9. Oceniamy gleby w Polsce. Rodzaje lasów i lesistość w Polsce

Mapa interaktywna Polski ukazująca obszary występowania lasów. Mapa z podziałem na województwa i powiaty, naniesiono siatkę południków i równoleżników co dwa stopnie. Kolorem zielonym oznaczono obszary występowania lasów, kolorem białym pozostałe obszary. Na mapie dodatkowo zaznaczono największe kompleksy leśne oraz umieszczono punkty. Po ich kliknięciu pojawiają się ramki z dodatkowymi informacjami oraz ze zdjęciem krajobrazu charakterystycznego dla wybranej puszczy. Puszcza Augustowska. Kompleks leśny na Pojezierzu Suwalskim i Równinie Augustowskiej, między jez. Wigry na północy a rz. Biebrzą na południu. Zajmuje powierzchnię ponad 1140 kilometrów kwadratowych (w tym ponad 60 kilometrów kwadratowych poza granicami kraju, głównie na terenie Litwy). W drzewostanie przeważa sosna (73%), ponadto: świerk, olsza, brzoza, jesion, dąb; wśród roślin runa leśnego występuje m.in. zimoziół północny, bażyna czarna. Żyją tu: bóbr, ryś, kuna, głuszec, orzeł bielik, bocian czarny, tracz nurogęś, gągoł. W obrębie puszczy występują liczne jeziora (Wigry, Sajno, Białe, Studzieniczne) i rzeki (Czarna Hańcza, Rospuda i in.). Przez puszczę prowadzi Kanał Augustowski. Puszcza Biała (Puszcza Biskupia). Kompleks leśny na Nizinie Północnomazowieckiej, w widłach Bugu i Narwi. Zajmuje powierzchnię ponad 520 kilometrów kwadratowych . W drzewostanach przeważa sosna (90%) z domieszką brzozy, niekiedy dębu, osiki i grabu; podszyt i runo ubogie, tworzą je głównie jałowiec, borówka i mchy. Fauna jest reprezentowana m.in. przez: borsuka, bociana czarnego, czaplę siwą i ptaki drapieżne; w przeszłości Puszcza Biała należała do biskupów płockich, mających swą siedzibę w zamku w Broku. Puszcza Białowieska. Naturalny kompleks leśny w Polsce w południowo-wschodniej części Niziny Północnopodlaskiej (Równina Bielska) i na Białorusi, w dorzeczu Narwi i Jasiołdy. Zajmuje powierzchnię ok. 1460 kilometrów kwadratowych , z czego w granicach Polski ponad 580 kilometrów kwadratowych . W drzewostanie duży udział mają: świerk, sosna, olsza, brzoza, dąb; występują tu bardzo różnorodny gatunkowo podszyt i runo. W puszczy żyje wiele gatunków zwierząt, m.in.: żubr, łoś, jeleń, sarna, dzik, ryś, wilk, borsuk, bóbr, głuszec, żuraw. Jej część objęta jest ochroną w granicach Białowieskiego Parku Narodowego. Puszcza Bolimowska. Kompleks leśny na Równinie Łowicko-Błońskiej, w dorzeczach Suchej, Rawki i Pisi. Zajmuje powierzchnię ok. 180 kilometrów kwadratowych . Wraz z nieistniejącymi już puszczami Jaktorowską i Korabiewską tworzyła jeszcze w XVI w. duży obszar leśny łączący się z Puszczą Kampinoską. Puszcza Bolimowska była terenem polowań królewskich, głównie na tura. Działalność człowieka spowodowała zmniejszenie jej pierwotnej powierzchni i przekształcenie drzewostanów – obecnie najczęściej występują drzewostany sosnowe z domieszką dębu, grabu, osiki i brzozy, a w zagłębieniach olszy. Puszcza jest objęta ochroną w granicach Bolimowskiego Parku Krajobrazowego. Puszcza Borecka. Kompleks leśny na Pojezierzu Ełckim, między jez. Mamry a Wzgórzami Szeskimi. Zajmuje powierzchnię ok. 140 kilometrów kwadratowych . Lasy porastają tereny faliste i pagórkowate. Przeważają drzewostany mieszane z udziałem sosny, świerka, dębu, jesionu, brzozy, lipy, olszy; występują bogaty w gatunki podszyt i runo. W puszczy żyją m.in: łoś, ryś, borsuk, kuna, jarząbek, żuraw, bocian