2. Korzystamy ze współrzędnych geograficznych

R1S4R533M9LNT

Ilustracja przedstawia mapę kuli ziemskiej w odwzorowaniu Mollweidego. Opisano równiki i południki co 20 stopni. Kula ziemska przedstawiona w odwzorowaniu jest wydłużona w szerz i spłaszczona w okolicy biegunów. Czerwonymi kropkami oznaczono pięć punktów opisanych A, B, C, D, E. Punkty te są umieszczone w Ameryce Północnej, Ameryce Południowej, Afryce, Azji i Australii.

Określanie długości i szerokości geograficznej

Jest wiele metod ułatwiających zapamiętanie, która ze współrzędnych jest szerokością, a która długością geograficzną. Jeżeli masz z tym kłopoty, podpowiemy ci, jak je rozróżniać i zapamiętać.

Pierwszym ze sposobów jest skojarzenie długości i szerokości geograficznej z długością i szerokością paska od spodni. Spójrz na rysunek. Pomiar długości i szerokości paska odpowiada długości i szerokości geograficznej.

Rqp3CqUM1ITX3

Ilustracja przedstawia kulę ziemską. Na powierzchni kuli ziemskiej jasnoszare kontury kontynentów. W połowie kuli, od lewej do prawej, znajduje się szeroki pasek od spodni. Pasek koloru brązowego. Na środku paska srebrna klamra. Poniżej czarna strzałka narysowana równolegle do paska. Lewy grot wskazuje na lewo, zachód. Prawy grot strzałki na prawo, wschód. Poniżej napis: długość. Na prawo, na pasku, linia pionowa. Linia mieści się pomiędzy górną i dolną granicą paska. Groty linii skierowane do góry i do dołu. Groty wskazują brzegi paska. Na prawo napis: „szerokość”.

Kolejnym sposobem na rozróżnienie długości od szerokości geograficznej związany jest  konturem Morza Śródziemnego. Zwróć uwagę, który kierunek można by uznać za długość, a który za szerokość tego morza. W analogicznych kierunkach wyznaczamy długość i szerokość geograficzną.

RJqJ2UjfiyTEp

Ilustracja przedstawia mapę. Powierzchnia lądów jest zaznaczona na biało. Kontury mapy czarne. Kolor niebieski to obszary pokryte wodą. Większa część mapy przedstawia Europę i Morze Śródziemne. Na dole mapy widoczne pionowe i poziome linie. Pionowa linia jest różowa. Górny grot strzałki sięga północnej części Włoch. Na dole grot strzałki sięga do północnego wybrzeża Afryki. Pionowa linia wskazuje rozciągłość Morza Śródziemnego na północ i południe. Wzdłuż linii napis: szerokość. Pozioma linia jest zielona. Lewy grot strzałki zielonej linii sięga zachodniego krańca Morza Śródziemnego. Prawy grot zielonej, poziomej linii sięga drugiego końca Morza Śródziemnego – wschodniego. Wzdłuż tej linii napis: „długość”. Cała mapa pokryta jest siatką południków i równoleżników co pięć stopni.

Polecenie 3

Korzystając z zamieszczonej poniżej mapy, wskaż właściwą długość i szerokość geograficzną hiszpańskiego miasta Malaga z dokładnością do 1′.

ROyCVcenwSmwP

Korzystając z zamieszczonej poniżej mapy, wskaż właściwą długość i szerokość geograficzną hiszpańskiego miasta Malaga z dokładnością do 1′. Możliwe odpowiedzi: 1. Prawidłowa odpowiedź, 2. Nieprawidłowa odpowiedź A, 3. Nieprawidłowa odpowiedź A, 4. Nieprawidłowa odpowiedź A

R1Z5JvoK9SE0r

Możliwe odpowiedzi: 1. 36°45′N, 4°25′W, 2. 36°50′N, 5°10′W, 3. 36°30′N, 4°50′W, 4. 36°50′N, 2°30′W

RygiP8ySPMvrQ

Ilustracja przedstawia mapę Morza Alborańskiego. Środek mapy w kolorze niebieskim to Morze Alborańskie, będące zachodnim fragmentem Morza Śródziemnego. Na mapie pokazane są fragmenty południowych wybrzeży Hiszpanii i północne fragmenty Maroka. Na mapie zostało wprowadzone uszczegółowienie długości między południkiem 4° i 5° W szerokości geograficznej oraz między równoleżnikiem 36’ i 37’ N w okolicach Malagi. Mapa pokryta jest siatką równoleżników i południków. Siatka opisana jest na brzegach mapy.

