Walka o dominację nad Morzem Bałtyckim. Inflanty w ogniu
R1FToLbOe90IE
Obraz przedstawia scenę rozgrywająca się na placu otoczonym zabudowaniami z podcieniami. Po prawej stronie stoi podwyższenie przykryte czerwonym suknem, na którym stoi tron z zasiadającym na nim mężczyzną w średnim wieku. Mężczyzna ubrany jest w złote szaty, nakryte złotym, powłóczystym płaszczem. Na głowie ma koronę, lewą rękę wyciąga przed siebie w stronę klęczącego przed nim żołnierza w srebrnej zbroi z płaszczem gronostajowym na ramionach, który w ręku trzyma białą chorągiew z czarnym orłem. Wokół tych dwóch centralnych postaci obrazu stoi tłum ludzi. Przy samym królu, obok tronu siedzi nadworny błazen czyli stańczyk, mężczyzna ubrany w czapkę o trzech rogach zakończonych dzwoneczkami, w ręku trzyma berło. Za królem stoi dziewczynka w otoczeniu dworzan oraz biskupa, nad ich głowami powiewa czerwona flaga z białym orłem. Od strony placu plątanina ludzi stojących w dużym ścisku. Kobiety, mężczyźni w różnym wieku, wszyscy ubrani w stroje z epoki.
Obraz przedstawia scenę rozgrywająca się na placu otoczonym zabudowaniami z podcieniami. Po prawej stronie stoi podwyższenie przykryte czerwonym suknem, na którym stoi tron z zasiadającym na nim mężczyzną w średnim wieku. Mężczyzna ubrany jest w złote szaty, nakryte złotym, powłóczystym płaszczem. Na głowie ma koronę, lewą rękę wyciąga przed siebie w stronę klęczącego przed nim żołnierza w srebrnej zbroi z płaszczem gronostajowym na ramionach, który w ręku trzyma białą chorągiew z czarnym orłem. Wokół tych dwóch centralnych postaci obrazu stoi tłum ludzi. Przy samym królu, obok tronu siedzi nadworny błazen czyli stańczyk, mężczyzna ubrany w czapkę o trzech rogach zakończonych dzwoneczkami, w ręku trzyma berło. Za królem stoi dziewczynka w otoczeniu dworzan oraz biskupa, nad ich głowami powiewa czerwona flaga z białym orłem. Od strony placu plątanina ludzi stojących w dużym ścisku. Kobiety, mężczyźni w różnym wieku, wszyscy ubrani w stroje z epoki.
Skutki wojen o wybrzeże Bałtyku, ziemie ruskie, ukraińskie stepy i obronę chrześcijaństwa
Obraz Jana Matejki "Hołd pruski".
Źródło: Jan Matejko, Wikimedia Commons, dostępny w internecie: wfdif.pl, domena publiczna.
Polityka Zygmunta Starego wobec zakonu krzyżackiego. Hołd pruski
W 1511 r. wielkim mistrzem zakonu krzyżackiego został Albrecht Hohenzollern, siostrzeniec Zygmunta Starego, wywodzący się z młodszej linii Hohenzollernów. Mimo pokrewieństwa z polskim władcą Albrecht snuł plany wyemancypowania się spod zwierzchnictwa lennego Królestwa Polskiego, będącego konsekwencją II pokoju toruńskiego z 1466 roku. Po raz kolejny Polska zmuszona była walczyć zbrojnie z zakonem krzyżackim, w którym jednocześnie coraz silniejsze były tendencje do laicyzacji życia braci zakonnych z jednej strony, z drugiej zaś wpływy luteranizmu. To właśnie królewski siostrzeniec podjął decyzję o sekularyzacji zakonu i złożeniu – już jako świecki władca Prus Książęcych - hołdu lennego Zygmuntowi Staremu.