czarny, orzeł bielik. Puszcza Bukowa (knieja Bukowa). Kompleks leśny na Pobrzeżu Szczecińskim, między jez. Dąbie a jez. Miedwie. Zajmuje powierzchnię ponad 70 kilometrów kwadratowych . Las porasta malownicze wzniesienia moreny czołowej i dennej. Dawniej w drzewostanie przeważały buki tworzące zbiorowisko buczyny pomorskiej. Obecnie przeważa sosna z domieszką buka, dębu, olszy i in. Puszcza Bukowa jest pozostałością dawnych puszcz nadodrzańskich. Puszcza Bydgoska. Kompleks leśny w Kotlinie Toruńskiej, położony na południowy wschód od Bydgoszczy. Zajmuje powierzchnię ponad 630 kilometrów kwadratowych . Las porasta tereny piaszczyste, w tym wydmy. Na skutek prowadzonej gospodarki leśnej i nadmiernego odwodnienia tych terenów na przełomie XVIII i XIX w. puszcza uległa degradacji. Obecnie w drzewostanach przeważa sosna z niewielką domieszką dębu i brzozy. W podmokłych zagłębieniach terenu występuje olsza. Przez teren puszczy przepływa Kanał Bydgoski. Bory Dolnośląskie. Największy w Polsce kompleks leśny zajmujący część Niziny Śląsko-Łużyckiej, między Nysą Łużycką na zachodzie a Bobrem na wschodzie oraz Wzniesieniami Żarskimi i Wzgórzami Dalkowskimi na północy a Pogórzem Izerskim na południu. Porasta piaszczysty, równinny teren. Przez teren leśny przepływają Bóbr oraz jego dopływy – Kwisa i Czarna Wielka. Drzewostan głównie sosnowy z domieszkami drzew liściastych (m.in.: brzoza, dąb, buk, klon) oraz iglastych (m.in. świerk, jodła); liczne stanowiska rzadkich w Polsce roślin i zwierząt – na torfowiskach: bagno zwyczajne, borówka bagienna i rosiczka okrągłolistna; w faunie m.in.: cietrzew, głuszec, żuraw, żmija. Bory Dolnośląskie zostały zdegradowane w dużym stopniu w XIX i na pocz. XX w. Obecnie są prowadzone prace nad odnowieniem drzewostanu. Puszcza Drawska. Kompleks leśny na Pojezierzu Południowopomorskim, ciągnący się od jeziora Lubie po ujście Drawy do Noteci. Zajmuje powierzchnię ok. 1000 kilometrów kwadratowych . Występują tu jeziora rynnowe, a przez środek puszczy płynie Drawa. Drzewostan tworzą głównie bory sosnowe z domieszką brzozy, dębu i osiki oraz pozostałości dawnych lasów dębowo-bukowych. W lasach występuje wiele pomnikowych okazów sosny, dębu szypułkowego, buka oraz relikt polodowcowy – chamedafne północna. Żyją tu m.in. bóbr, wydra i wiele gatunków ptaków drapieżnych. Czysta woda w Drawie stwarza znakomite warunki bytowania i tarlisk takich gatunków ryb, jak: łosoś, troć, pstrąg potokowy, lipień, strzelba potokowa czy głowacz białopłetwy. Środkowa część Puszczy Drawskiej objęta jest ochroną w granicach Drawieńskiego Parku Narodowego. Puszcza Darżlubska. Kompleks leśny (Lasy Oliwsko-Darżlubskie) o łącznej powierzchni 159 kilometrów kwadratowych na obszarze Pobrzeża Kaszubskiego, graniczący na południu z Trójmiejskim Parkiem Krajobrazowym. W drzewostanie dominują buki i dęby tworzące zbiorowisko buczyny pomorskiej. Puszcza Goleniowska. Kompleks leśny położony na piaszczystej Równinie Goleniowskiej, po wschodniej stronie Zalewu Szczecińskiego. Zajmuje powierzchnię ponad 630 kilometrów kwadratowych . Las porasta przeważnie tereny piaszczyste i bagienne. Przeważają drzewostany sosnowe z udziałem buka i dębu. Występują tu także lasy łęgowe, olszyny, miejscami bór bagienny. Znaczny ubytek powierzchni Puszczy Goleniowskiej nastąpił w drugiej połowie XVIII w. wskutek zakładania nowych osad. Puszcza Iłżecka (Lasy Starachowickie). Kompleks