, ani na Zamku Królewskim w Warszawie. Wplecione w film animacje przedstawiają szczegółowo każde z insygniów.
Nagrobek Łokietka jest pierwszym nagrobkiem królewskim wzniesionym w tym miejscu. Zastanów się, w jakim stylu został wybudowany?
Zastanów się i odpowiedz jakie znaczenie dla chrześcijan ma włócznia, jeśli weźmiemy pod uwagę fakt, iż według tradycji, w jej grocie znajduje się gwóźdź z krzyża Jezusa Chrystusa?
W czasie swego panowania (1306‑1333) wielokrotnie musiał Władysław Łokietek walczyć o istnienie swojego władztwa:
1304–1306 – zbrojne opanowanie Sandomierza, Krakowa, Kujaw, Pomorza, północnej i środkowej części Wielkopolski;
1307–1309 – wojna z Brandenburgią i Krzyżakami o Pomorze Gdańskie;
1311–1312 – bunt wójta Alberta i wojna z księciem opolskim;
1314 – zajęcie Poznania;
1323 – wyprawa na Ruś;
1326 – wyprawa na Brandenburgię;
1327 – wyprawa na Płock;
1329–1332 – wojna z Krzyżakami i Janem Luksemburskim, królem Czech.
Łącznie Władysław Łokietek jako książę i król Polski toczył wojny przez… 16 lat. Biorąc pod uwagę, że sprawował rządy nad Polską przez 27 lat, oznacza to, że wojny stanowiły 59% okresu jego panowania.
Ćwiczenia
Ustaw w kolejności chronologicznej wydarzenia z dziejów Polski. Zacznij od najwcześniejszego wydarzenia.
- Sprowadzenie Krzyżaków do Polski.
- Panowanie Mieszka II.
- Testament Bolesława Krzywoustego.
- Panowanie Kazimierza Odnowiciela.
- Koronacja Władysława Łokietka.
Określ wiek i jego połowę.
1025 to ................ połowa ............ wieku
1138 to ................ połowa ............ wieku
1190 to ............ połowa ............ wieku
1226 to ................ połowa ............ wieku
1320 to ................ połowa ............ wieku
Przyporządkuj wydarzenia do dat.
Połącz wydarzenia z datami
1295,
1331,
1314,
1320,
1305,
1300,
1311
| koronacja Przemysła II na króla Polski | |
| koronacja Wacława II na króla Polski | |
| śmierć Wacława II | |
| bunt krakowskich mieszczan | |
| bunt rycerstwa w Wielkopolsce | |
| koronacja Władysława Łokietka na króla Polski | |
| bitwa pod Płowcami |
Przeczytaj tekst źródłowy, a następnie wykonaj polecenie.
Zapoznaj się z tekstem źródłowym, a następnie wykonaj polecenie.
Roczniki, czyli Kroniki Królestwa PolskiegoZdarzenia roku przeszłego
Rok ten pamiętny był koronacją króla Wacława na królestwo polskie, wygnaniem książęcia Władysława Łokietka i ciągłą przy ulewnych deszczach i słotach niepogodą, a co ważniejsze nad to wszystko, obchodem jubileuszu, na który dla dostąpienia odpustu ze wszystkich krajów chrześcijańskich tłumy pościągały pielgrzymów. Władysław zaś Łokietek smutną dolę wygnania z tak wytrwałą znosił cierpliwością, że wielu litowało się nad jego nieszczęściem, a wszyscy podziwiali stateczność umysłu i pokorę. Jakoż wygnanie to stało się dla niego nie tak karą za przestępstwa, jak raczej probierzem trwałości i pobudką do cnoty.
Źródło: Jan Długosz, Roczniki, czyli Kroniki Królestwa Polskiego, [w:] By czas nie zaćmił i niepamięć. Wybór kronik średniowiecznych, oprac. A. Jelicz, Warszawa 1975, s. 18.
Wskaż datę, o której mowa w źródle.
