Gospodarka Europy w XVI wieku

Dotarcie Kolumba do strefy wysp karaibskich, a Portugalczyków do równikowych wysp św. Tomasza, Książęcej oraz do Brazylii sprawiło, że intensywnie rozwijał się system plantacyjny. Kiedy jednak okazało się, że zatrudniona do pracy tubylcza ludność umierała masowo z powodu chorób roznoszonych przez Europejczyków, niezbędny stał się przywóz niewolników z Afryki. Okazało się również, że jej mieszkańcy byli odporni na dziesiątkującą Europejczyków i rdzennych mieszkańców Ameryki malarię. W miarę upływu czasu system plantacyjny, na niespotykanie większą skalę, zaczęli stosować także Anglicy (Barbados, Jamajka), Holendrzy (Antyle, Trynidad) i Francuzi (Haiti, Antyle). Spowodowało to wzrost handlu niewolnikami oraz liczby niewolników przewożonych do obu Ameryk z Afryki.

Gospodarka nowożytna - system plantacyjny w Nowym Świecie

Istotnym elementem „systemu plantacyjnego” było jego ścisłe podporządkowanie władzy centralnej (koronie), która nadzorowała obrót handlowy nowych kolonii. Dla zapewnienia skuteczniejszej kontroli produkcji i handlu, plantacjom, lokowanym na zarządzanych przez gubernatorów wyspach, wyznaczano konkretne porty docelowe obsługujące dane terytorium. Portem dla Portugalii była Lizbona, a dla Kastylii Sewilla z Kadyksem. Korzyści, jakie płynęły z tego sposobu zarządzania, były tak duże, że podobny charakter gospodarki w koloniach powieliły wszystkie kolejne państwa kolonialne – Holendrzy (Amsterdam), Francja (Bordeaux [czyt.: bordu], Rouen [czyt.: rło], La Rochelle) [czyt.: la roszel] i Anglia (Bristol, Londyn).

RCa5bWn7MZLI7

Na ilustracji budowla, która składa się z dwóch części: z bastionu (z lewej) oraz z wieży (z prawej). Bastion posiada nisko sklepioną kaplicę ze strzelnicami dla armat. Materiały użyte do budowy, widoczne na zdjęciu, to głównie kamień wapienny (marmur) i cegła. Dekoracje zainspirowane tematyką wojenną. Wieża składa się z kilku pięter. Środkowe kondygnacje ozdobione są balkonami z małymi zdobionymi kolumnami, widoczne łukowe okna, na rogach wieży okienka strzelnicze. Jedno z pięter otoczone jest balkonami z półokrągłymi łukami. Zwieńczenie budowli tworzą większe wieże na każdym z narożników oraz mniejsze pomiędzy nimi. Pośrodku znajduje się obniżone patio. Taras jest otoczony balustradą z wieżyczkami i prążkowanymi kopułami. Poniżej wieżyczek dwie rzeźby: Archanioła Michała oraz św. Wincentego (patrona Lizbony). Aby dostać się do wieży trzeba przejść przez most znajdujący się po prawej stronie zdjęcia. Widoczni na nim spacerowicze, przed wejściem kolejka zwiedzających wieżę. Na drugim planie wzniesienie pokryte drzewami, poniżej budynki. Cała wieża stoi przy wodzie, która rozciąga się od lewej do prawej strony zdjęcia.

RsmOmYnmbBqc3

Na zdjęciu widoczne pomieszczenie ze sklepieniami łukowymi. W zagłębieniach stoją armaty skierowane w okna. Na suficie łuki ozdobione kamieniami.

R1Wj1rPAnALSw

Ilustracja przedstawia widok na panoramę miasta. W dolnej części ilustracji rzeka, po której płyną drewniane statki z białymi żaglami. Przy obu brzegach rzeki znajdują się zacumowane statki ze złożonymi żaglami. Przy brzegu rzeki ukazanym u dołu ilustracji, widoczny fragment piaskowej drogi, po której przechadzają się licznie zgromadzeni mężczyźni. Drugi brzeg rzeki, znajdujący się w górnej części ilustracji, ukazuje piaskowy plac, a dalej panoramę miasta: ściśle przylegające do siebie kamienice, baszty oraz wieżę ratuszową oraz katedrę. Ilustracja utrzymana jest w odcieniach pomarańczy, żółci i brązu.