Współcześnie istniejące elektroniczne narzędzia i cały system z nimi związany umożliwiają bardzo łatwe i precyzyjne określenie współrzędnych geograficznych dowolnego miejsca na Ziemi. Można tego dokonać za pomocą GPSGPSGPS (ang. Global Positioning System).

Polecenie 8

Grupa przyjaciół spędzała wakacje na Krecie. Przylecieli tam samolotem, a dalej w podróż ruszyli wynajętym jachtem. Kiedy wyruszali z portu, ich odbiornik GPS wskazywał 35°20′N i 25°08′E. W następnym porcie, do którego zawinęli, odczyt GPS‑a wynosił 35°25′N i 24°29′E. Kolejnym portem, w którym się zatrzymali, było miasto o współrzędnych 35°31′N i 24°01′E. Cel ich podróży to niewielkie miasteczko leżące na 35°30′N i 23°38′E. Korzystając z poniższej mapy, wskaż miejscowości, które grupa turystów odwiedziła. W odpowiedzi, jeśli to możliwe, użyj polskich nazw tych miejscowości.

R6czDcz4YoGtE

Ilustracja przedstawia mapę wyspy Kreta. Wyspa znajduje się w środkowej części mapy. Kreta rozciąga się w poziomie od lewej do prawej krawędzi mapy. Kształt wyspy to wydłużony poziomo pas o szerokości około dwa centymetry i długości około dziesięć centymetrów. Poniżej mapy legenda. Wzdłuż mapy, na białej ramce, naniesione są współrzędne geograficzne. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Równoleżniki i południki ułożone są prostopadle do siebie. Powierzchnię wyspy pokrywają głównie kolory żółty, pomarańczowy i zielony. Kolor pomarańczowy to najwyższe wzniesienia na wyspie. Wokół wyspy kolor niebieski. Poniżej wyspy, w kierunku południa, znajduje się Morze Libijskie. Powyżej wyspy, w kierunku północnym, znajduje się Morze Kreteńskie. Legenda poniżej mapy zawiera informacje dotyczące miejscowości, liczby mieszkańców, sposobu transportu oraz inne symbole. Lewa strona legendy to prostokątny pionowy pasek. Pasek podzielony na kilka kolorów. U dołu niebieski, środek zielony, powyżej żółty i na górze pomarańczowy. Kolory zielone, żółte i czerwone wskazują wzniesienie w metrach nad poziomem morza. Kolory niebieskie pokazują głębokości morza. Na prawo geometryczne symbole wskazują miasta i liczbę mieszkańców. Kwadrat to Irakilo z liczbą mieszkańców ponad sto tysięcy. Poniżej mniejsze kółka z mniejszą liczbą mieszkańców. Na prawo trzy rodzaje poziomych czerwonych linii. To drogi główne dwujezdniowe, jednojezdniowe, oraz drugorzędne. Trzecia kolumna na prawo pozostałe symbole. Żółty kwadrat z czarnym samolotem wewnątrz to symbol lotniska. Zielona gwiazdka to osobliwości przyrody.

R1UXKcC9O6u5i

Na podstawie dostępnych źródeł wiedzy przyporządkuj współrzędne geograficzne do wymienionych miast na Krecie. 35°20′N i 25°08′E Możliwe odpowiedzi: 1. Chania, 2. Kissamos, 3. Retimno, 4. Heraklion 35°25′N i 24°29′E Możliwe odpowiedzi: 1. Chania, 2. Kissamos, 3. Retimno, 4. Heraklion 35°31′N i 24°01′E Możliwe odpowiedzi: 1. Chania, 2. Kissamos, 3. Retimno, 4. Heraklion 35°30′N i 23°38′E Możliwe odpowiedzi: 1. Chania, 2. Kissamos, 3. Retimno, 4. Heraklion

Na podstawie dostępnych źródeł wiedzy przyporządkuj współrzędne geograficzne do wymienionych miast na Krecie. 35°20′N i 25°08′E Możliwe odpowiedzi: 1. Chania, 2. Kissamos, 3. Retimno, 4. Heraklion 35°25′N i 24°29′E Możliwe odpowiedzi: 1. Chania, 2. Kissamos, 3. Retimno, 4. Heraklion 35°31′N i 24°01′E Możliwe odpowiedzi: 1. Chania, 2. Kissamos, 3. Retimno, 4. Heraklion 35°30′N i 23°38′E Możliwe odpowiedzi: 1. Chania, 2. Kissamos, 3. Retimno, 4. Heraklion

RUbOp4YqN2bAB

(Uzupełnij).