leśny na Przedgórzu Iłżeckim, na północ od doliny rz. Kamiennej. Zajmuje powierzchnię ok. 250 kilometrów kwadratowych . Występują tu drzewostany znacznie przekształcone, niemające charakteru naturalnego. Przeważa w nich sosna z domieszką dębu, modrzewia z nieznaczną ilością jodły, sporadycznie występuje buk. Do 1769 roku puszcza stanowiła własność biskupów krakowskich i dostarczała drewna dla górnictwa Zagłębia Staropolskiego, a w drugiej połowie XIX w. dla zakładów starachowickich. Puszcza Kampinoska. Kompleks leśny na Nizinie Środkowomazowieckiej, w Kotlinie Warszawskiej, na północny zachód od Warszawy. Zajmuje powierzchnię 400 kilometrów kwadratowych . Leży na tarasie wydmowym, porasta 2 wydłużone równoleżnikowo pasma wydm, pomiędzy którymi znajdują się obszary bagienne. Na wydmach (wznoszących się nieraz do wys. 30 m) dominują drzewostany sosnowe z domieszką gatunków liściastych, głównie dębów, na bagnach występują łąki i lasy liściaste – olsy i łęgi. W runie występuje wiele rzadkich gatunków roślin, m.in. modrzewnica północna i zimoziół północny. Żyje tu ok. 16 tys. gatunków zwierząt, w tym m.in.: łosie, bobry, rysie, jelenie, sarny, dziki, lisy, borsuki, łasice. Wśród ptaków jest wiele gatunków chronionych, np. żuraw, bocian czarny, orlik krzykliwy. Puszcza Kampinoska jest pozostałością wielkiego kompleksu leśnego łączącego się z puszczami Bolimowską i Jaktorowską. Znaczna część puszczy jest objęta ochroną w granicach Kampinoskiego Parku Narodowego. Puszcza Karpacka. Kompleksy leśne rozciągające się wzdłuż południowej granicy Polski, na obszarze Karpat i Pogórza Karpackiego, o powierzchni ok. 3,15 tys. kilometrów kwadratowych . Wskutek gospodarki leśnej skład gatunkowy drzewostanów odbiega od naturalnego – występują głównie świerk, jodła i buk oraz limba i kosodrzewina. Najbardziej naturalne partie lasów objęto ochroną, tworząc parki narodowe (Tatrzański, Pieniński, Babiogórski, Bieszczadzki, Gorczański, Magurski). Puszcza Knyszyńska (Puszcza Knyszyńsko-Białostocka). Kompleks leśny na Wysoczyźnie Białostockiej, w dorzeczu Narwi, o powierzchni ok. 1050 kilometrów kwadratowych . Wchodzi w skład Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej. Las porasta faliste równiny, wzgórza i podmokłe zagłębienia terenu. Jest to las o charakterze borealnym, w drzewostanie przeważa sosna (ponad 70%) i świerk (10%), występują także brzoza, dąb i olsza. Wzdłuż rzek i strumieni ciągną się drzewostany olszowe i olszowo-jesionowe. Przez puszczę przepływa rzeka Supraśl. Puszcza Koziecnicka (Puszcza Radomsko-Kozienicka). Kompleks leśny położony na Równinie Kozienickiej (w widłach Wisły i Radomki), o powierzchni ok. 280 kilometrów kwadratowych . Las porasta głównie tereny piaszczyste, w tym wydmowe. W drzewostanie przeważa sosna (84%), jako domieszka występują dąb, grab, świerk i jodła. Niemal cały obszar Puszczy Kozienickiej jest objęty ochroną w Kozienickim Parku Krajobrazowym. Puszcza należała do dóbr stołowych królewskich, a pod zaborami przeszła na własność rządową, co uchroniło ją od silniejszych wylesień. Współcześnie degradacja drzewostanu jest spowodowana wpływem pyłów i gazów pochodzących z elektrowni Kozienice. Puszcza Kurpiowska (Puszcza Myszyniecka, Puszcza Zielona). Kompleks leśny składający się ze słabo połączonych powierzchni leśnych na Równinie Kurpiowskiej w północno-wschodniej części Niziny Północnomazowieckiej. Zajmuje powierzchnię ok. 