R14UfCKfALv8g1
Linia chronologiczna prezentująca następujące wydarzenia. 1466 rok Zawarcie pokoju w Toruniu między Polską a Zakonem Krzyżackim. Lata 1469‑1489 Złożenie hołdu Kazimierzowi Jagiellończykowi przez 4 Wielkich Mistrzów Zakonnych. Rok 1507 Koronowanie Zygmunta Starego na króla Polski. Rok 1518 Poślubienie przez Zygmunta Starego Bony Sforzy. Lata 1519‑1521 Wojna polsko‑krzyżacka. 10 kwietnia 1525 Złożenie hołdu lennego królowi polski przez Mistrza Zakonnego A. Hohenzollerna. Rok 1530 Koronowanie Zygmunta Augusta na króla Polski.
Stosunki polsko - krzyżackie na przełomie XV - XVI wieku
Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Niepokorni lennicy
W 1466 r. Polska i zakon krzyżacki zawarły pokój w Toruniu, który kończył wojnę trzynastoletnią. W jego wyniku zakon pozostawał już tylko cieniem swojej dawnej potęgi. Dotychczasowa stolica państwa krzyżackiego, Malbork, oraz całe zamożne Prusy Królewskie (czyli Pomorze Gdańskie i okoliczne ziemie) przeszły pod panowanie Polski. Co więcej, każdy kolejny wielki mistrz krzyżacki musiał składać każdemu kolejnemu królowi Polski przysięgę wierności.
W latach 1469–1489 czterech wielkich mistrzów złożyło hołd królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi, ale dwaj kolejni hołdów unikali. Wykorzystywali m.in. fakt, że Rzeczpospolita skupiła swoją uwagę na pograniczu tatarsko‑tureckim. Ugodowa polityka kolejnych władców Polski, synów Kazimierza Jagiellończyka: Jana Olbrachta (1492–1501), Aleksandra (1501–1506) oraz Zygmunta Starego (1506–1548), utwierdziła tylko Krzyżaków w przekonaniu o skuteczności obranej strategii.
Ostatnia wojna z zakonem
Zdecydowanie antypolską politykę w drugim dziesięcioleciu XVI w. kontynuował ambitny wielki mistrz zakonu – Albrecht Hohenzollern, siostrzeniec Zygmunta Starego. Za jego rządów w Królewcu Krzyżacy, w sojuszu z Habsburgami i Moskwą, wyraźnie zmierzali ku konfrontacji zbrojnej. Wojna rzeczywiście wybuchła w 1519 r., przyniosła jednak Albrechtowi serię upokarzających klęsk (m.in. pod Pasłękiem w styczniu 1520 r., pod Bartoszycami w kwietniu i w Chojnicach w listopadzie tego samego roku). Nie zapewniły one jednak Polakom wygranej. Ostatecznie Zakonu nie udało się pokonać. Prowadzenie działań wojennych wymagało od Polski sporej mobilizacji sił i funduszy. Brak środków finansowych na wojsko zaciężne uniemożliwił Polakom zdobywanie kolejnych twierdz krzyżackich, co skłoniło Zygmunta I do podpisania rozejmu z Krzyżakami w 1521 roku.
Znacznie bardziej na skutek działań wojennych ucierpiało jednak państwo krzyżackie. Jednocześnie wśród poddanych wielkiego mistrza szerzyła się reformacja. Albrecht Hohenzollern postanowił wykorzystać tę okoliczność, aby wzmocnić swoją pozycję w Prusach. Wielki mistrz, zgodnie z sugestią Marcina Lutra, zamyślił przekształcić swoje władztwo w świeckie, ewangelickie państwo. Sekularyzacja wydawała się Albrechtowi tym lepszym wyjściem, że tradycyjni protektorzy zakonu – cesarz i papież – pochłonięci zwalczaniem reformacji, nie byli w stanie dłużej udzielać mu wystarczającego wsparcia. Zygmunt Stary chętnie na to przystał, ponieważ również dla niego sekularyzacja była idealnym rozwiązaniem. Dzięki niej Albrecht stracił poparcie cesarza i papieża i stawał się zupełnie zależny od polskiego króla. Zygmuntowi nie udało się pokonać Zakonu, ale pojawiła się okazja, by go zneutralizować. To kończyło trwające ponad 150 lat wojny z Zakonem.