Pokaż odpowiedź

Heraklion, Retimno, Chania, Kissamos

Rozciągłość południkowa i równoleżnikowa

Obiekty fizyczne na kuli ziemskiej mają określone położenie w przestrzeni, a także określone rozmiary i powierzchnię. Ich przestrzenna rozciągłość ma istotne znaczenie dla zróżnicowania środowiska przyrodniczego i geograficznego. Państwa o dużej rozciągłości południkowej i równoleżnikowej, a jednocześnie dużej powierzchni – np. Rosja i Stany Zjednoczone – mają na ogół silnie zróżnicowane środowisko przyrodnicze, bowiem w ich granicach mieści się kilka stref klimatyczno‑krajobrazowych. Przez ich obszar przebiega też kilka stref czasowych.

Geografowie wprowadzili specyficzne pojęcia rozciągłości pozwalające opisać położenie każdego obszaru na kuli ziemskiej. Pojęcie rozciągłości południkowej oznacza różnicę szerokości geograficznej między najdalej wysuniętymi na północ i południe punktami obszaru. Analogicznie pojęcie rozciągłości równoleżnikowej oznacza różnicę długości geograficznej między najdalej na wschód i na zachód wysuniętymi punktami obszaru. Rozciągłość południkową dosyć łatwo przeliczyć ze stopni na kilometry. Jeden stopień łuku południka ma długość ok. 111 km. Trudniej jest przeliczać rozciągłość równoleżnikową, ponieważ łuk mający tyle samo stopni, ale leżący na różnych szerokościach geograficznych (różnych równoleżnikach), ma inną długość.

Obliczanie rozciągłości południkowej i równoleżnikowej- animacja

R3v6p9wmnjL5F

Animacja w której ukazano obliczanie rozciągłości południkowej i równoleżnikowej obiektów leżących na tej samej półkuli.

Animacja w której ukazano obliczanie rozciągłości południkowej i równoleżnikowej obiektów leżących na tej samej półkuli.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R3v6p9wmnjL5F

Animacja w której ukazano obliczanie rozciągłości południkowej i równoleżnikowej obiektów leżących na tej samej półkuli.

Niektóre państwa leżą na dwóch półkulach i wtedy ich rozciągłość trzeba liczyć, dodając do siebie długość lub szerokość geograficzną z każdej półkuli. Po obu stronach południka 0° leży między innymi Francja, a po obu stronach południka 180° – Rosja. Po północnej i południowej stronie równika leży Brazylia.
Można określać rozciągłość nie tylko państw, ale dowolnych obszarów, np. całych kontynentów. Specyficznym przypadkiem jest Afryka, która leży na półkuli północnej i południowej oraz wschodniej i zachodniej.

R15jbzd3PzcYv

Ilustracja przedstawia mapę Afryki. Na ramce mapy zaznaczone liczbami wartości szerokości i długości geograficznej zaznaczone co 20 stopni. Poziome, zielone linie równoleżników leżą na krańcach Afryki i przechodzą przez jej najdalej wysunięte punkty. Na północy to Przylądek Biały (trzydzieści siedem stopni i dwadzieścia minut szerokości geograficznej północnej), na południu – Przylądek Igielny (trzydzieści cztery stopnie i pięćdziesiąt minut szerokości geograficznej południowej). Oba zaznaczone zostały czerwonymi kropkami. Pionowa zielona linia zakończona strzałkami, biegnąca od jednego skrajnego równoleżnika do drugiego wskazuje rozciągłość pomiędzy tymi równoleżnikami. To rozciągłość południkowa. Dodatkowo znajduje się opis informujący o tym, co składa się na rozciągłość południkową Afryki. Napis brzmi: trzydzieści siedem stopni i dwadzieścia minut plus trzydzieści cztery stopnie i pięćdziesiąt minut równa się siedemdziesiąt dwa stopnie i dziesięć minut. Różowe, pionowe linie to południki. Południk po lewej stronie przechodzi przez Przylądek Zielony (siedemnaście stopni i 30 minut długości geograficznej zachodniej). To najdalej wysunięty punkt Afryki na zachodzie. Południk po prawej stronie przechodzi przez Przylądek Hafun (pięćdziesiąt jeden stopni i dwadzieścia sześć minut długości geograficznej wschodniej). To najdalej wysunięty punkt na wschodzie Afryki. Pozioma czerwona linia zakończona strzałkami, biegnąca pomiędzy skrajnymi południkami wskazuje rozciągłość pomiędzy tymi południkami. To rozciągłość równoleżnikowa. Dodatkowo znajduje się opis informujący o tym, co składa się na rozciągłość równoleżnikową Afryki. Napis brzmi: siedemnaście stopni i trzydzieści minut plus pięćdziesiąt jeden stopni i dwadzieścia sześć minut równa się sześćdziesiąt osiem stopni i pięćdziesiąt sześć minut.