800 kilometrów kwadratowych . Na północy graniczy z Puszczą Piską, a na południu z Puszczą Białą. Lasy porastają tereny piaszczyste. W drzewostanach przeważa sosna, w domieszce świerk, brzoza, dąb, grab, a w podmokłych miejscach występuje olcha. Lokalnie występują naturalne bory świerkowo-sosnowe. Puszcza Kurpiowska jest pozostałością ogromnego kompleksu puszcz z dorzecza Narwi. Jest znana jako ośrodek bartnictwa, które przetrwało do połowy XIX w. W obrębie puszczy występuje kilka jezior (największe Serafin) i rzeki (Rozoga i Omulew). Puszcza Nidzicka (Lasy Napiwodzkie). Kompleks leśny w południowo-zachodniej części Pojezierza Mazurskiego, między Szczytnem a Nidzicą, o powierzchni ok. 600 kilometrów kwadratowych . Puszcza porasta obszary piaszczystych równin i wzgórza. Drzewostany głównie sosnowe, z domieszką dębów i świerka. W miejscach wilgotnych występuje olsza. Na obszarze puszczy znajdują się liczne jeziora (np. Łańskie, Omulew, Dłużek). Puszcza Niepołomicka. Kompleks leśny położony w zachodniej części Kotliny Sandomierskiej, w widłach Wisły i Raby, o powierzchni ok. 109 kilometrów kwadratowych . W drzewostanie przeważa sosna z nieznacznym udziałem dębu i olszy. Gatunki liściaste, głównie dęby, występują na glebach gliniastych wzdłuż Wisły i Raby. Drzewostan jest silnie niszczony w wyniku emisji pyłów i gazów z kombinatu metalurgicznego w Nowej Hucie. Przez północną część puszczy, wśród łąk, płynie Drwinka (prawy dopływ Wisły). Puszcza Niepołomicka stanowiła część rozległego kompleksu borów podkarpackich. Puszcza Notecka (Puszcza Nadnotecka). Kompleks leśny w Kotlinie Gorzowskiej, w międzyrzeczu Warty i Noteci, o powierzchni ok. 1340 kilometrów kwadratowych . Las porasta obszary piaszczyste, w tym wydmy. Puszcza jest pozostałością wielkiej puszczy piastowskiej, która została znacznie wytrzebiona w wyniku kolonizacji w okresie XVI–XVIII w. W XIX i XX w. wielokrotnie niszczona przez pożary. Gospodarka leśna spowodowała degradację naturalnych, starych drzewostanów, dlatego przeważają jednowiekowe drzewostany sosnowe, w których w domieszce występuje buk i dąb. W obrębie puszczy występują jeziora rynnowe. Puszcza Pilicka (Lasy Spalskie). Kompleks leśny w rejonie Tomaszowa Mazowieckiego, w środkowej części dorzecza Pilicy. Występuje tu wiele zbiorowisk naturalnych i półnaturalnych, m.in. grądy, dąbrowy bory mieszane, buczyny niżowe, torfowiska i in. Przez puszczę przepływa Pilica o naturalnym biegu, z licznymi starorzeczami i półnaturalnymi łąkami oraz resztkami lasów łęgowych. Do cennych gatunków należą m.in. rosiczka okrągłolistna, turzyca bagienna, goździk pyszny, goryczka wąskolistna, nerecznica grzebieniasta, kosaciec syberyjski, długosz królewski, lepnica drobnokwiatowa. Obszar puszczy jest objęty ochroną w granicach dwóch parków krajobrazowych: Sulejowskiego i Spalskiego. Puszcza Piska (Puszcza Jarsiborska). Dawniej zw. Wielką Knieją lub Knieją Jańsborską. Kompleks leśny w południowej części Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, o pow. ok. 900 kilometrów kwadratowych . Występują tu m.in. bory sosnowo-świerkowe i sosnowe z domieszką brzozy, osiki i dębu. Drzewostan puszczy został silnie zniszczony w 2002 roku, podczas potężnej wichury. Występuje tu wiele cennych gatunków roślin i zwierząt, m.in.: chamedafne północna, fiołek torfowy, kosaciec syberyjski, wierzba borówkolistna, rosiczka okrągłolistna, zalotka większa, paź królowej, rusałka