RCjLEz9jvKKyP

Ilustracja przedstawia panoramę miasta znajdującego się nad brzegiem rzeki. W dolnej części ilustracji rzeka, po której płyną liczne statki z białymi żaglami. Po obu stronach rzeki zacumowane statki. W dolnej części ilustracji piaskowy brzeg, po którym przechadzają się mieszkańcy oraz konie. Na drugim brzegu widoczna jest gęsto zabudowana panorama miasta, nad którą góruje wieża ratuszowa. Niebo nad miastem zasłonięte jest białymi chmurami.

RmYm4lkN0iDqa

Ilustracja przedstawia panoramę na morze, po którym pływają liczne statki i okręty. Na pierwszym planie znajduje się duży okręt z białymi żaglami i podniesioną flagą. Obok niego mniejszy, z którego wydobywa się dym po wystrzeleniu z armaty. W tle kolejne statki, które zostały zacumowane jeden obok drugiego. Między okrętami małe łódeczki, w których znajdują się ludzie trzymający wiosła. Na niebie dużo chmur kłębiastych.

R1MTR6qXU35RZ

Na ilustracji Nabrzeża Garonny, portu w Bordeaux. Na nim dwa duże, podobne do siebie budynki, które mają dużo okien, a na ich dachach znajdują się wieżyczki. Widać dwa duże, szerokie budynki. Przed nimi rozciąga się szeroka rzeka. Na pierwszym planie wodna roślinność, rosnąca przy brzegu.

R1XJa2Kv8AG4m

Ilustracja przedstawia panoramę Londynu. W centralnej części ilustracji rzeka, która biegnie od dołu ku górze obrazu. Po rzece płyną statki i żaglówki. Po obu stronach rzeki panorama miasta, składająca się z gęsto ustawionych budynków mieszkalnych, nad którymi górują wieże kościelne i miejskie. W centralnej części rzeki znajduje się duży most, który łączy oba brzegi.

R1YficsTT4aBm

Ilustracja przedstawia czterech stojących mężczyzn. W centralnej części znajduje się biały mężczyzna w brązowym kapeluszu, różowej kamizelce i długiej marynarce, żółtych spodniach, białych podkolanówkach oraz ciemnych butach. Obok niego, z prawej strony ilustracji stoi czarny mężczyzna w dłuższej, białej szacie. W lewej ręce trzyma włócznię, a w ustach fajkę. Za mężczyznami, z lewej strony, stoi dwóch półnagich, czarnych mężczyzn, którzy są ubrani jedynie w przepaski biodrowe. Pod ilustracją napis po francusku: „Marchand d'Eslaves de Gorés”.

Gospodarka państw Europy Zachodniej w XVI wieku

Handel morski sprawił, że gwałtownie rozbudowywały się porty, które trzeba było dostosowywać do stale powiększającego się tonażu frachtowców, a te, aby przynosić zysk, musiały cały czas pływać. Wymuszało to zmiany, trzeba było zmodernizować pracę portów, wznieść magazyny i wybudować drogi w głąb kraju, którymi można było rozprowadzać towary. Te z kolei trzeba było też gdzieś magazynować i rozprowadzać. Niezbędne stało się powstanie giełd towarowych i banków, które zapewniały kapitał konieczny do tak wielkiego handlu. Wiodącymi krajami, w których skupiał się międzynarodowy handel, były Holandia i Anglia, a największe ówczesne giełdy powstały w Amsterdamie oraz w Londynie.

R7LD7xe5w7EQC

Czarno‑biała ilustracja przedstawia widok na miasto. W lewym dolnym rogu duży statek, po którym idzie dwóch mężczyzn niosących beczki. W prawym dolnym rogu, obok statku, łódka, którą płynie mężczyzna. W tle brzeg, na którym stoją beczki. Przy brzegu kilkupiętrowe spichrze ze skośnymi dachami. W tle, za budynkami, kamienice oraz wieża kościelna.