Hołd pruski
Rokowania Albrechta Hohenzollerna z Zygmuntem Starym doprowadziły do wypracowania kompromisu. W Krakowie pełnomocnik ostatniego mistrza - Piast, książę legnicki Fryderyk II, podpisał 8 kwietnia 1525 roku traktat pokojowy. Na jego mocy król Polski zgodził się na sekularyzację Zakonu i przekształcenie go w świeckie Księstwo Pruskie z Albrechtem Hohenzollernem jako władcą. Obowiązek osobistego złożenia hołdu lennego miał miejsce w przypadku śmierci lennika lub zmiany na tronie polskim. Książę pruski stawał się pierwszym senatorem Polski i miał prawo zasiadać w senacie, miał również dostarczać pomocy wojskowej w przypadku prowadzenia przez Polaków wojny.
RuD4nW4lFHoye
Obraz przedstawia grupę osób zebranych wokół króla. Na środku znajduje się król w okazałej, złotej szacie, który siedzi na podwyższeniu. Przed nim klęka mężczyzna. Trzyma on flagę z czarnym orłem, a król wyciąga prawą rękę w jego kierunku. Za nim znajdują się kolejni klękający. Wokół podestu znajduje się tłum dobrze ubranych (w długie, kolorowe, zdobione złotem) mężczyzn, którzy przypatrują się scenie. Przy podeście, siedzi błazen, który podpiera dłońmi głowę. W tle widoczny jest balkon, na którym znajdują się ludzie, a także wieża kościoła. Niebo jest błękitne i częściowo przysłonięte białymi chmurami.
Obraz namalowany w 1882 przez Jana Matejkę przedstawiający „Hołd pruski” w Krakowie w 1525 r.
Źródło: Jan Matejko, Hołd Pruski, 1882, olej na płótnie, Muzeum Narodowe w Krakowie, domena publiczna.
RouCHqTOP7pUW
Portret margrabiego Alberta Brandenburg‑Ansbach, księcia Prus Widoczna charakterystyczna wada wzroku księcia (zez). Na głowie ma czarny kapelusz z dużym rondem i z przypiętą broszką. Książę ma czarną brodę i wąsy. Na sobie ma ciemny płaszcz i dwa złote łańcuszki. Książe jest ukazany do pasa. Trzyma dłońmi płaszcz.
Albrecht Hohenzollern
Źródło: Lucas Cranach Starszy, Portret margrabiego Alberta Brandenburg-Ansbach, księcia Prus, 1528, olej na buku, Herzog Anton Ulrich-Museum, domena publiczna.
Albrecht oraz jego krewniacy z brandenburskiej linii Hohenzollernów starali się utrzymywać dobre stosunki z Rzecząpospolitą, by w ten sposób umocnić pozycję rodu w Prusach; książę Albrecht na przykład aktywnie wspierał politykę Zygmunta Augusta w Inflantach. Ważnym krokiem na tej drodze było uzyskanie w 1559 r. zgody Zygmunta Augusta na dziedziczenie Prus przez elektorów brandenburskich w przypadku wygaśnięcia potomków Albrechta (umowa ta została dodatkowo potwierdzona w 1563 roku.). W konsekwencji Prusy Książęce przeszły w ręce elektorów w 1618 roku. Ostateczną decyzję w tej kwestii król Zygmunt III Waza podjął wbrew dążeniom silnego stronnictwa pruskiego do integracji z Rzecząpospolitą i rozciągnięcia na tamtejszą szlachtę wolności politycznych, jakimi cieszyła się szlachta polska.
R53KfGGpcb1AJ
Ilustracja przedstawia mapę Prus w 1525 roku. Na mapie przedstawieni zostali sąsiedzi Prus, główne miasta oraz rzeki i Morze Bałtyckie. Granice Rzeczypospolitej wyznaczają takie miasta jak: Tylża, Regenta, Olecko, Ełk, Pisz, Szczytno, Działdowo, Dąbrówka, Iława, Kwidzyn, Elbląg.
Prusy Książęce w 1525 r.
