Europejskie przemiany a model polskiego życia gospodarczego w XVI wieku
Polska spichlerzem Europy
Jak pamiętacie, Polska przez wiele lat zabiegała o zwrot Pomorza Gdańskiego,
które Krzyżacy zagarnęli na początku XIV wieku. Kolejne starania i wojny nie przyniosły rezultatu. Dopiero królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi udało się
po długiej wojnie trzynastoletniej zawrzeć pokój z Krzyżakami. Został on podpisany w 1466 roku w Toruniu. Na jego mocy Polska odzyskała Pomorze Gdańskie, ziemię chełmińską i Warmię. Ziemie te odtąd nazywano Prusami Królewskimi. Reszta terenów, które pozostały w rękach krzyżackich nazwana została Prusami Zakonnymi. Polska miała nad nimi zwierzchnictwo.
Mapa - wojna trzynastoletnia.
Królestwo Polskie i jej lenna w 1454 roku:
część Królestwa Polskiego i lenno - Mazowsze;
państwo zakonu krzyżackiego w 1454 roku.
Miasta Związku Pruskiego:
Krążek;
Gdańsk;
Tczew;
Starogard;
Gniew;
Nowe;
Chojnice;
Chełmno;
Toruń;
Prabuty;
Kwidzyn;
Brodnica;
Lubawa;
Orneta;
Brunsberg (Braniewo);
Lidzbark;
Olsztyn;
Rastembork (Kętrzyn);
Królewiec.
Miasta oblegane przez wojska polskie:
Malbork;
Sztum;
Starogard;
Chojnice;
Gniew;
Nowe;
Łasin.
Ważniejsze bitwy:
Chojnice 1454 rok;
Iława 1455 rok;
Świecino 1462 rok.
Bitwy morskie:
Zalew Wiślany 1463 rok.
Zawarcie pokoju toruńskiego:
Toruń 1466.
Granice obszarów przyłączonych do Królestwa Polskiego w 1466 roku:
Prusy Królewskie.
Granice ziem lennych Królestwa Polskiego pozyskane po wojnie trzynastoletniej:
Lębork;
Bytów.
Wskaż na mapie obszar Prus Królewskich i Prus Zakonnych.
Odczytaj nazwę morza, nad którym położony jest port w Gdańsku.
Powiedz, w jakim państwie leżą dziś ziemie określane jako Prusy Królewskie.
W Europie Zachodniej w XV i XVI wieku szybko rozwijały się duże miasta.
Ich mieszkańcy potrzebowali coraz więcej żywności, której ceny w XVI wieku poszły w górę. Korzystali z tego właściciele ziemscy w Polsce. Podstawą polskiej gospodarki było bowiem rolnictwo i produkcja zboża. Poza tym odzyskanie Pomorza Gdańskiego dawało możliwość swobodnego handlu za pośrednictwem portu w Gdańsku.
Szlachta chciała uprawiać jak najwięcej zboża, które z wielkim zyskiem sprzedawała
za granicę. W tym celu zakładała folwarki, duże majątki ziemskie.
W średniowiecznej Polsce prawo do posiadania ziemi mieli: król, szlachta i Kościół. Chłopi otrzymywali od właściciela folwarku ziemię do uprawy, którą mogli dziedziczyć.
Nie była ona jednak ich własnością. W związku z tym na chłopach ciążyły różne obowiązki związane z zapłatą za użytkowanie ziemi. Jednym ze sposobów płacenia za ziemię było odrabianie tak zwanej pańszczyzny, czyli obowiązkowej pracy w folwarku. W XVI wieku obowiązkowa pańszczyzna chłopska w folwarkach wynosiła 2–3 dni w tygodniu. Chłopi w folwarku pod nadzorem szlachcica uprawiali pola, siali i zbierali zboże, które potem młócili, kosili trawę, pracowali w lesie przy wyrębie drzew, wypasali bydło, opiekowali się stawami rybnymi.
W dawnych wiekach ubiór w dużym stopniu odzwierciedlał zamożność i pozycję społeczną człowieka. Inaczej ubierała się zamożna szlachta, a inaczej ludność uboga. Chłopi nosili skromne ubranie: koszulę, szerokie spodnie, czasem również narzucaną na wierzch sukmanę. Najczęściej było ono samodzielnie wykonane z lnu lub wełny. Kobiety nosiły proste spódnice sięgające za kolana i lniane koszule. Latem w dni powszednie chodzono najczęściej w łapciach, innego rodzaju obuwie było drogie.
Zboże na sprzedaż za granicę musiało być przewiezione do portu nad Bałtykiem. Transport lądowy zboża
(na wozach ciągniętych przez konie) był bardzo drogi i nieopłacalny. Znacznie tańsze było spławianie zboża rzekami. W tym celu budowano specjalne statki z płaskim dnem, które mogły pływać
po płytkich rzekach, zwane szkutami. Używano też tratew zbitych z drewnianych bali. Transportem towarów zajmowali się flisacy.
Mapa - gospodarka Rzeczypospolitej w XVI wieku.
Granice państw pod koniec XVI wieku:
Cesarstwo Rosyjskie;
Wielkie Księstwo Litewskie;
Korona;
Królestwo Szwecji;
Królestwo Danii;
Księstwo Pomorskie;
Elektorat Brandenburgii;
Kraje Habsburskie;
Imperium Osmańskie.
Granice inne:
Kurlandia;
Prusy Książęce.
Rzeczypospolita i jej lenna w XVI wieku:
Korona i Wielkie Księstwo Litewskie;
Kurlandia;
Prusy Książęce.
Obszary uprawy zbóż:
większość obszaru Korony.