- 1290
- 1295
- 1300
- 1305
- 1310
Przeczytaj tekst źródłowy, a następnie wykonaj polecenie.
Zapoznaj się z tekstem źródłowym, a następnie wykonaj polecenie.
Rządy Władysława Łokietka w Wielkopolsce według Rocznika wielkopolskiegoDalej w roku pańskim 1299, gdy za czasów księcia Władysława kościół cierpiał wiele krzywd tak od wspomnianego księcia, jak od jego rycerstwa, mianowicie znieważanie cmentarzy i ucisk ubogich, wdów i sierót, niszczenie wszystkich dóbr kościelnych, kościoła oraz inne krzywdy, o których strach mówić – Andrzej, z bożej łaski biskup kościoła poznańskiego, na całą swą diecezję rzucił ogólną klątwę kościelną, zabraniając odprawiania nabożeństw.
Źródło: Rządy Władysława Łokietka w Wielkopolsce według Rocznika wielkopolskiego, [w:] Wybór źródeł do historii Polski średniowiecznej (do połowy XV wieku), t. 2, Przezwyciężenie rozdrobnienia feudalnego i powstanie monarchii stanowej w Polsce, oprac. G. Labuda, B. Miśkiewicz, Poznań 1967, s. 9.
Wskaż zdania prawdziwe i fałszywe.
| Zdanie | Prawda | Fałsz |
| Opisane wydarzenia miały miejsce po śmierci Przemysła II. | □ | □ |
| W wyniku wydarzeń opisanych w źródle na tronie polskim zasiadł Wacław II. | □ | □ |
| Źródło dotyczy reakcji pogańskiej. | □ | □ |
| Biskup Andrzej Zaremba był przeciwnikiem Władysława Łokietka. | □ | □ |
Słownik
(gr. anarchia – bezrząd) stan chaosu i nieporządku powstały wskutek braku lub bezsilności ośrodków władzy
(z czes. léno, niem. Lehen) ziemia nadawana przez seniora wasalowi; pozostawanie w zależności sądowej; posiadanie czegoś na tych prawach
urzędnik mianowany i odwoływany przez monarchę jako namiestnik prowincji lub ziemi
korona uprzywilejowana (corona privilegiata); najważniejsze insygnium koronacyjne królów polskich, symbol mistycznego pochodzenia władzy od Boga i suwerenności Królestwa Polskiego, a także wierności monarchy prawu Rzeczypospolitej i jego obowiązków wobec państwa i poddanych; powstała na koronację Władysława Łokietka
miasto w powiecie piotrkowskim, województwie łódzkim; wielkim wydarzeniem w historii miasta był wiec, który odbył się 20‑23 czerwca 1318 r., uroczyście przyjęto na nim warunki papieskie i uchwalono wznowienie Królestwa Polskiego; wystosowano prośbę do papieża Jana XXII, aby wyraził zgodę na koronację Władysława Łokietka; zniszczenia podczas potopu szwedzkiego spowodowały upadek miasta
miecz koronacyjny królów Polski, jeden z najważniejszych zabytków przechowywany w Skarbcu Koronnym w Zamku Królewskim na Wawelu. Z mieczem związanych jest wiele opowieści i legend. Jedna z nich mówi o tym, iż miecz należał do pierwszego króla Polski, Bolesława Chrobrego, który miał uderzyć nim w Złotą Bramę podczas zdobywania Kijowa w 1018 r. Przedmiotowi przypisywano boską moc
inaczej regalia królów polskich, na które składała się korona, berło, jabłko oraz miecz. Były oznakami godności i władzy królewskiej. Używano ich podczas ceremonii koronacyjnych. Do najważniejszych polskich insygniów koronacyjnych należy Korona Chrobrego (tzw. korona uprzywilejowana)oraz miecz Szczerbiec (kojarzone z ceremonią koronacyjną Władysława Łokietka) a także korona królowych (insygnium koronacyjne królowych, wykonana na koronację Jadwigi Kaliskiej, żony Władysława Łokietka)