Źródło: Contentplus.pl na podstawie Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Dla zainteresowanych
Zakon krzyżacki oprócz największych swych prowincji: pruskiej (z siedzibą wielkiego mistrza w Malborku) i inflanckiej (gdzie mimo przyjęcia reguły krzyżackiej istniał niezależny od Krzyżaków zakon inflancki) posiadał także liczne, choć rozproszone posiadłości ziemskie w Rzeszy. Ich bezpośredni zwierzchnik – niemiecki mistrz krajowy – nie uznał sekularyzacji obu nadbałtyckich gałęzi zakonu, a jego rezydencja – zamek Mergentheim we Frankonii – stała się nowym centrum władz krzyżackich. Wkrótce zakon utracił także posiadłości w Saksonii i Turyngii, gdzie zapanował luteranizm. Po reorganizacji Krzyżacy skupili się na działalności duszpasterskiej, choć młodsi członkowie zakonu nadal mieli obowiązek walki z poganami i jako oficerowie armii cesarskiej wojowali z Turkami na pograniczu węgierskim. Od 1590 r. wielkimi mistrzami wybierano członków rodów książęcych, najczęściej Habsburgów. W 1809 r. Napoleon rozwiązał krzyżacki zakon w krajach należących do Związku Reńskiego. Wówczas Krzyżacy znaleźli schronienie na dworze cesarskim w Wiedniu i poświęcili się całkowicie działalności duszpasterskiej i charytatywnej oraz prowadzeniu szkół i szpitali. Powołano też żeńską gałąź zakonu. Dziś, znani jako zakon teutoński (niemiecki), działają w Austrii, Niemczech i włoskim południowym Tyrolu.
R16n1TnuEdCR3
Nagranie filmowe pod tytułem Od Prus Krzyżackich do Książęcych.
Nagranie filmowe pod tytułem Od Prus Krzyżackich do Książęcych.
Od Prus Krzyżackich do Książęcych. Źródło Zintegrowana Platforma Edukacyjna
Od Prus Krzyżackich do Książęcych. Źródło Zintegrowana Platforma Edukacyjna
Nagranie filmowe pod tytułem Od Prus Krzyżackich do Książęcych.
Ćwiczenia
1
Ćwiczenie 1
Przypatrz się zamieszczonemu poniżej portretowi ostatniego wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego Albrechta Hohenzollerna, a następnie określ, czy powstał on przed hołdem pruskim z 1525 r., czy po nim. Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do swojej wiedzy oraz do analizy obrazu.
R1OSmzW1QMr0g
Ilustracja
Źródło: Hans Krell, Wikimedia Commons, domena publiczna.
RfxOK3T4ixjZx
Twoja odpowiedź (Uzupełnij).
R18DIDyPbqkc9
Uzupełnij luki w tekście. Polityka (tu wybierz) 1. Prusy Książęce, 2. Zygmuntowi I Staremu, 3. Albrechta Hohenzollerna, 4. luteranizm jako wielkiego mistrza krzyżackiego doprowadziła do wybuchu ostatniej wojny polsko‑krzyżackiej, która toczyła się w latach 1519–1521. Nierozstrzygnięty zbrojnie konflikt przerwano, zawierając czteroletni rozejm. Po jego upływie w 1525 r. zawarto traktat krakowski, na mocy którego państwo zakonne przekształcono w rządzone przez świeckiego księcia i zależne od Korony (tu wybierz) 1. Prusy Książęce, 2. Zygmuntowi I Staremu, 3. Albrechta Hohenzollerna, 4. luteranizm. Albrecht Hohenzollern jako ich pierwszy świecki władca złożył hołd lenny (tu wybierz) 1. Prusy Książęce, 2. Zygmuntowi I Staremu, 3. Albrechta Hohenzollerna, 4. luteranizm. Książę przeszedł na (tu wybierz) 1. Prusy Książęce, 2. Zygmuntowi I Staremu, 3. Albrechta Hohenzollerna, 4. luteranizm, a zakon krzyżacki w Prusach został zsekularyzowany.