Następstwem europejskiego handlu kolonialnego były manufaktury. Nie sprawdzał się już dawny, średniowieczny system produkcji rzemieślniczej, w której odbiorca dokonywał zakupów bezpośrednio u producenta. Wymiana handlowa, coraz większe jednostki oceaniczne i potrzeby kolonii sprawiły, że narodził się pomysł, aby zatrudniać wielu rzemieślników wykonujących te same towary, najpierw w swoich warsztatach (tzw. manufaktura rozproszona), a następnie grupować ich w jednym budynku (tzw. manufaktura zcentralizowana).

REgC5ObuRZgtR

Na ilustracji 19 osób. Stoją, patrzą, rozmawiają. To rzemieślnicy zatrudnieni w systemie nakładczym. Przybyli do nakładcy z wyrobami gotowymi do zbycia. Widać mężczyznę trzymającego w lewej i prawej ręce kawałki rozwiniętego materiału. Obok jego nogi leży pies. Rzemieślnicy patrzą na mężczyznę. Nad drzwiami, we wnękach szpule materiałów.

R9qnAX7RrES1n

Na rycinie widoczne osoby pracujące w fabryce. Każda z osób wykonuje inną pracę. Wszystko odbywa się w budynku z drewna. Z dachu wiaty z lewej strony rozchodzą się kłęby dymu.

Kraje Europy Wschodniej zapleczem Europu Zachodniej. Dualizm w gospodarce.

Oprócz zmian na rynkach wewnętrznych poszczególnych krajów w epoce wczesnonowożytnej nastąpiło zróżnicowanie, które określone zostało mianem dualizmu w rozwoju gospodarczym Europy. Jako granicę oddzielającą dwie części kontynentu, których historia ekonomiczna potoczyła się odmiennymi torami, wskazuje się umownie linię rzeki Łaby.
Kraje leżące na zachód od niej, już w średniowieczu lepiej gospodarczo rozwinięte, teraz korzystały dodatkowo z silnego bodźca rozwojowego, jakiego dostarczał handel dalekomorski, szczególnie transatlantycki. W Nowym Świecie istniał popyt na wytwory rzemiosła europejskiego (np. wyroby włókiennicze, żelazne, broń), które w tej sytuacji rozwijało się intensywniej, a napływające zza oceanu towary po uszlachetnieniu lub przeróbce mogły zostać sprzedane z zyskiem. Z kolei kraje leżące na wschód od Łaby, a więc w strefie bałtyckiej, stały się dostarczycielami surowców (takich jak miedź, żelazo, drewno i inne produkty gospodarki leśnej) dla zachodniego rzemiosła oraz żywności (głównie zboża i mięsa wołowego), czyli towarów nieprzetworzonych.
Taki podział zadań wpływał na odmienne na wschodzie i zachodzie Europy przemiany społeczne. W ciągu 200–300 lat doprowadziły one do trwałego zróżnicowania Starego Kontynentu na dwie części: bardziej i mniej rozwiniętą gospodarczo.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

RGtRPgPNXrtrV

Na zdjęciu La Rochelle, wejście do portu. Widoczne dwie wieże, z lewej i prawej. Wybudowane z kamienia. Na wprost budynki miejskie. Wieże otoczone spokojną wodę.

R1ZU29dfkFk6Q1

zadanie interaktywne

Wejście do portu miało charakter "bramy miejskiej". Zastanów się jaką funkcję pełniła brama miejska - zarówno w ruchu lądowym, jak i morskim czy rzecznym.

• wyznaczało granicę jurysdykcji miejskiej
• wyznaczało miejski obszar „ekonomiczny" (obwiązywało w nim np. wydawane przez miasto zezwolenia na handel)
• służyło tylko celom ozdobnym
• miało zadania obronne
• umożliwiało kontrolę
• miało spowolnić ruch (tak jak dzisiejsi „śpiący policjanci")

Słownik