admirał, żółw błotny, traszka grzebieniasta, kumak nizinny, gniewosz plamisty, puchacz, trzmielojad, bielik, wilk, ryś, nocek łydkowłosy. Puszcza Romincka. Kompleks leśny położony między pojezierzami: Mazurskim na zachodzie a Wschodniosuwalskim na wschodzie oraz Pojezierzem Zachodniosuwalskim i Wzgórzami Szeskimi na południu, o powierzchni ok. 370 kilometrów kwadratowych (w Polsce ok. 120 kilometrów kwadratowych , pozostała część w Rosji). Las porasta pagórkowatą i falistą równinę. Przeważają drzewostany sosnowo-świerkowe z domieszką grabu, dębu i lipy, a w zagłębieniach terenu olszy. Na torfowiskach występuje las świerkowy z rzadkimi gatunkami roślin w runie, m.in. turzycą luźnokwiatową, gwiazdnicą długolistną i bażyną czarnojagodową. Puszcza jest ostoją wielu cennych gatunków zwierząt – łosia, jelenia, bobra, bociana czarnego i in. Puszcza Sandomierska. Kompleks leśny położony w Kotlinie Sandomierskiej, w widłach Wisły i Sanu, o powierzchni ponad 1400 kilometrów kwadratowych . Pierwotnie puszcza wypełniała całą kotlinę, sięgając po pas lasów podkarpackich. Obecny skład drzewostanów znacznie odbiega od naturalnego – przeważają bory sosnowe z domieszką dębu, świerka, jodły i brzozy, tylko miejscami występują pozostałości naturalnych lasów jodłowo-bukowych i buczyn. W puszczy występuje jedyne w Polsce stanowisko różanecznika żółtego. Fragmenty lasów pierwotnych zachowały się nad Sanem i w środkowej części Kotliny Sandomierskiej. Puszcza Sandomierska uległa degradacji w XIX w. wskutek wypasu bydła, wydobywania rudy darniowej i rozwiniętego smolarstwa. Dalsza degradacja nastąpiła w latach 20. i 30. XX w., kiedy rozpoczęto budowę ośrodka przemysłu ciężkiego w Stalowej Woli. Puszcza Solska (Lasy Biłgorajskie). Kompleks leśny na Równinie Biłgorajskiej i na Roztoczu Środkowym, na północny wschód od Puszczy Sandomierskiej; powierzchnia ok. 1240 kilometrów kwadratowych . Skład gatunkowy drzewostanów jest zróżnicowany – na terenach piaszczystych przeważa sosna, w miejscach podmokłych występuje olsza, a na Roztoczu, na lessach, dominuje jodła z domieszką świerka, buka i dębu. Z rzadkich gatunków zwierząt występują tu wąż eskulapa i głuszec. Puszcza Sudecka. Kompleks leśny na obszarze Sudetów i Przedgórza Sudeckiego. W skład Puszczy Sudeckiej wchodzą lasy Karkonoszy, Gór Izerskich, Kotliny Kłodzkiej oraz pozostałych części Sudetów. Powierzchnia górskiej części Puszczy Sudeckiej wynosi 1280 kilometrów kwadratowych , a Przedgórza ponad 1110 kilometrów kwadratowych . Przedgórze Sudeckie, ze względu na lepsze gleby zajęte pod uprawy rolne, jest silnie wylesione; zachowało się tu niewiele zbiorowisk leśnych zbliżonych do naturalnych. W puszczy występują głównie sztucznie wprowadzone drzewostany świerkowe, powstałe wskutek intensywnej eksploatacji gatunków liściastych na potrzeby górnictwa, hutnictwa i przemysłu drzewnego. Skład gatunkowy drzewostanów jest następujący: świerk 87,5%, jodła 0,7%, buk 2,6%, inne gat. liściaste 4%, iglaste 4,5%. Na obszarach najbardziej naturalnych drzewostanów górskich utworzono Karkonoski Park Narodowy. Puszcza Świętokrzyska (Puszcza Jodłowa). Kompleks leśny na Wyżynie Kielecko-Sandomierskiej, między Pilicą a Wisłą, o powierzchni 520 kilometrów kwadratowych . Większość drzewostanów puszczy, zwłaszcza jodłowych i bukowych, jest pochodzenia naturalnego. W ich składzie, obok sosny, występują: jodła, buk, dąb, świerk, lipa, cis i