Uzupełnij luki w tekście. Polityka (tu wybierz) 1. Prusy Książęce, 2. Zygmuntowi I Staremu, 3. Albrechta Hohenzollerna, 4. luteranizm jako wielkiego mistrza krzyżackiego doprowadziła do wybuchu ostatniej wojny polsko‑krzyżackiej, która toczyła się w latach 1519–1521. Nierozstrzygnięty zbrojnie konflikt przerwano, zawierając czteroletni rozejm. Po jego upływie w 1525 r. zawarto traktat krakowski, na mocy którego państwo zakonne przekształcono w rządzone przez świeckiego księcia i zależne od Korony (tu wybierz) 1. Prusy Książęce, 2. Zygmuntowi I Staremu, 3. Albrechta Hohenzollerna, 4. luteranizm. Albrecht Hohenzollern jako ich pierwszy świecki władca złożył hołd lenny (tu wybierz) 1. Prusy Książęce, 2. Zygmuntowi I Staremu, 3. Albrechta Hohenzollerna, 4. luteranizm. Książę przeszedł na (tu wybierz) 1. Prusy Książęce, 2. Zygmuntowi I Staremu, 3. Albrechta Hohenzollerna, 4. luteranizm, a zakon krzyżacki w Prusach został zsekularyzowany.
W jaki sposób hołd pruski zmieniał pozycję Albrechta Hohenzollerna?
Przedstawiony wyżej portret Albrechta Hohenzollerna z pewnością powstał jeszcze przed hołdem pruskim. Możne to stwierdzić po jego ubraniu, na którym widoczna jest symbolika krzyżacka (m.in. czarny krzyż na białym tle). Wraz z hołdem pruskim nastąpiła sekularyzacja zakonu, a jego wielki mistrz z władcy duchownego stał się władcą świeckim.
1
Ćwiczenie 2
Zapoznaj się z zamieszczonym niżej obrazem Jana Matejki Hołd pruski z 1882 r., a następnie wykonaj polecenia.
RK2Qf8aLQhI3T
Wymyśl pytanie na kartkówkę związane z tematem materiału.
Wymyśl pytanie na kartkówkę związane z tematem materiału.
Albrecht Hohenzollern, Stańczyk, Zygmunt Stary, Bona Sforza
.................
.................
.................
.................
RIEFmXoSGMoBn
(Uzupełnij).
RZ3CLcnf28bOs
(Uzupełnij).
Zwróć uwagę na zatroskaną i pełną refleksji pozę Stańczyka.
Zwróć uwagę, kiedy i w jakich realiach geopolitycznych Matejko namalował swój obraz.
Jan Matejko malował swój obraz w drugiej połowie XIX w., kiedy Polska znajdowała się od blisko stu lat pod zaborami. Jednym z państw zaborczych były Prusy. Być może poprzez umieszczenie postaci Stańczyka na tym obrazie Matejko chciał podkreślić, że sukces polityczny, za jaki uznawano hołd pruski, był sukcesem pozornym, a w jego konsekwencją był upadek kraju dwieście pięćdziesiąt lat później.
1
Ćwiczenie 3
Porównaj oba źródła. Zaznacz w tekście B na czerwono i zielono fragmenty odpowiadające wymową tekstowi piosenki
Źródło A Fragment satyrycznego utworu grupy T‑Raperzy znad Wisły o Zygmuncie Starym
Gdy dwuletni bój z Zakonem Zwieńczył był Zakonu zgonem, Hohenzollern mu hołdował, Lud zaś gromko wiwatował.
Dziś, po latach, prawda taka, Że ocalił tym łajdaka. Pozwalając, by przetrwały Prusy i nam łupnia dały.
Lecz przewidzieć tej przyszłości Nie mógł wtedy król miłościw.