Podsumowanie

• Współrzędne geograficzne można odczytać z mapy lub za pomocą urządzeń GPS.

• Rozciągłość południkową danego obszaru określają skrajne równoleżniki, pomiędzy którymi ten obszar się znajduje. Rozciągłość równoleżnikową natomiast określają skrajne południki ograniczające dany teren.

Słownik

Ćwiczenia

Ćwiczenie 2

Odczytaj współrzędne poszczególnych punktów i połącz w pary podane współrzędne i numery punktów.

R1FxU02J1nkbX

Ćwiczenie składa się z pionowych i poziomych linii, tworzących kratki. Linie są opisane cyframi, co 10. Na liniach i pomiędzy nimi zaznaczono czerwone punkty do odczytu współrzędnych.

R1DePAvBcEfL41

1 Możliwe odpowiedzi: 1. 40°S 60°W, 2. 5°N 0°, 3. 0° 45°W, 4. 38°S 52°E, 5. 25°N 25°E, 6. 58°N 12°W 2 Możliwe odpowiedzi: 1. 40°S 60°W, 2. 5°N 0°, 3. 0° 45°W, 4. 38°S 52°E, 5. 25°N 25°E, 6. 58°N 12°W 3 Możliwe odpowiedzi: 1. 40°S 60°W, 2. 5°N 0°, 3. 0° 45°W, 4. 38°S 52°E, 5. 25°N 25°E, 6. 58°N 12°W 4 Możliwe odpowiedzi: 1. 40°S 60°W, 2. 5°N 0°, 3. 0° 45°W, 4. 38°S 52°E, 5. 25°N 25°E, 6. 58°N 12°W 5 Możliwe odpowiedzi: 1. 40°S 60°W, 2. 5°N 0°, 3. 0° 45°W, 4. 38°S 52°E, 5. 25°N 25°E, 6. 58°N 12°W 6 Możliwe odpowiedzi: 1. 40°S 60°W, 2. 5°N 0°, 3. 0° 45°W, 4. 38°S 52°E, 5. 25°N 25°E, 6. 58°N 12°W

1 Możliwe odpowiedzi: 1. 40°S 60°W, 2. 5°N 0°, 3. 0° 45°W, 4. 38°S 52°E, 5. 25°N 25°E, 6. 58°N 12°W 2 Możliwe odpowiedzi: 1. 40°S 60°W, 2. 5°N 0°, 3. 0° 45°W, 4. 38°S 52°E, 5. 25°N 25°E, 6. 58°N 12°W 3 Możliwe odpowiedzi: 1. 40°S 60°W, 2. 5°N 0°, 3. 0° 45°W, 4. 38°S 52°E, 5. 25°N 25°E, 6. 58°N 12°W 4 Możliwe odpowiedzi: 1. 40°S 60°W, 2. 5°N 0°, 3. 0° 45°W, 4. 38°S 52°E, 5. 25°N 25°E, 6. 58°N 12°W 5 Możliwe odpowiedzi: 1. 40°S 60°W, 2. 5°N 0°, 3. 0° 45°W, 4. 38°S 52°E, 5. 25°N 25°E, 6. 58°N 12°W 6 Możliwe odpowiedzi: 1. 40°S 60°W, 2. 5°N 0°, 3. 0° 45°W, 4. 38°S 52°E, 5. 25°N 25°E, 6. 58°N 12°W

R13fLUf5U6Orx

Ćwiczenie 2

Uporządkuj podane współrzędne geograficzne w kolejności od najbardziej wysuniętych na zachód do punktów najbardziej wysuniętych na wschód. Elementy do uszeregowania: 1. 38°S 52°E, 2. 40°S 60°W, 3. 5°N 0°, 4. 25°N 25°E, 5. 58°N 12°W, 6. 0° 45°W

Uporządkuj podane współrzędne geograficzne w kolejności od najbardziej wysuniętych na zachód do punktów najbardziej wysuniętych na wschód. Elementy do uszeregowania: 1. 38°S 52°E, 2. 40°S 60°W, 3. 5°N 0°, 4. 25°N 25°E, 5. 58°N 12°W, 6. 0° 45°W

1

Ćwiczenie 4

Określ współrzędne geograficzne punktów A i B z dokładnością do pełnych stopni oraz punktu C z dokładnością do 10’.