Szlaki wodne, którymi spławiano zboże:
Dźwina na odcinku: Dynenburg‑Ryga;
Wilia na odninku: Grodno i Wilno - Bałtyk;
Pilicą i Wieprzem i Wisłą przez Warszawę do Gdańska;
Warta od Poznania na Zachód.
Porty rzeczne:
Leżajsk;
Sandomierz;
Kazimierz;
Stężyca;
Warszawa;
Brześć Litewski;
Drohiczyn;
Tykocin;
Łomża;
Ostrołęka;
Pułtusk;
Płock;
Włocławek;
Toruń;
Bydgoszcz;
Grudziądz.
Porty morskie z których wypływały statki ze zbożem:
Ryga;
Królewiec;
Braniewo;
Elbląg
Gdańsk.
Główne ośrodki handlowe i ważniejsze szlaki handlowe:
Kijów‑Mohylew‑Dynenburg‑Ryga;
Kijów‑Mozyrz‑Zwiahel‑Łuck‑Lublin‑Radom;
Kamieniec Podolski‑Lwów‑Jarosław‑Kraków;
Warszawa‑Poznań, Warszawa‑Królewiec;
Gdańsk‑Bydgoszcz‑Toruń;
UWAGA: miasta często łącza się ze sobą, a szlaki wzajemnie się przecinają.
Główne ośrodki handlowe:
Leżajsk,
Bochnia,
Brześć Litewski,
Łomża,
Piotrków Trybunalski,
Gniezno,
Elbląg,
Braniewo.
Ważniejsze ośrodki wydobycia:
miedzi: Chęciny, Olkusz;
ołowiu: Kielce, Olkusz;
srebra: Kielce, Olkusz;
soli: Wieliczka, Tyrwa, Drohobycz, Dolina, Bochnia;
siarki: Kraków.
W miastach, które leżały wzdłuż Wisły, budowano ogromne budynki służące
do przechowywania zboża. Nazywano je spichlerzami.
Zboże mniejszymi rzekami spławiano w kierunku Wisły, a następnie Wisłą do Gdańska, gdzie sprzedawano je miejscowym kupcom. Do Gdańska przypływały holenderskie statki, które przewoziły polskie zboże do Holandii, Francji, Anglii.
Handel zbożem przynosił wielkie zyski zarówno szlachcie, jak i gdańskim kupcom. Dzięki handlowi Gdańsk stał się największym i najzamożniejszym miastem całej Rzeczypospolitej.
Port w Gdańsku był jednym z największych na Bałtyku. Sprawne działanie zapewniały mu urządzenia służące do załadunku i rozładunku statków. Jednym z nich był specjalny dźwig, tak zwany żuraw gdański. Do dziś jest on jednym z najbardziej charakterystycznych zabytków Gdańska.
Zapoznaj się z mapą interaktywną, a następnie na jej podstawie wykonaj polecenia.
Wymień główną rzekę, którymą spławiano zboże w Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVI wieku.
Wymień największe polskie porty zbożowe.
Ćwiczenia
Tabela do ćwiczeń nr 1 - 4
Rodzina szlachecka | Liczba statków ze zbożem wysłanych do Gdańska |
Zamoyscy | 271 |
Ossolińscy | 167 |
Firlejowie | 153 |
Tęczyńscy | 150 |
Najwięcej statków ze zbożem w pierwszej połowie XVII wieku wysłała do Gdańska rodzina...
- Tęczyńskich.
- Firlejów.
- Zamoyskich.
- Ossolińskich.
Rodzina Firlejów wysłała do Gdańska...
- 271 statków.
- 167 statków.
- 153 statki.
- 150 statków.
Więcej statków niż rodzina Ossolińskich wysłała rodzina…
- Firlejów.
- Zamoyskich.
- Tęczyńskich.
Trzecie miejsce pod względem liczby wysłanych statków zajęli...
- Firlejowie.
- Ossolińscy.
- Zamoyscy.
- Tęczyńscy.
Wskaż zdania prawdziwe.
- Szlachcic rozmawia z kupcem.
- Trzech szlachciców kłóci się z kupcem.
- W tle jest widoczny żuraw-dźwig portowy.
- W porcie stoją dwa statki.
- W tle widoczny jest zamek na wzgórzu.
Na podstawie opisu ilustracji, nadaj mu swój własny tytuł, uwzględniając w nim słowo: żuraw.
Wskaż towary, które wywożono z Polski i te, które do niej sprowadzano.
srebro, złoto, konie, bursztyn, korzenne przyprawy, wełna, owce, suszone i solone ryby, klejnoty, wino, piwo, drewno, miód, zboże, futra, len
| Towary wywożone | |
|---|---|
| Towary sprowadzane |
Uzupełnij zdania podanymi niżej wyrazami.
pańszczyzny, rzekami, zboże, folwarki, Gdańska, Handel
Na przełomie XV i XVI wieku wzrosło w Europie zapotrzebowanie na ......................... W celu zwiększenia zysków z handlu produktami rolnymi szlachta zakładała ......................... W tych dużych majątkach ziemskich pracowali chłopi, którzy byli zobowiązani do odrabiania ........................ na rzecz właściciela ziemi. Zboże spławiano ........................, głównie Wisłą, do ........................, gdzie za pośrednictwem kupców szlachta sprzedawała je za granicę. Za uzyskane pieniądze szlachta kupowała towary luksusowe– drogie stroje, azjatyckie przyprawy, wino. ........................ zbożem przyczynił się do rozkwitu Gdańska.
Słownik
duże gospodarstwo rolne wraz z zabudowaniami należące do szlachty
sprzedaż towarów za granicę lub odpłatne świadczenie usług na rzecz kontrahenta zagranicznego
w okresie feudalizmu: obowiązek wykonywania przez chłopów różnego rodzaju prac na rzecz pana
budowla do przechowywania zboża