Źródło B Ocena hołdu pruskiego (prof. Zygmunt Wojciechowski; 1900–1955)
RXrn3ffYXUYA8
W historiografii współczesnej najbardziej ostre było zdanie Michała Bobrzyńskiego, który w swych słynnych „Dziejach Polski” wyraził pogląd, że był to „hańbiący traktat, który niejako był przyznaniem, że już Polska żadnej sprawy podjąć i przeprowadzić nie zdoła. Druga część tego zdania jest niewątpliwie niesprawiedliwa i w stosunku do naszej przeszłości krzywdząca. Ale i co się tyczy pierwszej, trzeba w historiografii naszej strzec się przed oceną wszystkich, niekiedy bardzo odległych zdarzeń pod kątem widzenia ostatecznych ich następstw. Mimo wszystko między traktatem z roku 1525 a upadkiem Polski upłynęło dwa i pół wieku i byłoby się niesprawiedliwym, gdyby się żądało od pokoleń żyjących przed kilku setkami lat, aby były odpowiedzialne za wszystkie późniejsze zdarzenia. […] Niemniej jesteśmy dalecy od usprawiedliwiania traktatu krakowskiego – niewątpliwie można było pójść wówczas dalej – były jednak względy, które pozwalają go wytłumaczyć na tle epoki. […] Traktat krakowski zespolił ziemie krzyżackie z Polską mocniej i konsekwentniej niż traktat toruński z r. 1466. Atoli z drugiej strony przypomnieć trzeba, że w r. 1466 późniejsze Prusy Książęce nie były Prusami Hohenzollernów, lecz krzyżackimi. Novum z r. 1525 polegało wprawdzie na polepszeniu sytuacji prawnej Polski w stosunku do Prus pokrzyżackich, ale również i na dziedzicznym ustaleniu jednej gałęzi Hohenzollernów w tej części Prus. Te szale co najmniej się równoważą, nawet jeśli się uwzględni, że Zygmunt wykluczył linię brandenburską od dziedziczenia w Prusach. Ostatecznie historyk odnosi się do tego traktatu z uczuciami wyraźnie mieszanymi: nie może uwolnić się od sugestii tych dalszych następstw, które wynikły z traktatu z r. 1525, z drugiej strony nie może nie przytoczyć okoliczności odciążających, związanych z układem sił w epoce, w której zawierano traktat.
W historiografii współczesnej najbardziej ostre było zdanie Michała Bobrzyńskiego, który w swych słynnych „Dziejach Polski” wyraził pogląd, że był to „hańbiący traktat, który niejako był przyznaniem, że już Polska żadnej sprawy podjąć i przeprowadzić nie zdoła. Druga część tego zdania jest niewątpliwie niesprawiedliwa i w stosunku do naszej przeszłości krzywdząca. Ale i co się tyczy pierwszej, trzeba w historiografii naszej strzec się przed oceną wszystkich, niekiedy bardzo odległych zdarzeń pod kątem widzenia ostatecznych ich następstw. Mimo wszystko między traktatem z roku 1525 a upadkiem Polski upłynęło dwa i pół wieku i byłoby się niesprawiedliwym, gdyby się żądało od pokoleń żyjących przed kilku setkami lat, aby były odpowiedzialne za wszystkie późniejsze zdarzenia. […] Niemniej jesteśmy dalecy od usprawiedliwiania traktatu krakowskiego – niewątpliwie można było pójść wówczas dalej – były jednak względy, które pozwalają go wytłumaczyć na tle epoki. […] Traktat krakowski zespolił ziemie krzyżackie z Polską mocniej i konsekwentniej niż traktat toruński z r. 1466. Atoli z drugiej strony przypomnieć trzeba, że w r. 1466 późniejsze Prusy Książęce nie były Prusami Hohenzollernów, lecz krzyżackimi. Novum z r. 1525 polegało wprawdzie na polepszeniu sytuacji prawnej Polski w stosunku do Prus pokrzyżackich, ale również i na dziedzicznym ustaleniu jednej gałęzi Hohenzollernów w tej części Prus. Te szale co najmniej się równoważą, nawet jeśli się uwzględni, że Zygmunt wykluczył linię brandenburską od dziedziczenia w Prusach. Ostatecznie historyk odnosi się do tego traktatu z uczuciami wyraźnie mieszanymi: nie może uwolnić się od sugestii tych dalszych następstw, które wynikły z traktatu z r. 1525, z drugiej strony nie może nie przytoczyć okoliczności odciążających, związanych z układem sił w epoce, w której zawierano traktat.