modrzew. Obszary z naturalnymi partiami lasu są objęte ochroną w Świętokrzyskim Parku Narodowym. Puszcza do końca XVIII w. była własnością biskupów krakowskich. W okresie Królestwa Polskiego znaczna część puszczy stanowiła rządowe lasy górnicze, zaopatrujące w węgiel drzewny Zagłębie Staropolskie. Bory Tucholskie. Jeden z największych kompleksów borów sosnowych w Polsce. Zajmuje powierzchnię ok. 3000 kilometrów kwadratowych w dorzeczu Brdy i Wdy oraz na obszarze Równiny Tucholskiej i Równiny Charzykowskiej. W przeszłości na obszarze Borów Tucholskich dominowały w drzewostanie buk wraz z sosną oraz drzewa liściaste, głównie dęby, graby, osiki i lipy. Nasilająca się od XVII wieku rabunkowa gospodarka leśna i późniejsze zalesianie wyłącznie sosną spowodowały, że obecnie Bory Tucholskie są obszarem monokulturowym sosny, jedynie na zboczach nad Wisłą występują gatunki liściaste. Na torfowiskach występują dość licznie żurawina błotna, bagno zwyczajne, liczne gatunki mchów i torfowców. Znajdują się tu także rzadkie gatunki roślin, m.in. zimoziół północny, chamedafne północna. Żyją tu bóbr, wydra, dzik, łoś, liczne ptaki, żółw błotny i in. Puszcza Wierzchucińska. Kompleks leśny porastający obszar Wysoczyzny Żarnowieckiej, graniczący na północnym zachodzie z Lasami Lęborskimi, na południu z pradoliną Łeby i na wschodzie z pradoliną Redy. W drzewostanie na terenach piaszczystych przeważa sosna, na pozostałych występują buki i dęby. Na terenach torfowiskowych rosną chronione częściowo: widłak jałowcowaty, widłak goździsty oraz bagno zwyczajne. Puszcza Wkrzańska. Kompleks leśny położony wzdłuż granicy z Niemcami, od północy przylegający do Zalewu Szczecińskiego, o powierzchni ok. 1550 kilometrów kwadratowych (w Polsce ok. 337 kilometrów kwadratowych ). Puszcza porasta obszar równiny z wydmami i torfowiskami. W środkowej i północnej części puszczy występują głównie bory sosnowe, w południowej znaczne obszary zajmują mieszane drzewostany bukowo-sosnowe, na żyźniejszych glebach buczyny, a w miejscach podmokłych olszyny z domieszką brzozy. Na jez. Świdwie znajdują się miejsca lęgowe żurawia.

Mapa interaktywna Europy przedstawiająca wskaźnik lesistości dla poszczególnych państw. Po prawej stronie interaktywna legenda. Podane przedziały oznaczono odcieniami koloru zielonego, od najjaśniejszego do ciemnego – poniżej siedemnastu procent, od siedemnastu procent do trzydziestu dwóch procent, od trzydziestu trzech procent do czterdziestu dwóch procent, od czterdziestu trzech procent do sześćdziesięciu jeden procent, powyżej sześćdziesięciu jeden procent. Po kliknięciu na dany przedział wartości pozostałych przedziałów na mapie zostają włączone. W prawym dolnym rogu pozioma podziałka z wyznaczonym odcinkiem pięciuset kilometrów. Wskaźnik lesistości dla poszczególnych państw. Poniżej siedemnastu procent: Ukraina, Mołdawia, Dania, Wielka Brytania, Irlandia, Islandia. Od siedemnastu do trzydziestu dwóch procent: Polska, Niemcy, Holandia, Belgia, Francja, Szwajcaria, Włochy, Turcja, Rumunia, Węgry, Grecja, Albania, Czarnogóra, Bośnia i Hercegowina, Serbia. Od trzydziestu trzech do czterdziestu dwóch procent: Litwa, Białoruś, Czechy, Słowacja, Norwegia, Chorwacja, Macedonia Północna, Bułgaria, Gruzja, Hiszpania, Portugalia. Od czterdziestu trzech do sześćdziesięciu jeden procent: Łotwa, Estonia, Rosja, Austria, Słowenia. Powyżej sześćdziesięciu jeden procent: Szwecja, Finlandia.