RZHhSuL6TbAkh

Ilustracja

R1X0AD4ODVdKq

(Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Określ współrzędne geograficzne punktów A i B z dokładnością do pełnych stopni oraz punktu C z dokładnością do 10’.

Pokaż klucz odpowiedzi

A = 5°S, 93°W

B = 48°S, 164°E

C = 40°10’N, 169°20’E

1

Ćwiczenie 4

Określ prawidłowość między skalą mapy a różnicą w opisie wartości siatki geograficznej na mapach.

RgxbPTvELlqtg

(Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zastanów się, co ile stopni opisane są równoleżniki i południki na mapach wielkoskalowych a co ile na mapach małoskalowych.

Pokaż odpowiedź

Na mapach małoskalowych równoleżniki i południki opisane są co piętnaście lub dwadzieścia stopni. Na mapach wielkoskalowych - co jeden stopień.

Ćwiczenie 6

Określ współrzędne geograficzne punktów A‑E z dokładnością do 10°.

R143RSL3S9ZKL

Ilustracja przedstawia mapę świata z siatką południków i równoleżników oraz z zaznaczonymi na pięciu kontynentach (Ameryka Północna i Południowa, Afryka, Azja, Australia) czerwonymi punktami, oznaczonymi literami: A, B, C, D, E.

RMQ2wiFwbWawW

A = Tu uzupełnij°Tu uzupełnij, Tu uzupełnij°Tu uzupełnij B = Tu uzupełnij°Tu uzupełnij, Tu uzupełnij°Tu uzupełnij C = Tu uzupełnij°Tu uzupełnij, Tu uzupełnij°Tu uzupełnij D = Tu uzupełnij°Tu uzupełnij, Tu uzupełnij°Tu uzupełnij E = Tu uzupełnij°Tu uzupełnij, Tu uzupełnij°Tu uzupełnij

A = Tu uzupełnij°Tu uzupełnij, Tu uzupełnij°Tu uzupełnij B = Tu uzupełnij°Tu uzupełnij, Tu uzupełnij°Tu uzupełnij C = Tu uzupełnij°Tu uzupełnij, Tu uzupełnij°Tu uzupełnij D = Tu uzupełnij°Tu uzupełnij, Tu uzupełnij°Tu uzupełnij E = Tu uzupełnij°Tu uzupełnij, Tu uzupełnij°Tu uzupełnij

RK4ChicLRJixl

Ćwiczenie 6

Uporządkuj współrzędne geograficzne od półkuli zachodniej do wschodniej. Elementy do uszeregowania:

Uporządkuj współrzędne geograficzne od półkuli zachodniej do wschodniej. Elementy do uszeregowania:

1

Ćwiczenie 7

Określ współrzędne geograficzne punktów A i B z dokładnością do pełnych stopni oraz punktu C z dokładnością do 10’.

RZHhSuL6TbAkh

Ilustracja

R1X0AD4ODVdKq

(Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Określ współrzędne geograficzne punktów A i B z dokładnością do pełnych stopni oraz punktu C z dokładnością do 10’.

Pokaż klucz odpowiedzi

A = 5°S, 93°W

B = 48°S, 164°E

C = 40°10’N, 169°20’E

1

Ćwiczenie 7

Określ prawidłowość między skalą mapy a różnicą w opisie wartości siatki geograficznej na mapach.

RgxbPTvELlqtg

(Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zastanów się, co ile stopni opisane są równoleżniki i południki na mapach wielkoskalowych a co ile na mapach małoskalowych.

Pokaż odpowiedź

Na mapach małoskalowych równoleżniki i południki opisane są co piętnaście lub dwadzieścia stopni. Na mapach wielkoskalowych - co jeden stopień.

Ćwiczenie 10

Wpisz długość ( λlambda) i szerokość geograficzną (φphi) wskazanego na mapie punktu.

R174yco9RFaud11

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P99Q7CRDq

RYFW3kLCkw3fS

Ćwiczenie 10

Wskaż szerokość i długość geograficzną wymienionych poniżej miejsc. Warszawa φ=

Wskaż szerokość i długość geograficzną wymienionych poniżej miejsc. Warszawa φ=

Notatnik