pogrubieniekursywa
W historiografii współczesnej najbardziej ostre było zdanie Michała Bobrzyńskiego, który w swych słynnych „Dziejach Polski” wyraził pogląd, że był to „hańbiący traktat, który niejako był przyznaniem, że już Polska żadnej sprawy podjąć i przeprowadzić nie zdoła. Druga część tego zdania jest niewątpliwie niesprawiedliwa i w stosunku do naszej przeszłości krzywdząca. Ale i co się tyczy pierwszej, trzeba w historiografii naszej strzec się przed oceną wszystkich, niekiedy bardzo odległych zdarzeń pod kątem widzenia ostatecznych ich następstw. Mimo wszystko między traktatem z roku 1525 a upadkiem Polski upłynęło dwa i pół wieku i byłoby się niesprawiedliwym, gdyby się żądało od pokoleń żyjących przed kilku setkami lat, aby były odpowiedzialne za wszystkie późniejsze zdarzenia. […] Niemniej jesteśmy dalecy od usprawiedliwiania traktatu krakowskiego – niewątpliwie można było pójść wówczas dalej – były jednak względy, które pozwalają go wytłumaczyć na tle epoki. […] Traktat krakowski zespolił ziemie krzyżackie z Polską mocniej i konsekwentniej niż traktat toruński z r. 1466. Atoli z drugiej strony przypomnieć trzeba, że w r. 1466 późniejsze Prusy Książęce nie były Prusami Hohenzollernów, lecz krzyżackimi. Novum z r. 1525 polegało wprawdzie na polepszeniu sytuacji prawnej Polski w stosunku do Prus pokrzyżackich, ale również i na dziedzicznym ustaleniu jednej gałęzi Hohenzollernów w tej części Prus. Te szale co najmniej się równoważą, nawet jeśli się uwzględni, że Zygmunt wykluczył linię brandenburską od dziedziczenia w Prusach. Ostatecznie historyk odnosi się do tego traktatu z uczuciami wyraźnie mieszanymi: nie może uwolnić się od sugestii tych dalszych następstw, które wynikły z traktatu z r. 1525, z drugiej strony nie może nie przytoczyć okoliczności odciążających, związanych z układem sił w epoce, w której zawierano traktat.
Źródło: Zygmunt Wojciechowski, Zygmunt Stary, Warszawa 1946, s. 166–171.
Ćwiczenie 3
R14u7snv6M0Rl
Źródło A
Fragment satyrycznego utworu grupy T Raperzy znad Wisły o Zygmuncie Starym
Gdy dwuletni bój z Zakonem
Zwieńczył był Zakonu zgonem,
Hohenzollern mu hołdował,
Lud zaś gromko wiwatował.
Dziś, po latach, prawda taka,
Że ocalił tym łajdaka.
Pozwalając, by przetrwały
Prusy i nam łupnia dały.
Lecz przewidzieć tej przyszłości
Nie mógł wtedy król miłościw.
Źródło: , [w:] T-Raperzy znad Wisły, Grzegorz Wasowki, Sławomir Szczęśniak, Fragment piosenki Zygmunt I Stary.
Źródło B
Ocena hołdu pruskiego (prof. Zygmunt Wojciechowski; 1900–1955)
W historiografii współczesnej najbardziej ostre było zdanie Michała Bobrzyńskiego, który w swych słynnych „Dziejach Polski” wyraził pogląd, że był to „hańbiący traktat, który niejako był przyznaniem, że już Polska żadnej sprawy podjąć i przeprowadzić nie zdoła. Druga część tego zdania jest niewątpliwie niesprawiedliwa i w stosunku do naszej przeszłości krzywdząca. Ale i co się tyczy pierwszej, trzeba w historiografii naszej strzec się przed oceną wszystkich, niekiedy bardzo odległych zdarzeń pod kątem widzenia ostatecznych ich następstw. Mimo wszystko między traktatem z roku 1525 a upadkiem Polski upłynęło dwa i pół wieku i byłoby się niesprawiedliwym, gdyby się żądało od pokoleń żyjących przed kilku setkami lat, aby były odpowiedzialne za wszystkie późniejsze zdarzenia. […] Niemniej jesteśmy dalecy od usprawiedliwiania traktatu krakowskiego – niewątpliwie można było pójść wówczas dalej – były jednak względy, które pozwalają go wytłumaczyć na tle epoki. […] Traktat krakowski zespolił ziemie krzyżackie z Polską mocniej i konsekwentniej niż traktat toruński z r. 1466. Atoli z drugiej strony przypomnieć trzeba, że w r. 1466 późniejsze Prusy Książęce nie były Prusami Hohenzollernów, lecz krzyżackimi. Novum z r. 1525 polegało wprawdzie na polepszeniu sytuacji prawnej Polski w stosunku do Prus pokrzyżackich, ale również i na dziedzicznym ustaleniu jednej gałęzi Hohenzollernów w tej części Prus. Te szale co najmniej się równoważą, nawet jeśli się uwzględni, że Zygmunt wykluczył linię brandenburską od dziedziczenia w Prusach. Ostatecznie historyk odnosi się do tego traktatu z uczuciami wyraźnie mieszanymi: nie może uwolnić się od sugestii tych dalszych następstw, które wynikły z traktatu z r. 1525, z drugiej strony nie może nie przytoczyć okoliczności odciążających, związanych z układem sił w epoce, w której zawierano traktat. (Uzupełnij).
Porównaj teksty.
źródło A: „dziś po latach prawda taka , że ocalił tym łajdaka. Pozwalając, by przetrwały Prusy i nam łupnia dały, Lecz przewidziec tej przyszłości nie mógł Król miłosciw”; źródło B: dalecy jesteśmy od usprawiedliwiania traktatu- były jednak względy , które pozwalają to wytłumaczyc na tle epoki”.
Słownik
lennik
lennik
(niem. Lehnmann) w stosunkach feudalnych osoba, która otrzymywała lenno, najczęściej w postaci ziem, za co pozostawała w zależności od nadającego lenno; tu w znaczeniu państwa zobowiązanego do świadczeń lennych na rzecz innego
wojna trzynastoletnia
wojna trzynastoletnia
wojna między Polską a państwem zakonu krzyżackiego w latach 1454–1466, której jedną z przyczyn było poparcie Polski dla powstałego Związku Pruskiego, skierowanego przeciwko Krzyżakom
Prusy Książęce
Prusy Książęce
inaczej Księstwo Pruskie; państwo utworzone na podstawie traktatu z 1525 r. zawartego pomiędzy Zygmuntem Starym a Albrechtem Hohenzollernem po sekularyzacji państwa krzyżackiego; istniało w latach 1525 - 1701; do 1657 było lennem Królestwa Polskiego
Prusy Królewskie
Prusy Królewskie
rejon obejmujący Pomorze Gdańskie, ziemię chełmińską, Warmię, a także tereny wokół Malborka i Elbląga; przyłączony do Polski po pokoju toruńskim 1466 r. kończącym wojnę trzynastoletnią
hołd
hołd
(czes. hold) publiczny akt uległości składany jednemu władcy przez drugiego, pozostającego w zależności od niego; w średniowieczu hołd lenny składał wasal swojemu seniorowi i taki hołd zwany był homagium
reformacja
reformacja
(łac. reformatio - przekształcenie) ruch religijno‑polityczno‑społeczny zapoczątkowany przez Marcina Lutra w XVI w., mający na celu odnowę chrześcijaństwa; doprowadził do rozbicia Kościoła zachodniego na szereg odłamów nieuznających autorytetu papieża
sekularyzacja
sekularyzacja
(z łac. saecularis – świecki) zeświecczenie; może dotyczyć majątku i prerogatyw instytucji religijnych (np. Kościoła) lub życia społecznego i kulturowego
